1. He koʼe ʼe manatu e te tokolahi ʼe mole feala ke tou maʼuʼuli ʼo heʼe gata?

 ʼE TOKAKAGA te tokolahi ki te ʼu meʼa ʼae ʼe natou kai, pea mo faiga ke natou faigaoʼi tuʼumaʼu ke maʼu honatou maʼuli malolo ʼe lelei. Kae ʼe natou iloʼi ʼe mole ko te aluʼaga ʼaia ka natou maʼu ai te maʼuli heʼe gata. ʼE manatu ʼihi ʼe mole feala anai ke tou maʼuʼuli ʼo heʼe gata ʼuhi ko te mahaki mo te vaivai matuʼa. Kae neʼe ui e Sesu ʼe feala ke maʼu e te tagata “te maʼuli heʼe gata,” ohage ko tona ui ia Soane 3:​16 mo 5:24.

2. Kotea ʼae ʼe ui ia Soane kapite 6 ʼo ʼuhiga mo te maʼuli heʼe gata? (Soane 6:​39, 40)

² ʼI te tahi ʼaho, neʼe fafaga fakamilakulo e Sesu he toko lauʼi afe hahaʼi ʼaki he ʼu pane mo he ʼu kiʼi ika. a Neʼe fakaofoofo ʼosi, kae neʼe toe fakaofoofo age la ia te meʼa ʼae neʼe ina ui ʼi te ʼala uhu ake. Neʼe muliʼi ia ia e he hahaʼi kaugamalie ki Kapenaume, ovi ki te kauvai ʼo Kalilea. Neʼe ina ui ai kia natou ʼe feala anai ke fakatuʼuake te hahaʼi pea ke natou maʼuʼuli ʼo heʼe gata. (Lau ia Soane 6:​39, 40.) Fakakaukauʼi age muʼa tona fakaʼuhiga kia koe. ʼE feala ke toe hoko te faʼahi ʼaia ki ʼou kaumeʼa mo natou ʼo tou famili ʼae kua mamate. ʼE ha ʼi te ʼu palalau ʼaia ʼa Sesu ʼe kaugamalie anai natou ʼae ka fakatuʼuake, pea ʼe ke toe maʼu anai mo koe ʼo feia mo ʼou famili te maʼuli heʼe gata. Kae, tokolahi neʼe mole natou mahino ki te meʼa ʼae  neʼe ui e Sesu ki ʼamuli. Koia, tou vakaʼi ʼana palalau ʼaia ʼi te hoko atu ʼo kapite 6.

3. Ka tou lau ia Soane 6:​51, kotea ʼae neʼe fakaha ai e Sesu ʼo ʼuhiga mo ia totonu?

³ Neʼe fakatahitahi te hahaʼi kaugamalie ʼaia ʼi Kapenaume. Neʼe natou tokagaʼi ai te pikipikiga ʼo te ʼu foʼi pane ʼae neʼe foaki age e Sesu mo te mane ʼae neʼe foaki e Sehova ki ʼanatou kui. ʼI te Tohi-Tapu, ʼe toe fakahigoa te mane ko “te pane mai te lagi.” (Pes. 105:40; Soa. 6:​31) Neʼe palalau leva Sesu ki ʼihi aluʼaga neʼe iloʼi e te hahaʼi ʼo ʼuhiga mo te mane, moʼo akoʼi he manatu ʼe maʼuhiga ʼaupito. Logo la neʼe foaki fakamilakulo e te ʼAtua te mane, kae ko natou ʼae neʼe natou kai ki ai neʼe natou mamate leva ki ʼamuli. (Soa. 6:​49) Kae, neʼe ui e Sesu ʼo ʼuhiga mo ia totonu ko ia “te pane mai te lagi,” mo “te pane ʼa te ʼAtua,” pea mo “te pane ʼo te maʼuli.” (Soa. 6:​32, 33, 35) Pea neʼe ina fakaha ia te kehekehe ʼo te mane pea mo ia totonu. Neʼe ina ui fenei: “Ko au te pane maʼuli ʼae neʼe hifo mai selo. Kapau ʼe kai e he tahi te pane ʼaia, ʼe maʼuli anai ʼo heʼe gata.” (Lau ia Soane 6:​51.) Neʼe iita ia te kau Sutea ʼaia. ʼE feafeaʼi he ui e Sesu ko ia “te pane” ʼae neʼe hifo mai selo, pea ʼe maʼuhiga age ia ʼi te mane ʼae neʼe foaki fakamilakulo e te ʼAtua ki ʼanatou kui? Neʼe ui fenei e Sesu: ‘Ko te pane ʼae ʼe au foaki anai, ʼe ko toku kakano.’ Kotea tona fakaʼuhiga? ʼE maʼuhiga ke tou mahino ki te meʼa ʼae neʼe ina fia ui. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi ʼe fakaha ai pe ʼe feafeaʼi anai hatatou maʼu te maʼuli heʼe gata, ʼo feia pe mo ʼotatou famili ʼae kua mamate. Koia, tou vakaʼi te fakaʼuhiga ʼo te ʼu palalau ʼaia ʼa Sesu.

