Ko Sesu—Koteā Te ʼUi ʼo ʼUhiga Mo Ia

“Ko Sesu ʼo Nasaleti . . . ʼe mahino ia ʼe ko te tagata lahi tokotahi ʼo te hisitolia.”—H. G. Wells, ko te tagata fai hisitolia Pilitānia.

“Ko Kilisito . . . tokotahi pē ʼaē ʼe makehe ʼi te ʼu tagata faiva fuli ʼo te hisitolia.”—Philip Schaff, ko te tagata teolosia pea mo fai hisitolia neʼe tupu ʼi Suisi.

KO AI koa ʼe feala ke tou fakahigoaʼi ko te tagata ʼaē ʼe lahi tokotahi ʼo te ʼu temi fuli? ʼE feafeaʼi koa he fakafuafua ʼo te lahi ʼo he tagata? ʼAki koa tona faiva tau? Peʼe ko tona mālohi fakatagata? Peʼe ko te lahi ʼo tona poto? Peʼe tonu koa ke fakafuafua ia tona lahi ki te malave mālohi ʼaē ʼo tana ʼu palalau pea mo tana ʼu aga ki te hahaʼi pea mo te faʼifaʼitaki ʼaē ʼe ina tuku kiā nātou?

Kotou fakatokagaʼi ia te ʼu manatu ʼa te ʼu tagata fai hisitolia, te hahaʼi popoto, te hahaʼi faiako, te hahaʼi faitohi, ia te kau takitaki politike, pea mo ʼihi—ʼi te temi muʼa pea mo te temi nei—neʼe natou ʼui ʼo ʼuhiga mo te tagata mai Nasaleti ko Sesu Kilisito:

“ ʼE mole maʼu anai he ʼu takuʼaki moʼo ʼui ʼe mole ko Sesu ʼo Nasaleti ia te tagata maʼuhiga ʼaupitō ʼo te ʼu taʼu e lua afe ʼaenī kua hili, pea mo te hisitolia kātoa ʼo te tagata.”—Reynolds Price, ko te tagata faitohi Amelika pea mo sivi Tohi-Tapu.

“Ko he tagata haohaoa neʼe ina sākilifisioʼi tona maʼuli maʼa ʼihi, ʼo kau ai tona ʼu fili pea mo liliu ko he totogi fakasākilifisio ʼo te mālamanei. Neʼe ko he sākilifisio haohaoa ia ʼaē neʼe ina fai.”—Mohandas K. Gandhi, ko te tagata takitaki Initia fai politike pea mo takitaki fakalaumālie.

“ ʼI taku kei veliveli, neʼe akoʼi mai kiā au ia te Tohi-Tapu pea mo te Talmud. Ko au ko te tagata Sutea, kae ʼe au leleiʼia ʼaupitō ia te maʼuli ʼo te tagata Nasalea.”—Albert Einstein, ko te tagata poto neʼe tupu ʼi Siamani.

“Maʼa ʼaku, ko Sesu Kilisito ʼe ko te tagata makehe tokotahi ʼaia ʼo te temi fuli, ʼo te hisitolia kātoa, ʼi tona ʼuhiga ʼAlo ʼo te ʼAtua pea mo Foha ʼo te Tagata. Ko meʼa fuli ʼaē neʼe Ina ʼui pe neʼe ina fai ʼe maʼuhiga kiā tātou iā ʼaho nei, pea ko he faʼahi ʼe mole feala ke kotou ʼui ʼo ʼuhiga mo he tahi age tagata ʼe kei maʼuli peʼe kua mate ia.”—Sholem Asch, ko te tagata faitohi neʼe tupu ʼi Polonia, ohagē ko tona tuʼu ʼi te tohi Christian Herald; neʼe fēia tona tohi fakafalele ʼi te tohi.

“Iā taʼu e tolugofulu-mā-nima neʼe au maʼuli ʼi te kautahi nihiliste, ko he tahi ʼe kau ai ʼe mole tui ia ki he meʼa. Neʼe au toe maʼu ia te tui kua hili nei kiai taʼu e nima. Neʼe au tui ki te akonaki ʼo ʼuhiga mo Sesu Kilisito pea neʼe hoko ia te fetogi fakapunamaʼuli ki toku maʼuli kātoa.”—Ko te tagata ʼaliki ko Leo Tolstoy, ko he tagata faitohi Lusia pea mo fai filosofia.

“ ʼE ko te maʼuli [ʼo Sesu] ʼaē neʼe malave mālohi tokotahi ki te hahaʼi ʼo te kele pea kei hoholo pē ʼi te temi nei.”—Kenneth Scott Latourette, ko te tagata fai hisitolia Amelika pea mo faitohi.

“ ʼE tou ʼui anai koa ko te hisitolia ʼo te maʼuli ʼo Sesu ʼe ko he fāgana ia? ʼE mahino ia, ê toku kaumeʼa, ʼe mole ko he fāgana ia. Kae ko te hisitolia ʼo Socrate, ʼaē ʼe lau ʼe ko he hisitolia moʼoni, kae ʼe mole lahi hona ʼu fakamoʼoni ohagē ko te maʼuli ʼaē ʼo Sesu Kilisito.”—Jean-Jacques Rousseau, ko te tagata fai filosofia Falani.

ʼE mahino ia, kapau ʼe ʼi ai he tahi ʼe tuha ke tou faʼifaʼitakiʼi ʼi totatou maʼuli, pea ʼe ko Sesu Kilisito. Ko Paulo, ia te tagata poto ʼo te ʼuluaki sēkulō neʼe filifili e Sesu ke liliu ko Hana tisipulo pea ke palalau ʼo ʼuhiga mo Ia ki te ʼu puleʼaga, ʼe ina fakalotomālohiʼi tātou ke tou ‘sio tuʼumaʼu’ kiā Sesu. (Hepeleo 12:2; Gāue 9:3) Koteā ʼaē ʼe feala ke akoʼi mai e Sesu ʼo ʼuhiga mo totatou faʼahiga maʼuli? ʼE feafeaʼi ia he fua lelei ʼo tona maʼuli kiā koutou?