ʼE Akoʼi Feafeaʼi e Te Kau Tagata ʼAfeā Ni ʼIhi Ke Liliu ʼo Faiva?
“Ko te mea nee ke logo maia au . . . , ke ke tuku ia ki he u tagata agatonu.”—2 TIMOTEO 2:2.
1. (1) Kotea ʼae neʼe mahino tuʼumaʼu ki ai te ʼu kaugana ʼa te ʼAtua ʼo ʼuhiga mo te ako? Pea ʼe fakahoko feafeaʼi te faʼahi ʼaia ʼi te temi nei? (2) Kotea ʼae ka tou talanoa anai ki ai ʼi te alatike ʼaeni?
ʼE MAHINO lelei te hahaʼi ʼa Sehova ko te ako ʼe iku ki te ʼu fua lelei. Ohage la, neʼe fakatuʼutuʼu e Apalahamo “ana tagata faifekau” faiva, ʼae neʼe natou tau moʼo haofaki ia Lote. (Senesi 14:14-16) ʼI te temi ʼo te Hau ko Tavite, ko te kau hiva “nee natou ako” te ʼu hiva fakafetaʼi kia Sehova. (1 Koloniko 25:7) Ia ʼaho nei, ʼe tonu ke tou tauʼi ia Satana pea mo tona malama. (Efeso 6:11-13) ʼE tou toe faiga malohi ke tou foaki he fakavikiviki kia Sehova ʼaki tatatou palalau ki ʼihi ʼo ʼuhiga mo tona huafa. (Hepeleo 13:15, 16) Ohage ko te ʼu kaugana ʼa te ʼAtua ʼo te temi muʼa, ke tou maʼu he ʼu fua lelei ʼe tonu ke akoʼi tatou. ʼI te kokelekasio, neʼe foaki e Sehova ki te kau tagata ʼafeā ia te maʼua ʼae ke natou akoʼi ʼihi. (2 Timoteo 2:2) Ko te ʼu faʼahiga fai feafeaʼi ʼae neʼe fakaʼaogaʼi e ʼihi tagata ʼafeā moʼo tokoni ki te ʼu tehina ke natou tokakaga ki te hahaʼi ʼa Sehova?
FAKAMALOHIʼI IA TE ʼOFA ʼO IA ʼAE ʼE AKO KIA SEHOVA
2. ʼI muʼa ʼo tona akoʼi, kotea ʼae ʼe tonu ke fai e he tagata ʼafeā, pea kotea tona tupuʼaga?
2 ʼE feala ke tou fakatatau he tagata ʼafeā ki he tagata gaue kele. ʼI muʼa ʼo hana nunusi te pulapula, ʼe ʼaoga muʼa ke ina fakagako te kele ke feala ke tuputupu te fuʼu ʼakau ʼo malohi. ʼO te feia pe, ʼi muʼa ʼo te akoʼi ʼo he tahi, ʼe fakaha anai e te tagata ʼafeā ni pelesepeto Fakatohi-tapu ʼe tokoni anai ki ʼae ʼe ako ke ina tali tona akoʼi.—1 Timoteo 4:6.
3. (1) ʼE ʼaoga feafeaʼi ia te folafola ʼa Sesu ia Maleko 12:29, 30 ki he faipalalau mo ʼae ako? (2) ʼE malave feafeaʼi anai he faikole ʼa he tagata ʼafeā kia ia ʼae ʼe ako?
3 ʼE maʼuhiga ke tou mahino pe neʼe malave feafeaʼi te moʼoni ki te manatu mo te loto ʼo ia ʼae ako. Moʼo fai te faʼahi ʼaia, ʼe tonu ke tou fehuʼi age pe neʼe malave feafeaʼi ki ʼana tonu ia tana foaki ia tona maʼuli kia Sehova. ʼE iku anai te fehuʼi ʼaia ki he faipalalau ʼo ʼuhiga mo te tauhi kia Sehova ʼaki he loto katoa. (Lau ia Maleko 12:29, 30.) ʼE ke fia faikole anai mo te tehina pea mo ke kole kia Sehova ke ina foaki age he koga ʼo tona laumalie maʼoniʼoni ʼae ʼe ʼaoga anai kia ia ʼi tana ako. Ka logo anai te tehina ki tau faikole maʼa ia, ʼe lotomalohi anai ʼo hikihiki tana gaue ʼi te kokelekasio.
