1. Kotea te fehuʼi ʼe feala ke fai mai ʼi te fale gaue peʼe ko te fale ako?

 ʼE KE hoha koa moka fehuʼi atu e he tahi ʼi tou fale gaue peʼe ʼi te fale ako ʼo ʼuhiga mo te ʼu akonaki ʼae ʼe ke tui ki ai? Tokolahi ia tatou ʼe tou feia. Kae ko te fehuʼi ʼae ʼe ina fai atu ʼe lagi ko he faigamalie ke ke iloʼi ai tana manatu, peʼe ko te ʼu faʼahi ʼe tui ki ai. Pea lagi feala anai hau faifakamafola ki ai. ʼI te tahi age faʼahi, ʼe feala ke faifehuʼi mai he tahi he ʼe fia fihi pe ia mo tatou. ʼE mole tou punamaʼuli ki ai. ʼE lahi te ʼu loi ʼe feʼaveʼaki ʼo ʼuhiga mo te ʼu faʼahi ʼae ʼe tou tui ki ai. (Gaue 28:22) Pea ʼe tou maʼuʼuli ʼi “te ʼu ʼaho fakamuli,” ʼe ko he temi ʼe “mole . . . maʼuli felogoʼi” ai te hahaʼi pea mo natou “fekai.”—2 Tim. 3:1, 3.

2. He koʼe ʼe maʼuhiga ke tou agamalū?

² ʼE lagi ke feʼekeʼaki: “Ka fakafihiʼi e he tahi te ʼu akonaki fakatohi-tapu ʼae ʼe au tui ki ai, ʼe feafeaʼi haku tali age ʼaki he fakaʼeteʼete mo he agalelei?” ʼE ʼaoga atu anai te agamalū. Ko he tahi ʼe agamalū ʼe mole ita vave pea ʼe loto lolomi moka fakafeagai he tahi ki ai peʼe moka mole ina iloʼi pe feafeaʼi hana tali. (Taag. 16:32) Kae ʼe mole faigafua. Koia, ʼe feafeaʼi hau agamalū? Kotea ka tokoni atu ke ke tali ʼaki he agamalū moka fakafifihi atu he tahi? Pea ʼu matuʼā, ʼe feafeaʼi hakotou akoʼi age ki ʼakotou fanau ke natou fakamahino tanatou tui ʼaki he agamalū? ʼE tou tali anai ki te ʼu fehuʼi ʼaia ʼi te alatike ʼaeni.

3. He koʼe ʼe tou ui ko he tahi ʼe agamalū ʼe malohi ia kae ʼe mole fula? (2 Timoteo 2:24, 25)

³ Ko he tahi ʼe agamalū ʼe malohi ia kae ʼe mole fula. ʼE moʼoni ʼe malohi ia ia ʼae ʼe mole ita moka hoko he aluʼaga faigataʼa. ʼE kau te agamalū ki “te fua ʼo te laumalie.” (Kal. 5: 22, 23) Ko te kupu Fakakeleka ʼae neʼe fakaliliu ʼaki te kupu “agamalū” neʼe fakaʼaogaʼi ʼi ʼihi temi moʼo palalau ki he hosi vao neʼe fakalalata. Fakakaukauʼi muʼa koe he hosi vao ʼe liliu ko he hosi kua fakalalata. ʼE kei malohi pe kae kua agalelei. Pea kia tatou tagata, ʼe feafeaʼi hatatou malolohi pea mo agamalū? ʼE mole feala ʼaki pe totatou malohi. ʼE tonu ke tou kole kia Sehova tona laumalie maʼoniʼoni pea ke tokoni mai ke tou liliu ʼo agamalū. Tokolahi te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova kua natou agamalū. Ka fakafeagai he tahi kia natou, ʼe natou tali ʼaki he agamalū. Pea ʼe tokagaʼi e ʼihi tanatou agalelei ʼaia. (Lau ia 2 Timoteo 2:24, 25.) ʼE feafeaʼi hau fakaha tou malohi ʼo ke agamalū?

