1, 2. (1) Fakamahino pe ko ʼe ʼe hage neʼe tau ia Moisese mo te tuʼutamaki. (Vakaʼi te ʼuluaki pakī.) (2) He ko ʼe neʼe mole mataku ia Moisese ki te itaita ʼo te hau?

KO FALAONE neʼe ko he pule malohi pea neʼe atolasio ki ai te kau Esipito ohage ko he ʼatua. ʼE ui ʼi te tohi ʼo ʼuhiga mo te hisitolia ʼa te kau Esipito, ʼi tanatou manatu neʼe lahi tokotahi ia Falaone “ʼi te poto pea mo te malohi.” Neʼe ina loto ke matataku te kau Esipito kia ia, koia ʼae neʼe ina ʼai ai he pale ʼe tuʼu ai te gata ʼe ina ʼamanaki ʼohofi he tahi. Neʼe fakamanatuʼi e te pakī ʼaia te matehi fakavilivili ʼo te ʼu fili ʼo te hau. Koia ke ke fakakaukauʼi muʼa pe kotea te manatu ʼa Moisese ʼi te ui fenei age ʼa Sehova: “E au fekau anai ia koe ke ke alu kia Falaone, pea e ke fakamavae anai mai Esipito taku hahai, te u fanau a Iselaele.”—Eke. 3:10.

² Neʼe alu ia Moisese ki Esipito pea mo ina fakaha ia te logo ʼa te ʼAtua kia Falaone. Neʼe ita lahi ai ia Falaone. Hili te hiva tautea ʼae neʼe to ki Esipito, neʼe fakatokaga fenei e Falaone kia Moisese ʼi tona ita: “Aua naa ke toe ha anai i oku mua, koteuhi ko te aho pe ae e ke toe ha anai i oku mua, e ke mate anai.” (Eke. 10:28) Neʼe alu ai ia Moisese, kaʼe neʼe ina fakakikite kia ia ʼe mate anai tona ʼuluaki foha. (Eke. 11:4-8) Pea neʼe fakatotonu leva e Moisese ki te ʼu famili Iselaele fuli ke natou matehi he tao tagata peʼe ko he ovi tagata pea mo  vali tona toto ki ʼonatou fuga matapa. Ko te ovi tagata neʼe ko he manu taputapu ia ki te ʼatua ʼo Esipito ko Râ. (Eke. 12:5-7) Kaʼe kotea anai ka fai e Falaone? Neʼe mole tuʼaniaʼi e Moisese te faʼahi ʼaia. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi neʼe tui pea mo fakalogo kia Sehova “o mole pe mataku ia ki te itaita o te hau; koteuhi nee tuu malohi leva ia, o hage nee sio ia kia ia ae nee mole sio ki ai te u mata.”—Lau ia Hepeleo 11:27, 28.

3. Kotea te ʼu fehuʼi ka tou talanoa anai ki ai ʼo ʼuhiga mo te tui ʼa Moisese kia te ‘Ia ʼae ʼe mole sio ki ai te ʼu mataʼ?

³ ʼE malohi koa tau tui ohage pe ʼe ke lava sio ki te ʼAtua? (Mat. 5:8) ʼAki te faʼifaʼitaki ʼa Moisese, ʼe malohi ai anai tatatou tui ʼo feala ai hatatou sio kia te ‘Ia ʼae ʼe mole sio ki ai te ʼu mata’ ohage ko he Tahi ʼe maʼuli moʼoni. Ko tana tui ʼae kia Sehova neʼe ina puipui feafeaʼi ia ia mai te mataku ki te tagata? Neʼe ina fakaha feafeaʼi neʼe tui moʼoni ki te ʼu fakapapau ʼa te ʼAtua? Pea ko tana sio kia te ‘Ia ʼae ʼe mole sio ki ai te ʼu mata’ neʼe ina fakalotomalohi feafeaʼi ia Moisese ʼi te temi ʼae neʼe tuʼutamaki ai ia ia pea mo tana hahaʼi?

4. ʼI te temi ʼae neʼe tuʼu ai Moisese ia muʼa ʼo Falaone, kotea te manatu neʼe lagi maʼu e natou ʼe heʼe tui?

