1-2. Kotea ʼae neʼe hoko ki te ʼu tisipulo ʼe lua ʼa Sesu ʼi tanā ʼolo ʼae ki Emausi?

 ʼI TE ʼaho 16 ʼo Nisani ʼo te taʼu 33 H.T.S., neʼe lotomamahi ai te ʼu tisipulo ʼa Sesu pea mo matataku. Neʼe mavae he toko lua ia natou mai Selusalemi ʼo olo ki Emausi, ʼe vaha mo Selusalemi ia kilometa ʼe teitei 11. Neʼe nā lotomamahi, he ʼe kua mate ia Sesu te tagata ʼae neʼe nā muliʼi. Neʼe nā fakaʼamu ʼe fai anai e te Mesia he ʼu gaue fakaofoofo maʼa te ʼu Sutea, kae neʼe kua mate ia. Pea neʼe hoko leva he aluʼaga neʼe mole nā ʼamanaki ki ai.

² ʼE fakaovi age he tagata kia naua ʼo natou haʼele fakatahi ai. ʼE fakamatala age e te ʼu tisipulo ki ai te aluʼaga ʼae neʼe hoko kia Sesu, pea mo fakaha age tanā lotomamahi. Pea kamata faipalalau ai te tagata mo naua ki he ʼu aluʼaga ʼe fetogi anai tonā maʼuli. ʼE ina fakamahino age pe koʼe neʼe tonu ke mamahi mo mate te Mesia, “ ʼo kamata mai ia Moisese mo te kau polofeta fuli.” ʼI te tau atu ʼa te toko tolu ʼaia ki Emausi, neʼe fakaha age e te tagata kia naua, ʼe ko ia ia Sesu ʼae neʼe fakatuʼuake. Fakafuafua age muʼa te fiafia neʼe nā maʼu, ʼi tanā iloʼi ʼae kua maʼuli ake te Mesia!​—Luka 24:13-35.

3-4. Neʼe malave feafeaʼi ki te ʼu tisipulo ʼa Sesu ia tana ha tuʼa lahi age kia natou? Kotea ka tou vakaʼi ʼi te alatike ʼaeni? (Gaue 1:3)

³ ʼI tona ʼu ʼaho fakaʼosi ʼe 40 ʼi te kele, neʼe ha tuʼa lahi ia Sesu ki ʼana tisipulo. (Lau ia Gaue 1:3.) Lolotoga te temi ʼaia, neʼe mole kei natou lotomamahi mo matataku. Kae kua natou fiafia, mo lotofalala pea mo lototoʼa. Kua natou liliu leva ko he  kau faifakamafola mo faiako faʼafai ʼo te Puleʼaga. a

⁴ Ka tou vakaʼi te ʼu gaue ʼae neʼe fai e Sesu lolotoga te temi ʼaia, pea ʼe lahi te ʼu faʼahi ʼe tou ako mai ai. ʼI te alatike ʼaeni, ʼe tou vakaʼi anai pe neʼe fakaʼaogaʼi feafeaʼi e Sesu te temi ʼaia (1) moʼo fakalotomalohiʼi ʼana tisipulo, (2) moʼo tokoni kia natou ke natou mahino lelei age ki te Tohi-Tapu, pea (3) moʼo teuteuʼi natou ke natou lava fakahoko he ʼu gaue maʼuhiga. ʼI te ʼu aluʼaga takitahi ʼaia, ʼe tou vakaʼi anai pe ʼe feafeaʼi hatatou faʼifaʼitakiʼi ia Sesu.

