ʼE Feala Koa Ke Fetogi Moʼoni e He Tahi Ia Te Malamanei?

“ ʼE ʼui mai e te hahaʼi māsisiva ʼe nātou loto tāfito ki te tokalelei pea mo te fīmālie—pea mo he ʼu faigamālie ke lelei age tonatou maʼuli. ʼE nātou loto ki he politike ʼe faitotonu ʼi tonatou fenua pea ʼi te malamanei kātoa, ke ʼaua naʼa fakafuanoa tanatou ʼu faiga, ʼuhi ko te ʼu fenua mālolohi pea mo maʼu koloā pea mo te ʼu sosiete lalahi maʼu koloā.”

KO TE ʼu palalau ʼaia neʼe fai e te pule ʼo te kautahi, moʼo fakahā te ʼu ʼamanaki pea mo te ʼu fakatuʼutuʼu ʼaē ʼe loto kiai ia te hahaʼi māsisiva. ʼI tona ʼuhiga moʼoni, ʼe hā lelei ʼi tana ʼu palalau te meʼa ʼaē ʼe loto kiai e te hahaʼi fuli ʼi te malamanei, ʼaē neʼe hoko kiā nātou te ʼu tuʼutāmaki pea mo te ʼu aga heʼe faitotonu. ʼE nātou holi fuli ki he mālama ʼe tokalelei pea mo fīmālie moʼoni. ʼE fakatuʼu moʼoni anai koa he mālama feiā? ʼE maʼu moʼoni koa e he tahi te mālohi moʼo fetogi ia te mālama heʼe faitotonu ʼaenī?

 Te ʼu Faiga ʼAē Ke Fai He ʼu Fetogi

Tokolahi te ʼu hahaʼi neʼe nātou faiga ki he ʼu fetogi. Ohage la ko Florence Nightingale, te fafine Pilitania neʼe maʼuli ʼi te ʼu taʼu 1800, neʼe ina faiga ʼi tona maʼuli kātoa ke maʼa te gāue ʼo te kau afilimie pea ke nātou ʼoʼofa ki te kau māhahaki. ʼI te temi ʼo te fafine ʼaia ko te ʼu faitoʼo neʼe mole hage ia ko te temi nei, neʼe mole heʼeki maʼu ia te ʼu faitoʼo moʼo matehi te ʼu mikolope. ʼE ʼui fēnei ʼi te tohi: “Ko te kau afilimie neʼe mole ako, neʼe mole nātou maʼa, pea neʼe ʼui ʼo ʼuhiga mo nātou neʼe ko he ʼu hahaʼi ʼinu kava pea ʼe nātou fai ia te ʼu aga heʼe ʼaoga.” Neʼe ʼi ai koa he fua ʼo te ʼu faiga ʼa Florence Nightingale moʼo fetogi ia te gāue ʼo te kau ʼafilimie? Ei, neʼe ʼi ai tona fua. ʼO toe feiā, ko te tuʼuga hahaʼi agalelei ʼaē neʼe fia tokoni ki te hahaʼi, neʼe fua ʼaupito tanatou faiga ʼi te ʼu faʼahi kehekehe ʼo te maʼuli​—ohage ko te faʼahi ʼo te ako, te ʼu faitoʼo, te ʼu nofoʼaga, te ʼu polokalama moʼo tufa ʼo te meʼa kai, pea mo te tahi ʼatu ʼu faʼahi. Neʼe lelei ʼaupito ai te maʼuli ʼo te ʼu lauʼi miliona hahaʼi ʼaē neʼe nonofo ʼi te faigataʼaʼia.