⁴ Neʼe feala ke manatu ia natou ʼe heʼe tui neʼe mole lava fakatutuʼu Moisese kia Falaone. Pea ko tona maʼuli mo tona ka haʼu neʼe fakalogo kia Falaone. Neʼe toe fehuʼi fenei foki e Moisese kia Sehova: “Ko ai ia au, ke au alu kia Falaone, pea ke au fakamavae mai Esipito te u fanau a Iselaele?” (Eke. 3:11) Koteʼuhi neʼe hola ia Moisese mai Esipito ia taʼu ʼe 40 ʼape ki muʼa atu. Neʼe lagi feʼekeʼaki ai pe neʼe tonu ke toe liliu ki Esipito logo la ʼe ita anai te hau.

5, 6. Kotea ʼae neʼe tokoni kia Moisese ke manavasiʼi kia Sehova kaʼe mole kia Falaone?

⁵ ʼI muʼa ʼo te toe liliu ʼa Moisese ki Esipito, neʼe fakaha age e te ʼAtua ia he ako maʼuhiga. Ki muli age, neʼe talanoa fenei Moisese ʼo ʼuhiga mo te ako ʼaia ʼi te tohi ʼo Sopo: “Ko te manavasiʼi ʼae kia Sehova, ʼe ko te poto ʼaia.” (Sopo 28:28, MN) Neʼe fakatatau e Sehova ia te tagata kia te ia, te ʼAtua mafimafi, moʼo akoʼi kia Moisese ke ina maʼu te manavasiʼi ʼae ʼe lelei pea mo te agafakapotopoto. Neʼe ina fai ai te fehuʼi ʼaeni: “Ko ai nee ina fakatupu te gutu o te tagata? Pea ko ai e ina fakaliliu te tagata o gutu mate, mo tuli, mo sio pee kivi? Pe e mole ko au ae ko [Sehova]?”—Eke. 4:11.

⁶ Neʼe kotea te ako ʼaia? Neʼe mole tonu ke mataku ia Moisese koteʼuhi neʼe fekauʼi ia ia e Sehova. ʼE foaki age anai e te ʼAtua te malohi ke ina fakaha te ʼu folafola ʼa te ʼAtua kia Falaone. Pea neʼe mole lava fakatutuʼu ia Falaone kia Sehova. Pea tahi, neʼe mole ko te hoki tau ʼae ʼa he kaugana ʼa te ʼAtua mo he tuʼutamaki ʼi Esipito. Neʼe lagi manatuʼi e Moisese te puipui ʼae e Sehova ʼi te temi muʼa ia Apalahamo, mo Sosefo pea mo ia pe la mai ʼihi atu hau ʼo Esipito. (Sen. 12:17-19; 41:14, 39-41; Eke. 1:22–2:10) ʼAki he lototoʼa neʼe alu ia Moisese kia Falaone pea mo ina tala ki ai te ʼu folafola fuli ʼa Sehova. Koteʼuhi neʼe sio ia kia te ‘Ia ʼae ʼe mole sio ki ai te ʼu mata.’

