1, 2. Kotea te ʼu fihi ʼae ʼe tou maʼu ia Senesi pea kotea tona ʼaoga kia tatou?

 NEʼE kua ke fakakaukauʼi koa te ʼu fihi ʼae ʼe tuʼu ʼi te Tohi-Tapu? ʼI te ʼu ʼuluaki kapite pe ʼo Senesi, ʼe fakaha ai te haga ʼae ʼa Kaino ʼo matehi ia Apele (Senesi 4:3-8); te matehi e Lemeke ia te tama tupulaga ʼae neʼe lavea ai (Senesi 4:23); te fihi ʼa te ʼu kaugana ʼa Apalahamo mo te ʼu kaugana ʼo tona ʼilamutu ko Lote (Senesi 13:5-7); te fia maʼoluga age ʼa Akale ia Sala pea mo te ita ʼa Sala kia Apalahamo (Senesi 16:3-6); te fakafeagai ʼa Isemaele ki te hahaʼi fuli pea mo te fakafeagai ʼa te hahaʼi fuli kia Isemaele.—Senesi 16:12.

² He koʼe ʼe talanoa ʼi te Tohi-Tapu ki te ʼu fihi ʼaia? Koteʼuhi ʼe feala ke tou taʼofi he ʼu ako mai te ʼu faʼifaʼitaki ʼaia ʼo ni hahaʼi agahala neʼe tau mo ni fihifihia. ʼE tou toe agahala mo tatou. Koia ka tou tau mo ni fihifihia feia, ʼe feala hatatou mulimuli ki te ʼu faʼifaʼitaki lelei ʼo te Tohi-Tapu pea mo tou tekeʼi te ʼu faʼifaʼitaki kovi. (Loma 15:4) ʼE feala ai ke tou tokalelei tuʼumaʼu mo te hahaʼi.

3. Kotea anai ka tou ako ʼi te alatike ʼaeni?

³ ʼI te alatike ʼaeni, ʼe tou ako ai anai pe koʼe ʼe tonu ke tou fakatokatoka te ʼu fihi pea ʼe feafeaʼi tona faʼahiga fakahoko. ʼE  tou toe ako anai ʼihi pelesepeto Fakatohi-tapu ʼe feala ke tokoni mai ke tou fakatokatoka te ʼu fihi pea mo tou taupau he ʼu felogoʼi lelei mo Sehova mo ʼihi.

4. Ko te aga fea ʼae kua mafola ʼi te malamanei katoa, pea kotea ʼona fua?

⁴ Ko Satana te tupuʼaga tafitō ʼo te mavetevete mo te tokakovi ʼa te hahaʼi. He koʼe ʼe tou palalau feia? Koteʼuhi neʼe ui e Satana ʼi Eteni, ʼe feala pe ki te tagata ke ina filifili kia ia te meʼa ʼae ʼe lelei pea mo maʼuli ʼateaina mai te ʼAtua. (Senesi 3:1-5) Kaʼe kapau ʼe tou fakatokagaʼi te malama ia ʼaho nei, ko te faʼahiga manatu ʼaia ʼe tupu mai ai he ʼu faigataʼaia. ʼI te manatu ʼa te tokolahi, ʼe ʼa natou pe te filifili ʼo te meʼa ʼae ʼe lelei pea mo te meʼa ʼae ʼe kovi. ʼE natou fialahi, mo manatu pe kia natou totonu, mo fakataupiepie pea ʼe mole natou tokagaʼi he tahi moka natou toʼo he tonu. Ko te ʼu faʼahiga aga ʼaia ʼe tupu ai te ʼu fihi. Kaʼe ʼe fakamanatuʼi mai ʼi te Tohi-Tapu, kapau ʼe tou hoko ita, ʼe tou fihi ai anai mo ʼihi pea ʼe tou agahala ai anai.—Taaga Lea 29:22.

5. Neʼe akoʼi feafeaʼi e Sesu ia te hahaʼi ke natou fakatokatoka ʼanatou fihi?

⁵ Neʼe foaki e Sesu he ʼu tokoni lelei ʼi tana Akonaki ʼi Te Moʼuga. Pea neʼe ina akoʼi ki ʼana tisipulo ke natou kumi ia te tokalelei pea ke mole natou fihi, tatau aipe pe ʼe faigataʼa kia natou. Ohage la, neʼe ina ui age ke natou agalelei, ke natou kumi te tokalelei, ke natou liaki ia te ita, ke natou fakatokatoka fakavilivili te ʼu fihi pea ke natou ʼoʼofa ki ʼonatou fili.—Mateo 5:5, 9, 22, 25, 44.