Kae ʼe tou ʼiloʼi lelei pe te moʼoni ʼaenī: ko te ʼu lauʼi teau miliona hahaʼi ʼe kei nātou mamahi ʼuhi ko te tau, te fai fakapō, te mahaki, te hoge pea mo te tahi ʼatu ʼu faigataʼaʼia. ʼE ʼui fēnei e te kautahi ʼo Ilelani ʼe tokoni ki te hāofaki ʼo te hahaʼi: “ ʼE mamate te toko 30 000 hahaʼi ʼi te ʼaho fuli ʼuhi ko te masiva.” ʼI te temi nei ʼe kei lahi pe te hahaʼi ʼaē ʼe kaugana, logola neʼe ko te faʼahi tāfito ʼaia ʼaē neʼe tauʼi ʼi te temi muʼa. ʼE ʼui fēnei ʼi te tohi Disposable People​—New Slavery in the Global Economy: “ ʼE lahi age te hahaʼi kaugana ʼi te temi nei ʼi te hahaʼi fuli ʼaē neʼe totogi ʼi Afelika moʼo faka kauganaʼi.”

Koteā ʼaē neʼe ina tāʼofi ai te ʼu faiga ʼa te hahaʼi ke nātou fakahoko he fetogi kātoa pea mo tologa? ʼE ko te hahaʼi maʼu koloā pe koa pea mo maʼu tuʼulaga, peʼe ʼi ai koa he tahi faʼahi?

Te ʼu Faʼahi ʼAē Neʼe Nātou Tāʼofi Ia Te ʼu Fetogi

ʼO mulimuli ki te Folafola ʼa te ʼAtua, ko ia tāfito ʼaē ʼe ina tāʼofi te ʼu faiga ʼa te tagata moʼo fakatuʼu he mālama faitotonu ʼe ko Satana te Tevolo. ʼE ʼui e te ʼapositolo ko Soane “ko te malamanei kātoa ʼe takoto ʼi te mālohi ʼo te agakovi.” (1 Soane 5:​19, MN ) ʼI tona fakahagatonu, ʼi te temi nei ko Satana ʼe ina “fakahēʼi te kele kātoa.” (Apokalipesi 12:​9, MN ) Koia, ʼe ʼi ai pe anai he ʼu hahaʼi ʼe nātou mamahi ʼuhi ko te agakovi pea mo te heʼe faitotonu, ʼo aʼu ki te temi ʼaē ka molehi ai te pule agakovi ʼa Satana. Koteā ʼaē neʼe tupu ai te ʼaluʼaga fakaʼofaʼofa ʼaenī?

Neʼe tuku age ki tatatou ʼu ʼuluaki mātuʼa, ia Atama mo Eva, te kele neʼe tonu ke fakaliliu ko he palatiso, ʼe nofoʼi anai e te malamanei kātoa​—neʼe ko he mālama neʼe “lelei ʼaupito.” (Senesi 1:31) Ko ai ʼaē neʼe ina fetogi ia te ʼu ʼaluʼaga ʼaia? Neʼe ko Satana, he neʼe ina fakafihiʼi te tonu ʼaē ke fai e te ʼAtua he ʼu lao ʼe tonu ke mulimuli kiai te malamanei. Neʼe ina lau ʼe heʼe faitotonu te pule ʼa te ʼAtua. Neʼe ina kākāʼi ia Atama pea mo Eva ke nā filifili he maʼuli faʼifaʼitaliha, ke nā filifili pe nāua te meʼa ʼaē ʼe lelei pea mo te meʼa ʼaē ʼe kovi. (Senesi 3:​1-6) Ko te agahala pea mo te ʼuhiga heʼe haohaoa ʼa te tagata, neʼe nā toe tāʼofi ai te ʼu faiga ʼaē ʼa te tagata ke ina fakatuʼu he mālama faitotonu.​—Loma 5:⁠12.

He Koe Neʼe Tuku Ke Hoko Te Faʼahi ʼAia?

ʼE lagi feʼekeʼaki fēnei anai e ʼihi: ‘He koʼe neʼe tuku e te ʼAtua ke mafola te agahala pea mo te heʼe haohaoa? He koʼe neʼe mole ina fakaʼaogaʼi tona māfimāfi moʼo matehi te kau agatuʼu pea mo ina toe fakatupu he taumātuʼa foʼou?’ ʼE hage ʼe mata faigafua ia te puleʼaki ʼaia. Kae ko te fakaʼaogaʼi ʼo te mālohi pule ʼe ina lagaʼi te ʼu fehuʼi maʼuhiga. ʼE mole koa la ko te fakaʼaogaʼi kovi ʼo te  mālohi pule ʼaē ʼe tupu tāfito ai te maʼuli mamahi ʼo te hahaʼi māsisiva, pea mo te puleʼi fakafefeka ʼo te malamanei? ʼE mole loto mahalohalo koa ia te hahaʼi loto moʼoni, mokā fakaʼaogaʼi kovi e he tagata pule tona mālohi moʼo matehi he tahi ʼe mole mulimuli ki tana ʼu fakatuʼutuʼu?