7. Neʼe puipui feafeaʼi te tuagaʼane e tana tui ʼae kia Sehova?

⁷ Neʼe tui ia te tuagaʼane ko Ella kia Sehova koia ʼae neʼe lava puipui ai ia ia mai te mataku ki te tagata. ʼI te taʼu 1949 ʼi Estonie, neʼe puke ia ia e te KGB (te kau polisi Lusia). Neʼe natou fakahuʼi ʼona mutuʼi meʼa fuli kaʼe lolotoga sioʼi ia ia e ʼihi kau polisi. Neʼe ina ui fenei: “Neʼe au ufiufi. Kaʼe ʼi taku ʼosi faikole kia Sehova, neʼe au lotofimalie ai.” Pea neʼe pilisoniʼi tokotahi leva Ella ʼi te kiʼi kogafale fakapoʼuli ia ʼaho ʼe tolu. ʼE ina ui fenei: “Neʼe itaita fenei mai te kau polisi: ‘E matou faiga anai ke mole toe manatuʼi te huafa ʼo Sehova ʼi Estonie! ʼE ʼave anai koe ki he lotoʼa fakamamahi pea ko natou ake ʼae ʼe ʼave anai natou ki Sibérie!’ Pea ʼaki he manukinuki neʼe natou toe ui ‘Kofea tau Sehova?’ ” Neʼe mataku koa ia Ella ki te tagata pe neʼe falala ia kia Sehova? ʼI tona fakafehufehuʼi, neʼe mole mataku ia ʼi tana ui fenei age: “Neʼe kua au fakakaukauʼi, pea ʼe au leleiʼia age toku pilisoniʼi kaʼe ʼe kei au felogoʼi  mo Sehova ʼi haku mavae pea puli ai te ʼofa ʼo Sehova ia au.” Kia Ella neʼe maʼuli moʼoni ia Sehova ohage pe ko te kau polisi ʼae neʼe tutuʼu ʼi ʼona muʼa. Neʼe nofo agatonu aipe kia Sehova koteʼuhi neʼe tui kia te ia.

8, 9. (1) Kotea ʼae ʼe ʼaoga kia koe ke ke lava tauʼi ai te mataku ki te tagata? (2) Ko ai ʼae ʼe tonu ke ke manatuʼi tuʼumaʼu mo kapau ʼe ke mataku ki te tagata?

⁸ Kapau ʼe ke tui kia Sehova, pea ʼe ke lava tauʼi ʼou tuʼania. Pea kapau ʼe faigaʼi e te puleʼaga ke ina taʼofi tau tauhi ʼae ki te ʼAtua, ʼe feala ke hage ʼe fakalogo ki ai tou maʼuli mo tou ka haʼu. ʼE toe feala foki ke ke fai te fehuʼi ʼaeni: “ʼE tonu koa ke au haga tauhi kia Sehova logo la ʼe fakafeagai anai te puleʼaga?” Manatuʼi te faʼahi ʼaeni: Moka ʼe ke tui ki te ʼAtua, pea ʼe ke lava tauʼi anai te mataku ki te tagata. (Lau ia Taaga Lea 29:25.) ʼE fehuʼi fenei mai ia Sehova: “Kotea e ke mataku ai ki te tagata ae e mate, ki te foha o te tagata ae e tatau mo te luna?”—Esa. 51:12, 13.

⁹ Ke ke manatuʼi tuʼumaʼu ia tau Tamai mafimafi. ʼE sio ia kia natou fuli ʼae ʼe maʼuli mamahi ʼuhi ko tonatou gaohi koviʼi. Pea ʼe ʼofa mo tokoni kia natou. (Eke. 3:7-10) Tatau aipe pe tonu ke ke haofaki tau tui ia muʼa ʼo te hahaʼi maʼu tuʼulaga, kaʼe ʼe ui fenei ʼi te Tohi-Tapu: “Aua naa kotou tuania pe e feafeai anai akotou palalau, pea kotea anai akotou palalau: E tuku atu anai kia koutou te mea ae e tonu ke kotou fakaha i tona hola totonu.” (Mat. 10:18-20) Ko te kau pule fakatagata pea mo te hahaʼi maʼu tuʼulaga ʼe mole natou lava fakatutuʼu kia Sehova. Kapau ʼe ke fakamalohiʼi tau tui ʼi te temi nei, pea ʼe ke lava sio kia Sehova ohage ko he Tahi ʼe maʼuli moʼoni mo fia tokoni atu.

NEʼE TUI IA KI TE ʼU FAKAPAPAU ʼA TE ʼATUA

10. (1) ʼI te mahina ʼo Nisani 1513 I.M.T.S., kotea te ʼu fakatotonu ʼae neʼe fai e Sehova ki te kau Iselaele? (2) He ko ʼe neʼe fakalogo ia Moisese ki te ʼu fakatotonu ʼa te ʼAtua?