4. ʼE ha feafeaʼi ʼi te faʼifaʼitaki ʼa Isaake te maʼuhiga ʼo te agamalū?

⁴ ʼE maʼu ʼi te Tohi-Tapu he ʼu fakamatala ʼe ha ai te maʼuhiga ʼo te agamalū. Tou vakaʼi te faʼifaʼitaki ʼa Isaake. Neʼe ina fakatuʼu tona nofoʼaga ʼi Kelali, ʼi Filisitini. Ki muli age neʼe maheheka leva te kau Filisitini pea neʼe natou pupunu te ʼu vai keli ʼae neʼe keli e te hahaʼi faifekau ʼa tana tamai. Neʼe mole ke ia Isaake mo natou kae neʼe mavae ʼo alu ki he tahi koga meʼa pea neʼe ina keli ai he tahi ʼu vai keli. (Sen. 26:12-18) Kae neʼe toe ui e te kau Filisitini ko te vai ʼaia ʼe ʼa natou. Logo la te faʼahi ʼaia, kae neʼe kumi tuʼumaʼu pe e Isaake te tokalelei. (Sen. 26:19-25) Kotea ʼae neʼe tokoni kia ia ke agamalū ʼi tana felogoi mo ni hahaʼi neʼe fia ke? Neʼe lagi sio ki te faʼifaʼitaki ʼa ʼana matuʼā. Neʼe lagi ina taʼofi he ako mai te faiga ʼae ʼa Apalahamo ke tokalelei mo te hahaʼi, ʼo feia mo “te agamalū mo te agalelei” ʼa Sala.—1 Pet. 3:4-6; Sen. 21:22-34.

5. Tuku mai he faʼifaʼitaki ʼe ha mai ai ʼe feala ke akoʼi e te ʼu matuʼā ʼanatou fanau ke natou agamalū.

⁵ ʼO feia mo koutou ʼu matuʼā, ʼe feala ke kotou akoʼi age ki ʼakotou fanau te maʼuhiga ʼae ke natou agamalū. Neʼe fai te faʼahi ʼaia e te ʼu matuʼā ʼa Maxence, ʼe taʼu 17. ʼI te fale ako pea mo te faifakamafola, neʼe tau felaveʼi ia Maxence mo ni hahaʼi itaita. Neʼe kataki fualoa ʼana matuʼā ʼo nā akoʼi age pe feafeaʼi hana agamalū. ʼE nā ui fenei: “Kua mahino kia Maxence ʼe faigafua age ki he tahi hana ita pea mo agamalohi. Kae ko he tahi ʼe malohi, ʼe mole ina liufaki age he ʼu palalau kovi.” ʼI te temi nei, ʼe fakaha e Maxence ko ia ko he tahi ʼe malohi he ʼe kua agamalū.

6. ʼE tokoni feafeaʼi mai te faikole ke lahi age tatatou agamalū?

⁶ Kotea ʼae ʼe feala ke tou fai ohage la moka laukoviʼi e he tahi te huafa ʼo totatou ʼAtua peʼe manukinuki ki te Tohi-Tapu? ʼE tonu ke tou kole kia Sehova tona laumalie maʼoniʼoni pea mo tona poto ke tou tali mo he agamalū. Pea ʼe feafeaʼi mo kapau ki muli age ʼe tou tokagaʼi neʼe mole faʼa lelei tatatou faʼahiga tali? Tou toe faikole ʼo ʼuhiga mo te aluʼaga ʼaia pea mo vakaʼi he ʼu fetogi ʼe tonu ke tou fai ke lelei age tatatou tali moka toe hoko he aluʼaga feia. ʼE foaki mai anai e Sehova tona laumalie maʼoniʼoni ke tou lava lolomi totatou ita pea ke tou agamalū.