TE PANE MAʼULI MO TONA KAKANO

4. He koʼe neʼe punamaʼuli ʼihi Sutea ki te ʼu palalau ʼa Sesu?

⁴ Neʼe punamaʼuli ʼihi ʼi tanatou logo ʼae neʼe ui e Sesu ʼe ina foaki anai ‘tona kakano ke maʼuli ai te malamanei.’ Neʼe lagi natou manatu neʼe ina loto ke natou kai tona kakano moʼoni. (Soa. 6:​52) Kae neʼe ui age e Sesu he tahi aluʼaga neʼe natou toe punamaʼuli ai: “Kapau ʼe mole kotou kai te kakano ʼo te Foha ʼo te tagata pea mo inu tona taʼataʼa, ʼe mole ia koutou te maʼuli.”​—Soa. 6:​53.

5. He koʼe ʼe tou tui papau neʼe mole loto e Sesu ke inu e te hahaʼi tona toto moʼoni?

⁵ ʼI te temi ʼo Noe, neʼe tapuʼi e Sehova ki te hahaʼi ia tanatou kai te toto. (Sen. 9:​3, 4) ʼI tana Lao ʼae neʼe ina foaki ki te kau Iselaele, neʼe ina toe fakatotonu kia natou ke ʼaua naʼa natou kai te toto. Ko natou fuli ʼae ʼe mole fakalogo, “ ʼe tonu anai ke matehi.” (Lev. 7:​27) Neʼe loto e Sesu ke fakaʼapaʼapa ki te Lao. (Mat. 5:​17-​19) Koia, neʼe mole feala ke kole e Sesu ki te kau Sutea ke natou kai ki tona kakano moʼoni mo inu ki tona toto moʼoni. ʼE moʼoni, neʼe fai e Sesu he ʼu palalau ʼo natou punamaʼuli ki ai. Kae neʼe fia akoʼi age e Sesu pe feafeaʼi hanatou maʼu “te maʼuli heʼe gata.”​—Soa. 6:​54.

6. Kotea ʼe tonu ke tou mahino ki ai ʼo ʼuhiga mo te ʼu palalau ʼa Sesu?

⁶ Kotea neʼe fia akoʼi age e Sesu? ʼE mahino ia, neʼe ko he ʼu palalau fakata ʼae neʼe ina fai. Neʼe hage pe ko te ʼu palalau ʼae neʼe ina fai ʼi muʼa atu ki te fafine Samalitana. Neʼe ina ui fenei age: “Kae ko ʼae ʼe inu ki te vai ʼae ka au foaki age, ʼe mole toe fia inu anai, kae ʼe liliu anai te vai ʼae ʼe au foaki age ko he matapuna vai ia ia ke ina foaki te maʼuli heʼe gata.” (Soa. 4:​7, 14) b Neʼe mole fia ui ʼi heni e Sesu kapau ʼe fia maʼu e te fafine Samalitana te maʼuli heʼe gata, neʼe tonu ke inu ki he vai moʼoni. ʼO toe feia pe, neʼe mole ina ui ki te hahaʼi kaugamalie ʼae ʼi Kapenaume, kapau ʼe natou fia maʼu  te maʼuli heʼe gata, pea ʼe tonu ke natou kai ki tona kakano moʼoni pea mo inu tona toto moʼoni.