¹⁰ ʼI te mahina ʼo Nisani 1513 I.M.T.S., * neʼe fakatotonu e Sehova kia Moisese mo Alone ke nā ui ki te kau Iselaele ke natou matehi he ovi tagata peʼe ko he tao tagata ʼe haohaoa pea mo vali tona toto ʼi ʼonatou fuga matapa. (Eke. 12:3-7) Logo la neʼe mole heʼeki fai e te kau Iselaele te faʼahi ʼaia ʼi muʼa atu, kaʼe neʼe ui e te apositolo ko Paulo neʼe tui leva ia Moisese ʼo “ina momoli ai leva te Pasikate, pea nee ina afuhi leva te toto, ke aua naa kapa te tagata fakapo ki te u fanau uluaki a te hahai Iselaele.” (Hep. 11:28) Neʼe iloʼi e Moisese ʼe hoko anai te ʼu fakapapau ʼa Sehova pea neʼe tui ia ʼe mamate anai te ʼu ʼuluaki foha fuli ʼa te kau Esipito.

11. He ko ʼe neʼe fakatokaga e Moisese ʼona tatau?

¹¹ Neʼe ʼofa ia Moisese ki ʼona tatau. Ko te tupuʼaga la ʼaia ʼo tana fakatokaga ia te ʼu famili Iselaele ʼae neʼe tau ʼonatou ʼuluaki foha mo te tuʼutamaki, logo la ko ʼona foha neʼe lagi nonofo mamaʼo ʼi Matiane pea mo haohaoa mai ni tuʼutamaki. (Eke. 18:1-6) Pea moʼo haofaki tonatou maʼuli mai “te tagata fakapo,” neʼe foimo “paui leva e Moisese te kau matua fuli o Iselaele, o ui kia natou: Koutou olo o filifili he manu . . . pea koutou momoli te Pasikate.”—Eke. 12:21. *

12. Kotea te logo ʼae neʼe fakatotonu mai e Sehova ke tou fakamafola?

¹² ʼAki te tokoni ʼa te kau ʼaselo, ʼe tala e te hahaʼi ʼa Sehova ia te logo maʼuhiga ʼaeni: “Kotou matataku ki te Atua, pea kotou tuku kia ia te kololia, koteuhi kua hoko te hola o tana fakamaau; pea kotou hu kia ia ae nee ina fakatupu te lagi mo te kele, mo te tai, pea mo te u matapuna vai fuli.” (Apk. 14:7) ʼE ko te temi ʼaeni ʼae ʼe tonu ai ke tou fakamafola te logo ʼaia. ʼE tonu ke tou fakatokaga ʼotatou tatau ke natou mavae mai te lotu hala ke mole natou “kau i ona malaia.” (Apk. 18:4) Pea ʼaki te tokoni ʼa te tahi ʼu ovi, ko te kau Kilisitiano fakanofo ʼe natou kole mamahi ki te hahaʼi ke natou liliu ko he ʼu kaumeʼa ʼa te ʼAtua.—Soa. 10:16; 2 Ko. 5:20.

13. Kotea ka tokoni atu anai ke lahi ai tau fia fakamafola te logo lelei?

¹³ ʼE tou tui papau ʼe tou maʼuʼuli nei ʼi te  hola ʼo te fakamau. ʼE tou toe tui papau foki ko te gaue faifakamafola ohage ko tona ui e Sehova ʼe maʼuhiga ʼaupito age ʼi totatou temi. Neʼe ha te faʼahi ki te apositolo ko Soane pea sio ai “ki te u aselo e fa i te u potupotu e fa o te kele. Pea nee natou taofi te u matagi e fa o te kele.” (Apk. 7:1) ʼAki te tui, ʼe ke sio koa ki te ʼu ʼaselo ʼaia ʼae ka natou ʼamanaki tuku age te ʼu matagi ʼo te fakaʼauha ʼo te mamahi lahi ki te malamanei? Moka ʼe ke sio ki te ʼu ʼaselo ʼaia ʼaki te ʼu mata ʼo te tui, pea ʼe lahi ai anai ia tau fia fakamafola te logo lelei mo he loto falala.

