Kua Ke Iloʼi Koa?
ʼE fakaha feafeaʼi ia te totonu ʼa te Tohi-Tapu ʼaki te ʼu piliki ʼae neʼe maʼu ʼi te kolo ʼafea ko Papiloni pea mo tonatou faʼahiga faʼu?
NEʼE maʼu e te kau alekeoloke ʼi te kolo ʼafea ko Papiloni te ʼu tuʼuga piliki neʼe haka pea neʼe fakaʼaogaʼi moʼo laga te kolo. Maʼa te alekeoloke ko Robert Koldewey, ko te ʼu piliki ʼaia neʼe haka ʼi te ʼu gutuʼumu neʼe fakatuʼu ʼi te tuʼa kolo, ʼae neʼe maʼu ai te kele kula lelei pea neʼe lahi ʼaupito ai te fafie.
ʼE fakaha ʼi te ʼu tohi ʼafea, ko te kau gaue ʼo te puleʼaga ʼo Papiloni neʼe natou toe fakaʼaogaʼi te ʼu gutuʼumu moʼo fakahoko ni aluʼaga fakamataku. ʼE ui fenei e Paul-Alain Beaulieu, ko he tagata faiako ʼi te univelesite ʼi Toronto pea ʼe iloilo ki te hisitolia mo te lea Fakaasilia: “ ʼE lahi te ʼu tohi huʼu mo Papiloni . . . ʼe fakamatala ai neʼe fakatotonu e te hau ke li ki te gutuʼumu kakaha ia natou ʼae neʼe fakafeagai ki tona pule pe neʼe mole fakaʼapaʼapa ki te ʼu meʼa taputapu.” Ohage la, ʼe tou lau te ʼu palalau ʼaeni neʼe tohi ʼi te temi ʼo Nepukanesa: “Matehi natou, tutu pea mo taʼo natou . . . ʼi te gutuʼumu . . . fakahake te kohu, li natou ki te afi ke natou mamate ai.”
ʼE manatuʼi ai e te kau lautohi ʼo te Tohi-Tapu te ʼu aluʼaga ʼae ʼe fakamatala ia Taniela kapite 3. ʼE tou lau ai neʼe fakatuʼu e te Hau ko Nepukanesa he toe fakatata lahi aulo, ʼi te potu fenua laulelei ʼo Tula ʼi Papiloni. ʼI te fakafisi ʼa te ʼu tupulaga Hepeleo ʼe toko tolu ko Satalake, mo Mesake pea mo Apeteneko ke natou atolasio ki te fakatata, neʼe kovi ʼosi te ita ʼo Nepukanesa. Neʼe ina fakatotonu ai ke “fakakakaha te gutuʼumu ke tuʼa fitu age te malohi ʼo tona vela ʼi te fai mahani” pea ke li natou ki “te gutuʼumu kakaha.” Neʼe haofaki natou mai te mate e he ʼaselo malohi.—Tan. 3:1-6, 19-28.
ʼE toe fakaha ia te totonu ʼa te Tohi-Tapu ʼaki te ʼu meʼa neʼe togi ʼi te ʼu piliki ʼae neʼe maʼu ʼi Papiloni. Neʼe togi ʼi ʼihi piliki ni fakavikiviki huʼu mo te hau. Ohage la, koʼeni ni palalau neʼe togi ai: “Ko Nepukanesa, te Hau ʼo Papiloni . . . Ko au te Hau Lahi ʼae neʼe ina laga te fale hau . . . ʼE ʼafio ai anai toku hologa ʼo talu ai.” ʼE tatau te ʼu palalau ʼaia mo ʼae ʼe tou lau ia Taniela 4:30. ʼI te vaega ʼaia, ko Nepukanesa neʼe laupisi fenei: “ ʼE mole koa la ko Papiloni Lahi ʼaeni neʼe au laga ʼaki toku malohi ke liliu ko hoku nofoʼaga fakahau? Neʼe mole au laga koa la ke ha ai toku kololia ʼi toku ʼuhiga hau?”