4. (1) Tuku mai he ʼu faʼifaʼitaki ʼe nima ʼo ni fakamatala Fakatohi-tapu ʼe feala ke tokoni ki te ako ke tuputupu. (2) Kotea ʼae ʼe tonu ke faiga ki ai he tagata ʼafeā moka ina akoʼi he tahi?
4 Ka tou kamata he ako, ʼe lelei ke tou talanoa ʼo ʼuhiga mo he ʼu fakamatala Fakatohi-tapu ʼe tokoni anai ki te ako ke mahino ki te maʼuhiga ʼo te fetokoniʼaki, mo te fefalalaʼaki pea mo te agavaivai. (1 Hau 19:19-21; Neemia 7:2; 13:13; Gaue 18:24-26) ʼE maʼuhiga te ʼu kalitate ʼaia ki te ako ohage ko te maʼuhiga ʼo he meʼa fakagako ʼo te kele. ʼE tokoni anai ki te ako ke tuputupu vave. Ko te tagata ʼafeā ko Jean-Claude mai Falani, ʼe ina ui ʼe ina ako he tahi ke poto ʼi te fai ʼo he ʼu tonu ʼe fakatafito ki te ʼu pelesepeto ʼo te Tohi-Tapu. ʼE ina ui fenei: “ʼE au kumi ni aluʼaga ʼe feala ai ke au lau he vaega Tohi-Tapu ke ava ai te u mataʼ ʼo te ako ki te ʼu ‘mea mataleleiʼ ʼae ʼe maʼu ʼi te Folafola ʼa te ʼAtua.” (Pesalemo 119:18) Kotea te tahi faʼahiga fai moʼo fakamalohiʼi te ako?
FAI HE ʼU FAKATUʼUTUʼU PEA MO FAKAMAHINO TONA TUPUʼAGA
5. (1) He koʼe ʼe maʼuhiga te palalau mo he ako ʼo ʼuhiga mo ʼana fakatuʼutuʼu ʼi te selevisi ʼae kia Sehova? (2) He koʼe ʼe tonu ke akoʼi e te kau tagata ʼafeā ia natou ʼae ʼe kei tupulaga? (Vakaʼi te kiʼi nota.)
5 Fehuʼi ki te ako pe kotea tana fakatuʼutuʼu Pesalemo 71:5, 17. * (Vakaʼi te kiʼi nota.)
ʼi te selevisi ʼae kia Sehova. Kapau neʼe heʼeki fai hana fakatuʼutuʼu, tokoni ki ai ke ina fai hana fakatuʼutuʼu ʼe ina lava fakahoko. Palalau fakafiafia ʼo ʼuhiga mo he fakatuʼutuʼu neʼe ke fai pea mo te meʼa neʼe ke logoʼi ʼi tona fakahoko. Ko te puleʼaki ʼaia ʼe faigafua pea mo fua lelei. ʼE ui fenei e te tagata ʼafeā ko Victor mai Afelika: “ʼI te temi ʼae neʼe kei au tupulaga ai, neʼe fakafehuʼi au e te tagata ʼafeā ʼo ʼuhiga mo ʼaku fakatuʼutuʼu. Ko te ʼu fehuʼi ʼaia neʼe tokoni mai ke au fakakaukauʼi lelei te ʼuhiga ʼo taku minisitelio.” ʼE ui e te kau tagata ʼafeā faiva ʼe maʼuhiga ia te akoʼi ʼo te ʼu tehina ʼi te temi ʼae ʼe kei natou tupulaga, ʼo kamata atu ʼi te taʼu 10. ʼE feala ke foaki age he ʼu gaue ʼi te kokelekasio ʼo mulimuli ki ʼonatou taʼu. Kapau ʼe akoʼi te ʼu tehina ʼi tonatou temi tupulaga, ʼe feala ke tokoni kia natou ke natou tokakaga ki ʼanatou fakatuʼutuʼu tatau aipe pe kua natou lalahi pea moka lahi te ʼu fakaneke.—Lau iaFakamahino ki te tehina ia te ʼaoga ʼo te gaue ʼae neʼe ke fakatotonu age pea mo fai he ʼu fakamalō ʼo ʼuhiga mo ʼana faiga (Vakaʼi te palakalafe 5-8)
6. Kotea ia te faʼahiga faiako ʼae neʼe fakaʼaogaʼi e Sesu moʼo akoʼi ni ʼihi?
6 Moʼo fakalotomalohi ia ia ki te gaue, ʼe tonu ke ke foaki he faʼifaʼitaki lelei ʼi tau fakahoko te gaue. ʼE toe tonu foki ke ke fakamahino te tupuʼaga ʼo te maʼuhiga ʼo tona fakahoko. Neʼe fakatotonu e Sesu, te Mateo 28:18, 19) ʼE kotou lava faʼifaʼitakiʼi feafeaʼi ia te faʼahiga faiako ʼa Sesu?