Ke ʼiloʼi papau e te hahaʼi loto moʼoni ko te ʼAtua ʼe mole ko he pule ʼe aga fefeka ʼe ina fakaʼaogaʼi kovi tona mālohi, neʼe ina tuku ia Satana pea mo te taumātuʼa agatuʼu ke nātou māʼuʼuli faʼifaʼitaliha mai te ʼu lao pea mo te ʼu pelesepeto fakaʼatua​—kae ʼi he temi kua faka tuʼakoi. ʼAki te temi neʼe fakamoʼoni ai leva ʼe ko te pule pe ʼa te ʼAtua ʼaē ʼe totonu. Neʼe fakahā ai ko te ʼu fakatotonu fuli ʼaē neʼe ina tuku mai neʼe fua lelei kiā tatou. ʼI tona ʼuhiga moʼoni, kua tou sio ki te moʼoni ʼo te faʼahi ʼaia ʼaki te ʼu fua kovi ʼo te talagataʼa ʼaē ki te lao ʼa te ʼAtua. Pea ko te ʼu fua kovi ʼaia ʼe fakamoʼoni ʼaki ai ko te ʼAtua ʼe tonu ke ina fakaʼaogaʼi tona māfimāfi, moʼo pulihi te agakovi kātoa ʼi te temi ʼaē kua ina fakakatofa kiai. Kua vave hoko mai te temi ʼaia.​—Senesi 18:​23-32; Teutalonome 32:4; Pesalemo 37:​9, 10, 38.

ʼI muʼa ʼo te ʼaho ʼo te ʼAtua, ʼe tou māʼuʼuli ʼi he tuʼu ʼe heʼe faitotonu, ʼo “haga lāuga fakatahi pea mo mamahi fakatahi.” (Loma 8:​22, MN ) Tatau aipe peʼe koteā te meʼa ʼaē ʼe tou fai moʼo fetogi te ʼu ʼaluʼaga ʼo te maʼuli, kae ʼe mole feala hatatou pulihi ia Satana, pea ʼe mole feala hatatou pulihi kātoa totatou ʼuhiga heʼe haohaoa ʼaē ʼe tupu ai te ʼu mamahi fuli ʼe tau mo tatou. ʼE mole feala hatatou maʼu he puleʼaki ki te ʼu fua ʼo te agahala ʼaē neʼe tou maʼu mai iā Atama.​—Pesalemo 49:​7-9.

ʼE Fakahoko Anai e Sesu Kilisito He ʼu Fetogi ʼo Talu Ai

Ko tona faka ʼuhiga koa ʼe mole feala anai ke hoko he fetogi? Kailoa ia. Neʼe ʼi ai te tagata ʼe mālohi age ʼi te tagata agahala, neʼe fakatotonu age ke ina fakahoko he fetogi ʼo talu ai. Ko ai te tagata ʼaia? ʼE ko Sesu Kilisito. ʼE ʼui ʼi te Tohi-Tapu ʼe ko te Fakafofoga Tāfito ʼo te ʼAtua moʼo hāofaki ia te malamanei.​—Gaue 5:⁠31.

