1-3. (1) He koʼe ʼe tou tui papau ʼe feala ke tou kaumeʼa mo Sehova? (2) Ko ai ʼae ka tou talanoa anai ki ai ʼi te alatike ʼaeni?

ʼE FAKAHA lelei ʼi te Tohi-Tapu ko Apalahamo neʼe ko te kaumeʼa ʼo te ʼAtua. (Esaia 41:8, MN; Sakopo 2:23) Neʼe ko ia tokotahi pe ʼae neʼe fakahigoaʼi feia ʼi te Tohi-Tapu. Ko tona fakaʼuhiga koa neʼe mole ʼi ai he tahi age tagata neʼe kaumeʼa mo te ʼAtua? Kailoa. ʼE fakaha ʼi te Tohi-Tapu ʼe feala ke tou kaumeʼa mo te ʼAtua.

² ʼE lahi te ʼu hisitolia ʼe tou maʼu ʼi te Tohi-Tapu ʼo te ʼu tagata mo te ʼu fafine agatonu neʼe manavasiʼi, mo tui pea mo kaumeʼa lelei mo Sehova. ʼE feala ke tou lau fenei ia Pesalemo 25:14, MN: “ ʼE kaumeʼa ia Sehova mo natou ʼae ʼe manavasiʼi kia te ia, ʼo toe feia mo tana fuakava, ʼe ina fakaha age kia natou.” Ohage ko tona ui e te apositolo ko Paulo, ʼe natou kau ki “he ao lahi o ni tagata fakamooni.” Ko natou fuli ʼaia neʼe ko te ʼu kaumeʼa ʼo Sehova.—Hepeleo 12:1.

³ ʼI te alatike ʼaeni, ʼe tou talanoa anai ki te ʼu kaumeʼa ʼe toko tolu ʼo Sehova neʼe talanoa ki ai te Tohi-Tapu. ʼUluaki, ko Lute te finetaka neʼe haʼu mai Moape. Lua, ko Esekiasi ia te hau  agatonu ʼo Suta. Pea tolu, ko Malia, te faʼe ʼa Sesu ʼae neʼe agavaivai. Kotea te ʼu ako ʼe feala ke tou maʼu mai tanatou kaumeʼa mo te ʼAtua?

4, 5. Kotea ia te tonu faigataʼa ʼae neʼe toʼo e Lute? Pea he koʼe neʼe faigataʼa tana toʼo te tonu ʼaia? (Vakaʼi te ʼuluaki pāki.)

⁴ Neʼe faifagona loaloaga ia Naomi mo Lute pea mo Olipa mai te fenua ko Moape ki Iselaele. ʼI te tahi temi, neʼe toʼo e Olipa te tonu ʼae ke toe liliu ki tona ʼapi ki Moape. Kaʼe, neʼe fia liliu ia Naomi ki Iselaele, tona fenua. Kotea ia te tonu ʼae neʼe toʼo e Lute? Neʼe ko he tonu ʼe faigataʼa. ʼE liliu anai koa ki Moape ki tona famili? Peʼe nofo anai mo Naomi, te faʼe ʼo tona ʼohoana ke nā kaugā olo fakatahi ki Petelehemi?—Lute 1:1-8, 14.

⁵ Neʼe maʼuli te famili ʼo Lute ʼi Moape. Neʼe feala pe ke toe liliu ki tona famili pea ʼe lagi natou tokakaga lelei anai kia ia. Neʼe ina iloʼi te hahaʼi, mo te lea pea mo te agaʼi fenua ʼo Moape. Neʼe mole feala kia Naomi hana fakapapauʼi age kia Lute, ʼe ina maʼu anai hona ʼohoana peʼe ko hona nofoʼaga ʼi Petelehemi. Koia, neʼe ina ui age ai ke toe liliu ki Moape. Ohage ko tatatou vakaʼi, ko Olipa neʼe toe “liliu leva . . . ki tana hahai mo ona atua.” (Lute 1:9-15) Kaʼe, neʼe fakatotonu e Lute ʼe mole toe liliu anai ki te kau Moape pea mo ʼonatou ʼatua hala.

6. (1) Kotea ia te tonu fakapotopoto ʼae neʼe toʼo e Lute? (2) He koʼe neʼe ui e Poase neʼe kumi nonoʼaga ia Lute ʼi te ʼu lalo kapakau ʼo Sehova?