Faiako Lahi, ki ʼana tisipulo ke faifakamafola. Kaʼe neʼe ina ʼuluaki fakamahino age te tupuʼaga ʼae ʼe tonu ai ke natou fakalogo. Neʼe ina ui fenei: “Ko te pule fuli i te lagi mo te kele kua tuku mai kia au. Koia, koutou olo, kotou fai ni tisipulo i te u puleaga fuli.” (7, 8. (1) ʼE feala ke faʼifaʼitakiʼi feafeaʼi e te kau tagata ʼafeā ia Sesu ʼi tana faʼahiga faiako? (2) He koʼe ʼe maʼuhiga ia te fai ʼo he ʼu fakamalō ki te ako? (3) Kotea te tahi ʼu tokoni ʼe ʼaoga ki te kau tagata ʼafeā moʼo akoʼi ʼo ni ʼihi? (Vakaʼi te fakamatala ʼae ʼi te ʼa takai “ ʼE Feafeaʼi Te Akoʼi ʼo He Tahi.”)
7 Ka ke kole ki he tehina ke ina fai he gaue, fakamahino age ʼaki te Tohi-Tapu ia te tupuʼaga ʼo te maʼuhiga ʼo te gaue ʼaia. Ka ke fai feia, pea ʼe ke akoʼi ia ia ke ina fai he ’u gaue ʼuhi ko te ’u pelesepeto ʼo te Tohi-Tapu kaʼe mole ʼuhi pe heʼe tonu ke fai. Ohage la, kapau ʼe ke kole ki he tehina ke ina taupau te huʼaga ʼo te Fale Fono ke maʼa pea mo tokalelei ki te feʼaluʼaki, ʼe lelei anai ke ke fakaha age ia Tito 2:10. Fakamahino age ia te fua lelei ʼo tana gaue ki te logo lelei ʼo te Puleʼaga. Tahi ʼae meʼa, kole age ke ina manatuʼi te kau matuʼa ʼo te kokelekasio pea mo te ʼaoga ʼo tana gaue kia natou ʼaia. ʼE tokoni anai te taʼi faipalalau ʼaia kia ia ke ina manatuʼi te hahaʼi kaʼe mole ko te ’u lekula. Ka mahino ki te fua lelei ʼo tana gaue ki te ’u tehina mo tuagaʼane, pea ʼe fiafia anai koteʼuhi ʼe gaue moʼo tauhi ʼona tehina.
8 Tahi ʼae meʼa, manatuʼi ʼo fai he ʼu fakamalō ki tana muliʼi lelei ʼau tokoni. He koʼe ʼe maʼuhiga te fai ʼo te faʼahi ʼaia? Ohage pe ko te gaue ʼo he moʼi vai, ʼe tokoni ia ki te tuputupu ʼo he fuʼu ʼakau ke malohi, ko te ʼu fakamalō ʼe tokoni kia ia ke tuputupu ʼi tana selevisi ʼae kia Sehova.—Vakaʼi mo Mateo 3:17.
TE TAHI FAIGATAʼAIA
9. (1) He koʼe ʼe feala ke faigataʼa ki he ʼu tagata ʼafeā ʼo te ʼu fenua maʼu koloa ke natou akoʼi ni ʼihi? (2) He koʼe ko te selevisi ʼae ki te ʼAtua ʼe mole ko he faʼahi ʼe ʼuluaki manatu ki ai ʼihi tehina tupulaga?
9 ʼI te ʼu fenua maʼu koloa, ʼe feala ke faigataʼa ki te ʼu tagata ʼafeā ia te fakalotomalohiʼi ʼo te ʼu tehina kei taʼu 20 peʼe 30 ke natou hikihiki tanatou gaue ʼi te kokelekasio. Neʼe ui e te ʼu tagata ʼafeā fakapotopoto ia fenua ʼe 20 te tupuʼaga ʼo te mole fia fai ʼa ʼihi tupulaga ki te ʼu gaue ʼo te kokelekasio. Neʼe ui e te tokolahi ia natou, ʼi te temi ʼae ʼe kei tupulaga ai te ʼu tehina, ʼe mole fakalotomalohiʼi natou e ʼanatou matuʼā ke natou fai he ʼu fakatuʼutuʼu ʼi te selevisi ʼae kia Sehova. Pea ka loto leva ʼihi tehina tupulaga ki ai, ʼe fakalotoʼi ia e ʼanatou matuʼā ke natou olo ki te ʼu fale ako lalahi peʼe ke faiga ke maʼu hanatou gaue lelei ʼi te malama. Koia ʼae ʼe mole feala ai ʼi he ʼaho ke manatu ʼihi ki te selevisi ʼae ki te ʼAtua.—Mateo 10:24.
