HE KOʼE neʼe ita taku tamai? Tuku ke au fakamatala atu. Neʼe au tupu ʼi te ʼaho 29 ʼo Sulio 1929. Pea neʼe au lahilahi ake ʼi te kolo ʼo te palokia ko Bulacan ʼi Philippines. Neʼe mole lahi tamatou foʼi falā pea neʼe mole lahi mo te ʼu meʼa neʼe matou maʼu. ʼI taku kei veliveli, neʼe kamata te tau ʼi te ʼohofi ʼo Philippines e te kautau Saponia. Kae, neʼe tuʼu mamaʼo tomatou kolo, koia ʼae neʼe mole kaku mai ai te tau kia matou. Neʼe mole ʼi ai hamatou latio, mo he televisio peʼe ko he sulunale. Kae neʼe matou maʼu logo pe mai te hahaʼi ʼo ʼuhiga mo te tau.

Ko ʼoku tehina mo tokolua ʼe toko fitu. ʼI toku taʼu valu, neʼe ʼave au e ʼaku kui ke au maʼuli mo naua. Logo la neʼe matou Katolika, kae neʼe lotolelei taku kui tagata ke faipalalau ʼo ʼuhiga mo te lotu pea neʼe ina tali te ʼu tohi fakalotu ʼae ʼe foaki age e ʼona kaumeʼa. ʼE au manatuʼi neʼe ina fakaha mai te ʼu kaupepa Protection, Sécurité pea mo Dévoilées ʼi te lea Tagalog, * (Vakaʼi te kiʼi nota.) pea mo te Tohi-Tapu. Neʼe au fiafia ʼi te lau ʼo te Tohi-Tapu, kae tafito ia te ʼu Evaselio ʼe fa. Pea neʼe tupu ai taku fia faʼifaʼitakiʼi ia Sesu.—Soane 10:27.

Neʼe mavae te kautau Saponia ʼi Philippines ʼi te 1945. ʼI te temi ʼaia, neʼe kole mai e ʼaku matuʼā ke au toe liliu age ki fale. Pea neʼe fakalotomalohiʼi au e taku kui tagata, ʼo au toe liliu ai.

ʼI Tesepeli 1945, neʼe ʼomai te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova mai te kolo ko Angat ʼo faifakamafola ʼi tomatou kolo. Neʼe haʼu te Fakamoʼoni kua matuʼa ki tomatou ʼapi pea neʼe ina fakamahino mai pe kotea ʼae ʼe ui ʼi te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo “te ʼu ʼaho fakamuli.” (2 Timoteo 3:1-5) Neʼe ina fakaafe matou ki te ako Tohi-Tapu neʼe fai ʼi he kolo neʼe tuʼu ovi mai. Logo la neʼe mole olo ʼaku matuʼā kae neʼe ko au ʼae neʼe alu. Ko te teitei toko 20 hahaʼi ʼae neʼe kau ai, pea neʼe faifehuʼi ʼihi ʼo ʼuhiga mo te Tohi-Tapu.

Neʼe mole au mahino ki te ʼu meʼa ʼae neʼe natou talanoa ki ai, ʼo au fakatotonu ke au tuʼu ʼo alu. Kae neʼe natou kamata hiva ia te katiko ʼo te Puleʼaga. Neʼe au  leleiʼia ʼosi te katiko, koia neʼe au toe nofo ai leva. ʼI te ʼosi ʼo te faikole mo te katiko, neʼe toe fakaafe matou fuli ki te tahi fono ʼe fai anai ʼi Angat ʼi te ʼAhotapu ka hoa mai.

Ko ʼihi ia matou neʼe haʼele ia teitei kilometa ʼe valu ki te ʼapi ʼo te famili Cruz ʼae neʼe fai ai te fono. Neʼe ko te teitei toko 50 hahaʼi ʼae neʼe fakatahitahi ai. Pea neʼe au punamaʼuli he ʼe maʼia mo natou liliki neʼe natou tali ki te ʼu fehuʼi ʼo ʼuhiga mo te ʼu manatu Fakatohi-tapu faigataʼa. Neʼe au tau kau leva ki te ʼu fono. Pea neʼe fakaafe au e te pionie katoa kua matuʼa ʼe higoa ko Damian Santos, ki tona ʼapi. Neʼe ma faipalalau ki te Tohi-Tapu ʼi te po katoa ʼaia.