7. He koʼe ko te maʼu loto ʼo he ʼu vaega Tohi-Tapu ʼe tokoni mai anai moka faigataʼa hakita palalau mo he agamalū? (Taʼaga Lea 15:1, 18)

⁷ ʼE feala ke tokoni mai ʼihi vaega Tohi-Tapu moka faigataʼa hakita palalau mo he agamalū. Pea ʼe feala ke fakamanatuʼi mai e te laumalie ʼo te ʼAtua te ʼu vaega ʼaia. (Soa. 14:26) Ohage la, ko te ʼu tokoni ʼae ʼe tuʼu ʼi te tohi ʼo Taʼaga Lea ʼe uga ai tatou ke tou agamalū. (Lau ia Taʼaga Lea 15:1, 18.) ʼE toe fakaha ʼi te tohi ʼaia te ʼu fua lelei moka tou lotololomi ʼi he ʼu aluʼaga faigataʼa.—Taag. 10:19; 17:27; 21:23; 25:15.

8. He koʼe ʼe lelei ke tou fakasiosio poto moka fai mai e he tahi hana fehuʼi ʼo ʼuhiga mo te ʼu akonaki ʼae ʼe tou tui ki ai?

⁸ ʼE toe ʼaoga ke tou fakasiosio poto. (Taag. 19:11) Ko he tahi ʼe fakasiosio poto ʼe lotololomi moka fakafihiʼi e he tahi te ʼu akonaki ʼae ʼe tui ki ai. Ko te ʼu manatu ʼi te loto ʼo he tagata ʼe hage ko ni vai loloto. Ka fai mai e he tahi he fehuʼi, ʼi te agamahani ʼe mole tou iloʼi tona tupuʼaga moʼoni. Koia, ʼi muʼa ʼo hatatou tali ki ai, ʼe lelei ke tou manatuʼi ʼe mole feala ke tou iloʼi te tupuʼaga ʼo te fai mai e he tahi hana fehuʼi.—Taag. 16:23.

9. ʼI te palalau iita age ʼa te ʼu tagata ʼo Efalaimi, neʼe fakaha feafeaʼi e Seteone tana fakasiosio poto mo tana agamalū?

⁹ Tou vakaʼi pe neʼe tali feafeaʼi e Seteone ki te ʼu tagata ʼo Efalaimi. Neʼe natou iita kia Seteone, ʼo natou fehuʼi age pe koʼe neʼe mole ina pauʼi natou ʼi tana kamata tauʼi te ʼu fili ʼo Iselaele. Kae neʼe kotea te tupuʼaga moʼoni ʼo tonatou iita? Neʼe lagi manatu natou neʼe fakalainoaʼi natou. Tatau aipe tona tupuʼaga, kae neʼe fakasiosio poto ia Seteone. Neʼe faiga ke mahino pe koʼe neʼe natou iita, pea neʼe palalau age ʼaki he agamalū. ʼE ui ʼi te Tohi-Tapu: “ʼI tana ʼosi fai te ʼu palalau ʼaia, neʼe malū ifo ai tonatou ita.”—Tfm. 8:1-3.

10. Kotea ka tokoni mai ke tou iloʼi te tali kia natou ʼae ʼe fakafeagai ki te ʼu faʼahi ʼae ʼe tou tui ki ai? (1 Petelo 3:15)

 ¹⁰ ʼE feafeaʼi moka fehuʼi mai e he kauga gaue peʼe ko he kauga ako pe koʼe ʼe tou mulimuli ki te ʼu lao ʼo te Tohi-Tapu? Tou faiga ke tou fakamahino lelei age pe koʼe ʼe tou tui ʼe lelei age te ʼu tokoni ʼi te Tohi-Tapu pea mo tou toe fakaʼapaʼapa ki tana manatu. (Lau ia 1 Petelo 3:15.) ʼE lelei ke mole tou foimo manatu ko tana fia tauʼi ʼaia te ʼu faʼahi ʼe tou tui ki ai. Kae tou manatu ʼe ko he faigamalie ʼaia ke tou iloʼi ai pe kotea ʼae ʼe maʼuhiga kia ia. Tatau aipe te tupuʼaga ʼo te fai mai e he tahi he fehuʼi, tou tali ʼaki he agamalū mo he agalelei. ʼE lagi nofo anai ʼo fakakaukauʼi tana manatu. Pea kapau ʼe mole fakaʼapaʼapa peʼe ina vaʼi tatou, tou faiga ke tou tali ʼaki he agalelei.—Loma 12:17.