⁶ Neʼe lagi iloʼi e Lute ia Sehova ʼuhi ko tona ʼohoana peʼe ko Naomi. Neʼe ina ako ko Sehova ʼe mole hage ko te ʼu ʼatua ʼo Moape. Neʼe ʼofa kia Sehova pea neʼe ina iloʼi ʼe tuha mo Sehova tona ʼofa pea ke tauhi kia te ia. Koia, neʼe toʼo ai e Lute ia he tonu fakapotopoto. Neʼe ina ui fenei kia Naomi: “E liliu anai tau hahai ko taku hahai, pea e liliu anai tou Atua ko toku Atua.” (Lute 1:16) ʼE malave tuʼumaʼu kia tatou moka tou fakakaukauʼi te ʼofa ʼo Lute kia Naomi. Kaʼe, neʼe ko tona ʼofa kia Sehova ʼae neʼe maʼuhiga lahi age. Neʼe ko te ʼofa ʼaia neʼe malave kia Poase, he ʼe ki muli age neʼe fakamalō kia Lute ʼi tana ‘kumi nonoʼaga ʼi te ʼu lalo kapakau ʼo Sehova.’ (Lua ia Lute 2:12.) Ko te ʼu kupuʼi palalau ʼae neʼe fakaʼaogaʼi e Poase, ʼe ina fakamanatuʼi mai te olo ʼa te ʼu ʼuhiʼi moa ʼo fenonoʼi ʼi te ʼu lalo kapakau ʼo tanatou faʼe. (Pesalemo 36:8; 91:1-4) ʼO toe feia pe, neʼe maʼu e Lute ia te puipui ʼofa ʼo Sehova pea neʼe fakapale e Sehova tana tui. Neʼe mole he temi neʼe fakahemala ai ia Lute ki te tonu ʼae neʼe ina toʼo.

7. He koʼe ʼe mole tonu ke tou lotolotolua ʼi te foaki ʼo totatou maʼuli kia Sehova?

⁷ Tokolahi ʼe natou ako ʼo ʼuhiga mo Sehova kaʼe ʼe natou lotolotolua ʼi te kumi nonoʼaga ia te ia. ʼE natou lotolotolua ʼi te foaki ʼonatou maʼuli kia te ia pea mo papitema. Kapau ʼe ke maʼu te faʼahiga manatu ʼaia, ke ke fakakaukauʼi age muʼa pe ʼe kotea te tupuʼaga ʼo tau lotolotolua. ʼE mole feala ki he tahi ke ina ui ʼe mole hona ʼatua. Koteʼuhi ko te hahaʼi fuli ʼe ʼi ai tonatou ʼatua. (Sosue 24:15) Kaʼe, he koʼe ʼe mole ke kumi hou nonoʼaga ki te ʼAtua ʼae ʼe tuha ke tou tauhi ki ai? ʼI tau foaki tou maʼuli kia Sehova, ʼe ke fakaha ai ʼe ke falala ʼe liliu anai ko hou nonoʼaga. Pea ʼe tokoni atu anai ke ke haga tauhi kia te ia logo la te ʼu fihifihia ʼe tau anai mo koe. Neʼe ko te tokoni ʼaia neʼe fai e te ʼAtua kia Lute.

8. Fakamahino te maʼuli fakafamili ʼo Esekiasi.

⁸ Neʼe kehe leva te aluʼaga ʼae neʼe hoko kia Esekiasi pea mo ʼae neʼe hoko kia Lute. Neʼe kau Esekiasi ki he puleʼaga neʼe tauhi kia Sehova.  Kaʼe, neʼe mole nonofo agatonu fuli te kau Iselaele. Ko te Hau ko Akase, ia te tamai ʼa Esekiasi, neʼe ko he tahi neʼe agakovi. Neʼe mole fakaʼapaʼapa ki te fale lotu ʼo Sehova. Neʼe ina uga te hahaʼi ke natou tauhi ki te tahi ʼu ʼatua. Pea neʼe ina toe sakilifisioʼi ʼona foha ki te ʼu ʼatua hala ʼaki tana tutu maʼuli natou. Koia, neʼe maʼuli mamahi ia Esekiasi ʼi tana kei veliveli.—2 Hau 16:2-4, 10-17; 2 Koloniko 28:1-3.

9, 10. (1) He koʼe neʼe feala ke maʼu e Esekiasi ia he ʼu manatu ʼe mole lelei? (2) He koʼe ʼe mole tonu ke tou iita kia Sehova? (3) He koʼe ʼe mole fakalogo tatatou aga ki totatou maʼuli fakafamili?