HE ʼU ALUʼAGA ʼE LUA ʼE KEHEKHE

7. Kotea ʼe ui e ʼihi ʼo ʼuhiga mo te ʼu palalau ʼa Sesu ia Soane 6:​53?

⁷ ʼI ʼihi lotu, ʼe ui e te hahaʼi neʼe fakamahino e Sesu ia Soane 6:​53, te meʼa ʼae ʼe tonu ke fai e te hahaʼi ʼi te Taumafa ʼa Te ʼAliki. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi neʼe ina fakaʼaogaʼi he ʼu kupu ʼe tatau ʼo ʼuhiga mo tona kakano mo tona taʼataʼa ʼi tana ʼuluaki fai te Taumafa ʼaia. (Mat. 26:​26-​28) ʼE manatu natou ʼe tonu ke natou kai mo inu fuli te pane mo te vino ʼae neʼe feʼaveʼaki ʼi te Taumafa ʼaia ʼa Te ʼAliki. Kae ʼe moʼoni koa te faʼahi ʼaia? ʼE maʼuhiga ke tou iloʼi pe ʼe moʼoni peʼe hala te manatu ʼaia. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi ʼi te taʼu fuli, ʼi te malamanei katoa, ʼe kau te toko lauʼi miliona hahaʼi ki te toʼotoʼoga ʼaia. Koia, ʼe tou vakaʼi anai ʼe kehekehe ʼaupito te ʼu palalau ʼa Sesu ia Soane 6:​53 mo ʼae neʼe ina fai ʼi te Taumafa ʼa Te ʼAliki.

8. Kotea ʼae ʼe kehekehe ai ʼi te ʼu aluʼaga ʼaia ʼe lua? (Vakaʼi mo te ʼu pāki.)

⁸ Tou vakaʼi he ʼu aluʼaga ʼe lua ʼe kehekehe. ʼUluaki, ko te temi fea ʼae neʼe fai ai e Sesu te ʼu palalau ʼae ia Soane 6:​53-​56? Pea kofea ʼae neʼe ina fai ai? Neʼe ina fai ʼi te taʼu 32 H.T.S., ʼi Kalilea, ia muʼa ʼo te toko lauʼi afe kau Sutea. Neʼe ina toe fai te ʼu palalau ʼaia kua hili ki ai teitei taʼu katoa ʼi muʼa ʼo te fai e Sesu te Taumafa  ʼa Te ʼAliki. Lua, ko ai ʼae neʼe fai ki ai e Sesu te ʼu palalau ʼaia? Neʼe ina fai ki he ʼu hahaʼi neʼe tokakaga tafito pe ki te ʼu meʼa ʼae neʼe ʼaoga kia natou ʼi te faʼahi fakasino, kae mole ʼi te faʼahi fakalaumalie. (Soa. 6:​26) ʼI te tahi ʼaho, neʼe ui age e Sesu he meʼa neʼe mole natou mahino ki ai ʼo natou foimo tuku atu aipe tanatou fakalogo kia te ia. Neʼe ʼi ai pe la ʼihi tisipulo neʼe mole kei natou muliʼi ia ia. (Soa. 6:​14, 36, 42, 60, 64, 66) Neʼe kehekehe te ʼu hahaʼi ʼaia mo te toko 11 apositolo agatonu ʼae neʼe fakatahi mo Sesu ʼi te taʼu 33 H.T.S., ʼi te temi ʼae neʼe ina ʼuluaki fai ai te Taumafa ʼa Te ʼAliki. Logo la neʼe mole natou mahino katoa ki te ʼu palalau ʼa Sesu, kae neʼe nonofo ʼana apositolo mo ia ʼi te po ʼaia. Neʼe mole natou hage ko te tokolahi ʼo te kau Sutea ʼo Kalilea. Neʼe tui papau natou ko Sesu neʼe ko te ʼAlo ʼo te ʼAtua, ʼae neʼe hifo mai selo. (Mat. 16:16) Neʼe ina vikiʼi fenei natou: “Ko koutou ʼae neʼe kotou fakatahi tuʼumaʼu mo au ʼi ʼoku ʼahiʼahi.” (Luka 22:28) ʼE ha ʼi te ʼu aluʼaga kehekehe ʼaia ia Soane 6:​53, neʼe mole faiga ia Sesu ke ina fakamahino pe kotea ka hoko ʼi te Taumafa ʼa Te ʼAliki. Kae ʼe mole gata ai pe.

ʼE TOE FAKAʼUHIGA KIA KOE TE ʼU PALALAU ʼA SESU

9. Ko ai ʼae neʼe fakaʼuhiga ki ai te ʼu palalau ʼa Sesu ʼi te po ʼae neʼe fai ai te Taumafa ʼa Te ʼAliki?

⁹ ʼI te Taumafa ʼa Te ʼAliki, neʼe foaki e Sesu ki ʼana apositolo he pane hala fakatupu. Pea neʼe ina ui age ko te pane ʼaia ʼe ina fakata tona sino. Pea neʼe ina foaki age te vino, ʼo ina ui age ʼe fakata e te ipu ʼaia te “taʼataʼa ʼo te fuakava.” (Mko. 14:​22-​25; Luka 22:20; 1 Ko. 11:24) ʼE maʼuhiga ʼaupito te meʼa ʼaeni neʼe ina ui ʼo ʼuhiga mo te fuakava. Neʼe ina fai he fuakava foʼou mo ‘te hahaʼi ʼo te Iselaele fakalaumalie,’ ʼae ka kau ki “te Puleʼaga ʼo te ʼAtua.” Kae neʼe mole ina fai ia mo te hahaʼi fuape. (Hep. 8:​6, 10; 9:​15) ʼI te temi ʼaia, neʼe mole mahino ki ai te kau apositolo. Kae mole fualoa ki ai, neʼe fakanofo natou ʼaki te laumalie maʼoniʼoni ʼo natou kau ai ki te fuakava foʼou. Koia, neʼe feala ai ke natou kauga hau mo Sesu ʼi selo.​—Soa. 14:​2, 3.