ʼI te temi ʼaia, neʼe papitema te hahaʼi hili pe tanatou ako te ʼu akonaki tafito ʼo te Tohi-Tapu. Neʼe heʼeki fualoa taku kau ki te ʼu fono, kae neʼe fehuʼi mai e te ʼu tehina kia au pea mo ʼihi, “Kua kotou fia papitema?” Neʼe au tali, “ ʼEi, ʼe au loto ki ai.” Neʼe au iloʼi neʼe au fia “kaugana ki te Pule, ia Kilisito.” (Kolose 3:24) Neʼe matou olo ai ki te vaitafe ʼe tuʼu ovi mai, pea papitema ai te toko lua ia matou ʼi te ʼaho 15 ʼo Fepualio 1946.

Neʼe au mahino ai ʼe tonu ki he Kilisitiano kua papitema ke faifakamafola tuʼumaʼu ohage ko Sesu. Kae ʼi te manatu ʼo taku tamai neʼe kei au tupulaga fau ke au alu ʼo faifakamafola. Pea kia ia, ʼe mole maʼua ke au alu ʼo faifakamafola ʼuhi pe kua au papitema. Neʼe au fakamahino age leva ki ai, ʼe matou fakamafola te logo lelei ʼo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua he ʼe ko tona finegalo. (Mateo 24:14) Neʼe au toe ui age foki, ʼe tonu ke au fakahoko ia taku fakapapau ʼae neʼe au fai ki te ʼAtua. Neʼe ko te lakaga la ʼaia ʼae neʼe ina fai mai ai ʼana palalau ʼi te kamataʼaga ʼo te alatike ʼaeni. Neʼe ina fakatotonu ke ina taʼofi taku faifakamafola. Ko te temi pe ʼaia ʼae neʼe hoki au tuku ai ia meʼa fuli peʼe au fai ai he ʼu sakilifisio ke au tauhi kia Sehova.

Neʼe fakaafe ai au e te famili Cruz ke au alu age ʼo maʼuli mo natou ʼi Angat. Neʼe nā toe fakalotomalohiʼi au ke ma pionie mo tanā taʼahine muli. ʼI te ʼaho 1 ʼo Novepeli 1947, neʼe ma pionie ai leva. Neʼe pionie ia Nora ʼi te tahi kolo, kae neʼe au nofo pe au ʼi Angat.

ʼI te tolu taʼu ʼo taku pionie, neʼe fai e te tehina ko Earl Stewart ia tana akonaki ia muʼa ʼo te toko 500 tupu hahaʼi ʼi te lapalasi ʼo te kolo ko Angat. Neʼe Fakapilitania pea ʼosi ʼaia neʼe au fakaliliu he ʼu manatu fakanounou ʼo tana akonaki ki te lea Tagalog. Ko te ʼuluaki akonaki ʼaia ʼi te ʼu akonaki fuli ʼae neʼe au fakaliliu lolotoga he ʼu taʼu. Neʼe au lava fakahoko feafeaʼi te faʼahi ʼaia? Logo la, neʼe au ako pe ia taʼu ʼe fitu, kae neʼe palalau tuʼumaʼu ʼaku faiako ʼi te lea Fakapilitania. Neʼe lahi mo ʼatatou tohi Fakapilitania neʼe au ako, koteʼuhi neʼe mole lahi te ʼu tohi Fakatohi-tapu ʼi te lea Tagalog. Koia neʼe au mahino ai ki te lea Fakapilitania pea neʼe au fakaliliu ai te ʼu akonaki.