KE KE FAKALOTOMALOHIʼI ʼIHI

5. He koʼe neʼe ʼaoga he ʼu fakalotomalohi ki te ʼu tisipulo ʼa Sesu?

⁵ Neʼe ʼaoga ki te ʼu tisipulo ʼa Sesu he ʼu fakalotomalohi. Kotea tona tupuʼaga? Neʼe mavae ʼihi ia natou ʼi ʼonatou ʼapi, mo famili pea mo ʼanatou gaue ke natou muliʼi ia Sesu. (Mat. 19:27) Neʼe fehiʼaʼinaʼi ʼihi mo liʼaki ʼuhi ko tanatou liliu ko tana ʼu tisipulo. (Soa. 9:22) Neʼe natou fai fuli ni sakilifisio koteʼuhi neʼe natou tui papau neʼe ko ia te Mesia ʼae neʼe fakapapauʼi mai. (Mat. 16:16) Kae ʼi te matehi leva ʼo Sesu, neʼe natou lotomamahi ʼaupito pea mo lotovaivai, he ko te ʼu meʼa ʼae neʼe natou ʼamanaki ki ai ʼe mole hoko anai.

6. Kotea ʼae neʼe fai e Sesu hili tona fakatuʼuake?

⁶ Neʼe mahino kia Sesu neʼe lotomamahi feia ʼana tisipulo ʼi tana mate. Neʼe ina iloʼi ia neʼe mole natou vaivai ʼi te faʼahi fakalaumalie. Koia ʼi te ʼaho pe ʼae neʼe fakatuʼuake ai, neʼe ina fakalotomalohiʼi ʼona kaumeʼa. Neʼe ʼuluaki ha ia kia Malia Maketalena, kae kei nofo ʼi tona fale maka ʼo tagi ai. (Soa. 20:11, 16) Neʼe toe ha kia tisipulo ʼe lua ʼae neʼe tou palalau ki ai ʼi te kamata ʼo te alatike ʼaeni. Pea neʼe toe ha ki te apositolo ko Petelo. (Luka 24:34) Kotea ʼe tou ako mai tona faʼifaʼitaki? Ke tou tali ki te fehuʼi, tou vakaʼi te aluʼaga ʼae neʼe hoko ʼi tana ha kia Malia Maketalena.

7. Ka tou lau ia Soane 20:11-16, kotea ʼae neʼe sio ki ai Sesu ʼi te ʼaho 16 ʼo Nisani ʼi te kei hegihegi? Pea kotea ʼae neʼe ina uga ia ia ke ina fai? (Vakaʼi mo te pāki.)

⁷ Lau ia Soane 20:11-16. ʼI te ʼaho 16 ʼo Nisani ʼi te kei hegihegi, neʼe olo te ʼu fafine ki te  fale maka ʼae neʼe tuku ai te sino ʼo Sesu. (Luka 24:1, 10) Tou vakaʼi pe kotea ʼae neʼe hoko ki te fafine ʼaeni ko Malia Maketalena. ʼI tana tau atu ki te fale maka, neʼe mole he tahi. Neʼe lele ʼo fakaha kia Petelo mo Soane ʼo ina muliʼi ia naua, pea neʼe nā feleleʼi vave ki te fale maka. ʼI tanā tokagaʼi mole kei he tahi ʼi te fale maka, neʼe nā liliu leva kio naua. Kae neʼe mole alu Malia ia, neʼe nofo aipe ia ʼo tagi. Neʼe mole mahino ia ʼe sioʼi ia ia e Sesu. Neʼe sio ki te tagi mamahi ʼa te fafine agatonu ʼaia, pea neʼe ina fia fakalotofimalieʼi. Koia, neʼe ha ki ai, pea neʼe ina fai he meʼa ʼe ina fakalotofimalieʼi ia ia. Neʼe ina ui age ki te fafine ke alu ʼo fakaha ki ʼona tehina he logo maʼuhiga, kua fakatuʼuake ia Sesu.​—Soa. 20:17, 18.

8. ʼE feafeaʼi hatatou faʼifaʼitakiʼi ia Sesu?

