1. Neʼe maʼuhiga feafeaʼi te pane ʼi te temi muʼa?

 ʼI Te temi muʼa, ko te pane neʼe ko te meʼa kai tafito ʼaia maʼa te tokolahi. (Sen. 14:18; Luka 4:4) Neʼe ko he meʼa kai maʼuhiga ʼaupito. Koia, ʼi ʼihi temi ka palalau ʼi te Tohi-Tapu ki te kupu “pane,” pea ʼe fakaʼuhiga ki te meʼa kai. (Mat. 6:​11; Gaue 20:7) Neʼe toe kau te pane ki te ʼu milakulo iloa ʼe lua ʼae neʼe fakahoko e Sesu. (Mat. 16:​9, 10) ʼE talanoa ia Soane kapite 6 ki he milakulo ʼi te ʼu milakulo ʼaia ʼe lua. ʼE tou vakaʼi anai te hisitolia ʼaia pea mo taʼofi he ʼu ako ki totatou temi.

2. Neʼe ko te temi fea ʼae neʼe ʼaoga ai ki te toko lauʼi afe hahaʼi ke natou maʼu hanatou meʼa kai?

² Neʼe ʼaoga kia Sesu mo ʼana apositolo ke natou malolo he neʼe natou gaʼegagaʼe ʼi tanatou ʼosi faifakamafola. Koia, neʼe natou olo vaka ai ki te tahi kauvai ʼo Kalilea. (Mko. 6:​7, 30-​32; Luka 9:​10) Neʼe natou tau ki Petesaita, ko he koga meʼa neʼe tuʼu mamaʼo, kae neʼe kua nonofo mai ai he toko lauʼi afe hahaʼi. Neʼe tokagaʼi e Sesu ia te hahaʼi ʼaia. Koia ʼaki he agalelei, neʼe ina toʼo he temi ke ina akoʼi age kia natou te Puleʼaga, pea mo fakamalolo te ʼu mahaki. ʼI te kua afiafi, neʼe feuiʼaki e te ʼu tisipulo pe ʼe maʼu feafeaʼi anai e te toe hahaʼi ʼaia hanatou meʼa kai. ʼE lagi neʼe ʼi ai ʼihi neʼe ʼomai mo hanatou meʼa kai. Kae tokolahi leva natou neʼe tonu ke olo ki he ʼu kolo ʼo toʼo meʼa kai ai. (Mat. 14:15; Soa. 6:​4, 5) Kotea ʼae ka fai anai e Sesu?

 NEʼE FOAKI FAKAMILAKULO E SESU TE PANE

3. Neʼe tokoni feafeaʼi ia Sesu ki te toe hahaʼi kaugamalie ʼaia? (Vakaʼi mo te pāki ʼo te takafi.)

³ Neʼe ui age e Sesu ki ʼana apositolo: “ ʼE mole ʼaoga ke natou mavae, kotou foaki age hanatou meʼa kai.” (Mat. 14:16) Kae neʼe hage ia neʼe mole feala, he neʼe ʼi ai te toko 5 000 tagata, pea hilifaki atu ki ai ia natou fafine mo te ʼu fanau. Neʼe fakafuafua ko te toko teitei 15 000 neʼe tonu ke fafaga. (Mat. 14:21) Neʼe ui fenei e Atelea: “ ʼE ʼi heni te kiʼi tama mo ʼana foʼi pane olose ʼe nima mo kiʼi ika ʼe lua. Kae kotea tona ʼuhiga ki te hahaʼi tokolahi ʼaeni?” (Soa. 6:9) Ko te pane olose neʼe ko te meʼa kai ʼaia neʼe kai tuʼumaʼu e te hahaʼi, tafito ia te kau masisiva. ʼE lagi neʼe kona mo magemage ia te ʼu kiʼi ika ʼaia. ʼE mahino ia, ko te ʼu kiʼi ika ʼae neʼe maʼu e te kiʼi tama ʼe mole feʼauga anai ia ki te fafaga ʼo te toe hahaʼi tokolahi ʼaia.