10, 11. (1) ʼE feala ke tokoni mamalie feafeaʼi he tagata ʼafeā ki he tehina ke ina fetogi tana faʼahiga manatu? (2) Ko te ʼu vaega Tohi-Tapu fea ʼae ʼe feala ke fakaʼaogaʼi e he tagata ʼafeā moʼo ʼekenaki he tehina? Pea kotea tona tupuʼaga? (Vakaʼi te kiʼi nota.)
10 Kapau ʼe mole fia fai he tehina ki te ʼu gaue ʼi te kokelekasio, ʼe ʼaoga anai ni faiga pea mo te kataki fualoa ke feala hana fetogi tana manatu, mo kapau ʼe feala. ʼE feala ki he tagata gaue kele ke ina fakaʼaoga he ʼakau tekeni moʼo tokoni mamalie ki he fuʼu ʼakau ke tupu ʼo totonu. ʼO toe feia pe, ʼe feala hau tokoni mamalie ki te tehina ke ina tokagaʼi te ʼaoga ʼae ke ina fetogi tana manatu ʼo ʼuhiga mo te tali ʼo te tahi age ʼu pilivilesio ʼi te kokelekasio. ʼO feafeaʼi?
11 Toʼo he temi ke ke liliu ʼo kaumeʼa mo te tehina. Fakaha ki ai tona ʼaoga ʼae ki te kokelekasio. Pea ʼaki te temi, palalau mo ia Ekelesiasi 5:4; Esaia 6:8; Mateo 6:24, 33; Luka 9:57-62; 1 Kolinito 15:58; 2 Kolinito 5:15; 13:5) Faigaʼi ke malave ki tona loto ʼaki tau fai age te ʼu fehuʼi ʼaeni: ‘Kotea ʼae neʼe ke fakapapau kia Sehova ʼi te temi ʼae neʼe foaki ai tou maʼuli kia te ia? ʼI tau manatu la, kotea ʼae neʼe logoʼi e Sehova ʼi tau papitema?’ (Taaga Lea 27:11) ‘Kotea neʼe logoʼi e Satana?’ (1 Petelo 5:8) ʼE malohi ʼosi te ʼu vaega Tohi-Tapu ʼaia pea ʼe feala ke malave malohi ki te loto ʼo te tehina.—Lau ia Hepeleo 4:12. * (Vakaʼi te kiʼi nota.)
ki he ʼu vaega Tohi-Tapu ʼe tokoni anai kia ia ke ina fakakaukauʼi ia tana foaki ʼae ʼo tona maʼuli kia Sehova. (KAU AKO, FAKAHA TAKOTOU TUI
12, 13. (1) Ko te faʼahiga manatu fea neʼe maʼu e Eliseo ʼi tona ʼuhiga ako? (2) Neʼe tapuakiʼi feafeaʼi e Sehova ia te agatonu ʼa Eliseo?
12 ʼU tehina tupulaga, ʼe ʼaoga takotou tokoni ki te kokelekasio. Ko te faʼahiga manatu fea ʼae ka tokoni anai kia kotou ke fua lelei takotou selevisi ʼae kia Sehova? Moʼo tali ki ai, tou vakaʼi fakatahi ia te ʼu aluʼaga ʼae neʼe hoko ʼi te maʼuli ʼo te tagata ako ʼo te temi muʼa, ʼae ko Eliseo.
