1. Kotea ʼae neʼe tui papau ki ai ia Maleta ʼo ʼuhiga mo tona tokolua? (Vakaʼi te ʼuluaki pāki.)

KO MALETA, neʼe ko te kaumeʼa lelei pea mo tisipulo ʼa Sesu, kae neʼe lotomamahi. Kua mate tona tokolua ko Lasalo. Neʼe feala koa he fakalotofimalieʼi ʼo Maleta? ʼEi. Neʼe fakapapau fenei age e Sesu ki ai: “ ʼE toe maʼuli ake anai tou tokolua.” ʼE moʼoni, ʼaki te ʼu palalau ʼaia neʼe mole puli atu aipe tona lotomamahi. Kae neʼe falala ia Maleta ki te fakapapau ʼa Sesu ʼo ina ui fenei ai: “ ʼE au iloʼi ʼe toe maʼuli ake anai ʼi te temi ʼo te fakatuʼuake ʼi te ʼaho fakamuli.” (Soane 11:20-24) Neʼe tui papau ia, ʼe ʼi ai anai he fakatuʼuake ʼi te ka haʼu. Kae ʼi te ʼaho pe ʼaia, neʼe fakatuʼuake e Sesu ia Lasalo. Neʼe ko he milakulo.

2. He koʼe ʼe ke fia maʼu te tui ʼae neʼe maʼu e Maleta?

² ʼE mole he tupuʼaga ke tou ʼamanaki ʼe fakatuʼuake ʼi te temi nei e Sesu peʼe ko tatatou Tamai ʼi selo ia natou ʼae ʼe tou ʼofa mamahi ai. Kae, ʼe ke tui papau koa ohage ko Maleta ʼe fakatuʼuake anai ia natou ʼae ʼe ke ʼofa mamahi ai ʼi te ka haʼu? ʼE lagi kua mate tou ʼohoana, tau faʼe, tau tamai, hau kui ʼofaina peʼe ko hau tamasiʼi. Pea kua ke loto la ke ke faʼufua mo ia ʼae ʼe ke ʼofa mamahi  ai, ke kolua faipalalau pea mo kokolo fakatahi. Tahi meʼa lelei, koteʼuhi ohage ko Maleta ʼe feala ke ke ui, ‘ ʼE au iloʼi ʼe toe maʼuli ake anai toku ʼofaʼaga ʼi te temi ʼo te fakatuʼuake.’ Kae, ʼe lelei ke fakakaukauʼi e te kau Kilisitiano fuli ia te ʼu tupuʼaga ʼo tanatou tui papau ki te faʼahi ʼaia.

3, 4. Kotea ʼae neʼe fai e Sesu, pea neʼe fakamalohiʼi feafeaʼi ai te tui ʼa Maleta?

³ Neʼe nofo ovi ia Maleta ki Selusalemi. Koia ʼae neʼe lagi mole sio ai ki te fakatuʼuake e Sesu te tama ʼa te fafine vitua ʼae neʼe nofo ovi ki te kolo ko Naini ʼi Kalilea. Kae, lagi neʼe logo ki tona fakamatala. Neʼe lagi toe logo ki te fakamatala ʼae neʼe fakatuʼuake e Sesu ia te ʼofafine ʼo Sailusi. Pea neʼe iloʼi e te loto fale katoa ʼo te kiʼi taʼahine neʼe “kua mate ia.” Kae, neʼe puke leva e Sesu ʼona nima pea mo ui fenei: “Fanau, tuʼu ake!” Pea neʼe tuʼu ake aipe te kiʼi taʼahine. (Luka 7:11-17; 8:41, 42, 49-55) Neʼe tui papau te tau tehina ko Maleta mo Malia, neʼe feala ke fakamalolo e Sesu te hahaʼi mahahaki. Koia ʼae ʼi tanā manatu, ka na neʼe ʼi ai ia Sesu, neʼe mole mate ia Lasalo. Kae, ʼi te temi leva ʼae kua mate ai Lasalo, kotea neʼe fakaʼamu ki ai ia Maleta? ʼE lelei ke tou fakatokagaʼi tana ui ʼae, ʼe toe maʼuli ake anai Lasalo ʼi te ka haʼu, “ ʼi te ʼaho fakamuli.” He koʼe neʼe tui papau ia Maleta ki te faʼahi ʼaia? Pea he koʼe ʼe feala ke ke tui papau ʼe fakatuʼuake anai mo natou ʼae ʼe ke ʼofa mamahi ai ʼi te ka haʼu?