11-12. (1) Ko te ʼu fehuʼi fea ʼe tonu muʼa ke tou fai kia tatou totonu ʼi muʼa ʼo hatatou tali ki he tahi? (Vakaʼi mo te pāki.) (2) He koʼe ʼe feala ke hoko atu tatatou faipalalau mo he tahi moka ʼe tou fakasiosio poto? Tuku mai he faʼifaʼitaki.

¹¹ Ohage la, kapau ʼe fehuʼi mai e he kauga gaue pe koʼe ʼe mole tou fai te ʼu ʼaho tupu. Tou fai te ʼu fehuʼi ʼaeni kia tatou totonu: ʼE manatu koa ʼe tapu tatatou fakafiafia? Peʼe tuʼania koa naʼa fakatupu kovi ki te ʼu felogoi ʼo te kau gaue moka mole tou fakatahi mo natou ki te ʼaho tupu? Hili ʼaia, ʼe lagi feala ke tou fakamalo age muʼa ki tana loto ʼae ke lelei tuʼumaʼu te ʼu felogoi ʼi te fale gaue, pea tou fakaha age leva ʼe tou toe loto mo tatou ke feia. ʼE lagi feala leva ke tou fakaha age pe kotea ʼae ʼe ui ʼi te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo te ʼu ʼaho tupu.

¹² ʼE feala ke tou fai feia moka fai mai he ʼu fehuʼi faigataʼa. ʼE feala ke ui mai e hotatou kauga ako ʼe tonu ke fetogi te manatu ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼo ʼuhiga mo te hahaʼi faitagata peʼe faifafine. ʼE ha koa ʼi tana palalau ʼaia heʼeki mahino lelei ki te manatu ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼo ʼuhiga mo te aga ʼaia? ʼE faitagata peʼe faifafine koa he tahi ʼi ʼona kaumeʼa peʼe ʼi tona famili? Peʼe manatu koa ʼe tou fehihiʼa ʼi te hahaʼi ʼaia? ʼE lagi tonu muʼa ke tou ui age ʼe tou ʼoʼofa ki te faʼahiga hahaʼi fuli pe pea ʼe tou fakaʼapaʼapa ki te ʼu tonu ʼae ʼe natou fai. b (1 Pet. 2:17) Hili ʼaia, ʼe lagi tou maʼu anai he faigamalie ke tou fakaha age te ʼu fua lelei ʼae ʼe tou maʼu moka tou mulimuli ki te ʼu lao ʼae ʼi te Tohi-Tapu.