13 Kua hili kiai taʼu ʼe 3 000, neʼe fakaafe e te polofeta ko Elia ia te tupulaga ko Eliseo ke liliu ko hana tagata tokoni. Neʼe tali lelei pea mo fakahoko atu aipe e Eliseo ʼaki he agatonu te ʼu gaue maʼa te polofeta. (2 Hau 3:11) Neʼe akoʼi e Elia ia Eliseo lolotoga taʼu ʼe ono. Pea ʼi te ovi mai ʼo te fakaʼosi ʼo tana gaue ʼi Iselaele, neʼe ui leva e te polofeta ki tana tagata tokoni kua feala hana tuku tana gaue maʼa ia. Kaʼe neʼe ui fenei e Eliseo ʼo tuʼa tolu: “E mole au mavae anai ia koe.” Neʼe fakatotonu ia ʼe hoko atu anai tana nofo agatonu ki tona faiako. Pea neʼe tapuakiʼi e Sehova ia te agatonu ʼa Eliseo ʼo ina fakafealagia age ke sio ki te ʼave ʼo Elia ʼi te ʼahiohio.—2 Hau 2:1-12.
14. (1) Ia ʼaho nei, ʼe feala ke faʼifaʼitakiʼi feafeaʼi e te kau ako ia Eliseo? (2) He koʼe ʼe maʼuhiga ke agatonu ia ia ʼae ʼe ako?
14 ʼI tou ʼuhiga ako, ʼe feala ke ke faʼifaʼitakiʼi feafeaʼi ia Eliseo? Tali fakavilivili te ʼu gaue, maʼiape la mo ʼae ʼe mole faʼa maʼuhiga. Manatuʼi ko tau faiako ʼe ko hou kaumeʼa. Ui age ʼe ke leleiʼia te ʼu gaue neʼe ina fai maʼa koe, pea mo fakaha age ʼe ke loto ke hoko atu tana akoʼi koe. Ko te faʼahi ʼae ʼe maʼuhiga age, ʼe tonu ke ke agatonu ʼo fakahoko tau gaue. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi kapau ʼe ke fakaha ai tau agatonu mo tau tuha ʼae mo te falala, pea ʼe feala ke mahino ai te kau tagata ʼafeā ʼe loto Sehova ke foaki atu he tahi ʼu maʼua ʼi te kokelekasio.—Pesalemo 101:6; lau ia 2 Timoteo 2:2.
FAKAʼAPAʼAPA KI TE ʼU TAGATA ʼAFEĀ FAKAPOTOPOTO
15, 16. (1) Ko te ʼu aluʼaga fea ʼae neʼe fakaha ai e Eliseo ia tana fakaʼapaʼapa ki tana faiako? (Vakaʼi te ʼuluaki pāki.) (2) He koʼe neʼe falala te ʼu polofeta kia Eliseo?
15 ʼE toe fakaha e te fakamatala ʼo ʼuhiga mo Eliseo ia te maʼuhiga ʼae ke fakaʼapaʼapa te ʼu tehina ia ʼaho nei ki te ʼu tagata ʼafeā fakapotopoto. Hili tanā ʼaʼahi te foʼi kutuga ʼo te kau polofeta ʼi Seliko, neʼe olo leva ia Elia pea mo Eliseo ki te Vaitafe ʼo Solotane. Pea “nee too leva e Elia tona pulupulu o takatakai mo taai ki te vai o te Solotane, ae nee mavae lua leva.” Neʼe fakalaka leva te ʼu tagata ʼi te Solotane kua moamoa pea mo “hoko atu leva tana haele, o faipalalau.” Neʼe fakalogo lelei ia 2 Hau 2:8-14.
Eliseo ki te ʼu meʼa fuli ʼae ʼe ui age e tona faiako mo ina taʼofi maʼu. Neʼe mole manatu ʼi he temi e Eliseo ʼe mahino ia kia meʼa fuli. Neʼe ʼave leva ia Elia ʼi te ʼahiohio pea neʼe liliu leva ia Eliseo ki te Vaitafe ʼo Solotane. ʼI ai, neʼe ina taʼi leva te vai ʼaki te pulupulu ʼo Elia pea mo ui fenei: “Kofea [ia Sehova], te Atua o Elia?” ʼO toe mavae lua ai leva ia te vaitafe.—16 ʼE kotou tokagaʼi koa ʼe tatau ia te milakulo ʼae neʼe fai e Elia mo ʼae neʼe fai e Eliseo? Kotea te ako ʼe tou maʼu mai ai? Neʼe mole manatu ia Eliseo ʼe tonu anai ke kehe tana fakahoko ʼo te gaue mo te fai ʼa Elia, ʼi te temi leva ʼaeni kua fakanofo ai. Kailoa ia, neʼe ina faʼifaʼitakiʼi ia te faʼahiga fai ʼa Elia, ʼo ina fakaha ai tana fakaʼapaʼapa ʼae ki tona faiako, ʼae neʼe tokoni ki te ʼu polofeta ke natou falala kia Eliseo. (2 Hau 2:15) Neʼe polofeta ia Eliseo lolotoga taʼu ʼe 60, pea neʼe foaki age e Sehova ia te malohi moʼo fakahoko te ʼu milakulo ʼo laka age ʼi ʼae neʼe fai e Elia. Kotea te ako maʼa te kau ako ia ʼaho nei?
