1. Ka tou fakakaukauʼi te tui ʼae neʼe maʼu e Apalahamo, ko te fehuʼi fea ʼe lagi tou fai anai?

 TOKOLAHI te hahaʼi kua natou logo fakamatala ʼo ʼuhiga mo Apalahamo, kae ko ʼihi ʼe mole natou iloʼi lelei ia ia. Kae ko koe, ʼe ke iloʼi lelei ia Apalahamo. Ohage la, ʼe ke iloʼi ʼe ui ʼi te Tohi-Tapu ko Apalahamo “ko te tamai ʼa natou fuli ʼae neʼe tui.” (Loma 4:11) Kae ʼe lagi ke feʼekeʼaki fenei: “ ʼE feala koa ke au maʼu he tui ʼe malohi ohage ko Apalahamo?” ʼEi, ʼe feala pe ia.

2. He koʼe ʼe maʼuhiga ke tou vakavakaʼi lelei te faʼifaʼitaki ʼa Apalahamo? (Sakopo 2:​22, 23)

² ʼE feala ke tou maʼu he tui ʼe malohi ohage ko Apalahamo moka ʼe tou vakavakaʼi lelei tana faʼifaʼitaki. Neʼe fakalogo ia Apalahamo ki te ʼAtua ʼo mavae ʼo alu ki he fenua mamaʼo. Neʼe maʼuli fualoa ʼi te ʼu fale la, pea ka neʼe mole taʼofi la ia ia e he ʼaselo, neʼe ina sakilifisioʼi tona foha ʼofaina ko Isaake. Neʼe ha te malohi ʼo te tui ʼa Apalahamo ʼi te ʼu gaue ʼaia neʼe ina fai. Neʼe leleiʼia ai e te ʼAtua ia Apalahamo mo kaumeʼa mo ia he neʼe ina fakaha tana tui ʼaki ʼana gaue. (Lau ia Sakopo 2:​22, 23.) ʼE loto e Sehova ke tou maʼu e tatou fuli, ʼo feia mo koe, te ʼu tapuakina ʼaia. Koia la ʼae neʼe ina takitaki ai ia Paulo mo Sakopo ke nā palalau ki te faʼifaʼitaki ʼa Apalahamo ʼi tanā ʼu tohi ʼae ʼi te Tohi-Tapu. Tou vakaʼi pe kotea ʼae ʼe ui ia Loma kapite 4 pea mo Sakopo kapite 2 ʼo ʼuhiga mo Apalahamo. Neʼe talanoa ia Paulo mo Sakopo ki he ʼu palalau neʼe fai ʼi muʼa atu ʼo ʼuhiga mo Apalahamo.

3. Ko te vaega fea ʼae neʼe talanoa ki ai ia Paulo mo Sakopo?

 ³ Neʼe nā talanoa tokolua ki te ʼu palalau ʼae ʼe tuʼu ia Senesi 15:6. ʼE ui ai: “Neʼe tui [ia Apalahamo] kia Sehova, koia neʼe faitotonu ai ia muʼa ʼo te ʼAtua.” ʼI te Tohi-Tapu, ko he tahi ʼe faitotonu, ʼe ko he tahi ʼe leleiʼia e te ʼAtua, pea kia te ia ʼe mole hana lakahala. ʼE fakaofoofo te fakaʼuhigaʼi feiaʼi e te ʼAtua he tahi ʼe agahala! ʼE mahino ia ʼe ke loto ai ke ke faitotonu ia muʼa ʼo te ʼAtua, pea ʼe feala. Ke tou iloʼi pe ʼe kotea ʼae ʼe tonu ke tou fai, tou vakaʼi pe kotea ʼae neʼe fai e Apalahamo ke faitotonu ai ia muʼa ʼo te ʼAtua.

4. He koʼe ʼe faigataʼa ki te hahaʼi ke natou faitotonu ia muʼa ʼo te ʼAtua?

⁴ ʼI tana tohi ki te kau Loma, neʼe ui ai e Paulo ʼe agahala te hahaʼi fuli pe. (Loma 3:23) ʼE lava feafeaʼi leva hatatou faitotonu ia muʼa ʼo te ʼAtua, pea kia te ia ke mole hatatou lakahala? Ke maʼu e te ʼu Kilisitiano moʼoni fuli te tali ki ai neʼe fakaʼaogaʼi e Paulo te faʼifaʼitaki ʼa Apalahamo.