⁸ ʼE feafeaʼi hatatou faʼifaʼitakiʼi ia Sesu? ʼAki hatatou tokoni ki ʼotatou tehina mo tuagaʼane ke natou haga tauhi kia Sehova. Ohage ko Sesu, ʼe tonu ke tou iloʼi te ʼu faigataʼaʼia ʼae ʼe natou tau mo ia, mo lotomahino pea mo fakalotomalohiʼi natou. Tou vakaʼi te faʼifaʼitaki ʼo te tuagaʼane ko Jocelyn, neʼe mate fakaʼi ia tona kiʼi tehina, pea neʼe fakalotomalohiʼi ia ia e te ʼu tehina mo tuagaʼane. ʼE ina ui fenei: “Lolotoga ni mahina, neʼe au lotomamahi ʼaupito.” Kae neʼe fakaafe ia ia e he taumatuʼa ʼo nā fagono ki ai mo he lotomahino, pea mo fakamanatuʼi age ʼe maʼuhiga kia Sehova. ʼE toe ui fenei e Jocelyn: “Neʼe kua pulinoa ʼosi taku fakakaukau. Neʼe hage pe neʼe meʼa ke au malemo ʼi he tai ʼe hou. Pea neʼe fakaʼaogaʼi e Sehova te tehina mo te tuagaʼane ʼaia moʼo haofaki au. Neʼe nā tokoni mai ke au toe fia hoko atu taku tauhi agatonu kia Sehova.” ʼO toe feia pe, ʼe tou toe fia fakalotomalohiʼi anai ʼotatou tehina mo tuagaʼane, ke hoko atu tanatou tauhi agatonu kia Sehova. ʼO feafeaʼi? ʼAki hatatou fagono lelei kia natou, pea mo lotomahino.​—Loma 12:15.

KE MAHINO LELEI AGE ʼIHI KI TE TOHI-TAPU

9. Kotea ʼae neʼe mole mahino ki ai te ʼu tisipulo ʼa Sesu? Pea neʼe tokoni feafeaʼi Sesu kia natou?

⁹ Neʼe tui ia te ʼu tisipulo ʼa Sesu ki te Folafola ʼa te ʼAtua. Pea neʼe natou faiga fakamalotoloto ke natou fakalogo kia Sehova. (Soa. 17:6) Kae neʼe mole natou mahino pe koʼe neʼe mate ia Sesu ʼi he pou fakamamahi ohage ko he tagata agakovi. Neʼe iloʼi e Sesu kapau neʼe natou lotolotolua, mole ʼuhi neʼe kovi ʼonatou loto, kae ʼuhi ʼae neʼe fakatuʼakoi pe ʼanatou mahino ki te ʼu Tohi Taputapu. (Luka 9:44, 45; Soa. 20:9) Koia neʼe tokoni ai kia natou ke natou mahino lelei age ki te ʼu Tohi Taputapu. Tou vakaʼi pe neʼe ina fakahoko feafeaʼi ʼi tana ha ki te ʼu tisipulo ʼe lua ʼi te ala ʼae ʼe alu ki Emausi.

10. Neʼe tokoni feafeaʼi ia Sesu ke mahino ʼana tisipulo neʼe ko ia moʼoni te Mesia? (Luka 24:18-27)

¹⁰ Lau ia Luka 24:18-27. Tou tokagaʼi neʼe mole foimo ui atu aipe e Sesu ki te ʼu tagata ʼaia ʼe lua pe neʼe ko ai ia ia. Neʼe ina fai age muʼa kia naua he ʼu fehuʼi. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi neʼe ina loto ke nā fakaha tanā manatu, pea mo te ʼu meʼa neʼe nā logoʼi. Pea ko te meʼa pe ʼaia neʼe nā fai. Neʼe nā fakamahino age neʼe nā fakaʼamu ʼe fakaʼateaina anai e Sesu ia Iselaele mai te pule ʼa te kau Loma. Neʼe tuku e Sesu ke nā palalau ʼo ʼuhiga mo te ʼu aluʼaga neʼe nā hoha ki ai. Pea neʼe nā fakaʼaogaʼi leva te ʼu Tohi Taputapu moʼo tokoni kia naua ke nā mahino pe kotea ʼae neʼe hoko. b Ki muli age ʼi te afiafi pe ʼaia, neʼe ina toʼo he temi ke ina akoʼi te ʼu moʼoni pe ʼaia ki ʼihi atu tisipulo. (Luka 24:33-48) Kotea te ako maʼa tatou?