4. Kotea te ʼu ako ʼe tou taʼofi mai ia Soane 6:​11-​13? (Vakaʼi mo te ʼu pāki.)

⁴ Neʼe fia tali kaiga lelei ia Sesu ki te toe hahaʼi ʼaia. Koia, neʼe ina kole age kia natou ke natou nonofo ifo ki te luna, ʼo fai kutuga. (Mko. 6:​39, 40; lau ia Soane 6:​11-​13.) ʼE tou lau ʼi te hisitolia ʼaia, neʼe fakamalo ki tana Tamai ki te pane pea mo te ʼu kiʼi ika. Neʼe ina fakaha ai ko te ʼAtua ʼae neʼe ina foaki te meʼa kai ʼaia, pea neʼe lotofakafetaʼi ki ai. Ko he faʼifaʼitaki lelei kia tatou. ʼE tonu ke tou faikole ʼi muʼa ʼo tatatou kakai, maʼia pe tou to tokotahi peʼe moka ʼe hahaʼi. Pea neʼe tufa leva e Sesu te meʼa kai, ʼo natou kakai ai ki tonatou makokona. Pea neʼe ʼi ai te ʼu toega meʼa kai. Neʼe mole loto e Sesu ke maumau te meʼa kai, koia  neʼe ina ui age ki ʼana tisipulo ke natou tanaki te ʼu toega kai. Neʼe ina toe tuku mai ai he faʼifaʼitaki lelei. Tou fakaʼaogaʼi fakapotopoto ʼotatou koloa. Kapau ʼe ʼi ai hau ʼu fanau, ke ke vakavakaʼi mo natou te hisitolia ʼaia. Pea ke faiga ke ke taʼofi he ʼu ako ʼo ʼuhiga mo te faikole, mo te tali kaiga pea mo te lotofoaki.

5. Kotea ʼae neʼe fia fai e te hahaʼi hili te milakulo ʼaia? Pea kotea ʼae neʼe fai e Sesu?

⁵ Neʼe punamaʼuli ʼosi te hahaʼi ʼi te faiakonaki ʼa Sesu pea mo ʼana milakulo. Neʼe natou iloʼi neʼe ui e Moisese ʼe fekauʼi age anai e te ʼAtua he polofeta lahi. Koia neʼe natou feuiʼaki fenei ai: ‘ ʼE mole ko Sesu koa anai te polofeta ʼaia?’ (Tet. 18:​15-​18) Neʼe natou manatu ʼe feala anai ke liliu Sesu ko he pule lahi, ʼe ina lava foaki anai he meʼa kai ki te puleʼaga katoa ʼo Iselaele. Koia neʼe loto ai e te hahaʼi ke natou “toʼo ia ia ke natou fakanofo ko he hau.” (Soa. 6:​14, 15) Kapau neʼe ina tuku ke hoko, neʼe feala pe ke faipolitike maʼa te kau Sutea, ʼae neʼe puleʼi e te kau Loma ʼi te temi ʼaia. Neʼe ina tali koa te faʼahi ʼaia? Kailoa ia. ʼE ui ʼi te Tohi-Tapu, ‘neʼe alu ia ki te moʼuga, ʼo nofo tokotahi ai.’ Koia, logo la tona fakaneke e ʼihi, kae neʼe mole kau ia ki he politike. Koʼena la he tahi ako maʼuhiga kia tatou.

6. ʼE tou faʼifaʼitakiʼi feafeaʼi anai ia Sesu? (Vakaʼi mo te pāki.)