 Neʼe fakaha e te tehina ko Stewart ki te kokelekasio ʼae neʼe au kau ai, neʼe tonu ke olo te kau misionea ki te fakatahi lahi L’accroissement de la théocratie ʼi New York ʼi Amelika ʼi te taʼu 1950. Koia ʼae neʼe kumi ai e te filiale he pionie ʼe tahi peʼe lua ke tokoni ki te ʼu gaue ʼi te Petele. Neʼe au kau ki te ʼu tehina ʼae neʼe fakaafe ki te Petele. Ko te tahi faigamalie ʼaia ke au tuku ia meʼa fuli kae au alu ʼo gaue ʼi te Petele.

Neʼe au tau ki te Petele ʼi te ʼaho 19 ʼo Sunio 1950. Ko te Petele neʼe ko he toe ʼapi ʼafeā neʼe takafoli e he ʼulu ʼakau lalahi pea neʼe lahi ʼaupito te moʼi kele. Neʼe ko tehina selipatea ʼe toko hogofulu ma lua ʼae neʼe gaue ai. ʼI te mafoata, neʼe au gaue ʼi te fale kuka. Pea ʼi te hola hiva, neʼe au fakamolemole te ʼu mutuʼi meʼa ʼi te fale fo. ʼO toe feia pe ʼi te hili hoʼata. Maʼia ʼi te toe liliu mai ʼa te kau misionea mai te fakatahi fakamalamanei, neʼe toe hoko atu pe taku nofo ʼi te Petele. Neʼe au fai pe ia meʼa fuli neʼe kole mai e te ʼu tehina ke au fai. Ohage la, ko te teuteuʼi ke momoli te ʼu nusipepa, mo te momoli ʼo te ʼu tohi kia natou ʼae neʼe natou fakaui, pea mo gaue pilo ʼo tali telefoni.

ʼI te 1952, neʼe fakaafe ʼihi tehina ʼe toko ono ʼo Philippines pea mo au ke matou kau ki te 20 kalasi ʼo te Ako ʼo Kileate. Neʼe au fiafia ʼaupito ai. ʼI tamatou nonofo ʼi Amelika, neʼe matou sisio pea neʼe hoko kia matou he ʼu aluʼaga foʼou. Neʼe kehekehe te maʼuli ʼi te fenua ʼaia mo te maʼuli ʼi te kiʼi kolo ʼae neʼe au tupu ai.

Ohage la, neʼe tonu ke matou popoto ʼi te fakaʼaogaʼi ʼo te ʼu kiʼi masini hila pea mo te ʼu meʼa gaue neʼe heʼeki matou sisio ki ai ʼi muʼa atu. Neʼe toe kehekehe foki mo te agaaga ʼo te temi. ʼI taku tahi ʼala ake ʼi te uhu, kua hina katoa ʼi tuʼa. Neʼe ko taku hoki sio ʼae ki te nive. Neʼe matalelei, kae mole tuai pea au logoʼi te kovi ʼo te momoko.

Neʼe au leleiʼia ʼosi te ako ʼo Kileate he neʼe fakaofoofo, koia ʼae neʼe mole kovi ai kia au te ʼu aluʼaga foʼou ʼaia. Neʼe lelei ʼaupito tomatou akoʼi e te ʼu tehina pea neʼe natou fakaha mai pe feafeaʼi hamatou ako pea mo fai he ʼu fekumi. Pea neʼe tokoni mai te ako ʼo Kileate ke au fakamalohiʼi ʼaku felogoi mo Sehova.

Hili te maʼu ʼo toku pepa ʼi te Ako ʼo Kileate, neʼe hinoʼi fakatemi au ke au pionie makehe ʼi te Bronx ʼi New York. Koia ʼi Sulio 1953, neʼe feala ai ke au kau ki te Fakatahi Lahi La société du monde nouveau, ʼae neʼe fai ʼi te Bronx. Pea ʼi te ʼosi ʼo te fakatahi ʼaia, neʼe toe hinoʼi au ki Philippines.