⁹ Neʼe feala ke maʼu e Esekiasi ia he ʼu manatu ʼe mole lelei peʼe ita kia Sehova ʼuhi ko te faʼifaʼitaki kovi ʼo tana tamai ko Akase. Ia ʼaho nei, ko ʼihi ʼe natou tau mo he ʼu faigataʼaia ʼe veliveli age ʼi te ʼu faigataʼaia ʼae neʼe tau mo Esekiasi. Kaʼe, ʼe natou manatu ʼe ʼi ai te ʼu tupuʼaga lelei ke natou “itaita . . . [kia Sehova]” peʼe ki tana kautahi. (Taaga Lea 19:3) ʼI te manatu ʼa ʼihi, kapau neʼe mole lelei tonatou maʼuli fakafamili, ʼe natou maʼuʼuli mamahi anai peʼe natou toe fai pe anai te ʼu lakahala ʼae neʼe fai e ʼanatou matuʼā. (Esekiele 18:2, 3) Kaʼe, ʼe moʼoni koa te ʼu manatu ʼaia?

¹⁰ Kailoa, he ʼe fakamoʼoni ki ai te maʼuli ʼo Esekiasi. Koia, ʼe mole ʼi ai he tupuʼaga ke tou iita ai kia Sehova. ʼE mole ko ia te tupuʼaga ʼo te ʼu aluʼaga fakalotomamahi ʼae ʼe hoko ki te hahaʼi. (Sopo 34:10) ʼE moʼoni, ʼe feala ki te ʼu matuʼā ke natou akoʼi ʼanatou fanau te fai ʼo te meʼa ʼae ʼe lelei. Kaʼe ʼe ʼi ai ʼihi matuʼā ʼe natou tuku ia he ʼu faʼifaʼitaki kovi ki ʼanatou fanau. (Taaga Lea 22:6; Kolose 3:21) ʼE mole fakaʼuhiga leva ʼe fakalogo totatou ʼulugaaga ki totatou maʼuli fakafamili. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi neʼe foaki mai e Sehova ia te loto faʼitaliha, ko tona fakaʼuhiga ʼe feala ke tou filifili te fai ʼo te meʼa ʼae ʼe lelei peʼe kovi. (Tetelonome 30:19) Neʼe fakaʼaogaʼi feafeaʼi e Esekiasi tona loto faʼitaliha?

11. He koʼe ʼe feala ke tou ui ko Esekiasi neʼe ko he hau agalelei?

¹¹ Logo la ko tana tamai neʼe kau ʼi te ʼu hau agakovi ʼo Suta, kaʼe ko Esekiasi neʼe ko te hau agalelei. (Lau ia 2 Hau 18:5, 6.) ^[1] (Vakaʼi te nota ʼi te fakaʼosi ʼo te alatike.) Neʼe mole ina muliʼi te faʼifaʼitaki kovi ʼo tana tamai. Kaʼe, neʼe fakalogo lelei ki te ʼu polofeta ʼa Sehova, ohage la ko Esaia, mo Mikea pea mo Oseo. Neʼe mulimuli lelei ki ʼanatou tokoni mo tali ʼanatou  fakatonutonu. ʼAki te ʼu tokoni ʼaia, neʼe lotomalohi ai ke ina fakatokatoka ia te ʼu fihifihia ʼae neʼe fai e tana tamai. Neʼe ina fakamaʼa te fale lotu, neʼe ina kole ki te ʼAtua ke fakamolemole ki te ʼu agahala ʼa te hahaʼi pea neʼe ina maumauʼi te ʼu taulaʼatua ʼo te fenua. (2 Koloniko 29:1-11, 18-24; 31:1) Ki muli age, ʼi te temi ʼae neʼe fakamatakuʼi ai e te hau Asilia ko Sanekelipe ke ina ʼohofi ia Selusalemi, neʼe lototoʼa pea neʼe tui ia Esekiasi. Neʼe falala ki te puipui ʼa Sehova pea neʼe ina fakalotomalohiʼi tana hahaʼi. (2 Koloniko 32:7, 8) ʼI te tahi temi ʼo tona maʼuli, neʼe fia lahi ia Esekiasi. Kaʼe neʼe fakatonutonuʼi e Sehova ia ia pea neʼe ina tali ʼaki he agavaivai. (2 Koloniko 32:24-26) ʼE mahino ia, ko Esekiasi ʼe ko he faʼifaʼitakiʼaga lelei kia tatou. Neʼe mole liliu ʼo agakovi ʼuhi ko tona maʼuli fakafamili. Kaʼe, neʼe ina fakaha neʼe kaumeʼa mo Sehova.