⁴ ʼE ʼi ai te ʼu tupuʼaga lelei ke tou tui ki te fakatuʼuake. Koia ʼe tou vakaʼi anai ʼihi tupuʼaga. Pea ʼe lagi ke maʼu anai he ʼu manatu ʼi te Folafola ʼa te ʼAtua neʼe mole ke fakakaukau tuʼumaʼu ki ai. Kae ʼe feala ki te ʼu manatu ʼaia ke ina fakamalohiʼi tau tui ʼae ʼe ke toe sio anai kia natou ʼae ʼe ke ʼofa mamahi ai.

5. He koʼe neʼe tui papau ia Maleta ʼe fakatuʼuake anai ia Lasalo?

⁵ ʼI te ʼu palalau ʼae neʼe fai e Maleta neʼe mole ina ui, ‘ ʼE au fakaʼamu ke toe maʼuli ake toku tokolua.’ Kae neʼe ina ui fenei: “ ʼE au iloʼi ʼe toe maʼuli ake anai.” He koʼe neʼe tui papau ia Maleta ki te faʼahi ʼaia? Koteʼuhi neʼe ina iloʼi te ʼu fakamatala ʼo te ʼu fakatuʼuake ʼae neʼe hoko ʼi muʼa atu. Neʼe lagi ina ako te ʼu fakamatala ʼi tona ʼapi peʼe ʼi te sinakoka kae kei veliveli. Koia ʼe tou vakaʼi anai te ʼu fakamatala Fakatohi-tapu ʼo ʼuhiga mo te ʼu fakatuʼuake ʼe tolu.

6. Kotea te milakulo ʼae neʼe lagi iloʼi e Maleta?

⁶ Neʼe hoko te ʼuluaki fakatuʼuake ʼi te temi ʼae neʼe foaki ai e te ʼAtua ki te polofeta ko Elia te malohi moʼo fakahoko he ʼu milakulo. ʼI te potu Noleto ʼo Iselaele, ʼi te kolo Fenisia ko Salepeta, neʼe ʼi ai te fafine vitua masiva, neʼe tali kaiga lelei ki te polofeta. Pea neʼe fakahoko leva e Sehova ia he milakulo. Neʼe ina fakafealagia ke mole ʼosi tana moʼi falaoa pea ke mole ʼago tana moʼi lolo ke nā maʼuʼuli ki ai mo tana kiʼi tama. (1 Hau 17:8-16) Ki muli age, neʼe mahaki leva te kiʼi tama ʼo mate ai. Kae neʼe tokoni ia Elia ki te fafine. ʼI tana fa ki te kiʼi tama, neʼe faikole fenei ia Elia kia Sehova: “Atua, e au kole atu kia koe, ke toe liliu mai te [“maʼuli,” MN] o te fanau aeni kia ia!” Neʼe tali e te ʼAtua ia te kole ʼa Elia, pea neʼe toe maʼuli ake te kiʼi tama. Ko te ʼuluaki fakatuʼuake ʼaia ʼe tuʼu ʼi te Tohi-Tapu. (Lau ia 1 Hau 17:17-24.) ʼE mahino ia, neʼe iloʼi e Maleta te aluʼaga fakaofoofo ʼaia.

7, 8. (1) Neʼe fakalotofimalieʼi feafeaʼi e Eliseo ia te faʼe lotomamahi? (2) Kotea ʼae neʼe fakamoʼoni ki ai te milakulo ʼa Eliseo ʼo ʼuhiga mo Sehova?

⁷ Ko te lua fakatuʼuake ʼae ʼe tuʼu ʼi te Tohi-Tapu  neʼe fakahoko e te polofeta ko Eliseo. ʼI te kolo ko Sunami, neʼe maʼuli ai te fafine Iselaele neʼe mole maʼu hana fanau. Neʼe tali kaiga lelei te fafine ʼaia kia Eliseo. Koia neʼe tapuakinaʼi ai leva e Sehova ia te fafine ʼaia mo tona ʼohoana ʼae kua matuʼa, ʼo ina fakafealagia ke nā maʼu hanā kiʼi tama. Kae ʼi ni taʼu ki muli age, neʼe mate leva te kiʼi tama. Tou fakakaukauʼi age muʼa te lotomamahi ʼae neʼe logoʼi e te faʼe ʼaia. ʼI te lahi ʼo tona lotomamahi, neʼe haʼele ai te fafine ia kilometa ʼe 30 ke alu ʼo kumi ia Eliseo ʼi te Moʼuga ʼo Kalemelo. Neʼe fekauʼi ai e Eliseo ia Keasi tana tagata faifekau ke alu ki Sunami ʼo fakatuʼuake ia te kiʼi tama kae hoki nā muli atu. Kae neʼe mole ina lava toe fakamaʼuli ake te kiʼi tama. Pea neʼe olo ai leva ia te fafine mo Eliseo ki Sunami.—2 Hau 4:8-31.

