KO Maletokeo ko te higoa ʼo te tagata Sutea ʼe lahi te palalau ki ai ʼi te Tohi-Tapu, ʼi te tohi ʼo Esitele. Neʼe ʼaunofo ʼi Pelesia pea neʼe gaue ʼi te fale hau. Neʼe maʼuli ʼi te taʼu 496 I.M.T.S. a pea neʼe hau ia Asuelusi ʼi te temi ʼaia. (Tokolahi ia ʼaho nei ʼe natou ui ko te Hau ʼaia ko Xerxès 1.) Neʼe taʼofi e Maletokeo te fakatuʼutuʼu kovi ʼae ke matehi te hau. Neʼe lotofakafetaʼi ki ai te hau. Koia, neʼe ina fai ai te tonu ke vikiʼi ia Maletokeo ia muʼa ʼo te hahaʼi. Ki muli age ʼi te ʼosi mate ʼo Amane, te fili ʼo Maletokeo pea mo te kau Sutea, neʼe fakanofo e te hau ia Maletokeo ko te ʼuluaki minisi. ʼI tona tuʼulaga ʼaia, neʼe feala ai kia Maletokeo ke ina fakatuʼu he lao neʼe haofaki ai te kau Sutea ʼo te puleʼaga Pelesia mai he matea.—Esitele 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Neʼe ui e ʼihi tagata tohi hisitolia ko te tohi ʼo Esitele ko he fagana pe ia pea neʼe mole maʼuli moʼoni ia Maletokeo. Kae ʼi te 1941, neʼe maʼu e te kau alekeolosia he meʼa ʼe feala ke fakamoʼoni ai ki te talanoa ʼa te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo Maletokeo. Kotea ʼae neʼe natou maʼu?

Neʼe natou maʼu he koga tohi neʼe tohi ʼi te lea Fakapelesia pea neʼe tuʼu ai te higoa ʼo te tagata ko Marduka (Fakaʼuvea Maletokeo). Neʼe ko he pule gaue, lagi ʼo te tanaki numelo ʼi Susani. Neʼe tohi e Arthur Ungnad, ʼae ko te tagata tohi hisitolia lahi ʼo te potu esite, ʼi te temi ʼae neʼe maʼu ai te koga tohi ʼaia “ko te hoki tuʼu ʼae ʼo te higoa ʼo Maletokeo ʼi he tohi ʼe mole kau ki te Tohi-Tapu.”

Talu mai ai, neʼe fakaliliu e he ʼu sivi Tohi-Tapu te ʼu koga tohi ʼe lauʼi afe ʼi te lea Fakapelesia. Neʼe kau ai te ʼu kiʼi lauʼi maka ʼo te kolo ko Persépolis, ʼae neʼe maʼu ʼi te Tanakiʼaga Koloa, ʼae kua maumau pea tuʼu ovi ki te ʼu kaupa ʼo te kolo. Ko te ʼu lauʼi maka ʼaia ʼi te temi hau ʼo Xerxès 1 pea neʼe tohi ʼi te lea Fakaelamite. ʼE lahi te ʼu higoa ʼe maʼu ai ʼe tuʼu ʼi te tohi ʼo Esitele. b

ʼE tuʼu ʼi ʼihi lauʼi maka ʼae neʼe maʼu ʼi Persépolis te higoa ʼo te tagata ko Marduka ʼae neʼe ko te sikalaipe lahi ʼi te fale hau ʼo Susani ʼi te pule ʼa te Hau ko Xerxès 1. Neʼe tohi ʼi he lauʼi maka ko Marduka neʼe ko he tagata fakahoko lea. ʼE alu tahi te manatu ʼaia mo te fakamatala ʼi te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo Maletokeo. Neʼe gaue maʼa te Hau ko Asuelusi (Xerxès 1) pea neʼe palalau ia lea ʼe lua. Neʼe heka tuʼumaʼu ia Maletokeo ʼi te matapa ʼo te fale hau ʼo Susani. (Esitele 2:19, 21; 3:3) Ko te matapa ʼaia neʼe ko he fale lahi neʼe gaue ai te kau gaue ʼa te hau.

Koia, ʼe lahi te ʼu faʼahi ʼe tatau ai ia Marduka ʼae ʼe tuʼu ʼi te ʼu lauʼi maka pea mo Maletokeo ʼae ʼe tuʼu ʼi te Tohi-Tapu. Neʼe tatau te temi pea mo te fenua ʼae neʼe nā maʼuʼuli ai. Pea neʼe toe tatau tanā ʼu gaue pea mo te koga meʼa neʼe nā gaue ai. ʼE ha ʼi te ʼu faʼahi fuli ʼaia ko Marduka pea mo Maletokeo ʼe ko te tagata pe ʼe tahi.