12. Ohage pe ko Esekiasi, ʼe fakaha feafeaʼi e te tokolahi ia ʼaho nei ʼe natou kaumeʼa mo Sehova?

¹² Ia ʼaho nei, ko te malamanei ʼe agakovi pea mo heʼe ʼofa. Pea tokolahi te ʼu fanau ʼe lalahi ake neʼe mole natou maʼu te ʼofa ʼo ʼanatou matuʼā. (2 Timoteo 3:1-5) Tokolahi te kau Kilisitiano ia ʼaho nei neʼe natou lalahi ake ʼi he ʼu maʼuli fakafamili ʼe kovi kaʼe neʼe natou filifili ke natou kaumeʼa mo Sehova. Ohage pe ko Esekiasi, neʼe natou fakaha ʼe feala ke liliu he tahi ʼo agalelei logo la neʼe kovi tona maʼuli fakafamili. Koia, neʼe foaki mai e Sehova ia te loto faʼitaliha ke tou filifili ke tou tauhi mo fakamaʼuhigaʼi ia ia, ohage ko tona fai e Esekiasi.

13, 14. He koʼe neʼe lagi faigataʼa kia Malia tana maʼu ia he pilivilesio makehe? Kotea tana tali hili te palalau age ʼa Kapeliele kia ia?

¹³ Hili ni taʼu ki te temi ʼo Esekiasi, neʼe ʼi ai he taʼahine agavaivai neʼe higoa ko Malia. Neʼe kaumeʼa lelei mo Sehova pea neʼe ina tali ia he gaue makehe. ʼE ina fuafatuʼi anai pea ʼe ina fanauʼi anai te ʼAlo ʼo te ʼAtua pea mo taupau te tamasiʼi ʼaia. ʼE mahino ia, neʼe ʼofa pea mo falala ia Sehova kia Malia ʼi tana foaki age ia he pilivilesio maʼuhiga. Kaʼe, kotea ʼae neʼe fai e Malia ʼi tana maʼu te pilivilesio makehe ʼaia?

¹⁴ ʼE tou palalau tuʼumaʼu ki te pilivilesio lahi ʼaia neʼe maʼu e Malia. Kaʼe, kotea ia te ʼu tuʼania neʼe feala ke ina maʼu? Ohage la, neʼe ui age e te ʼaselo ko Kapeliele ʼe faitama anai kaʼe heʼeki momoe mo he tagata. Kaʼe, neʼe mole fakamahino e Kapeliele ki tona famili pea mo ʼona vahaʼa fale pe ʼe faitama feafeaʼi anai. Kotea anai tanatou manatu? ʼE ina fakaha feafeaʼi anai kia Sosefo neʼe nofo agatonu pe kia ia? Pea tahi, neʼe ina maʼu te pilivilesio lahi ʼae ke ina taupau te ʼAlo ʼo te ʼAtua ʼae neʼe tupu tagata. ʼE mole tou iloʼi fuli te ʼu tuʼania ʼa Malia, kaʼe ʼe tou iloʼi pe ʼe kotea ʼae neʼe ina fai hili te palalau age ʼa Kapeliele kia ia. Neʼe ina ui fenei: “Ko au ko te kaugana ʼa Sehova! Ke fai kia au ʼo mulimuli ki tau folafola!”—Luka 1:26-38, MN.

15. He koʼe neʼe malohi te tui ʼa Malia?

 ¹⁵ Neʼe malohi te tui ʼa Malia. Neʼe ina fai te ʼu meʼa fuli ʼae neʼe kole age e Sehova kia ia, ohage ko he kaugana. Neʼe falala ʼe tokaga lelei anai mo puipui ia ia e Sehova. Neʼe ina maʼu feafeaʼi ia he tui malohi? ʼE mahino ia, neʼe mole tou tutupu ake mo te tui. Kaʼe, ʼe feala ke tou maʼu te tui mo kapau ʼe tou gaueʼi pea mo kole ki te ʼAtua ke ina tapuakinaʼi ʼatatou faiga. (Efeso 2:8) Koia, neʼe faiga ia Malia ke ina fakamalohiʼi tana tui. ʼE tou iloʼi feafeaʼi te faʼahi ʼaia? Tou vakaʼi pe neʼe fagono feafeaʼi pea kotea ʼae neʼe palalau ki ai.