⁸ Neʼe hu leva ia Eliseo ki te loto fale ʼae neʼe tuku ai te kiʼi tama ʼae kua mate, pea neʼe faikole. Neʼe tali e Sehova ia tana kole pea neʼe hoko ai te milakulo. Neʼe toe fakamaʼuli ake e Eliseo te kiʼi tama. Neʼe fiafia ʼaupito te fafine ʼi tana sio ʼae kua toe maʼuli ake tana kiʼi tama. (Lau ia 2 Hau 4:32-37.) ʼE mahino ia, neʼe ina manatuʼi te ʼu palalau ʼo te faikole ʼa Ana. Ko Ana neʼe mole hana fanau, kae neʼe hoki ina maʼu tana tamasiʼi ʼi te temi ʼae neʼe tapuakinaʼi ai e Sehova ʼaki tana kiʼi tama ko Samuele. Pea neʼe fakavikiviki leva ia Ana kia Sehova he ʼe ko ia ʼae ʼe ina “fakahifo ki te nofoaga o te kau mate, pea e ina toe fakahake mai ai.” (1 Samuele 2:6) ʼAki te fakatuʼuake ʼo te kiʼi tama ʼi Sunami, neʼe fakamoʼoni ai e te ʼAtua, ʼe ina maʼu te fealagia ʼae ke ina fakatuʼuake te kau mate.

9. Fakamatala te tolu fakatuʼuake ʼae ʼe tuʼu ʼi te Tohi-Tapu.

⁹ Neʼe hoko te tahi aluʼaga fakaofoofo hili te mate ʼo Eliseo. Neʼe tauhi fakapolofeta lolotoga taʼu ʼe 50 tupu. Kae neʼe ‘mahaki leva ʼo mate ai.’ ʼAki te temi, ko ʼona hui pe ʼae neʼe kei toe. ʼI te tahi ʼaho, ʼi te lolotoga tanu e te kau Iselaele ia he tagata, neʼe natou sisio ki ʼonatou fili. Neʼe natou faigaʼi ai ke natou foimo feholaki, ʼo natou li ai te sino mate ʼo te tagata ki te fale maka peʼe faitoka ʼo Eliseo. ʼE ui fenei ʼi te Tohi-Tapu: “Nee alu leva te mate o lave ki te u hui o Eliseo, pea nee toe mauli leva ia ia, o tuu ki oluga i ona vae.” (2 Hau 13:14, 20, 21) Ko te ʼu fakamatala ʼaia, neʼe ko he ʼu fakamoʼoni kia Maleta ʼe pule te ʼAtua ki te mate. ʼE tou toe tui papau ai foki ko te ʼAtua ʼe mafimafi pea ʼe mole he tuʼakoi ʼo tona malohi.

10. Neʼe tokoni feafeaʼi ia Petelo ki te tuagaʼane neʼe kua mate?

¹⁰ ʼE toe maʼu foki ʼi te Koga Tohi-Tapu Fakakeleka Fakakilisitiano te ʼu fakamatala ʼo ʼuhiga mo te ʼu fakatuʼuake neʼe fakahoko e te ʼu kaugana agatonu ʼa te ʼAtua. Kua tou talanoa ki te ʼu fakatuʼuake ʼae neʼe fakahoko e Sesu ʼi te koga meʼa ʼe tuʼu ovi ki te kolo ko Naini mo te loto fale ʼo Sailusi. Pea ki muli age, neʼe fakatuʼuake e te apositolo ko Petelo ia Tolokasi ʼae neʼe toe higoa ko Tapita. Neʼe alu leva ia Petelo ki te koga fale ʼae neʼe tuku ai  tona sino mate. Neʼe faikole ai ia Petelo mo ui fenei: “Tapita, tuʼu ake!” Neʼe toe maʼuli atu aipe, pea neʼe pauʼi e Petelo te kau Kilisitiano ʼo fakaha age ia Tapita kua toe tuʼu ake ʼi te mate. ʼI te mamata ʼa te hahaʼi ki te aluʼaga ʼaia, tokolahi ʼi te kolo ʼaia “neʼe natou tui ki te ʼAliki.” Neʼe feala ai ki te ʼu tisipulo foʼou ʼaia ke natou fakamafola te logo lelei ʼo ʼuhiga mo Sesu. Pea neʼe natou toe fakamafola ki te hahaʼi ʼe feala ke toe fakamaʼuli ake e Sehova ia te kau mate.—Gaue 9:36-42.

