1. He koʼe ʼe feala ke tou ui neʼe ʼamanaki tuʼumaʼu pe ia Apalahamo ʼe tupu anai hona foha?

 NEʼE fakapapau e Sehova ki tona kaumeʼa ko Apalahamo ʼe tapuakinaʼi anai te ʼatu puleʼaga ʼo te kele ʼaki tona hakoga. (Sen. 15:5; 22:18) Neʼe iloʼi papau e Apalahamo ʼe hoko anai te fakapapau ʼaia he neʼe tui malohi ki tona ʼAtua. Kae ʼi te taʼu 100 ʼa Apalahamo pea mo taʼu 90 ʼo tona ʼohoana, neʼe heʼeki maʼu hanā tamasiʼi. (Sen. 21:​1-7) Logo la te faʼahi ʼaia, ʼe ui ʼi te Tohi- Tapu: “ ʼUhi ko [te] ʼamanaki [ʼae neʼe maʼu e Apalahamo], . . . neʼe tui ia ʼe liliu anai ko te tamai ʼa te ʼatu puleʼaga ʼo mulimuli ki te meʼa [ʼae] neʼe ui age ki ai.” (Loma 4:18) Pea ʼe tou iloʼi neʼe hoko moʼoni te ʼamanaki ʼa Apalahamo. Ki muli age neʼe tupu leva tona foha ko Isaake. He koʼe neʼe tui papau ia Apalahamo ʼe fakahoko anai e Sehova tana fakapapau?

2. He koʼe neʼe tui papau ia Apalahamo ʼe hoko moʼoni anai te fakapapau ʼa Sehova?

² Neʼe iloʼi lelei e Apalahamo ia Sehova koia “neʼe tui papau ko te meʼa ʼae neʼe Ina fakapapauʼi age” ʼe ina fakahoko anai. (Loma 4:21) Neʼe leleiʼia e Sehova ia Apalahamo pea neʼe faitotonu ʼi ʼona muʼa, ʼuhi ko tana tui. (Sakp. 2:23) Ohage ko tona fakaha ia Loma 4:18 neʼe tauhoa te tui pea mo te ʼamanaki ʼa Apalahamo. Koia, tou vakaʼi te ʼu ʼuluaki vaega ʼo te kapite 5 ʼo Loma, ʼae ʼe palalau ai ia Paulo ki tatatou ʼamanaki.

3. Kotea ʼae ʼe fakamahino e Paulo ʼo ʼuhiga mo tatatou ʼamanaki?

³ ʼE fakamahino e Paulo pe koʼe “ ʼe feala ke tou falala moʼoni ki te ʼamanaki” ʼae ʼe tou maʼu. (Loma 5:5) ʼE toe tokoni  mai ke tou mahino pe ʼe lava liliu feafeaʼi tatatou ʼamanaki ʼo malohi age. ʼI tatatou vakaʼi te faʼahi ʼaia ʼe palalau ki ai Paulo ia Loma 5:​1-5, fakakaukauʼi pe neʼe liliu ʼo malohi feafeaʼi tau ʼamanaki ʼaki te temi. ʼE tou toe vakaʼi anai pe kotea ʼae ʼe feala ke tou fai ke toe malohi age tatatou ʼamanaki. Kae tou palalau muʼa ki tatatou ʼamanaki taulekaleka ʼae ʼe ui e Paulo ʼe feala ke tou falala moʼoni ki ai.

4. Kotea ʼae ʼe talanoa ki ai ia Loma 5:​1, 2?

⁴ Lau ia Loma 5:​1, 2. Neʼe tohi e Paulo te ʼu palalau ʼaia ki te kokelekasio ʼae ʼi Loma. Neʼe ako e te ʼu tehina mo tuagaʼane ʼaia ke natou iloʼi ia Sehova mo Sesu, neʼe natou tui ai kia naua, pea neʼe natou papitema ʼo liliu ko ni kau Kilisitiano. Neʼe natou liliu ai ʼo “faitotonu ia muʼa ʼo te ʼAtua ʼuhi ko [tanatou] tui” pea neʼe fakanofo natou ʼaki te laumalie maʼoniʼoni. Neʼe natou maʼu ai he ʼamanaki taulekaleka ka hoko moʼoni anai.