5. He koʼe neʼe lava ui e te ʼAtua ʼe faitotonu ia Apalahamo? (Loma 4:​2-4)

⁵ ʼI te temi ʼae neʼe nofo ai ia Apalahamo ʼi te fenua ʼo Kanaane, neʼe ui ai e te ʼAtua ʼe ko he tagata faitotonu. Kotea tona tupuʼaga? Neʼe tupu koa he neʼe fakalogo lelei ia Apalahamo ki te Lao ʼa Moisese? Kailoa ia. (Loma 4:13) Neʼe foaki te Lao ʼaia ki te puleʼaga ʼo Iselaele ia taʼu ʼe 400 ki muli age. He koʼe leva neʼe feala ke faitotonu ia Apalahamo ia muʼa ʼo te ʼAtua? Neʼe fakaha e Sehova tona ʼofa makehe kia Apalahamo pea neʼe liliu ai ia Apalahamo ʼo faitotonu ia muʼa ʼo te ʼAtua ʼuhi ko tana tui.—Lau ia Loma 4:​2-4.

6. He koʼe ʼe feala kia Sehova ke ina ui ʼe faitotonu he tahi ʼe agahala?

⁶ Neʼe hoko atu e Paulo ʼo ina ui ka tui he tahi ki te ʼAtua, “kua faitotonu ia ia muʼa ʼo te ʼAtua ʼuhi ko tana tui.” (Loma 4:5) Pea neʼe ina toe ui: “Neʼe toe talanoa foki ia Tavite ʼo ʼuhiga mo te fiafia ʼa te tagata ʼae ʼe faitotonu ia muʼa ʼo te ʼAtua, logo la neʼe mole hana ʼu gaue. Neʼe ina ui fenei: ‘Fiafia ia natou ʼae kua fakamolemole ʼanatou aga ʼae ʼe kovi pea kua molehi ʼanatou agahala. Fiafia te tagata ʼae ʼe mole toe manatuʼi anai e Sehova tana agahala.’ ” (Loma 4:​6-8; Pes. 32:​1, 2) ʼE molehi, peʼe fakamolemole e te ʼAtua te ʼu agahala ʼo natou ʼae ʼe tui kia te ia. ʼE mole ina toe manatuʼi ʼanatou agahala. Kia mata ʼo Sehova kua natou faitotonu ʼuhi ko tanatou tui.

7. He koʼe neʼe feala ke ui e te ʼAtua ʼo ʼuhiga mo ʼana kaugana ʼo te temi muʼa ʼe natou faitotonu?

⁷ Ko Apalahamo, Tavite pea mo te tahi ʼu kaugana agatonu ʼa te ʼAtua neʼe natou faitotonu ʼi ʼona muʼa logo la neʼe kei natou agahala. Kae neʼe natou tui, koia kia mata ʼo te ʼAtua neʼe mole hanatou lakahala, ʼo mole hage ai ko natou ʼae neʼe mole tauhi kia te ia. (Efe. 2:12) Ohage ko tona fakaha lelei e Paulo ʼi tana tohi, ʼe maʼuhiga ke maʼu e he tahi te tui ke felogoi lelei ai mo te ʼAtua. Pea neʼe feia ia Apalahamo mo Tavite. ʼE toe feala foki mo tatou.

8-9. Kotea te ʼu manatu hala neʼe maʼu e ʼihi mai te ʼu tohi ʼa Paulo mo Sakopo, pea kotea tona tupuʼaga?