13. Kotea ʼae ʼe feala ke ke ui ki he tahi ʼe manatu ʼe gata pe kia natou ʼae neʼe mole ako ʼae ʼe tui ki te ʼAtua?

¹³ Ka fakafeagai malohi mai he tahi, ʼaua naʼa tou manatu atu aipe ʼe tui ia ki te faʼahi ʼae peʼe ko ʼae. (Tito 3:2) Ohage la, kapau ʼe ui atu e hou kauga ako ʼe gata pe kia natou ʼae neʼe mole ako ʼae ʼe tui ki te ʼAtua. ʼE ke manatu ai koa ʼe tui ki te evolisio pea ʼe malama lelei ki te faʼahi ʼaia? ʼI te agamahani, ʼe toe fai pe e ʼihi te ʼu palalau ʼae neʼe natou logo ki ai. ʼE lelei age moka ke tuku ki tou kauga ako he nusipepa peʼe ke fai he fehuʼi ke fakakaukau tokotahi ki ai, ʼi hau fakaha age he ʼu tuʼuga manatu fakasienesia. Ohage la, ʼe feala ke ke ui age ke alu ki tatatou tuʼasila jw.org, pea ke ina vakaʼi he alatike peʼe ko he ʼata viteo ʼe palalau ki te fakatupu. ʼE lagi fia faipalalau anai mo koe ʼo ʼuhiga mo te manatu ʼaia. Kapau ʼe ke fakaʼapaʼapa, pea ʼe feala anai ke fetogi tana manatu.

14. Neʼe fakaʼaogaʼi lelei feafeaʼi e Niall tatatou tuʼasila moʼo fakaha ki hona kauga ako he manatu hala ʼo ʼuhiga mo te ʼu Fakamoʼoni ʼa Sehova?

¹⁴ Neʼe fakaha age e te tupulaga ko Niall totatou tuʼasila ʼi te Neti ki he tahi neʼe manatu hala ʼo ʼuhiga mo te kau Fakamoʼoni ʼa  Sehova. ʼE ina fakamatala: “Neʼe ui tuʼumaʼu pe e toku kauga ako ʼe au fakafisi ki te ʼu fakamoʼoni fakasienesia kae au tui ki he tohi ʼe fakamatala ai ni fagana.” Neʼe mole loto e te tama ʼaia ke fakamahino age e Niall pe koʼe ʼe tui ki te ʼAtua. Koia, neʼe fakaha age e Niall he faʼahi ʼi totatou tuʼasila jw.org, ʼe feala ke alu ki ai mo lau te ʼu alatike ʼe tuʼu ai. Ki muli age, neʼe tokagaʼi e Niall neʼe alu te tama ki tatatou tuʼasila, pea neʼe fia palalau leva ʼo ʼuhiga mo te kamataʼaga ʼo te maʼuli. ʼE feala ke toe fua lelei kia koe moka ke fakaha tatatou tuʼasila.

15. ʼE lava akoʼi feafeaʼi e te ʼu matuʼā ki ʼanatou fanau ke natou tali ʼaki he agamalū moka fakafihiʼi te ʼu akonaki ʼae ʼe natou tui ki ai?

¹⁵ ʼE feala ke akoʼi e te ʼu matuʼā ʼanatou fanau ke natou tali ʼaki he agamalū moka fakafifihi he tahi ki te ʼu akonaki ʼae ʼe natou tui ki ai. (Sakp. 3:13) ʼE fakatuʼutuʼu e ʼihi matuʼā he temi ʼi tanatou ako fakafamili ke natou akoako pe ʼe feafeaʼi hanatou fai te faʼahi ʼaia. ʼE natou manatu ki he ʼu palalau ʼe feala ke fai age ʼi te fale ako, mo natou vakaʼi mo ʼanatou fanau pea mo faʼifaʼitakiʼi tanatou tali ki ai. ʼE natou fia akoʼi age ke natou palalau ʼaki he agamalū mo he fakaʼapaʼapa.—Vakaʼi te fakamatala ʼae ʼi te ʼa takai, “ Akoako Mo Tou Kiʼi Famili.”

16-17. He koʼe ʼe ʼaoga ki ʼatatou tupulaga te ʼu akoako ʼae ʼe natou fai mo ʼanatou matuʼā?

¹⁶ ʼE ʼaoga ʼaupito ki ʼatatou tupulaga te akoako ʼaia. ʼE natou falala anai ki te ʼu akonaki ʼae ʼe natou tui ki ai pea feala anai ke natou fakamahino ki ʼanatou kauga ako. Ko te ʼu alatike ʼae ʼe maʼu ʼi tatatou tuʼasila jw.org ʼi te kupu taki “Te ʼu Fehuʼi ʼe Fai e Te Kau Tupulaga” ʼe tokoni anai ki te kau tupulaga ke malohi age tanatou tui. Ka vakavakaʼi e te kiʼi famili te ʼu alatike ʼaia, ʼe  natou ako ai pe ʼe feafeaʼi hanatou palalau ki tanatou tui ʼaki he agamalū mo he agalelei.