⁶ ʼE mahino ia, ʼe mole kole mai anai e te hahaʼi ke tou tufa fakamilakulo te pane peʼe fai he ʼu fakamalolo fakamilakulo, peʼe ke tou liliu  ko honatou takitaki fakapolitike. Kae ʼe feala ke natou fakalotomalohiʼi tatou ke tou lagolago peʼe ke tou vote ki he tahi, he ʼe kia natou ʼe ina lava fetogi te ʼu aluʼaga. Kae neʼe fakaha lelei pe e Sesu ʼe mole fia kau ki te politike. Koia neʼe ina toe ui fenei ki muli age: “ ʼE mole kau toku Puleʼaga ʼi te malama ʼaeni.” (Soa. 17:14; 18:36) Ia ʼaho nei, ʼe tonu ki te kau Kilisitiano ke natou faʼifaʼitakiʼi tana faʼahiga manatu pea mo tana aga. Koia, ʼe natou lagolago mo fakamafola te Puleʼaga pea mo faikole ke hoko mai la. (Mat. 6:​10) Kae, tou toe vakaʼi muʼa te milakulo ʼo ʼuhiga mo te pane ke tou taʼofi mai ai he tahi ʼu ako.

“TE MILAKULO ʼO TE ʼU FOʼI PANE”

7. Kotea ʼae neʼe fai e Sesu? Pea kotea neʼe logoʼi e te kau apositolo? (Soane 6:​16-​20)

⁷ Hili te fafaga e Sesu te hahaʼi kaugamalie ʼaia, neʼe ina tuku tana kau tisipulo ke natou toe liliu vaka ki Kapenaume. Kae neʼe alu ia ki te moʼuga ke mole maʼu ia ia e te hahaʼi, ʼae neʼe natou loto ke liliu ko he hau. (Lau ia Soane 6:​16-​20.) ʼI te olo ʼaia ʼa te kau apositolo ʼi te tai, neʼe hou leva te tai koteʼuhi neʼe to he toe ʼafā lahi. Koia neʼe haʼu leva ia Sesu kia natou ʼo haʼele ʼi te fuga tai. Pea neʼe ina ui age ki te apositolo ko Petelo ke toe haʼele mo ia ʼi te fuga tai. (Mat. 14:​22-​31) ʼI te heka pe ʼa Sesu ki te vaka, neʼe gona leva te matagi. Neʼe punamaʼuli te ʼu tisipulo ʼo natou ui fenei: “ ʼE ko koe moʼoni te ʼAlo ʼo te ʼAtua.” a (Mat. 14:33) Kae, neʼe heʼeki iloʼi e te ʼu tisipulo te pikipikiga ʼo te milakulo ʼaia mo ʼae neʼe hoko ʼi muʼa atu mo te hahaʼi kaugamalie. Neʼe ui fenei e Maleko: ‘Neʼe punamaʼuli ʼaupito te kau apositolo he neʼe mole natou mahino ki te milakulo ʼo te ʼu foʼi pane. Neʼe kei fakapoʼuli ʼonatou ʼatamai.’ (Mko. 6:​50-​52) Neʼe mole mahino ia te kau apositolo neʼe foaki age e Sehova te malohi kia Sesu ke ina fakahoko he ʼu milakulo. Neʼe mole fualoa ki ai, neʼe toe talanoa ia Sesu ki te milakulo ʼo te ʼu foʼi pane pea ʼe tou toe maʼu ai he tahi ako.

8-9. He koʼe neʼe toe olo te hahaʼi kia Sesu? (Soane 6:​26, 27)

⁸ Neʼe manatu pe ia te hahaʼi ʼae neʼe fafaga e Sesu ki te meʼa ʼae neʼe ʼaoga kia natou ʼi te faʼahi fakasino. ʼE tou iloʼi feafeaʼi te faʼahi ʼaia? ʼI te ʼala uhu ake, neʼe natou tokagaʼi kua olo leva ia Sesu mo te kau apositolo. Neʼe tau mai he ʼu vaka mai Tipeliate. Koia neʼe natou heheka ki ai ʼo olo ki Kapenaume ʼo kumi ia Sesu. (Soa. 6:​22-​24) Neʼe natou fai koa te faʼahi ʼaia he neʼe lahi te ʼu meʼa ʼae neʼe natou fia ako ʼo ʼuhiga mo te Puleʼaga? Kailoa ia. Neʼe loto pe natou ke foaki age e Sesu hanatou moʼi pane. ʼE tou iloʼi feafeaʼi te faʼahi ʼaia?