⁸ Talu mai fualoa mo te kehekehe ʼa te ʼu manatu ʼa te ʼu takitaki lotu ʼo ʼuhiga mo te maʼuhiga lualua ʼo te tui mo te ʼu gaue. ʼE akoʼi ʼihi takitaki lotu ʼe feʼauga pe te tui ʼae kia Sesu Kilisito totatou ʼAliki ke haofaki  ai tatou. Neʼe lagi kua ke logo ki te ui ʼae: “Tui kia Sesu pea ʼe haofaki anai koe.” ʼE lagi ui pe la e ʼihi ʼe lagolago ki ai te ʼu palalau ʼa Paulo he neʼe ina ui ʼe faitotonu he tagata ia muʼa ʼo te ʼAtua, logo la mole hana ʼu gaue. (Loma 4:6) Kae ʼe ui e ʼihi takitaki lotu ke haofaki he tahi ʼe tonu ke kau ki te ʼu polosesio pea mo fai ni gaue lelei. ʼE lagi fakatafito tanatou manatu ʼaia kia Sakopo 2:​24, ʼae ʼe ui fenei ai: “ ʼE faitotonu anai he tagata ia muʼa ʼo te ʼAtua ʼaki ʼana gaue kaʼe mole gata ʼaki pe tana tui.”

⁹ Neʼe ui ai e ʼihi tagata sivi Tohi-Tapu, ʼuhi ko te ʼu manatu kehekehe ʼaia, neʼe mole manatu tahi ia Paulo mo Sakopo ʼo ʼuhiga mo te tui pea mo te ʼu gaue. Neʼe fakamahino e ʼihi faiako lotu, ʼi te manatu ʼa Paulo ʼe feʼauga pe mo te tui ke faitotonu ai he tahi ia muʼa ʼo te ʼAtua, kae kia Sakopo ʼe tonu ke fai e he tahi he ʼu gaue ke leleiʼia ia ia e te ʼAtua. Neʼe ui fenei e he tagata faiako lotu: “Neʼe mole mahino ia Sakopo pe koʼe neʼe ui e Paulo [ke faitotonu he tahi ia muʼa ʼo te ʼAtua] ʼe maʼuhiga age te tui kae mole ko te ʼu gaue.” Kae ko te ʼu manatu ʼae neʼe tohi e Paulo mo Sakopo ʼi tanā ʼu tohi ʼe haʼu ia mai ia Sehova. (2 Tim. 3:16) Koia ʼe ʼi ai pe he fakamahino ki ai. ʼE tonu ke tou vakaʼi he tahi ʼu vaega neʼe nā tohi ke tou mahino lelei ai.

10. Kotea “te ʼu gaue” ʼae neʼe palalau ki ai ia Paulo? (Loma 3:​21, 28) (Vakaʼi mo te pāki.)

¹⁰ Kotea te ʼu “gaue” ʼae neʼe palalau ki ai ia Paulo ia Loma kapite 3 mo te 4? ʼE ko “te ʼu gaue ʼo te lao,” ia te Lao ʼa Moisese ʼae neʼe foaki e te ʼAtua ki te kau Iselaele ʼi te Moʼuga ʼo Sinai. (Lau ia Loma 3:​21, 28.) ʼE ha mai ʼi te temi ʼo Paulo, neʼe kei pipiki ʼihi Kilisitiano Sutea ki te Lao ʼa Moisese  pea neʼe maʼuhiga kia natou te ʼu gaue ʼae neʼe fakamaʼua ʼi te Lao ʼaia. Koia, neʼe fakaʼaogaʼi ai e Paulo te faʼifaʼitaki ʼa Apalahamo moʼo fakaha ai ʼe faitotonu he tahi ia muʼa ʼo te ʼAtua mole ʼuhi ko tana fai “te ʼu gaue ʼo te lao” kae ʼuhi heʼe tui ki te ʼAtua. ʼE ko he manatu fakalotomalohi ʼaia! ʼE feala ke tou falala ʼe leleiʼia anai tatou e te ʼAtua moka ʼe tou tui kia te ia mo tona ʼAlo.

11. Kotea “te ʼu gaue” ʼae neʼe palalau ki ai ia Sakopo?

¹¹ ʼI te tahi age faʼahi, ko te ʼu “gaue” ʼae neʼe palalau ki ai ia Sakopo ʼi te kapite 2 ʼe mole ko “te ʼu gaue ʼo te lao” ʼae neʼe palalau ki ai ia Paulo. ʼE fakaʼuhiga ia ki te ʼu gaue ʼae ʼe fakahoko e te ʼu tisipulo ʼa Kilisito ʼi te ʼaho fuli. ʼE ha ʼi te ʼu gaue ʼaia ʼe fakahoko e he tahi pe ʼe tui moʼoni ki te ʼAtua peʼe kailoa. Tou vakaʼi faʼahi ʼe lua neʼe talanoa ki ai ia Sakopo.