ʼI te temi nei, ʼe lolotoga fakatalitali ki “te temi ʼaē [kua] fakakatofa” e te ʼAtua moʼo fakahoko tana gāue. (Apokalipesi 11:​18, MN ) Koteā ʼaē ka ina fai anai? ʼE ina “fakatuʼu [anai] ia meʼa fuli ʼaē neʼe palalau kiai te ʼAtua ʼaki te gutu ʼo tana ʼu polofeta maʼoniʼoni ʼo te temi muʼa.” (Gaue 3:​21, MN ) Ohage la, ko Sesu ʼe ina “hāofaki anai te masiva ʼaē ʼe pāui ke tokoni age ki ai, ʼo toe feiā mo ia ʼaē ʼe lotomamahi pea mo ia ʼaē ʼe mole he tahi ke tokoni age ki ai. . . . Mai te taʼomia pea mo te agamālohi ʼe ina totogi anai tonatou ʼu nefesi.” (Pesalemo 72:​12-16) ʼAki ia Sesu Kilisito, ʼe fakapapau mai e te ʼAtua ʼe ina “fakagata [anai] te ʼu tau ʼo aʼu ki te potu taupotu ʼo te kele.” (Pesalemo 46:9) ʼE ina fakapapau fēnei: “[ʼI te kele ʼaē kua ina fakamaʼa] ʼe mole he tahi ʼe ina ʼui anai: ‘ ʼE au mahaki.’ ” Ko te tagata ʼaē ʼe kivi, mo tuli, pea mo ʼalelo mate​—nātou fuli ʼaē neʼe hoko kiā nātou te ʼu fua kovi ʼo te mahaki​—ʼe nātou toe maʼu anai he maʼuli haohaoa. (Isaia 33:24; 35:​5, 6; Apokalipesi 21:​3, 4) Māʼiape la mo nātou ʼaē neʼe mamate ʼi te temi muʼa, ʼe nātou maʼu anai mo te ʼu tapuakina ʼaia. ʼE ina fakapapau mai ʼe ina fakatuʼuake anai ia nātou ʼaē neʼe mamate ʼuhi ko te heʼe faitotonu pea mo te agakovi.​—Soane 5:​28, 29.

ʼE mole fakahoko anai e Sesu Kilisito he ʼu fetogi faka temi pe. ʼE ina pulihi kātoa anai te ʼu faʼahi ʼaē ʼe nātou tāʼofi te fakatuʼu ʼo he mālama faitotonu moʼoni. ʼE ina toʼo anai te agahala pea mo te ʼuhiga heʼe haohaoa pea mo fakaʼauha ia Satana te Tevolo pea mo nātou fuli ʼaē ʼe nātou mulimuli ki tana agatuʼu. (Apokalipesi 19:​19, 20; 20:​1-3, 10) Ko te ʼu mamahi ʼaē neʼe fakagafua faka temi e te ʼAtua “ ʼe mole toe hoko tuʼa lua anai.” (Naume 1:9) Neʼe manatu ia Sesu ki te faʼahi ʼaia, ʼi tana akoʼi tatou ke tou faikole ke hoko mai te Puleʼaga ʼo te ʼAtua pea ke fakahoko te finegalo ʼo te ʼAtua “i te kelekele o hage ko Selo.”​—Mateo 6:⁠10.

‛Kae’ lagi koutou ʼui anai, ‘neʼe mole ʼui koa e Sesu totonuʼe tou “maʼu tuʼumaʼu te hahaʼi māsisiva mo tatou”? ʼE mole ko tona faka ʼuhiga koa ʼe ʼi ai tuʼumaʼu pe anai te heʼe faitotonu pea mo te masiva?’ (Mateo 26:11) Ei, neʼe ʼui e Sesu ʼe ʼi ai tuʼumaʼu pe anai te hahaʼi māsisiva. Kae ko te ʼaluʼaga ʼaē neʼe ina fai ai te ʼu palalau ʼaia pea mo te ʼu fakapapau ʼa te Folafola ʼa te ʼAtua, ʼe fakahā ai neʼe fia ʼui e Sesu ʼe maʼu tuʼumaʼu pe anai te hahaʼi masisiva ʼi te tuʼu ʼaenī. Neʼe ina ʼiloʼi ʼe mole he tagata ʼe feala anai ke ina pulihi ʼi te malamanei te masiva pea mo te heʼe faitotonu. Neʼe ina toe ʼiloʼi foki ʼe ina fetogi anai ia meʼa fuli pe. Kua vave hoko mai te  temi ʼaē ka ina fakatuʼu ai he mālama foʼou kātoa​—“te ʼu lagi foʼou pea mo te kele foʼou” ʼe mole toe maʼu ai anai te mamahi, te mahaki, te masiva, pea mo te mate.​—2 Petelo 3:​13, MN; Apokalipesi 21:⁠1.