5. Ko te ʼamanaki fea ʼae ʼe maʼu e te kau Kilisitiano fakanofo?

⁵ Ki muli age neʼe faitohi ia Paulo ki te ʼu Kilisitiano ʼi Efeso ʼo ʼuhiga mo te ʼamanaki ʼae neʼe foaki age e te ʼAtua. ʼE natou ʼamanaki maʼu anai “he tofiʼa maʼa te kau maʼoniʼoni.” (Efe. 1:18) Pea ki te kau Kolose, neʼe fakaha age e Paulo pe ʼe natou maʼu anai ʼifea tonatou fakapale. Neʼe ina ui fenei age: “ ʼE kotou maʼu te ʼamanaki ʼae ʼe taʼofi maʼa koutou ʼi selo.” (Kol. 1:​4, 5) Koia ʼe ʼamanaki te kau Kilisitiano fakanofo ke fakatuʼuake natou ki te maʼuli ʼo heʼe gata ʼi selo, ʼae ka natou kauga hau ai mo Kilisito.—1 Tes. 4:​13-17; Fkha. 20:6.

6. Kotea ʼae neʼe ui e he tehina fakanofo ʼo ʼuhiga mo tana ʼamanaki?

⁶ ʼE maʼuhiga ki te kau Kilisitiano fakanofo ia tanatou ʼamanaki. ʼI te taʼu 1991, neʼe fakaha e te tehina fakanofo ko Frederick Franz te meʼa ʼae ʼe ina logoʼi ʼi tona loto: “ ʼE hoko moʼoni anai tamatou ʼamanaki pea ko matou ʼaeni kei toe ʼi te toko 144 000 ʼe matou tahi maʼu anai te fakapale  ʼae ʼe fakapapau mai e te ʼAtua. Pea ʼe lelei ʼaupito age ʼi te ʼu meʼa ʼae ʼe matou maʼu.” ʼI tana ʼosi tauhi agatonu fualoa kia Sehova, neʼe ina ui: “ ʼE kei maʼuhiga pe kia matou te ʼamanaki ʼaia . . . Kapau ʼe tonu ke hoko atu tamatou atalitali ki ai, pea ʼe toe lahi age ai tona maʼuhiga kia matou. ʼEi, tatau aipe pe ʼe ko ni taʼu ʼe lauʼi miliona, kae ʼe matou haga atalitali pe anai. Kua maʼuhiga ʼaupito age kia au ʼi te temi nei tamatou ʼamanaki.”

7-8. Ko te ʼamanaki fea ʼae ʼe maʼu e te tokolahi ʼa te ʼu kaugana ʼa Sehova? (Loma 8:​20, 21)

⁷ Tokolahi ia natou ʼae ʼe tauhi kia Sehova ʼi te temi nei ʼe natou maʼu te tahi age ʼamanaki. Ohage ko Apalahamo, ʼe natou ʼamanaki maʼuʼuli ʼo heʼe gata ʼi te kele ʼo fakalogo ki te Puleʼaga ʼo te ʼAtua. (Hep. 11:​8-10, 13) Neʼe palalau ia Paulo ʼo ʼuhiga mo te ʼamanaki taulekaleka ʼaia. (Lau ia Loma 8:​20, 21.) ʼI te temi ʼae neʼe ke ʼuluaki logo ai ki te fakapapau ʼae ʼi te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo te ka haʼu, kotea ʼae neʼe malave tafito kia koe? ʼE ko te fakapapau koa ʼae ʼe ke liliu anai ʼo haohaoa, ʼe mole toe fakaneke koe e te agahala ki te meʼa ʼae ʼe kovi? Pe neʼe ke fiafia koa ʼi tau iloʼi ʼae ʼe fakatuʼuake anai ia natou ʼae ʼe ke ʼofa mamahi ai pea ʼe natou maʼuʼuli anai ʼi te palatiso ʼi te kele? ʼE mahino ia kua ke fakaʼamu lahi ke hoko mai la “te ʼamanaki” ʼaia.

⁸ Pe ʼe tou ʼamanaki maʼuʼuli ʼo heʼe gata ʼi selo peʼe ʼi te kele, ʼe taulekaleka tatatou ʼamanaki pea ʼe tou maʼu ai he ʼu tupuʼaga ke tou fiafia ai. Pea ʼe feala ke liliu ʼo toe malohi age tatatou ʼamanaki. Neʼe fakamahino e Paulo pe ʼe lava hoko feafeaʼi te faʼahi ʼaia. Tou vakaʼi pe kotea ʼae neʼe ina tohi. ʼE toe lahi anai tatatou falala ʼae ʼe hoko moʼoni anai tatatou ʼamanaki.