12. Neʼe fakaha feafeaʼi e Sakopo ʼe tauhoa te tui mo te ʼu gaue? (Vakaʼi mo te pāki.)

¹² ʼUluaki, neʼe fakaha e Sakopo ʼe mole tonu ki te kau Kilisitiano ke natou fakapalatahi. ʼE palalau ki he tahi ʼe agalelei ki he tagata maʼu koloa kae fehiʼa ia ki he tagata masiva. ʼE fakaha lelei e Sakopo, tatau aipe pe ʼe ui e te tagata ʼaia ʼe tui ki te ʼAtua, kae ʼe mole ha ia ʼi ʼana gaue. (Sakp. 2:​1-5, 9) Lua, ʼe palalau ia Sakopo ki he tahi ʼe sio ki he tehina peʼe ko he tuagaʼane ʼe mole hona meʼa laofi peʼe ko hana meʼa kai kae ʼe mole tokoni ia ki ai. Tatau aipe pe ʼe ina ui ʼe tui ki te ʼAtua, kae ʼe mole ha ʼi ʼana gaue. Ohage ko tona tohi e Sakopo, ko “te tui, kapau ʼe mole fakaha ʼaki he ʼu gaue, ʼe mate ia.”—Sakp. 2:​14-17.

13. Ko te faʼifaʼitaki ʼo ai neʼe toʼo e Sakopo moʼo fakaha te maʼuhiga ʼae ʼo te tui pea mo te ʼu gaue? (Sakopo 2:​25, 26)

¹³ Neʼe fakaʼaogaʼi e Sakopo te faʼifaʼitaki  ʼa Laape he neʼe tui ki te ʼAtua pea neʼe ina fakaha ʼi ʼana gaue. (Lau ia Sakopo 2:​25, 26.) Neʼe logo ia Laape ki te ʼu gaue ʼae neʼe fai e Sehova pea neʼe ina iloʼi ai ʼe nofo mo te kau Iselaele. (Sos. 2:​9-11) Neʼe ina fakaha tana tui kia te ia ʼaki tana ʼu gaue: neʼe ina fakanono te ʼu tagata Iselaele ʼe toko lua, ʼae neʼe ʼomai ʼo vakaʼi fakafufu te fenua, ke mole matehi ai naua. Neʼe faitotonu ai ia Laape ia muʼa ʼo te ʼAtua, ohage pe ko Apalahamo, logo la neʼe ko he fafine heʼe haohaoa pea neʼe mole ko he Iselaele. ʼE ha ʼi tana faʼifaʼitaki ia te maʼuhiga ʼae ke fakaha te tui ʼaki ni gaue.

14. He koʼe ʼe alu tahi pe te ʼu manatu ʼae neʼe tohi e Paulo mo Sakopo?

¹⁴ Koia, neʼe fakamahino e Paulo mo Sakopo te maʼuhiga ʼae ʼo te fakaha te tui ʼaki he ʼu gaue. Kae neʼe fakamahino e Paulo ki te kau Kilisitiano Sutea neʼe mole ko te ʼu gaue ʼo te Lao ʼa Moisese ʼae neʼe feala ai ke leleiʼia ai natou e te ʼAtua. Pea neʼe ui e Sakopo ʼe fakaha e te kau Kilisitiano fuli tanatou tui ʼaki tanatou fai he ʼu gaue lelei moʼo tokoni ki ʼihi.