11-12. (1) Kotea te ako ʼe tou maʼu mai te faʼahiga akoʼi ʼa Sesu ia te ʼu moʼoni Fakatohi-tapu? (Vakaʼi mo te ʼu pāki.) (2) Neʼe tokoni feafeaʼi te tehina ʼae neʼe ina fai te ako kia Nortey?

¹¹ ʼE feafeaʼi hatatou faʼifaʼitakiʼi ia Sesu? Ka  ke fai faiako, kamata ʼaki hau fai he ʼu fehuʼi ki tau ako ʼaki he aga fakaʼeteʼete, ke tupu ai hau iloʼi tana manatu mo te ʼu meʼa ʼae ʼe ina logoʼi. (Taag. 20:5) Ka kua ke mahino ki te meʼa ʼae ʼe ina logoʼi, pea fakaha age ki ai pe ʼe feafeaʼi hana maʼu he ʼu vaega ʼe alu tahi mo tona aluʼaga. Kae ʼaua naʼa ke ui age te meʼa ʼe tonu ke ina fai. Kae tokoni ki ai ke mahino ki te meʼa ʼae ʼe ina lau ʼi te Tohi-Tapu, pea mo feafeaʼi hana maʼuliʼi te ʼu pelesepeto Fakatohi-tapu ʼi tona maʼuli. Pea ko te faʼahiga fai ʼaia neʼe fakaʼaogaʼi e ia ʼae neʼe ina fai te ako ʼa te tehina ʼaeni ko Nortey, ʼe maʼuli ʼi Ghana.

¹² Neʼe kamata ako e Nortey ia te Tohi-Tapu ʼi tona taʼu 16. Kae neʼe fakafeagai atu aipe tona famili ki ai. Kotea ʼae neʼe tokoni ki ai ke lotomalohi? Ko ia ʼae neʼe ina fai tana ako, neʼe ina fakaʼaogaʼi ia Mateo kapite 10 moʼo fakamahino age ki ai, ʼe fakatagaʼi anai te kau Kilisitiano moʼoni. ʼE ui fenei e Nortey: “Koia ʼi toku kamata fakatagaʼi, neʼe au mahino ai kua au maʼu te moʼoni.” Neʼe toe tokoni te tehina ʼae neʼe ina fai tana ako ki ai, ke mahino ki te manatu ʼae ia Mateo 10:16, ʼae ke fakapotopoto mo fakaʼapaʼapa moka palalau lotu anai mo tona famili. Hili tona papitema, neʼe fia pionie ia Nortey. Kae neʼe loto ia e tana tamai ke alu ki te ʼu fale ako maʼoluga. Neʼe mole ui age e te tehina ʼae neʼe ina fai tana ako te meʼa ʼae ʼe tonu ke ina fai. Kae neʼe tokoni ki ai ʼo ina fai age he ʼu fehuʼi ke mahino lelei ki te ʼu pelesepeto Fakatohi-tapu. Kotea ʼona fua? Neʼe fakatuʼutuʼu e Nortey ke pionie katoa. Neʼe kapu ai ia ia e tana tamai ʼi fale. Kae kotea ʼae ʼe logoʼi e Nortey ʼi te temi nei? ʼE ina ui fenei: “ ʼE au fiafia he neʼe au toʼo te tonu ʼae ʼe lelei.” Koia ka tou toʼo he temi ke tou tokoni ai ki ʼihi, ke natou mahino lelei age ki te Tohi-tapu, pea ʼe tou tokoni ai kia natou ke malohi tanatou tui pea mo haga tauhi agatonu kia Sehova.​—Efe. 3:16-19.