⁹ Ke ke tokagaʼi te meʼa ʼae neʼe hoko ʼi te olo age ʼa te hahaʼi kaugamalie ʼaia kia Sesu, ʼae neʼe nofo ovi pe ki Kapenaume. Neʼe fakaha lelei age e Sesu ko te meʼa ʼae neʼe maʼuhiga tafito kia natou, neʼe ko te ʼu lelei fakasino ʼae ʼe fakatemi. Logo la ‘neʼe natou kai ki te ʼu foʼi pane ʼaia pea mo makokona ai,’ kae neʼe ui age e Sesu ko te ‘meʼa kai ʼaia ʼe pala.’ Kae neʼe ina fakalotomalohiʼi natou ke natou gaue ki te “meʼa kai ʼae ʼe tologa pea mo ina taki ki te maʼuli heʼe gata.” (Lau ia Soane 6:​26, 27.) Neʼe ina toe ui ʼe ko tana Tamai ʼae ʼe ina foaki te meʼa kai ʼaia. Neʼe natou punamaʼuli ʼi tanatou iloʼi ʼae ko te meʼa kai ʼaia ʼe ina taki ki te maʼuli heʼe gata. Kotea te meʼa kai fakalaumalie ʼaia? Pea neʼe feafeaʼi hanatou maʼu?

10. Kotea neʼe tonu ke mahino ki ai ia te hahaʼi ʼo ʼuhiga mo te “gaue ʼa te ʼAtua”?

¹⁰ Neʼe ui e te kau Sutea ʼaia, kapau neʼe natou fia maʼu te meʼa kai ʼaia, neʼe tonu ke natou fakahoko ʼihi gaue. ʼE lagi neʼe natou manatu  ki he ʼu “gaue” ʼe fakamaʼua e te Lao ʼa Moisese ke natou fai. Kae, neʼe ui fenei age e Sesu: “Koʼeni te gaue ʼa te ʼAtua, ke kotou tui kia ia ʼae neʼe ina fekauʼi mai.” (Soa. 6:​28, 29) Neʼe kua ʼosi palalau pe Sesu ki te faʼahi ʼaia. Kapau ʼe natou fia ‘maʼu te maʼuli heʼe gata,’ neʼe tonu ke natou tui kia ia ʼae ʼe ina fakafofoga te ʼAtua. (Soa. 3:​16-​18, 36) Pea tahi, ʼe ʼi ai anai ʼihi aluʼaga ka ina fakaha ki ʼamuli ʼo ʼuhiga mo te maʼu ʼo te maʼuli heʼe gata.​—Soa. 17:3.

11. Kotea neʼe ha ai neʼe tokaga tafito pe ia te kau Sutea ke maʼu hanatou meʼa kai? (Pesalemo 78:​24, 25)

¹¹ Neʼe mole tali e te kau Sutea ʼaia te manatu ʼae ke natou tui kia Sesu. Neʼe natou fehuʼi fenei age ki ai: “Kotea he milakulo ʼe ke fakahoko anai, ke matou sisio ki ai pea mo tui atu kia koe?” (Soa. 6:​30) Neʼe natou ui ʼi te temi ʼo Moisese, neʼe maʼu e ʼanatou kui te mane, ʼae neʼe hage ko he pane. (Nee. 9:​15; lau ia Pesalemo 78:​24, 25.) Neʼe ha lelei mai ai, ko te meʼa tafito ʼae neʼe natou loto ki ai ke maʼu hanatou meʼa kai. Neʼe palalau age ia Sesu ki “te pane moʼoni mai te lagi,” ʼae ʼe feala ai ke natou maʼu te maʼuli heʼe gata, kae mole ko te mane. Kae neʼe mole natou kole age pe kotea te fakaʼuhiga ʼo ʼana palalau. (Soa. 6:​32) Neʼe tokaga tafito pe natou ki te ʼu meʼa ʼae neʼe ʼaoga kia natou ʼi te faʼahi fakasino. Koia, neʼe natou meʼa noaʼi te ʼu moʼoni ʼae neʼe faiga e Sesu ke ina akoʼi age. Kotea te ako ʼe tou taʼofi mai ai?