9-10. Ohage pe ko Paulo, kotea ʼae ʼe tonu ke hoko ki te kau Kilisitiano fuli? (Loma 5:3) (Vakaʼi mo te ʼu pāki.)

⁹ Lau ia Loma 5:3. ʼE fakamahino e Paulo ka tou mamahi, ʼe ʼaʼasili ai tatatou tui ʼae ʼe hoko anai tatatou ʼamanaki. ʼE lagi  mata faikehe kia koe te manatu ʼaia. ʼI tona fakahagatonu, ʼe tonu ke felaveʼi te ʼu tisipulo fuli ʼa Kilisito mo ni faigataʼaʼia. Ko te aluʼaga ʼaia neʼe hoko kia Paulo, ʼae neʼe ina ui fenei ki te ʼu Kilisitiano ʼi Tesalonika: “ ʼI tamatou nonofo mo koutou, neʼe matou tala fakatomuʼa atu ʼe tonu ke tou tau mo he ʼu mamahi, pea neʼe hoko ia.” (1 Tes. 3:4) Pea neʼe ina tohi ki te kau Kolonito: “ ʼE matou loto ke kotou iloʼi, ʼu tehina, te mamahi ʼae neʼe hoko kia matou . . . neʼe mole matou iloʼi papau pe la pe neʼe feala ke matou maʼuʼuli.”—2 Ko. 1:8; 11:​23-27.

¹⁰ ʼE toe tau te kau Kilisitiano fuli ia ʼaho nei mo he ʼu faigataʼaʼia kehekehe. (2 Tim. 3:12) Neʼe fakatagaʼi koa koe he ʼe ke tui mo mulimuli ia Sesu? Neʼe lagi vaʼi koe e ʼou kaumeʼa pea mo ʼou famili, peʼe natou gaohi koviʼi koe. Neʼe ke tau koa mo he faigataʼaʼia ʼi tou fale gaue ʼuhi he ʼe ke fia taupau tau aga fakahagatonu ia meʼa fuli? (Hep. 13:18) Pe ʼe mole loto koa e te ʼu pule taki ke ke palalau ki te hahaʼi ʼo ʼuhiga mo tau ʼamanaki? Tatau aipe te faigataʼaʼia ʼae ʼe tou tau mo ia, kae neʼe ui e Paulo ʼe tonu ke tou fiafia. Kotea tona tupuʼaga?

11. He koʼe ʼe tonu ke tou haga faʼa kataki moka hoko mai he faigataʼaʼia?

¹¹ Ka tou tau mo he faigataʼaʼia, ʼe feala ke tou fiafia he ʼe fua lelei kia tatou. Ohage ko tona ui ia Loma 5:3 “ ʼe tokoni mai te ʼu mamahi ke tou faʼa kataki.” ʼE felaveʼi fuli anai te kau Kilisitiano mo ni mamahi. Koia ʼe tonu ai ke tou haga faʼa kataki he faigataʼaʼia ʼe feala ke hoko mai. Kapau ʼe tou faʼa kataki, pea ʼe feala pe anai ke tou sisio ki te fakahoko ʼo tatatou ʼamanaki. ʼE mole tou fia hage ko te hahaʼi ʼae neʼe manatu ki ai ia Sesu ʼi tana palalau ʼo ʼuhiga mo te pulapula ʼae neʼe maluku ki te kele makamakaʼia. Neʼe foimo tali e natou ʼaia te logo lelei ʼaki he lotofiafia, kae ʼi te “hoko mai [ʼo] he mamahi peʼe ko he fakataga” neʼe natou higa ai. (Mat. 13:​5, 6, 20, 21) ʼE moʼoni, ʼe mole tou leleiʼia moka tou mamahi peʼe fakatagaʼi tatou, kae ʼe fua lelei anai moka tou faʼa kataki pea mo hoko atu tatatou tauhi kia Sehova. Kotea te ʼu fua lelei ʼaia?