Neʼe hinoʼi ai e te ʼu tehina ʼo te Petele ke au fakahoko te gaue fakasiliko. Neʼe au maʼu ai te tahi ʼu faigamalie ke au faʼifaʼitakiʼi ai ia Sesu, ʼae neʼe faifagona loaloaga ki te ʼu kolo ʼo tokoni ki te hahaʼi ʼa Sehova. (1 Petelo 2:21) Neʼe lahi te telituale ʼae neʼe au faifakamafola ai ʼi te motu ʼo Luçon, neʼe ko te  motu lahi tokotahi pe ʼaia ʼo Philippines. Neʼe toe kau ai mo te ʼu palokia ʼo Bulacan, mo Nueva Ecija, mo Tarlac, pea mo Zambales. Neʼe tonu ke au fakalaka ʼi te Moʼuga makaʼia ko Sierra Madre ke feala haku kaku ki ʼihi kolo. ʼI te ʼu koga meʼa ʼaia, neʼe mole ʼi ai he ʼu papika peʼe ko he ʼu saliote afi. Pea koia ʼae neʼe au kole ai ki te kau sofea kamio pe ʼe feala la haku heka ʼi te ʼu fuga kupuʼi ʼakau ʼae neʼe natou fetuku. Neʼe tuʼa lahi tanatou fakagafua ke au heka, kae neʼe mole ko he meʼa fakafimalie takita heka ʼi te ʼu kupuʼi ʼakau.

Neʼe lahi te ʼu kokelekasio ʼe mole hahaʼi pea neʼe hoki fakatuʼu pe. Koia ʼae neʼe lotofakafetaʼi ai te ʼu tehina ʼi taku tokoni kia natou ke lelei age te fakatuʼutuʼu ʼo te ʼu fono pea mo te ʼu vahe gaue.

Ki muli age, neʼe hinoʼi au ke au alu ʼo ʼaʼahi te ʼu kokelekasio ʼo te siliko ʼo te telituale katoa ʼo Bicol. ʼI te telituale ʼaia ʼae neʼe faifakamafola ai te ʼu pionie makehe ʼi he ʼu koga meʼa neʼe heʼeki gaueʼi, neʼe lahi te ʼu kiʼi kutuga. ʼI te tahi ʼapi, ko te fale mamaʼo neʼe ko te foʼi luo neʼe keli pea neʼe hili ʼi ʼoluga te ʼu kupuʼi ʼakau ʼe lua. Ka au tuʼu ai, ʼe fetoki te ʼu kupuʼi ʼakau ʼo au to atu ai mo au ki te foʼi luo. Pea fualoa ai taku maʼanu mo taku teuteu ʼae ke au alu ʼo inu kafe.

ʼI taku ʼaʼahi ʼi te ʼu kokelekasio ʼo te siliko ʼaia, neʼe au manatu ai leva kia Nora ʼae neʼe ma kamata pionie fakatahi. ʼI te temi ʼaia, neʼe pionie makehe ia Nora ʼi te kolo ko Dumaguete pea neʼe au alu ai leva kia ia. Hili ia, neʼe ma fefaitohiʼaki lolotoga he temi, pea ma ʼohoana leva ʼi te 1956. ʼI te vahaʼa pe ʼae neʼe hoa mai ki ai, neʼe ma ʼaʼahi te kokelekasio ʼi te motu ko Rapu Rapu. Neʼe tonu ke ma kake ʼi te ʼu moʼuga pea mo haʼele ʼi te ʼu koga meʼa ʼe tuʼu mamaʼo. Kae neʼe ma fiafia he neʼe ma feoloʼaki tokolua pea neʼe ma tokoni ki te ʼu tehina ʼo te ʼu koga meʼa ʼaia.

Hili teitei taʼu ʼe fa ki tamā fakahoko te gaue fakasiliko, neʼe fakaafe maua ki te gaue ʼi te filiale. Neʼe ma kamata gaue leva ʼi ai ʼi Sanualio 1960. Neʼe ma nonofo ʼi te Petele lolotoga he ʼu taʼu. Koia, neʼe lahi te ʼu ako neʼe au taʼofi ʼi taku gaue fakatahi mo te ʼu tehina ʼae neʼe lahi ʼonatou maʼua ʼi te kautahi ʼa Sehova. Pea neʼe fiafia ia Nora ʼi te fakahoko ʼo he ʼu gaue kehekehe ʼi te Petele.