6, 7. (1) He koʼe ʼe maʼuhiga ke tou fakatokatoka fakavilivili ʼatatou fihi? (2) Ko te ʼu fehuʼi fea ʼae ʼe tonu anai ke fai e te hahaʼi fuli ʼa Sehova kia natou totonu?

⁶ Ia ʼaho nei, ka tou faikole, mo tou faifakamafola pea mo tou kau ki te ʼu fono, ʼe tou tauhi kia Sehova. Koia kapau ʼe tou kumi te tokalelei mo ʼotatou tehina, ʼe tali anai e Sehova tatatou tauhi ʼae kia te ia. (Maleko 11:25) Pea ke feala hatatou liliu ko he ʼu kaumeʼa ʼo Sehova, ʼe tonu ke tou fakamolemole kia natou ʼae ʼe lakahala mai.—Lau ia Luka 11:4; Efeso 4:32.

⁷ ʼE kole e Sehova ki ʼana kaugana fuli ke natou lotofakamolemole pea ke natou felogoʼi ʼi te tokalelei mo ʼihi. Koia ʼe feala ke tou fai te ʼu fehuʼi ʼaeni: ‘ ʼE au fakamolemole fakavilivili koa ki ʼoku tehina? ʼE au leleiʼia koa te fakatahi mo natou?’ Kapau ʼe ke iloʼi ʼe ʼaoga ke toe lahi age tau lotofakamolemole, kole kia Sehova ke tokoni atu ke ke tuputupu ʼi te faʼahi ʼaia. ʼE fagono anai tatatou Tamai ʼae ʼe ʼi selo ki te ʼu faikole ʼaia ʼae ʼe fai ʼaki he lotovaivai, pea ʼe tali anai ki ai.—1 Soane 5:14, 15.

8, 9. Kotea ʼae ʼe tonu ke tou fai moka lakahala mai he tahi?

⁸ ʼE tou agahala fuli, koia ʼae ʼe feala pe ki he tahi ke ina ui peʼe ke ina fai mai he meʼa ʼe fakatupu lotomamahi. (Ekelesiasi 7:20; Mateo 18:7) Kotea anai ka ke fai? ʼE feala ke tou taʼofi he ako maʼuhiga mai te aluʼaga ʼaeni: Ko te tuagaʼane neʼe fakamalō ki te ʼu tehina ʼe toko lua ʼi te fakatahi.  Kaʼe ko te tahi ʼi te ʼu tehina neʼe mole ina leleiʼia ia te faʼahiga fakamalō age ʼa te tuagaʼane. Pea ʼi te kua to tokolua leva ʼo te ʼu tehina, neʼe muna te tehina ʼaia ʼo ʼuhiga mo te tuagaʼane. Kaʼe neʼe fakamanatuʼi age e te tehina ʼae, kua taʼu 40 te tauhi agatonu ʼa te tuagaʼane kia Sehova logo la ʼona faigataʼaia. Pea ʼe mahino ia neʼe mole fia fakalotomamahiʼi ia ia e te tuagaʼane. Kotea te manatu ʼa te tehina ʼae neʼe ita? Neʼe ina ui fenei: “ ʼE ke moʼoni pe koe.” Koia neʼe situʼa ai te tehina ki te aluʼaga ʼae neʼe hoko.

⁹ Kotea ʼae ʼe tou ako mai te aluʼaga ʼaia? Ka fakalotomamahiʼi tatou e he tahi, ʼe feala ke tou filifili pe ʼe kotea ʼae ka tou fai anai. Ko ia ʼae ʼe ʼofa, ʼe lotofakamolemole. (Lau ia Taaga Lea 10:12; 1 Petelo 4:8.) Pea ʼe ko he meʼa ʼe lelei kia Sehova tatatou fakamolemole ia he lakahala. (Taaga Lea 19:11; Ekelesiasi 7:9) Koia moka fai atu e he tahi ni palalau peʼe ko he meʼa fakalotomamahi, ʼe lelei ke ke fai te ʼu fehuʼi ʼaeni: ‘ ʼE feala koa ke au fakamolemole ia te lakahala ʼaia? ʼE ʼaoga koa ke au fakamanatuʼi te lakahala ʼaia?