15. Kotea la ʼihi gaue ʼe feala ke tou fai ke ha ai tatatou tui? (Vakaʼi mo te ʼu pāki.)

¹⁵ Neʼe mole ui e Sehova ʼe tonu ke tou fakahoko te ʼu gaue ʼae neʼe fai e Apalahamo ke tou faitotonu ai ʼi ʼona muʼa. ʼE feala pe ke tou fakaha tatatou tui ʼaki tatatou fai he tahi ʼu gaue, ohage la ke tou fakatalitali leleiʼi natou ʼae ʼomai ki ʼatatou fono, foaki he tokoni ki ʼotatou tehina mo tuagaʼane, pea mo fai te meʼa ʼae ʼe lelei ki hotatou kaiga totonu, ʼae ko he ʼu faʼahi ʼe leleiʼia e te ʼAtua pea ʼe ina tapuakinaʼi anai. (Loma 15:7; 1 Tim. 5:​4, 8; 1 Soa. 3:18) Pea ko he tahi gaue lelei ke tou fakaha ai tatatou tui ʼe ko tatatou faʼafai ʼi te faifakamafola.  (1 Tim. 4:16) ʼE feala ke tou fakaha fuli ʼaki ʼatatou gaue ʼe tou tui ʼe fakahoko anai e Sehova ʼana fakapapau pea ʼe ko tana faʼahiga fai ʼae ʼe lelei tukupau. Kapau ʼe tou fai feia, ʼe tou falala ʼe tou faitotonu anai ia muʼa ʼo te ʼAtua pea ʼe tou kaumeʼa anai mo ia.

16. Kotea ʼae neʼe ʼamanaki pea mo tui ki ai ia Apalahamo?

¹⁶ ʼE ha lelei ia Loma kapite 4 he tahi ako maʼuhiga ʼe feala ke tou maʼu mai te faʼifaʼitaki ʼa Apalahamo: ʼE maʼuhiga te ʼamanaki. Neʼe fakapapauʼi e Sehova kia Apalahamo ʼe tapuakinaʼi anai “te ʼatu puleʼaga” ʼuhi ko ia. ʼI ʼamanaki taulekaleka leva neʼe maʼu e Apalahamo! (Sen. 12:3; 15:5; 17:4; Loma 4:17) Kae ʼi te taʼu 100 ʼa Apalahamo pea mo taʼu 90 ia Sala, neʼe heʼeki tupu tona foha ʼae neʼe fakapapauʼi age e Sehova. ʼI te sio fakatagata, neʼe mole feala ke maʼu e te taumatuʼa hanā fanau. Neʼe ʼahiʼahiʼi ai te tui ʼa Apalahamo. “[Kae] ʼuhi ko tana ʼamanaki, . . . neʼe tui ia ʼe liliu anai ko te tamai ʼa te ʼatu puleʼaga.” (Loma 4:​18, 19) Pea ki muli age, neʼe hoko moʼoni leva te meʼa ʼae neʼe ʼamanaki ki ai. Neʼe tupu tona foha ʼae neʼe fakatalitali ki ai, ia Isaake.—Loma 4:​20-22.

17. ʼE tou iloʼi feafeaʼi ʼe feala ke tou faitotonu ia muʼa ʼo te ʼAtua pea mo kaumeʼa mo ia?

¹⁷ Koia, ʼe feala ke leleiʼia tatou e te ʼAtua, mo tou faitotonu ʼi ʼona muʼa, pea ke tou kaumeʼa mo ia, ohage pe ko Apalahamo. Ko te faʼahi ʼaia neʼe fakaha lelei e Paulo ʼi tana tohi fenei: “Ko te ʼu palalau ʼaeni ‘neʼe faitotonu ai ia muʼa ʼo te ʼAtua ʼuhi ko tana tui’ neʼe mole tohi pe ia maʼa [Apalahamo], kaʼe neʼe toe tohi foki maʼa tatou. Pea mo tatou foki, ʼe tou faitotonu anai ia muʼa ʼo te ʼAtua ʼuhi ko tatatou tui kia Ia ʼae neʼe ina fakatuʼuake ia Sesu totatou ʼAliki mai te kau mate.” (Loma 4:​23, 24) Ohage ko Apalahamo, ʼe tonu ke tou tui kia Sehova mo fakaha tatatou tui ʼaki ni gaue. Pea ke tou manatuʼi tuʼumaʼu tatatou ʼamanaki. Ia Loma kapite 5 ʼe hoko atu e Paulo tana palalau ki tatatou ʼamanaki. ʼE tou vakaʼi anai te ʼu ʼuluaki vaega ʼo te kapite ʼaia ʼi te alatike ka hoa mai.