“[ʼAua] Naa Koutou Galoi Te Fai o Te Mea e Lelei”

Ko tona faka ʼuhiga koa ʼe mole he ʼaoga ʼo hatatou faiga ke tou tokoni ki te hahaʼi? Kailoa ia. ʼE fakaloto mālohiʼi tatou ʼi te Tohi-Tapu, ke tou tokoni ki te hahaʼi mokā hoko kiā nātou he ʼu faigataʼa pea mo he ʼu ʼaluʼaga fakatupu lotomamahi. Neʼe tohi fēnei e te Hau ko Salomone ʼi te temi muʼa: “ ʼAua naʼa ke fakafisi te meʼa ʼaē ʼe lelei kiā nātou ʼaē ʼe tonu ke fai kiai, mo kapau ʼe feala ki tou nima ke ina fai te faʼahi ʼaia.” (Tāʼaga Lea 3:27) ʼE fai mai e Paulo ia te fakaloto mālohiʼi ʼaenī: “[ʼAua] naa koutou galoi te fai o te mea e lelei pea mo te mauli vaevae.”​—Hepeleo 13:⁠16.

Neʼe fakaloto mālohiʼi tatou e Sesu Kilisito totonu ke tou fai te meʼa ʼaē ʼe lelei ki te hahaʼi. Neʼe ina fakamatala te lea fakatātā ʼo te tagata Samalitana, ʼaē neʼe felāveʼi mo te tagata neʼe tāmateʼi pea mo kaihaʼa tana ʼu meʼa. Neʼe ʼui e Sesu, ko te Samalitana ʼaia neʼe “ofa mamahi” ʼo ina fakaʼaogaʼi tona ʼu koloā moʼo haʼihaʼi te ʼu lavea ʼo te tagata ʼaē neʼe tā pea mo tokoni ke toe mālohi. (Luka 10:​29-37) Ko te loto manavaʼofa ʼo te tagata Samalitana neʼe mole ina fetogi te malamanei, kae neʼe ina fetogi te maʼuli ʼo he tahi tagata. ʼE feala ke tou fai mo tatou te faʼahi ʼaia.

Kae neʼe feala kiā Sesu Kilisito ke ina fai he ʼu meʼa ʼe lahi age moʼo tokoni ki te hahaʼi. Neʼe feala moʼoni ke ina fai he fetogi, pea ko te faʼahi ʼaia ʼaē ka ina ʼamanaki fakahoko anai. ʼI te temi ʼaē ka ina fakahoko ai ia te faʼahi ʼaia, ko nātou ʼaē ʼe maʼuli mamahi ʼuhi ko te ʼu aga heʼe faitotonu ʼaē ʼe hoko ʼi te temi nei, ʼe nātou maʼu anai he maʼuli ʼe lelei age, mo te tokalelei pea mo te fīmālie moʼoni.​—Pesalemo 4:8; 37:​10, 11.

ʼI tatatou fakatalitali ki te hoko ʼo te ʼu fetogi ʼaia, tou faiga mālohi ʼi te faʼahi fakalaumālie pea mo te faʼahi faka koloā, moʼo “fai o te mea e lelei” kiā nātou fuli ʼaē ʼe lotomamahi ʼuhi ko te mālama heʼe faitotonu ʼaenī.​—Kalate 6:⁠10.

[Paki ʼo te pasina 5]

Ko Florence Nightingale neʼe ina fetogi moʼoni ia te gāue ʼo te kau afilimie

[Haʼuʼaga ʼo te paki]

Courtesy National Library of Medicine

[Paki ʼo te pasina 7]

Ko te ʼu tisipulo ʼa Kilisito ʼe nātou fai te meʼa ʼaē ʼe lelei ki te hahaʼi

[Haʼuʼaga ʼi te paki pasina 4]

The Star, Johannesburg, S.A.