11. Kotea ʼae neʼe mahino ki ai te toketa ko Luka ʼo ʼuhiga mo te tupulaga? Pea neʼe malave feafeaʼi te aluʼaga ʼaia ki ʼihi?

¹¹ Neʼe toe sisio mata ʼihi ki te tahi fakatuʼuake. ʼI te tahi ʼaho, neʼe fakatahitahi ia Paulo pea mo ʼihi ʼi te koga fale fata ʼi Toloasi, ʼae ʼi te temi nei ko te potu noleto mo uesite ʼo Turquie. Pea neʼe palalau ia Paulo ʼo kaku ki te maʼupo. Kae ko te tupulaga ʼe higoa ko Etise, neʼe heka ʼi te matapa fakamalama ʼo fagono mai kia Paulo. Neʼe maʼumoea leva ʼo to ifo mai te lau fata tolu. Neʼe lagi ko Luka ʼae neʼe ʼuluaki hifo kia Etise. Pea ʼi tona ʼuhiga toketa, neʼe mahino ai ko te tupulaga neʼe mole pe lavea ia peʼe pogia, kae neʼe kua mate. Neʼe toe hifo mai foki mo Paulo. Neʼe faʼufua leva kia Etise pea neʼe punamaʼuli ai te hahaʼi ʼi tana ui fenei: “Kua maʼuli.” Neʼe malave ʼaupito te milakulo ʼaia ki te kau mamata fuli. ʼAki tanatou iloʼi ʼae neʼe kua mate te tupulaga pea neʼe toe maʼuli ake, “neʼe lahi [ai] tanatou fiafia.”—Gaue 20:7-12.

12, 13. ʼAki te ʼu fakatuʼuake neʼe tou talanoa ki ai, kotea te ʼu fehuʼi ʼe feala ke tou fai?

¹² ʼE mahino ia, ʼaki te ʼu fakatuʼuake ʼae neʼe tou talanoa ki ai, ʼe tou maʼu te falala ʼae neʼe maʼu e Maleta. ʼE feala ke tou tui papau ʼe maʼu e te ʼAtua, ia totatou Tupuʼaga, ia te fealagia ʼae ke ina fakatuʼuake he tahi mai te mate. Pea ʼe lelei ke tou fakatokagaʼi takitatahi te ʼu fakatuʼuake, neʼe kau ai te ʼu kaugana agatonu ʼa te ʼAtua ohage la, ko Elia, Sesu, peʼe ko Petelo. Pea neʼe hoko te ʼu fakatuʼuake ʼaia ʼi te temi ʼae neʼe kei fakahoko ai e Sehova te ʼu milakulo. Kae, ʼe feafeaʼi kia natou  ʼae neʼe mamate ʼi te temi ʼae ʼe mole kei hoko ai te ʼu milakulo ʼaia? ʼE feala koa ki te hahaʼi tagata mo fafine agatonu ke natou fakaʼamu ʼe toe fakamaʼuli ake anai e te ʼAtua te kau mate ʼi te ka haʼu? ʼE feala koa ke natou maʼu te tui ʼa Maleta ʼi tana ui fenei ʼo ʼuhiga mo tona tokolua: “ ʼE au iloʼi ʼe toe maʼuli ake anai ʼi te temi ʼo te fakatuʼuake ʼi te ʼaho fakamuli”? He koʼe neʼe feala ke tui ia Maleta ki he fakatuʼuake ʼi te ka haʼu, ʼo toe feia mo koe?