10. Kotea te tahi faʼahi ʼe kehekehe ai te aluʼaga ʼae neʼe hoko ʼi Kalilea pea mo ʼae neʼe hoko ʼi te Taumafa ʼa Te ʼAliki? (Vakaʼi mo te pāki.)

¹⁰ ʼI te meʼa ʼae neʼe ui e Sesu ʼi te Taumafa ʼa Te ʼAliki, neʼe fakahagahaga ʼana palalau ki he “kiʼi faga ovi.” Neʼe kau ʼi te ʼuluaki kutuga ʼaia, ʼana apositolo agatonu ʼae neʼe fakatahi mo ia. (Luka 12:32) ʼE ko natou ʼaia pea mo ʼihi ʼae ka fakatahi ki te kiʼi kutuga ʼaia. ʼEi, ko te kiʼi kutuga ʼaia ʼe tonu ke natou kai ki te pane mo te vino. Ko natou ʼaia ka hake anai ki selo ʼo fakatahi mo Sesu. Koia, ʼe ʼi ai te tahi faʼahi neʼe kehekehe ai te Taumafa ʼa Te ʼAliki mo te aluʼaga ʼae neʼe hoko ʼi Kalilea. Ko te ʼu palalau ʼae neʼe fai e Sesu ʼi te Taumafa ʼa Te ʼAliki, neʼe fakaʼuhiga pe ia ki he kiʼi kutuga. Kae ko te ʼu palalau ʼae neʼe ina fai ʼi Kalilea, neʼe fakaʼuhiga ia ki he hahaʼi tokolahi.

11. Kotea ʼae ʼe ha ʼi te ʼu palalau ʼa Sesu ʼi Kalilea neʼe mole manatu ia ki he kiʼi kutuga kua fakatuʼakoi?

¹¹ ʼI te taʼu 32 H.T.S., neʼe palalau ia Sesu ki he kau Sutea neʼe natou fia fai pe ki te meʼa kai fakasino. Kae neʼe faiga ke tokoni kia natou ke natou mahino ʼe ʼi ai te tahi faʼahi ʼe maʼuhiga age ia ʼi te meʼa kai ʼaia. Neʼe ko he aluʼaga ia ʼe feala ai hanatou maʼu te maʼuli heʼe gata. Neʼe ina toe ui ʼe feala ke fakatuʼuake te kau mate ʼi te ʼaho fakamuli, pea mo maʼuʼuli ʼo heʼe gata. Neʼe kehe ia mo te aluʼaga ʼae neʼe palalau ki ai ki ʼamuli ʼi te Taumafa ʼa Te ʼAliki. ʼI Kalilea, neʼe mole manatu ia ki he kiʼi kutuga fakanofo kua fakatuʼakoi. Kailoa ia, neʼe palalau ki he aluʼaga fakaofoofo ʼe feala ke maʼu e te hahaʼi fuape. Koia, neʼe ina ui fenei: “Kapau ʼe kai e he tahi te pane ʼaia, ʼe maʼuli anai ʼo heʼe  gata . . . ko te pane ʼae ʼe au foaki anai ke maʼuli ai te malamanei, ʼe ko toku kakano.”​—Soa. 6:​51. c

12. Kotea ʼe tonu ke tou fai ke tou maʼu te maʼuli heʼe gata?

¹² Neʼe mole ui e Sesu ki te kau Sutea ʼi Kalilea ʼe maʼu anai e te tagata fuli pe te maʼuli heʼe gata. ʼE gata pe kia ia ʼae ʼe ina ‘kai te pane ʼaia,’ ko tona fakaʼuhiga, ia ia ʼae ʼe tui kia Sesu ʼae ka ina maʼu anai. ʼE manatu ia natou ʼae ʼe natou ui ʼe natou muliʼi Kilisito, ʼe feʼauga pe tanatou ‘tui kia Sesu’ ke haofaki ai natou. (Soa. 6:​29) Logo la ʼi te kamata tokolahi te hahaʼi ʼi Kalilea neʼe ‘tui kia Sesu,’ kae ki muli age neʼe ʼi ai ʼihi neʼe mole kei natou muliʼi ia ia. Kotea tona tupuʼaga?