10. (1) Kotea ʼae neʼe ʼuluaki fai e te tuagaʼane ʼi tona fatufatuʼi? (2) Kotea te ʼu manatu Fakatohi-tapu ʼae neʼe tokoni ki te tuagaʼane ʼaia ke ina taupau te tokalelei ʼo tona loto?

¹⁰ Kapau ʼe fai ni palalau fakalotomamahi e niʼihi ʼo ʼuhiga mo tatou, ʼe feala ke faigataʼa hatatou lotofakamolemole. Tou vakaʼi te aluʼaga neʼe hoko ki te tuagaʼane pionie ʼe higoa ko Lucy. Neʼe fai ni palalau kovi e ʼihi ʼo ʼuhiga mo tona minisitelio mo tana fakaʼaogaʼi tona temi. Pea neʼe kole tokoni ki he ʼu tehina kua fakapotopoto, koteʼuhi neʼe lotomamahi ʼaupito. Neʼe kotea ʼona fua? ʼE ina ui, neʼe tokoni te Tohi-Tapu kia ia ke mole ina haga manatuʼi te ʼu palalau fakalotomamahi ʼa ʼihi kaʼe ke lahi age tana fakakaukauʼi te ʼu aluʼaga ʼo ʼuhiga mo Sehova. Pea neʼe lotomalohi ʼi tana lau ia Mateo 6:1-4. (Lau.) ʼAki te ʼu vaega ʼaia neʼe ina toe manatuʼi ai, ko te faʼahi ʼae ʼe maʼuhiga, ʼe ko tana fakafiafiaʼi ia Sehova. Koia neʼe ina filifili ai ke ina fakamolemole te ʼu palalau fakalotovaivai. ʼI te temi nei, tatau aipe pe ʼe fai e ʼihi ni palalau kovi ʼo ʼuhiga mo tona minisitelio, kaʼe ʼe fiafia, koteʼuhi ʼe ina iloʼi ʼe faiga malohi ke ina fakafiafiaʼi ia Sehova.

11, 12. (1) Kotea ʼe tonu ke fai e he Kilisitiano mo kapau ʼe manatu ko tona tehina ʼe ‘nofo mo hona lotomamahi kia ia’? (2) Kotea ʼe feala ke tou ako mai te faʼahiga fakatokatoka e Apalahamo ia he fihi? (Vakaʼi te ʼuluaki pāki.)

¹¹ “E tou tukia fuli i te u mea kehekehe.” (Sakopo 3:2) Tou toʼo he faʼifaʼitaki: ʼE ke iloʼi neʼe lotomamahi ia he tehina ʼi he palalau peʼe ko he meʼa neʼe ke fai. Kotea ʼae ʼe tonu ke ke fai? Neʼe ui fenei e Sesu: “Kapau e ke momoli tau molaga i te aletale, pea e ke manatu age i ai e nofo tou tehina mo he mea kia koe, tuku i ai tau molaga ia mua o te aletale, kae ke alu mua o fakatokatoka mo tou tehina; pea osi, e ke hau leva o momoli tau molaga.” (Mateo 5:23, 24) Koia alu ʼo palalau mo tou tehina. Pea ko te fakatuʼutuʼu ʼo tau alu ʼaia, ʼe ko te kumi ʼo te tokalelei. ʼE tonu ke ke ui age, neʼe ke lakahala kia ia, kaʼe ʼaua naʼa ke  tukugakoviʼi ia ia. Koteʼuhi ko te maʼuhiga, ʼe ko tau kumi ia te tokalelei mo tou tehina.