14. He ko ʼe ʼe tou fia fakatokaga te tagata agakovi “ke tafoki . . . mai tona ala kovi”?

¹⁴ Kua tou fakakaumeʼa mo Sehova pea mo tou maʼu te ʼamanaki ki te maʼuli heʼe gata. Kaʼe ʼe ko totatou maʼua ke tou fakatokaga te tagata agakovi “ke tafoki . . . mai tona ala kovi pea ke haofaki ai tona mauli.” (Lau ia Esekiele 3:17-19.) ʼE moʼoni ʼe mole ko te tupuʼaga pe ʼaia ʼo tatatou faifakamafola. ʼE tou faifakamafola koteʼuhi ʼe tou ʼofa ia Sehova pea mo ʼotatou tatau. ʼI tana lea fakata ki te tagata Samalitana, neʼe akoʼi mai e Sesu ia te fakaʼuhiga moʼoni ʼo te ʼofa pea mo te manavaʼofa. ʼE feala ke tou fai te fehuʼi ʼaeni: ‘E au hage koa ko te Samalitana peʼe ko te pelepitelo pea mo te Levite? ʼE au lotolelei tuʼumaʼu koa ke au fakamafola te logo lelei peʼe au maʼu takuʼaki koa au ke mole au faifakamafola ai?’ (Luka 10:25-37) Kapau ʼe tou tui ki te ʼu fakapapau ʼa te ʼAtua pea mo tou ʼofa ki ʼotatou tatau, ʼe tou fia gaue malohi anai ʼi te faifakamafola ʼi muʼa ʼo te hoko mai ʼo te fakaʼosi.

15. He ko ʼe ki te kau Iselaele neʼe mole honatou holaʼaga?

¹⁵ Hili tanatou mavae mai Esipito, neʼe toe tau ai te kau Iselaele mo te  tuʼutamaki. ʼI te temi ʼaia, neʼe ko te tui ʼa Moisese kia te ‘Ia ʼae ʼe mole sio ki ai te ʼu mata’ ʼae neʼe tokoni ki ai. ʼE ui ʼi te Tohi-Tapu neʼe sio leva te kau Iselaele ki te kau Esipito ʼi ʼonatou tuʼa. “Pea nee mataku lahi leva te u fanau a Iselaele, pea nee natou kalaga leva [kia Sehova.]” (Eke. 14:10-12) Kaʼe neʼe feala pe hanatou iloʼi ʼe hoko anai te aluʼaga ʼaia koteʼuhi neʼe fakakikite fenei e Sehova: “E au fakafefeka anai te loto o Falaone, pea e ina tuli anai koutou; kae e au fakaaoga anai ia Falaone mo tana solia katoa ke fakaha ai toku kololia, pea e iloi anai e te kau Esipito ko au ko [Sehova.]” (Eke. 14:4) Neʼe mole tui te kau Iselaele ki te fakatokaga ʼaia ʼa Sehova. Koia neʼe gata pe tanatou sio ʼi ʼonatou muʼa ʼi te Tai Kula ʼae ʼe ina fakatuʼu ai natou, pea ʼi ʼonatou tuʼa leva ko te ʼu saliote tau ʼa Falaone. Pea tahi neʼe taki natou e he tagata tauhi ovi kua taʼu 80. Neʼe hage ia neʼe mole honatou holaʼaga.

16. Neʼe fakamalohi feafeaʼi e te tui ia Moisese ʼi te Tai Kula?

¹⁶ Neʼe mole mataku ia Moisese koteʼuhi ʼaki te ʼu mata ʼo te tui, neʼe sio ia ki he meʼa ʼe malohi age ʼi te tai peʼe ʼi he foʼi kautau. Neʼe lava sio ia ki te haofaki ʼa Sehova pea neʼe ina iloʼi ʼe tau anai Sehova maʼa te kau Iselaele. (Lau ia Ekesote 14:13, 14.) Ko te tui ʼa Moisese ʼae neʼe ina fakamalohi pea mo fakalotomalohiʼi te hahaʼi ʼa te ʼAtua. ʼE ui fenei ʼi te Tohi-Tapu: “Ko te tui ae nee natou fakalaka ai leva i te tai Kula, o hage ko he kogamea moamoa, kae nee folo leva e te tai te kau Esipito, ae nee faiga ke fakalaka i ai.” (Hep. 11:29) ʼOsi ʼaia, “pea nee mataku leva te hahai [kia Sehova], pea nee natou tui leva [kia Sehova] mo Moisese, tana tagata faifekau.”—Eke. 14:31.