TE MEʼA ʼAE ʼE MAʼUHIGA ʼAUPITO KIA TATOU

12. Neʼe fakaha feafeaʼi e Sesu te meʼa ʼae ʼe maʼuhiga ʼaupito?

¹² Koʼeni te ako maʼuhiga ʼe tou maʼu ia Soane kapite 6. ʼE tonu ke maʼuhiga ʼaupito kia tatou te ʼu meʼa fakalaumalie. Pea ʼe tou manatuʼi ʼi te fakahalaʼi e Satana ia Sesu, neʼe ina fakaha ai te maʼuhiga ʼo te pelesepeto ʼaia. (Mat. 4:​3, 4) Pea ʼi tana akonaki ʼi te moʼuga, neʼe ina fakamaʼuhigaʼi te ʼaoga kia tatou te ʼu meʼa fakalaumalie. (Mat. 5:3) Koia, tou fai te fehuʼi ʼaeni: ‘ ʼE au fakaha koa ʼi toku maʼuli ʼe lahi age taku hoha ki te ʼu meʼa fakalaumalie ʼi te ʼu meʼa fakasino?’

13. (1) He koʼe ʼe mole kovi hatatou leleiʼia te meʼa kai? (2) Kotea te fakatokaga ʼe tonu ke tou tokagaʼi? (1 Kolonito 10:​6, 7, 11)

¹³ ʼE mole kovi hatatou kole ke tou maʼu te ʼu meʼa ʼae ʼe ʼaoga kia tatou ʼi te faʼahi fakasino pea ke tou fiafia ai. (Luka 11:3) ʼE ui ʼi te Tohi-Tapu, ʼe ‘lelei ki te tagata ke kai mo inu pea mo fakafiafia ʼi tana gaue kinakina.’ Pea ko te ʼu meʼa fuli ʼaia, “neʼe foaki age e te ʼAtua moʼoni.” (Ekl. 2:​24; 8:​15; Sakp. 1:​17) Kae, ʼe tonu ke tou tokakaga ke mole maʼuhiga ʼaupito kia tatou. Neʼe fakaha e te apositolo ko Paulo te maʼuhiga ʼo te manatu ʼaia ʼi tana faitohi ki te kau Kilisitiano. Neʼe ina fakamatala te ʼu aluʼaga neʼe hoko ʼi te temi ʼo te kau Iselaele, ʼi te vaʼe moʼuga ʼo Sinai. Neʼe ina ui ke natou tokakaga ‘ke ʼaua naʼa natou holi ki he ʼu meʼa ʼe kovi, ohage ko te holi ki ai ʼa te kau Iselaele.’ (Lau ia 1 Kolonito 10:​6, 7, 11.) Neʼe foaki fakamilakulo e Sehova te meʼa kai ki te kau Iselaele ʼaia. Kae neʼe natou holi fakavale ki te meʼa kai, koia neʼe liliu ai ko he “meʼa ʼe kovi” kia natou. (Num. 11:​4-6, 31-​34) Pea ʼi tanatou atolasio ki te ʼuhiʼi pipi aulo, neʼe natou kakai mo iinu pea mo fakafiafia. (Eke. 32:​4-6) ʼI te vave fakaʼosi ʼo te tuʼu Fakasutea ʼae neʼe hoko ʼi te taʼu 70 H.T.S., neʼe fakaʼaogaʼi e Paulo te ʼu aluʼaga ʼaia moʼo fakatokaga ki te kau Kilisitiano. ʼE tou toe maʼuʼuli mo tatou ʼi he malama ʼe ʼamanaki pulihi, koia ʼe tonu ai ke tou tokagaʼi ia te tokoni ʼaia ʼa Paulo.