16. Kotea ʼae ʼe ha ai ko Malia neʼe fagono lelei?

¹⁶ Neʼe fagono feafeaʼi ia Malia? ʼE ui ʼi te Tohi-Tapu ʼe tonu ke tou ‘vave ʼi te fagono mo tuai ʼi te palalau.’ (Sakopo 1:19) Neʼe fagono lelei ia Malia. ʼE fakaha ʼi te Tohi-Tapu neʼe fagono lelei ki te ʼu palalau ʼae neʼe logo ki ai, tafitō la te ʼu moʼoni ʼae neʼe ina ako ʼo ʼuhiga mo Sehova. Neʼe ina toʼo he temi ke ina fakakaukauʼi te ʼu faʼahi ʼae ʼe maʼuhiga. Ohage la, ʼi te temi ʼae neʼe tupu ai Sesu, neʼe fakaha e te ʼu tagata tauhi ovi kia Malia te logo ʼae neʼe fakaha age e te ʼaselo. Ki muli age, ʼi te taʼu 12 ʼo Sesu neʼe ina ui age kia Malia he palalau neʼe punamaʼuli ai. ʼI te ʼu aluʼaga ʼaia ʼe lua, neʼe fagono, mo fakamaʼumaʼu pea mo fakakaukauʼi e Malia te ʼu palalau ʼae neʼe logo ki ai.—Lau ia Luka 2:16-19, 49, 51.

17. Kotea ʼae ʼe tou ako ʼo ʼuhiga mo te ʼu palalau ʼa Malia?

¹⁷ Kotea ʼae neʼe palalau ki ai Malia? ʼE mole fakaha fuli ʼi te Tohi-Tapu pe ʼe kotea ʼae neʼe palalau ki ai Malia. Ko te ʼu palalau loaloaga ʼae neʼe ina fai, ʼe tou maʼu ia Luka 1:46-55. ʼE ha ʼi te ʼu palalau ʼaia neʼe iloʼi lelei e Malia te ʼu Koga Tohi-Tapu Fakahepeleo. ʼE tou iloʼi feafeaʼi te faʼahi ʼaia? Neʼe hage te ʼu palalau ʼa Malia ko te ʼu palalau ʼo te faikole ʼa Ana, te faʼe ʼa Samuele. (1 Samuele 2:1-10) Neʼe lagi teitei tuʼa 20 te talanoa ʼa Malia ki te Tohi-Tapu ʼi te temi ʼaia. ʼE mahino ia, neʼe fia palalau ki te ʼu moʼoni ʼae neʼe ina ako ʼo ʼuhiga mo tona Kaumeʼa lahi ko Sehova.

18. ʼE tou lava faʼifaʼitakiʼi feafeaʼi te tui ʼa Malia?

¹⁸ Ohage ko Malia, ʼe feala ʼi ʼihi temi ke foaki mai e Sehova ia he ʼu gaue ʼe mata faigataʼa kia tatou. Koia, tou faʼifaʼitakiʼi ia Malia ʼo tali ʼaki he agavaivai te ʼu gaue pea mo falala kia Sehova ʼe tokoni mai anai. ʼE feala ke tou toe faʼifaʼitakiʼi te tui ʼa Malia moka tou fakalogo lelei kia Sehova pea mo fakakaukauʼi te ʼu faʼahi ʼae neʼe tou ako ʼo ʼuhiga mo Sehova mo ʼana fakatuʼutuʼu. Pea ohage ko Malia, ʼe feala ke tou palalau ki te hahaʼi ʼo ʼuhiga mo te ʼu lelei ʼae neʼe tou ako, ʼaki he fiafia.—Pesalemo 77:12, 13; Luka 8:18; Loma 10:15.

19. Kapau ʼe tou faʼifaʼitakiʼi te tui ʼo natou ʼi te Tohi-Tapu, kotea ia te fakapale ʼe tou maʼu anai?

¹⁹ ʼE mahino papau ia, ko Lute, mo Esekiasi pea mo Malia neʼe natou kaumeʼa lelei mo Sehova, ohage pe ko Apalahamo. Pea neʼe natou kau ki te “ao lahi o ni tagata fakamooni” neʼe natou toe maʼu ia te pilivilesio ʼae ke natou kaumeʼa mo te ʼAtua. Koia, tou haga hoko atu te faʼifaʼitakiʼi ʼo tanatou tui. (Hepeleo 6:11, 12) Kapau ʼe tou fai feia, ʼe tou maʼu anai te fakapale matalelei ʼae ke tou kaumeʼa mo Sehova ʼo talu ai.