12. Ko te ʼu fua lelei fea ʼe tou maʼu moka tou faʼa kataki?

¹² Neʼe fakaha e te tisipulo ko Sakopo te ʼu fua lelei ʼae ʼe tou maʼu moka tou faʼa kataki. Neʼe ina ui: “Kotou tuku ke katoa te gaue ʼo te faʼa kataki ia koutou, ke feala ai ke kotou liliu ʼo katoa pea mo haohaoa ia faʼahi fuli, pea ke mole puli he meʼa ia koutou.” (Sakp. 1:​2-4) ʼE ui mai e Sakopo, ʼi hona aluʼaga fakata, ʼe tonu ke gaue te faʼa kataki ia tatou. Kotea te gaue ʼaia? Ka tou faʼa katakiʼi he aluʼaga faigataʼa, ʼe toe lahi age anai tatatou kataki fualoa, pea mo tatatou tui mo falala ki te ʼAtua. Kae ʼe ʼi ai te tahi fua lelei maʼuhiga ʼe tou maʼu moka tou faʼa kataki.

13-14. Kotea ʼae ʼe hoko moka ʼe tou faʼa kataki, pea ʼe feafeaʼi ai leva tatatou ʼamanaki? (Loma 5:4)

¹³ Lau ia Loma 5:4. ʼE ui mai e Paulo, ka tou faʼa kataki “ ʼe tupu ai te leleiʼia ʼo tatou e te ʼAtua.” Koia ka ke faʼa kataki, ʼe leleiʼia koe e Sehova. ʼE mole fakaʼuhiga leva ʼe fiafia ia Sehova moka ke mamahi. Kae ʼe fiafia ia ʼuhi ko tau faʼa kataki agatonu. ʼE fakalotomalohi tatatou iloʼi ʼae ka tou faʼa kataki, pea ʼe fiafia ai ia Sehova.—Pes. 5:12.

¹⁴ Manatuʼi neʼe faʼa kataki ia Apalahamo ʼi ni aluʼaga faigataʼa, ʼo tupu ai tona leleiʼia e te ʼAtua. Neʼe liliu ʼo kaumeʼa mo Sehova pea mo faitotonu ʼi ʼona muʼa. (Sen. 15:6; Loma 4:​13, 22) ʼE feala ke toe feia mo tatou. ʼE mole leleiʼia tatou e te ʼAtua ʼuhi ko te ʼu tuʼuga gaue ʼae ʼe tou fai peʼe ko te ʼu maʼua ʼae ʼe tuku mai. Kae ʼe ina leleiʼia  tatou he ʼe tou faʼa kataki agatonu. ʼE feala kia tatou fuli ke tou faʼa kataki, tatau aipe pe tou taʼu fia, totatou aluʼaga, pe ʼe ko te ʼu fealagia ʼae ʼe tou maʼu. ʼE ke lolotoga faʼa katakiʼi koa he aluʼaga faigataʼa? Kapau ko ia, manatuʼi ʼe ke fakafiafiaʼi ai te loto ʼo Sehova. Ka tou iloʼi ʼe leleiʼia tatou e te ʼAtua, ʼe toe malohi age ai tatatou ʼamanaki.

15. Ohage ko tona ui e Paulo, kotea ʼae ʼe tou maʼu leva mai totatou leleiʼia e te ʼAtua, pea he koʼe ʼe mole lagi faʼa mahino anai ʼihi ki ai?

¹⁵ Ohage ko tona fakamahino mai e Paulo, ʼe ko tatatou faʼa kataki agatonu ʼae ʼe tupu ai totatou leleiʼia e Sehova. Kae tokagaʼi pe kotea ʼae ʼe ui e Paulo ʼi te hoko atu: “Pea mai totatou leleiʼia ʼaia, ʼe tou maʼu ia te ʼamanaki. ʼE feala ke tou falala moʼoni ki te ʼamanaki ʼaia.” (Loma 5:​4, 5) ʼE lagi mole faʼa mahino ʼihi ki te ʼu palalau ʼa Paulo. Kotea tona tupuʼaga? He ʼe ʼi muʼa atu, ia Loma 5:2 neʼe ina ui age ki te kau Kilisitiano ʼi Loma kua ʼosi ʼi ai tanatou ʼamanaki, te ‘ ʼamanaki ʼae ʼe foaki age e te ʼAtua he tuʼulaga ʼe maʼoluga.’ Koia kapau kua ʼi ai hanatou ʼamanaki, he koʼe ʼe toe palalau fakamuli ia Paulo ki te ʼamanaki ʼi te ʼu vaega 4 mo te 5?

16. ʼE malohi feafeaʼi age tatatou ʼamanaki? (Vakaʼi mo te ʼu pāki.)