¹² ʼE fakaha mai ʼi te Tohi-Tapu, ʼe feala ki te ʼu kaugana ʼa te ʼAtua ke natou taupau te tokalelei tatau aipe pe ʼe hoko he ʼu fihi. Ohage la, ko Apalahamo mo tona ʼilamutu ko Lote neʼe kua lahi ʼanā faga manu. Pea neʼe kamata fihi ʼanā kaugana koteʼuhi neʼe mole kei feʼauga he nofoʼaga kia natou fuli. Kaʼe neʼe fia taupau e Apalahamo ia te tokalelei, koia ʼae neʼe ina fakagafua ai kia Lote ke ina filifili te koga meʼa ʼae neʼe lelei ʼaupito. (Senesi 13:1, 2, 5-9) ʼE mole ko he faʼifaʼitaki lelei koa la ʼaia kia tatou? Neʼe lahi koa he puli ʼo Apalahamo ʼi tana lotofoaki? Kailoa. Koteʼuhi, hili pe te aluʼaga ʼaia, neʼe fakapapauʼi e Sehova ʼe ina tapuakiʼi anai ia Apalahamo. (Senesi 13:14-17) Kotea te ako ʼe tou taʼofi mai te aluʼaga ʼaia? Tatau aipe pe ʼe faigataʼa, kaʼe kapau ʼe tou fakatokatoka ʼatatou fihi ʼi te ʼofa, ʼe tapuakiʼi anai tatou e Sehova. ^[1]—Vakaʼi te nota ʼi te fakaʼosi ʼo te alatike.

13. Kotea ʼae neʼe fai e te tehina taupau ʼi te palalau fefeka age ʼa te tehina? Kotea te ako ʼe tou taʼofi mai tana faʼifaʼitaki?

¹³ Tou vakaʼi te faʼifaʼitaki ʼaeni. Ko te tehina taupau foʼou ʼo te selevisi ʼo te ʼu fakatahi lalahi neʼe pauʼi ki te tehina, ʼo kole age pe ʼe feala hana gaue ʼi te selevisi ʼaia. Neʼe fai age e te tehina ni palalau fefeka pea mo ina taʼi te telefoni, koteʼuhi neʼe kei ita ki te tehina taupau ʼae ʼi muʼa atu ʼo te selevisi ʼo te ʼu fakatahi lalahi. Neʼe mole ita te tehina taupau, kaʼe neʼe mole feala ke ina tukunoaʼi te aluʼaga ʼae neʼe hoko. Hili ki ai te hola katoa, neʼe ina toe pauʼi te tehina pea mo ina ui age ke nā felaveʼi. Pea ʼosi ki ai te vahaʼa, neʼe nā felaveʼi ʼi te Fale Fono. Neʼe nā faikole muʼa pea hoki nā palalau ai leva lolotoga te hola katoa. Neʼe fakamahino e te tehina ia te aluʼaga ʼae neʼe hoko mo te tehina taupau ʼae ʼi muʼa atu. Neʼe fakalogo lelei te tehina taupau pea neʼe talanoa ki he ʼu vaega Tohi-Tapu ʼaoga. Koia, neʼe nā tokalelei ai pea neʼe nā kaugā gaue ʼi te fakatahi lahi. Neʼe lotofakafetaʼi te tehina ki te tehina taupau ʼi tana faʼahiga palalau age ʼae mo he agalelei pea mo he agamalu.

14, 15. (1) Ko te temi fea ʼe tonu ai ke tou mulimuli kia Mateo 18:15-17? (2) Kotea te ʼu faʼahi ʼe tolu neʼe talanoa ki ai Sesu? Pea he koʼe ʼe tonu ke tou mulimuli ki te ʼu faʼahi ʼaia?

¹⁴ ʼE lahi te ʼu tokakovi ʼe feala ke hoko ʼi te lotolotoiga ʼo te kau Kilisitiano, pea ʼe tonu ke fakatokatoka e natou totonu pe. Kaʼe ʼi ʼihi temi ʼe mole feala, koteʼuhi ko ʼihi aluʼaga ʼe maʼua ke tokoni age niʼihi ʼo mulimuli pe kia Mateo 18:15-17. (Lau.) Ko te “agahala” ʼae neʼe talanoa ki ai ia Sesu, neʼe mole ko he hala noa pe neʼe hoko. ʼE tou iloʼi feafeaʼi te faʼahi ʼaia? Neʼe ui e Sesu, kapau ʼe mole fakahemala ia ia ʼae neʼe agahala ʼi te hili ʼo tana palalau mo tona tehina, mo te ʼu fakamoʼoni pea mo te kau tagata ʼafeā, ʼe liliu anai ia “ko he tagata pagani, pee ko he popelikano [“tagata tanaki tukuhau,” MN].” Ko tona fakaʼuhiga ia ʼaho nei, ʼe tonu ke fakamavae ʼi te kokelekasio. Pea ko te “agahala” ʼae neʼe talanoa ki ai Sesu, ʼe kau ai te agakakā peʼe ko te fasituʼu. Kaʼe ʼe mole kau ki ai te tono, te maʼuli ʼa he tagata mo he tagata peʼe ko he fafine mo he fafine, te aposetasia peʼe ko te taula ʼatuā, koteʼuhi ko te ʼu agahala ʼaia ʼe tonu ke tuku ki te kau tagata ʼafeā.