13. Kotea te fakaʼuhiga ʼae ke tou tui kia Sesu?

¹³ Tokolahi te hahaʼi neʼe fafaga e Sesu. Koia neʼe natou fia muliʼi pe ia ia he neʼe ina foaki age te meʼa ʼae neʼe natou loto ki ai. Ko te meʼa ʼae neʼe natou leleiʼia neʼe ko tonatou fakamalolo fakamilakulo, mo kakai noa pea mo logo pe ki he ʼu akonaki ʼe natou leleiʼia. Kae neʼe fakaha lelei e Sesu, kapau ʼe fia liliu he tahi ko hana tisipulo moʼoni, ʼe mole gata pe ki te ʼu meʼa ʼaia. Koia, neʼe mole haʼu pe Sesu ki te kele ke ina foaki te meʼa ʼae ʼe loto ki ai te hahaʼi. Neʼe ina toe fakaafe te hahaʼi ke natou “ ʼomai kia” te ia, ko tona fakaʼuhiga ke natou tali ʼana akonaki fuli pea mo maʼuliʼi.​—Soa. 5:​40; 6:​44.

14. Kotea ʼe tonu ke tou fai ke tou maʼu te ʼu fua lelei ʼo te totogi?

¹⁴ Neʼe fakaha e Sesu ia muʼa ʼo te kaugamalie ia te maʼuhiga ʼae ke natou tui. ʼO feafeaʼi?  Neʼe tonu ke natou tui ʼe ina momoli anai tona kakano mo tona taʼataʼa ko he sakilifisio faitotogi. Koia, neʼe tonu ke fakaha e te kau Sutea ʼaia te tui ʼaia, pea ʼo toe feia pe mo tatou ia ʼaho nei. (Soa. 6:​40) Koia, ohage ko tona ui ia Soane 6:​53, ʼe tonu ke tou tui ki te totogi ke tou maʼu ai te maʼuli heʼe gata. Pea tahi, ʼe feala ke maʼu e te tokolahi te ʼu fua lelei ʼo te totogi.​—Efe. 1:7.

15-16. Kotea te ʼu ako maʼuhiga ʼe tou maʼu mai te tohi ʼo Soane kapite 6?

¹⁵ Ia Soane kapite 6, neʼe lahi te ʼu faʼahi maʼuhiga ʼaupito neʼe tou ako mai ai. Pea ʼe fakalotomalohi kia tatou fuli, ʼo kau ai mo ʼotatou famili ʼae kua mamate. ʼE tou tokagaʼi ai te lahi ʼo te ʼofa ʼo Sesu. ʼI Kalilea, neʼe ina fakamalolo te kau mahaki, mo akoʼi ki he hahaʼi kaugamalie te ʼu moʼoni ʼo te Puleʼaga, pea mo foaki age kia natou te ʼu meʼa ʼae neʼe ʼaoga kia natou ʼi te faʼahi fakasino. (Luka 9:​11; Soa. 6:​2, 11, 12) Neʼe ina akoʼi he faʼahi ʼe maʼuhiga age, neʼe ina ui ko ia “te pane ʼo te maʼuli.”​—Soa. 6:​35, 48.

¹⁶ ʼE moʼoni, ko natou ʼae neʼe ui e Sesu ko “ ʼihi atu ovi,” ʼe mole tonu ke natou kai ki te pane pea mo inu te vino ʼi te Taumafa ʼa Te ʼAliki. (Soa. 10:16) Kae ʼe maʼu e natou ʼaia he ʼu fua lelei ʼuhi ko te momoli e Sesu Kilisito tona sino mo tona taʼataʼa. Koia, ʼe natou kai ki te pane ʼo te maʼuli, ko tona fakaʼuhiga, ʼe natou tui ki te ʼu lelei mai tona sakilifisio faitotogi. (Soa. 6:​53) Kae, ko natou ʼae ʼe tonu ke natou kai te pane pea mo inu te vino, ʼe ko natou ʼaia ʼae ʼe kau ki te fuakava foʼou pea mo kauga hau mo Sesu ʼi te Puleʼaga ʼo selo. Koia, pe ʼe tou kau ki te kau fakanofo peʼe ki ʼihi atu ovi, ʼe maʼuhiga ʼaupito ke tou ako te hisitolia ʼae ʼi te tohi ʼo Soane kapite 6. ʼE tou ako ai ʼe tonu ke tou tui malohi ki te totogi ke tou maʼu ai te maʼuli heʼe gata.