¹⁶ Ke tou mahino ki te ʼu palalau ʼa Paulo, ʼe tonu ke tou manatuʼi ʼe feala ke liliu ʼo malohi age tatatou ʼamanaki. Kei ke manatuʼi koa tau ʼuluaki logo ʼae ki te ʼamanaki taulekaleka ʼae ʼe tuʼu ʼi te Tohi-Tapu? Neʼe lagi faigataʼa ʼi te temi ʼaia hau tui ki ai. Kae, ʼi tau haga ako ʼae ke ke iloʼi lelei age ia Sehova, ʼo feia mo te ʼu fakapapau ʼae ʼi te Tohi-Tapu, neʼe malohi age leva tau tui ʼae ʼe hoko moʼoni anai.

17. ʼE toe malohi feafeaʼi age tau ʼamanaki hili tau papitema?

¹⁷ Pea hili tau papitema, neʼe hoko atu aipe tau iloʼi lelei age ia Sehova pea neʼe toe lahi ai mo tou ʼofa kia te ia. Neʼe toe ʼasili malohi age tau ʼamanaki. (Hep. 5:13–6:1) ʼE mahino ia neʼe hoko kia koe te ʼu aluʼaga  ʼae ʼe talanoa ki ai ia Loma 5:​2-4. Neʼe ke tau mo ni mamahi kehekehe, kae neʼe ke faʼa kataki ʼo tupu ai leva te leleiʼia ʼo koe e te ʼAtua. ʼI tau iloʼi ʼae ʼe leleiʼia koe e Sehova, kua feala ai ke ke haga fakatalitali mo he loto falala ke ina foaki atu te ʼu meʼa ʼae neʼe ina fakapapau. Kua malohi age tau ʼamanaki ʼi te temi nei ʼi te kamata. Kua toe moʼoni mo maʼuhiga age. Kua malave loloto age kia koe. ʼE ha tau tui papau ki te ʼamanaki ʼi te ʼu aluʼaga kehekehe ʼo tou maʼuli, mo ʼau felogoi mo tou famili, mo te ʼu tonu ʼae ʼe ke fai pea mo te fakaʼaogaʼi ʼo tou temi.

18. Kotea te fakamoʼoni ʼe foaki mai e Sehova pea neʼe tohi e Paulo?

¹⁸ ʼE toe palalau ia Paulo ki he manatu maʼuhiga ʼo ʼuhiga mo te ʼamanaki ʼae ʼe foaki atu e te ʼAtua tupu ko tana leleiʼia koe. ʼE ui papau e Paulo ʼe hoko anai tau ʼamanaki. He koʼe ʼe feala ke ke falala ki ai? Neʼe tohi e Paulo te ʼu folafola ʼaeni mai te ʼAtua ki te kau Kilisitiano: “ ʼE feala ke tou falala moʼoni ki te ʼamanaki ʼaia ʼe tou maʼu, koteʼuhi kua fonu ʼotatou loto ʼi te ʼofa ʼo te ʼAtua ʼaki te laumalie maʼoniʼoni, ʼae neʼe ina foaki mai kia tatou.” (Loma 5:5) ʼEi, ko he fakamoʼoni ʼaia ke tou falala ai ʼe hoko moʼoni anai te ʼamanaki ʼae ʼe foaki mai e Sehova.

19. Kotea ʼae ʼe feala ke ke falala ki ai?

¹⁹ Manatuʼi ia te fakapapau ʼae neʼe fai e Sehova kia Apalahamo. Neʼe toe leleiʼia ia ia e te ʼAtua ʼo liliu ai ko Tona kaumeʼa. ʼE ui ʼi te Tohi-Tapu: “ ʼI te ʼosi kataki fualoa ʼa Apalahamo, neʼe fai age ki ai te fakapapau ʼaia.” (Hep. 6:15; 11:​9, 18; Loma 4:​20-22) Neʼe hoko moʼoni te faʼahi ʼae neʼe ʼamanaki ki ai ia Apalahamo. ʼE feala mo koe ke ke falala, kapau ʼe ke nofo agatonu ʼe foaki atu anai te fakapale ʼae ʼe ke ʼamanaki ki ai. ʼE feala ke ke fiafia he ʼe hoko moʼoni anai. (Loma 12:12) Neʼe fakaʼosi fenei e Paulo: “ ʼOfa pe ki te ʼAtua ʼae ʼe ina foaki te ʼamanaki, ke ina foaki atu te fiafia mo te tokalelei katoa ʼuhi ko takotou tui kia te ia, ke malohi age ai takotou ʼamanaki ʼaki te malohi ʼo te laumalie maʼoniʼoni.”—Loma 15:13.