Ko taku sio ki te tuputupu ʼo te hahaʼi ʼae ʼe tauhi kia Sehova ʼi Philippines, ko he tapuakina ia. ʼI taku gaue ʼi te Petele ʼi taku kei tupulaga mo selipatea, neʼe ko te teitei toko 10 000 kau faifakamafola ʼi te fenua katoa. ʼI te temi nei, ko te toko 200 000 tupu kau faifakamafola ʼi Philippines. Pea ko te toko lauʼi teau ʼu tehina mo tuagaʼane ʼe gaue ʼi te Petele moʼo lagolago ki te gaue faifakamafola.

ʼAki te temi, kua ʼaoga foki leva ke fakalahi te Petele ki te gaue ʼae ʼe fakahoko ai. Koia, neʼe kole mai e te Kolesi Pule ke matou kumi he kele ke fakatuʼu ai he filiale ʼe lahi age. Neʼe ma olo ai mo te taupau ʼae ʼe tokaga ki te ta tohi ʼo fehuʼi ki ʼomatou vahaʼa fale pe ʼe mole natou fia fakatau ʼonatou kele. Neʼe mole he tahi ʼe ina fakatau tona kele, kae neʼe tali fenei mai te tahi: “Ko matou kau Siaina ʼe mole matou fakatau he meʼa. ʼE matou totogi te ʼu meʼa.”

Kae ʼi te tahi ʼaho, neʼe hoko ai te ʼu aluʼaga fakapunamaʼuli. Neʼe ʼamanaki alu tomatou vahaʼa fale ʼo maʼuli ʼi Amelika, koia ʼae neʼe ina kole mai pe ʼe mole matou fia totogi tona kele. Pea neʼe fakatotonu e te tahi vahaʼa fale ke ina fakatau tona kele, ʼo ina fakalotomalohiʼi ʼihi ke natou fai feia mo natou. Neʼe matou toe totogi foki mo te kele ʼo te tagata ʼae neʼe ina ui mai, “Ko matou kau Siaina ʼe mole matou fakatau he meʼa.” ʼI he kiʼi temi siʼi pe, ko te kele ʼo te filiale neʼe kua tuʼa tolu age tona lahi. Pea ʼe au tui papau ko Sehova ʼae neʼe ina loto ke hoko te aluʼaga ʼaia.

ʼI te 1950, ko au ʼae neʼe taʼu veliveli age ʼi te Petele. Kae ʼi te temi nei, ko au mo toku ʼohoana ʼae kua taʼu lahi age ʼi te Petele. ʼE mole au fakahemala tuʼa tahi ki taku muliʼi ia Sesu tatau aipe pe ʼe ina taki au kifea. Logo la neʼe kapu au e ʼaku matuʼā ʼi tonā ʼapi, kae neʼe foaki mai e Sehova he foʼi famili ʼe ʼoʼofa ia te ia. ʼE au tui papau ʼe foaki mai e Sehova ia meʼa fuli ʼe ʼaoga ki totatou maʼuli tatau aipe pe ʼe kotea te gaue ʼe tou fai ʼi tana kautahi. ʼE ma lotofakafetaʼi mo Nora kia Sehova ki ʼana fakatuʼutuʼu ʼofa fuli. Pea ʼe ma fakalotomalohiʼi ʼihi ke natou ʼahiʼahiʼi mo natou ia Sehova.—Malakia 3:10.

Ko Sesu neʼe ina fakaafe ia te tagata tanaki tukuhau ʼe higoa ko Mateo Levi ke liliu ko hana tisipulo. Kotea ʼae neʼe fai e Mateo? “Neʼe ina tuku ia meʼa fuli, kaʼe tuʼu ake aipe ʼo kamata mulimuli ia te ia.” (Luka 5:27, 28) Neʼe au toe maʼu mo au te faigamalie ʼae ke au tuku ia meʼa fuli ke au mulimuli ia Sesu. Pea ʼe au fakalotomalohiʼi ʼihi ke toe fai feia mo natou pea ke natou maʼu ai he ʼu tapuakina lahi.