ʼU TAGATA ʼAFEĀ, TOKONI KI TE ʼU TEHINA KE LILIU KO “HE ʼU TAGATA OHAGE KO NI MEʼA ʼOFA”

13. Kotea ʼae neʼe fai e Sesu ke hoko atu pe te gaue faifakamafola moka toe liliu ki selo? (Efeso 4:8)

¹³ Neʼe fakahoko lelei e Sesu te gaue ʼae neʼe kole age e tana tamai ke ina fai ʼi te kele. (Soa. 17:4) Kae neʼe mole ina ui fenei: ‘Kapau ʼe ke loto ke fai lelei te ʼu gaue, ʼe lelei age pe tau haʼu fai e koe totonu.’ ʼI te ʼu taʼu ʼe tolu vaelua ʼae neʼe faifakamafola ai Sesu ʼi te kele, neʼe ina akoako ai ʼana tisipulo. Pea logo foki la neʼe ʼi ai ʼihi ia natou neʼe taʼu 20 tupu, kae ʼi muʼa ʼo  tana hake ki selo, neʼe ina tuku age te gaue ʼae ke natou tokakaga lelei ki te ʼu ovi ʼa Sehova pea mo takitaki te gaue faifakamafola mo faiakonaki. (Lau ia Efeso 4:8.) ʼI tona ʼu ʼaho fakaʼosi ʼe 40 ʼi te kele, neʼe tokoni feafeaʼi ia Sesu ki te ʼu tagata agatonu mo faʼafai ʼaia ke liliu ko “he ʼu tagata ohage ko ni meʼa ʼofa”?

14. ʼI te ʼu ʼaho fakaʼosi ʼe 40 ʼo Sesu ʼi te kele, neʼe tokoni feafeaʼi ki ʼana tisipulo ke tuputupu ʼi te faʼahi fakalaumalie? (Vakaʼi mo te pāki.)

¹⁴ Neʼe foaki fakahagatonu e Sesu he ʼu tokoni ki ʼana tisipulo, kae neʼe ina fai ʼaki te ʼofa. Ohage la, neʼe ina tokoniʼi ʼihi ia natou neʼe lotolotolua ʼo ʼuhiga mo tana fakatuʼuake. (Luka 24:25-27; Soa. 20:27) Neʼe ina fakamanatuʼi age ki ʼana tisipulo te maʼuhiga ʼae ke natou fakamuʼamuʼa tanatou gaue tauhi ovi ʼi ʼanatou gaue fakamalama. (Soa. 21:15) Neʼe ina toe fakamanatuʼi age mole tonu ke natou fakatatau te ʼu gaue ʼae ʼe natou fai mo ʼae ʼe fai ʼe ʼihi ʼi te tauhi ʼae kia Sehova. (Soa. 21:20-22) Pea neʼe ina fakatonutonuʼi he ʼu manatu hala neʼe natou maʼu ʼo ʼuhiga mo te Puleʼaga. Pea neʼe ina fakalotomalohiʼi natou ke natou fakamuʼamuʼa ia te fakamafola ʼo te logo lelei. (Gaue 1:6-8) Kotea te ako ʼe feala ke taʼofi e te kau tagata ʼafeā ʼo ʼuhiga mo Sesu?

15-16. (1) ʼE feafeaʼi he faʼifaʼitakiʼi e te kau tagata ʼafeā ia Sesu? (2) Kotea ia te ʼu fua lelei neʼe maʼu e Patrick ʼi tana fakalogo ki te ʼu tokoni ʼae neʼe foaki age?

¹⁵ ʼE feafeaʼi he faʼifaʼitakiʼi e te kau tagata ʼafeā ia Sesu? ʼU tagata ʼafeā, ʼe kotou faʼifaʼitakiʼi anai ia Sesu, ʼo kotou akoako mo tokoni ki ʼokotou tehina, ʼo kau ai mo natou ʼae kei tupulaga. c Kotou tokoni kia natou ke lahi age te ʼu gaue maʼuhiga ʼe natou fakahoko ʼi te kokelekasio. ʼE mahino te kau tagata ʼafeā ʼe lahi te ʼu faʼahi ʼe tonu ke ako e te ʼu tehina ʼaia. Pea ʼaki te ʼofa, kotou foaki age he ʼu tokoni ke natou fakahoko lelei ai tanatou gaue, pea mo mahino ki te maʼuhiga ʼae ke natou agavaivai, mo tuha mo te falala pea mo fia tokoni ki ʼihi.​—1 Tim. 3:1; 2 Tim. 2:2; 1 Pet. 5:5.