14. Kotea ʼe tou fakaʼamu ki ai ʼi te malama foʼou ʼo ʼuhiga mo te meʼa kai?

¹⁴ ʼI te ui ʼae e Sesu ke tou kole ke ‘foaki mai tatatou pane ki te ʼaho nei,’ neʼe ina toe akoʼi mai ai ke tou kole ke fai te finegalo ʼo te ʼAtua “ ʼi te kele ohage ko selo.” (Mat. 6:​9-11) ʼE ke  fakakaukauʼi feafeaʼi te temi ʼaia? ʼE fakaha ʼi te Tohi-Tapu ʼe toe kau te meʼa kai ki te finegalo ʼo te ʼAtua ʼi te kele. Pea ka tou lau ia Esaia 25:​6-8, ʼe fiafia anai te hahaʼi fakalogo ʼo te Puleʼaga ʼo Sehova ʼi te mahu ʼo te meʼa kai fakasino. Ko he meʼa kai ʼe lelei tuku pau anai. ʼE fakakikite fenei ia Pesalemo 72:16: “ ʼE mahu anai te fulumeto ʼi te kele. Pea ʼe fua anai ʼi te ʼu tumutumu ʼo te ʼu moʼuga.” ʼE ke fakaʼamu koa ke ke fakaʼaogaʼi he fulumeto feia moʼo fai ʼaki te foʼi pane ʼae ʼe ke fia kai mamahi ai, peʼe ko ʼihi atu faʼahiga meʼa kai? Peʼe ke fakaʼamu koa ke ke ʼahiʼahi te fua ʼo te ʼu fuʼu vite ka ke to anai? (Esa. 65:​21, 22) ʼE mahino ia, ʼe fiafia anai te hahaʼi fuli ʼo te kele katoa.

15. Ka hoko te fakatuʼuake, kotea te polokalama ako ka fai anai? (Soane 6:​35)

¹⁵ Lau ia Soane 6:​35. ʼI te ka haʼu, kotea ka fai e te hahaʼi ʼae neʼe foaki age e Sesu te pane mo te ʼu ika? ʼE feala anai hau feiloʼiʼaki mo ʼihi ia natou ʼi te fakatuʼuake. Logo pe neʼe mole hahaʼi natou ʼae neʼe tui kia Sesu, kae ʼe feala pe anai ke fakatuʼuake natou. (Soa. 5: 28, 29) Koia, ʼe tonu anai ke tou akoʼi age te fakaʼuhiga ʼo te ʼu palalau ʼaeni ʼa Sesu: “Ko au ia te pane ʼo te maʼuli. Ko ʼae ʼe haʼu kia te au ʼe mole toe fia kai anai, pea ko ʼae ʼe tui kia te au ʼe mole toe fia inu anai.” ʼE tonu anai ke natou tui ki te totogi, ko tona fakaʼuhiga ke natou tali neʼe foaki e Sesu tona maʼuli maʼa natou. ʼI te temi ʼaia, ʼe ʼi ai anai he polokalama ako ki te kau fakatuʼuake mo te ʼu fanau fuli ka tutupu ʼi te malama foʼou. Ka tou tokoni ki ʼihi ke natou maʼu he ʼu felogoi lelei mo Sehova, ʼe lahi age anai te fiafia ʼe tou maʼu ʼi te ʼu meʼa kai kano lelei ʼae ka tou kai ʼi te malama foʼou.

16. Kotea ka tou vakaʼi anai ʼi te alatike ka hoa mai?

¹⁶ Neʼe tou vakaʼi he koga ʼo te tohi ʼo Soane kapite 6. Kae neʼe kei lahi te ʼu faʼahi ke palalau ki ai ia Sesu ʼo ʼuhiga mo te “maʼuli heʼe gata.” Neʼe tonu ke fakalogo lelei te kau Sutea ʼaia ki te meʼa ʼae neʼe ui age e Sesu, pea ʼe toe feia pe mo tatou ia ʼaho nei. Koia ʼae ʼe tou hoko atu anai tatatou vakaʼi ʼi te alatike ka hoa mai ia te tohi ʼo Soane kapite 6.