17. (1) ʼE feala ke faʼifaʼitakiʼi feafeaʼi ia ʼaho nei e te kau ako ia te aga ʼo Eliseo? (2) ʼAki te temi, kotea ʼae ʼe feala ke fai e Sehova ʼo ʼuhiga mo te kau ako agatonu?
17 Ka foaki atu he tahi age ʼu maʼua ʼi te kokelekasio, ʼaua naʼa ke manatu ʼe tonu anai ke kehe tau faʼahiga fai mai tona fai mahani mai. Manatuʼi foki, ʼe fai pe he ʼu fetogi ʼuhi heʼe ʼaoga ki te kokelekasio peʼe ko he fakatotonu mai te kautahi ʼa Sehova. ʼE mole tonu anai ke fai he fetogi ʼuhi pe heʼe ke loto ki ai. ʼAki tana muliʼi te faʼahiga fai ʼa Elia, neʼe tokoni ia Eliseo ki te ʼu polofeta ke natou falala kia ia pea mo ina fakaha ai he fakaʼapaʼapa ki tana faiako. ʼO toe feia pe, kapau ʼe ke fakaʼaogaʼi te ʼu faʼahiga fai ʼae ʼe fakatafito ki te Tohi-Tapu ʼo tau faiako, ʼe ke fakaha ai tau fakaʼapaʼapa ki te ʼu tagata ʼafeā pea ʼe falala anai te ʼu tehina mo tuagaʼane kia koe. (Lau ia 1 Kolinito 4:17.) ʼAki te temi mo tau mahino ki te ʼu fakatuʼutuʼu, ʼe ke fai anai he ʼu fetogi moʼo tokoni ki te kokelekasio ke natou muliʼi te kautahi ʼa Sehova, ʼae ʼe haʼele tuʼumaʼu ki muʼa. Pea ʼe feala anai ʼaki te temi ke tokoni atu ia Sehova ke lahi age ʼau gaue ʼi ʼae ʼo tau faiako, ohage pe ko tana tokoni kia Eliseo.—Soane 14:12.
18. He koʼe ʼe tonu ke foimo akoʼi te ʼu tehina ʼo te ʼu kokelekasio?
18 ʼE matou fakaʼamu ko te ʼu tokoni ʼo te alatike ʼaeni pea mo ʼae kua ʼosi, ʼe ina ʼekenaki anai ia he ʼu tagata ʼafeā ʼe kaugā malie ke natou toʼo he temi moʼo akoʼi te ʼu tehina. Pea ʼe matou faikole ke toe kaugā malie age te ʼu tehina ʼe fia ako pea ke natou fakaʼaoga ia te ʼu meʼa ʼae ʼe natou ako moʼo taupau te hahaʼi ʼa Sehova. Ko te ako ʼaia ʼe ina fakamalohiʼi anai te ʼu kokelekasio ʼo te malamanei katoa pea mo tokoni mai anai kia tatou takitokotahi ke tou haga nonofo ʼi te tui lolotoga te ʼu temi maʼuhiga ʼaeni ka haʼu.
^ pal. 5 Kapau ʼe maʼu e he tehina tupulaga ia te fakapotopoto mo te agavaivai pea mo ʼihi atu kalitate ʼaoga ki te gaue ʼi te kokelekasio, ʼe feala ke vakaʼi e te kau tagata ʼafeā pe ʼe feala ke fakanofo ia ia ko he tagata faifekau fakaminisitelio, logola ʼe heʼeki taʼu 20.—1 Timoteo 3:8-10, 12; vakaʼi Te Tule Leʼo fakafalani ʼo te ʼaho 1 ʼo Sulio 1989 ʼi te pasina 29.
^ pal. 11 ʼE feala ke kotou talanoa ki te ʼu puani ʼae ʼo Te Tule Leʼo ʼaho 1 ʼo Apelili 2012 ʼi te pasina 20-22, palakalafe 8-13; pea mo “Kotou Haga Nonofo ʼi Te ʼOfa ʼo Te ʼAtua,” ʼi te kapite 16 palakalafe 1-3.