¹³ ʼE lahi te ʼu fakamatala ʼi te Folafola ʼa te ʼAtua ʼe ha ai neʼe iloʼi e ʼana kaugana agatonu ʼe ʼi ai anai he fakatuʼuake ʼi te ka haʼu. Tou vakaʼi ʼihi ʼi te ʼu fakatuʼuake ʼaia.

14. Kotea ʼe tou ako mai te fakamatala ʼo Apalahamo ʼo ʼuhiga mo te fakatuʼuake?

¹⁴ Tou fakakaukauʼi age muʼa pe ʼe kotea ʼae neʼe kole e Sehova ke fai e Apalahamo ki tona foha ko Isaake, te foha ʼae neʼe fakaʼamu fualoa ki ai. Neʼe ui fenei e Sehova: “Too tou foha, tou foha ulutokotahi, ae e ke ofa ki ai, ko Isaake; alu ki te fenua o Molisa, pea ke momoli ia ia i te kogamea aena ko he failaulau.” (Senesi 22:2) ʼI tau manatu la, kotea ʼae neʼe logoʼi e Apalahamo ʼi tana logo ki te fakatotonu ʼaia? Neʼe fakapapauʼi e Sehova ʼe tapuakina anai te ʼu puleʼaga fuli ʼaki te hologa ʼo Apalahamo. (Senesi 13:14-16; 18:18; Loma 4:17, 18) Neʼe toe ui foki e Sehova ʼe haʼu anai te tapuakina ‘ ʼaki ia Isaake.’ (Senesi 21:12) Kae neʼe feala ke hoko feafeaʼi te aluʼaga ʼaia mo kapau ʼe sakilifisioʼi e Apalahamo ia tona foha? ʼAki te takitaki ʼa te ʼAtua, neʼe fakamahino e te apositolo ko Paulo, neʼe tui ia Apalahamo ʼe lava fakatuʼuake e te ʼAtua ia Isaake. (Lau ia Hepeleo 11:17-19.) Kae, ʼe mole fakaha mai ʼi te Tohi-Tapu te manatu ʼa Apalahamo ʼo ʼuhiga mo Isaake pe ʼe toe maʼuli atu aipe, peʼe lagi hili ki ai he ʼu hola, he ʼaho, peʼe ko he vahaʼa. Neʼe mole feala ke iloʼi e Apalahamo te temi ʼae ka fakatuʼuake ai anai tona foha. Kae, neʼe falala ia ʼe toe fakamaʼuli ake anai e Sehova ia Isaake.

15. Kotea te ʼamanaki ʼae neʼe maʼu e te tagata agatonu ko Sopo?

¹⁵ Neʼe iloʼi foki e te tagata agatonu ko Sopo ʼe ʼi ai anai he fakatuʼuake ʼi te ka haʼu. Neʼe ina  iloʼi, kapau ʼe taʼaga he fuʼu ʼakau pea ʼe feala ia ke toe homo ake ʼo liliu ai ko he fuʼu ʼakau foʼou. Kae ʼe mole feala ke hoko te faʼahi ʼaia ki te tagata. (Sopo 14:7-12, MN; 19:25-27) Kapau ʼe mate he tagata, ʼe mole feala ia ke ina toe fakamaʼuli ake ia ia. (2 Samuele 12:23; Pesalemo 89:49) ʼE mole fakaʼuhiga leva ʼe mole feala ki te ʼAtua ke ina fakatuʼuake he tahi. Kae, neʼe tui ia Sopo ʼe manatuʼi anai ia ia e Sehova. (Lau ia Sopo 14:13-15.) Neʼe mole feala ke ina iloʼi pe ʼe ko te temi fea ʼae ka hoko ai te faʼahi ʼaia ʼi te ka haʼu. Kae, neʼe falala ia Sopo ʼe feala ki te Tupuʼaga ke ina manatuʼi mo fakatuʼuake ia ia.

16. Kotea te fakalotomalohi neʼe foaki e te ʼaselo kia Taniela?

¹⁶ Tou toe vakaʼi mo te faʼifaʼitaki ʼo te tagata agatonu ko Taniela. Neʼe tauhi agatonu kia Sehova ʼi tona maʼuli katoa pea neʼe lagolago Sehova ki ai. ʼI te tahi ʼaho, neʼe fakahigoaʼi ia ia e te ʼaselo ko he “tagata ofaina.” Pea neʼe ina ui age kia Taniela “ke ia koe te tokalelei” pea ke ke “loto malohi.”—Taniela 9:22, 23; 10:11, 18, 19.