17. Kotea te aluʼaga ʼi te ka haʼu ka ina ʼahiʼahi anai tatatou tui?

¹⁷ Kua tau ovi pe anai te hage ʼo totatou maʼuli ʼe tuʼutamakiʼia. ʼI te temi ʼae ʼe kamata ai ia Halamaketone, ʼe kua fakaʼauha ia e te ʼu puleʼaga ʼo te malamanei ia te ʼu kautahi fakalotu ʼae ʼe malohi age ia tatou. (Apk. 17:16) ʼI te lea fakapolofeta, ʼe ui e Sehova ʼe mole anai hotatou puipui ohage pe ko “he fenua . . . hala kaupa takatakai, pea e mole . . . mau ni loka mo ni matapa.” (Esk. 38:10-12, 14-16) Kia natou ʼae ʼe mole natou sio kia Sehova ʼe mole feala ia ke tou hao mai ai. Kaʼe kotea ka ke fai anai?

18. Fakamahino pe ko ʼe ʼe tou lava nofo malohi lolotoga te mamahi lahi.

¹⁸ ʼE mole tonu ke tou matataku. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi neʼe mole fakakikite pe e Sehova ʼe ʼohofi anai tana hahaʼi kaʼe neʼe ina fakakikite foki ʼe ina haofaki anai natou. “I te aho aia, i te aho ae e haele ai anai ia Koke o fakafehagai ki te kele o Iselaele, e ui e te Aliki, [ia Sehova], e hake anai te ita . . . E au fakamooni, i toku finenonofo mo te lahi o toku hauhau.” (Esk. 38:18-23) ʼE fakaʼauha anai e te ʼAtua te hahaʼi fuli ʼae ʼe natou fia fai he meʼa ʼe kovi ki tana hahaʼi. Kapau ʼe ke tui ʼe puipui anai koe e Sehova lolotoga “te aho lahi aia mo fakamatakutaku,” pea ʼe feala anai ke ke sio ki te haofaki ʼa Sehova pea mo ke nofo malohi ai.—Soe. 2:31, 32.

19. (1) Neʼe feafeaʼi te ʼu felogoʼi ʼa Sehova pea mo Moisese? (2) Kapau ʼe ke fakalogo kia Sehova “i ou ala fuli,” pea kotea te ʼu tapuakina ka ke maʼu anai?

¹⁹ Ke ke teuteu ʼi te temi nei ki te ʼu aluʼaga maʼuhiga ʼaia ʼo ke haga ‘tuʼu malohi, ohage ʼe ke sio kia te Ia ʼae ʼe mole sio ki ai te ʼu mata.’ Fakamalohi tau fakakaumeʼa ʼae mo Sehova ʼAtua ʼaki tau ako pea mo tau faikole tuʼumaʼu. ʼE ui ʼi te Tohi-Tapu neʼe feiloʼiʼaki lelei ia Sehova mo Moisese ohage pe neʼe nā fehagaʼaki. Koteʼuhi neʼe malohi te ʼu felogoʼi ʼa Moisese mo Sehova pea neʼe fakaʼaogaʼi ia ia e te ʼAtua ʼi hona aluʼaga fakaofoofo ke ina fakahoko tona finegalo. (Tet. 34:10) Ko Moisese neʼe ko te polofeta lelei ia. Kapau ʼe ke tui, pea ʼe toe feala foki ke ke fakakaumeʼa lelei mo Sehova, ohage pe anai ʼe ke lava sio moʼoni kia te ia. Kapau ʼe ke fakalogo kia te ia “i ou ala fuli,” ohage ko tona fakalotomalohiʼi atu ʼi te Folafola ʼa te ʼAtua, pea “e ina fakatokatoka anai ou ala.”—Taag. 3:6.