¹⁵ ʼI te foaki ʼae e Sesu tana tokoni, neʼe  ina fia fakaha mai pe ʼe feafeaʼi tatatou tokoni ki he tehina ʼi te ʼofa. (Mateo 18:12-14) ʼE feafeaʼi hatatou mulimuli ki tana tokoni? (1) Tou faigaʼi ke tou kumi te tokalelei mo totatou tehina, kaʼe ʼaua pe naʼa tou fakaha ki niʼihi te aluʼaga ʼae neʼe hoko. Pea ʼe lagi tonu ke tou olo liuliuga ʼo faipalalau mo ia ke tou maʼu te tokalelei. Kaʼe kotea ʼae ʼe tonu ke tou fai mo kapau ʼe heʼeki tokalelei te fihifihia? (2) ʼE tonu ke tou palalau mo totatou tehina mo he tahi ʼe ina iloʼi te aluʼaga pea mo feala ke ina ui mai pe neʼe hoko moʼoni he meʼa ʼe kovi. Pea kapau ʼe kua fakatokatoka te fihifihia, kua ke “malo i tou tehina.” (3) ʼE hoki ke fakaha pe anai te aluʼaga ʼaia ki te kau tagata ʼafeā mo kapau kua ke alu liuliuga ki tou tehina pea mo kapau ʼe mole heʼeki kolua tokalelei.

16. He koʼe ko tatatou mulimuli ki te tokoni ʼa Sesu, ʼe fua lelei pea ʼe ko hatatou fakaha ʼaia ʼo te ʼofa?

¹⁶ ʼE lahi te ʼu aluʼaga ʼe mole maʼua ai ke tou mulimuli ki te tolu faʼahi ʼae ʼe tuʼu ia Mateo 18:15-17. Pea ʼe ko he manatu fakalotomalohi. Koteʼuhi ʼi te agamahani, ko ia ʼae neʼe agahala ʼe fakamoʼoni ki tana lakahala pea ʼe ina fakatokatoka. Koia ʼae ʼe mole ʼaoga ai ke fakamavae. Pea ko ia ʼae neʼe nofo mo tona ita, ʼe tonu anai ke fakamolemole ki tona tehina ke nā tokalelei. ʼE ha lelei mai te tokoni ʼa Sesu, ʼe mole ʼaoga ke tou olo fakavilivili ʼo fakaha te fihifihia ki te kau tagata ʼafeā. ʼE hoki tou olo pe anai ki te kau tagata ʼafeā mo kapau kua tou mulimuli ki te ʼuluaki mo te lua faʼahi pea mo kapau ʼe ʼi ai he ʼu fakamoʼoni neʼe hoko he meʼa ʼe kovi.

17. Kotea anai te ʼu tapuakina ka tou maʼu mo kapau ʼe tou ‘kumi te tokalelei’?

¹⁷ ʼE hoki tuku pe anai tatatou fakamamahiʼi ʼihi mo kapau kua tou haohaoa. Neʼe tohi fenei e te tisipulo ko Sakopo: “Kapau e mole tukia he tahi i ana palalau, ko he tagata haohaoa ia, kua ina lavai te taofi o tona sino katoa.” (Sakopo 3:2) Koia ke tou fakatokatoka ʼotatou tokakovi, ʼe tonu ke tou faiga malohi ʼo ‘kumi pea mo tuli te tokalelei.’ (Pesalemo 34:15) Kapau ʼe tou haga kumi te tokalelei, ʼe tou liliu anai ʼo kaumeʼa lelei mo ʼotatou tehina mo tuagaʼane pea ʼe tou taupau ai anai tatatou logotahi. (Pesalemo 133:1-3) Pea ko te faʼahi maʼuhiga tafitō, ke tou fakakaumeʼa mo Sehova, “te Atua o te tokalelei.” (Loma 15:33) Koia kapau ʼe tou fakatokatoka ʼatatou fihi ʼi te ʼofa, ʼe tou maʼu anai te ʼu tapuakina fuli ʼaia.