¹⁷ Tou vakaʼi te tala manatu ʼa te tupulaga ko Matthew ʼo ʼuhiga mo te ʼu akoako ʼae ʼe ina fai mo ʼana matuʼā. ʼI tanatou ako fakafamili, ko ia mo ʼana matuʼā ʼe natou fai ni fekumi ʼo ʼuhiga mo ni fehuʼi ʼe feala ke fai age ʼi te fale ako. ʼE ui e Matthew: “ʼE matou manatu ki he fehuʼi, pea matou fai ni fekumi, pea hili ʼaia ʼe matou faʼifaʼitakiʼi pe ʼe feafeaʼi anai taku tali ki ai. Ka kua au mahino lelei pe koʼe ʼe au tui ki he akonaki, ʼe mole kei au tuʼania pea ʼe faigafua age kia au haku palalau mo he agamalū ki ʼihi.”

18. ʼO mulimuli kia Kolose 4:6, ʼe tonu ke feafeaʼi ʼatatou palalau?

¹⁸ Tatau aipe pe tou fakamahino lelei ʼatatou akonaki, kae mole ko te hahaʼi fuli ka natou tui anai ki ai. Kae ʼe lagi malave anai kia natou tatatou palalau ʼaki he fakaʼeteʼete mo he agamalū. (Lau ia Kolose 4:6.) Ka tou fakamahino ki he tahi he akonaki ʼe tou tui ki ai, ʼe hage pe ko hatatou li ki ai he foʼi fiti. ʼE feala ke tou li mamalie peʼe malohi. Kapau ʼe tou li mamalie te foʼi fiti, ʼe feala anai tana hapo pea hoko atu tana gaoʼi. ʼO toe feia pe, ka tou palalau fakaʼeteʼete pea ʼaki he agamalū, ʼe fia logo anai pea mo hoko atu tatatou faipalalau. Kae kapau ʼe kumi pe e he tahi ke tuʼu tana manatu peʼe ina manukiʼi te ʼu akonaki ʼae ʼe tou tui ki ai, ʼe feala ke tou fakagata ai tatatou faipalalau. (Taag. 26:4) Kae ʼe mole feia anai te hahaʼi fuli, tokolahi ʼe lagi natou fia fakalogo mai anai.

19. He koʼe ʼe tou faiga anai ke tou agamalū moka tou fakamahino te ʼu akonaki ʼae ʼe tou tui ki ai?

¹⁹ Koia ʼe ha lelei mai ʼe maʼuhiga ke tou agamalū. Kole kia Sehova te malohi ke ke palalau mo he agamalū ki he tahi ʼe ina fakafihiʼi te ʼu akonaki ʼae ʼe ke tui ki ai peʼe moka palalau ita atu. Manatuʼi ʼe mole hoko anai he fihi mo kapau ʼe ke fakamahino ʼaki he agamalū mo he fakaʼapaʼapa. ʼE lagi toe feala pe la kia natou ʼe fakalogo atu ke fetogi tanatou manatu ʼo ʼuhiga mo tatou pea mo te ʼu akonaki ʼae ʼe tuʼu ʼi te Tohi-Tapu. Koia, “kotou nonofo teuteu tuʼumaʼu ke kotou tali ki he tahi ʼe ina fakalavelave atu te tupuʼaga” ʼo takotou tui, pea ke kotou “fai ʼaki he agamalū pea mo he fakaʼapaʼapa lahi.” (1 Pet. 3:15) ʼEi, ke ke fakaha tou malohi ʼo ke agamalū!