17, 18. Kotea ʼae neʼe fakapapauʼi e Sehova kia Taniela?

¹⁷ ʼI te ʼu temi fakaʼosi ʼo te maʼuli ʼo Taniela, ʼi tona teitei taʼu 100, neʼe lagi ina fakakaukauʼi pe kotea ʼae ka hoko anai kia ia. Neʼe ʼamanaki koa ia Taniela ʼe toe maʼuli ake anai? ʼE mahino papau ia. ʼI te fakaʼosi ʼo te tohi ʼo Taniela, ʼe tou lau ai te fakapapau ʼaeni neʼe fai age e te ʼAtua ki ai: “Kia koe, alu ki te fakaʼosi. ʼE ke malolo anai.” (Taniela 12:13, MN) Neʼe iloʼi e Taniela ʼe malolo te kau mate pea ʼe mole ʼi ai “he fakatuʼutuʼu, he ʼatamai malama, he poto ʼi te Fale Maka,” te koga meʼa ʼae kua vave alu pe ki ai. (Ekelesiasi 9:10, MN) Kae, neʼe ko he aluʼaga fakatemi pe ʼaia kia Taniela. Neʼe foaki age e Sehova kia ia he ʼamanaki taulekaleka ki te ka haʼu.

¹⁸ Neʼe ui fenei age e te ʼaselo ʼa Sehova: “ ʼE ke tuʼu ake anai ki tou fakapale ’i te fakaʼosi ʼo te ’u ʼaho.” Neʼe mole iloʼi e Taniela pe ʼe hoko anai te faʼahi ʼaia ʼi te temi fea. Kae neʼe mahino ia, ʼe malolo anai ʼi te mate. Kae ʼi tana logo ki te fakapapau ʼae, “ ʼE ke tuʼu ake anai ki tou fakapale,” neʼe mahino ai leva ʼe fakatuʼuake anai ia ia ʼi te ka haʼu. Kae ʼe hoko anai te aluʼaga ʼaia ʼi he temi loaloaga hili ki ai tana mate, “’i te fakaʼosi ʼo te ’u ʼaho.” Peʼe, ohage ko tona ui ʼi te Tohi-Tapu La Bible de Jérusalem: “ ʼE ke tuʼu ake anai ki tou vahe ʼi te fakaʼosi ʼo te ʼu ʼaho.”

19, 20. (1) Kotea te pikipikiga ʼo te ʼu aluʼaga ʼae neʼe tou vakaʼi pea mo te ʼu palalau ʼae neʼe fai e Maleta kia Sesu? (2) Kotea ʼae ka tou talanoa anai ki ai ʼi te alatike ka hoa mai?

¹⁹ ʼE ha lelei mai, neʼe maʼu e Maleta he ʼu tupuʼaga lelei ke tui papau ai “ ʼe toe maʼuli ake anai” ia Lasalo tona tokolua agatonu, “ ʼi te temi ʼo te fakatuʼuake ʼi te ʼaho fakamuli.” Ia ʼaho nei, ʼe tou maʼu te lotofalala ʼi te fakapapau ʼae neʼe fai e Sehova kia Taniela pea mo te tui malohi ʼa Maleta ki te fakatuʼuake ʼi te ka haʼu. ʼE ʼi ai anai he fakatuʼuake.

²⁰ Neʼe tou vakaʼi te ʼu fakatuʼuake ʼae neʼe hoko moʼoni ʼi te temi muʼa. Pea ko he ʼu fakamoʼoni ʼaia ʼe feala ke toe maʼuli ake te kau mate. Neʼe tou toe vakaʼi foki mo te faʼifaʼitaki ʼo ni tagata mo fafine neʼe tauhi agatonu ki te ʼAtua pea neʼe natou fakaatalitali ki he fakatuʼuake ʼi te ka haʼu. Kae, ʼe ʼi ai koa he ʼu fakamoʼoni ki he fakatuʼuake ʼe feala ke hoko logo la kua fualoa tona fakapapauʼi? Kapau ko ia, ʼe tou maʼu anai he tahi ʼu tupuʼaga ke tou fakaʼamu ai ki te fakatuʼuake ʼi te ka haʼu. Kae ʼe hoko anai ʼi te temi fea? ʼE tou talanoa anai ki te ʼu manatu ʼaia ʼi te alatike ʼae ka hoa mai.