¹⁶ Tou vakaʼi te faʼifaʼitaki ʼo te tehina ʼaeni ʼe higoa ko Patrick. ʼI tana kei tupulaga, neʼe tau palalau fefeka fau, pea neʼe mole lelei tana  aga, maʼia ki te ʼu tuagaʼane. Pea neʼe tokagaʼi e te tagata ʼafeā kua fakapotopoto. Pea neʼe ina foaki age he ʼu tokoni ʼofa, kae neʼe fakahagatonu. ʼE ui fenei e Patrick: “ ʼE au fakamalo lahi ki te tehina ʼaia. Neʼe au lotovaivai ʼosi ʼi taku sio ʼae neʼe maʼu e ʼihi tehina he ʼu pilivilesio, kae neʼe au fia maʼu la mo au. Kae neʼe tokoni mai te tagata ʼafeā ʼaia, ke au mahino ko te maʼuhiga neʼe ko te tauhi ʼaki he agavaivai ʼoku tehina mo tuagaʼane. Kae mole ko te maʼu tuʼulaga, peʼe ko te maʼu pilivilesio ʼi te kokelekasio.” ʼAki te ʼu tokoni ʼaia neʼe ina maʼu, neʼe feala leva ke fakanofo ia Patrick ko he tagata ʼafeā, kae neʼe kei taʼu 23 pe.​—Taag. 27:9.

17. Neʼe fakaha feafeaʼi e Sesu neʼe falala ki ʼana tisipulo?

¹⁷ Neʼe tuku age e Sesu ki ʼana tisipulo te gaue ʼae ke natou faifakamafola pea mo faiakonaki. Neʼe lagi logoʼi e te ʼu tisipulo ʼe mole feala hanatou fakahoko te ʼu gaue ʼaia. Kae neʼe falala Sesu ia kia natou ʼe natou lavaʼi anai. Pea neʼe ina fakaha age ia tana falala ʼae kia natou ʼi te ʼu palalau ʼaeni neʼe ina fai: “Ohage pe ko te fekauʼi mai au e te Tamai, ʼe au toe fekauʼi foki mo koutou.”​—Soa. 20:21.

18. ʼE feafeaʼi he faʼifaʼitakiʼi e te kau tagata ʼafeā ia Sesu?

¹⁸ ʼE feafeaʼi he faʼifaʼitakiʼi e te kau tagata ʼafeā ia Sesu? ʼAki hanatou tuku age he ʼu gaue ke fai e ʼihi. (Flp. 2:19-22) Ohage la, ʼe feala tanatou kole age ki he ʼu tupulaga ke natou kau ki te fakamaʼa mo te taupau lelei ʼo te Fale Fono. Pea ka natou tuku age he gaue ki he tahi, ʼe tonu ke natou fakaha age ʼe natou falala ki ai pea mo akoako ia ia. Neʼe ʼi ai te tehina neʼe hoki fakanofo tagata ʼafeā age pe, ʼe higoa ko Matthew. Neʼe fiafia ʼi tona akoako e he ʼu tagata ʼafeā kua fakapotopoto, pea mo tanatou fakaha age ki ai, ʼe natou falala ʼe ina fakahoko anai he gaue lelei. ʼE ina ui fenei: “Ka au fai haku hala, pea ʼe natou tokoni mai ke au sio pe ʼe feafeaʼi haku ako mai ʼaku hala ʼaia, ke au toe hikihiki age taku gaue.” d

19. Kotea ʼe tou fakatotonu ke tou fai?

¹⁹ ʼI te ʼu ʼaho fakaʼosi ʼe 40 ʼo Sesu ʼi te kele, neʼe ina fakalotomalohiʼi mo akoʼi pea mo akoako ʼihi. Koia, tou fakatotonu ke tou muliʼi lelei ia tana faʼifaʼitaki. (1 Pet. 2:21) Pea ʼe tou tui papau ʼe tokoni mai anai, he neʼe ina fakapapauʼi mai: “ ʼE au nofo anai mo kotou ʼi te ʼaho fuli pe ʼo kaku ki te ʼu ʼaho fakamuli ʼo te malama ʼaeni.”​—Mat. 28:20.