Te ʼu Puleʼaki Moʼo Pulihi Ia Te Maʼuli Masiva

KUA haga pē te hahaʼi maʼu koloa ʼo fai te ʼu puleʼaki maʼa nātou totonu pē, ke ʼaua naʼa natou liliu ʼo māsisiva. Kae neʼe mole ʼi ai pē lā he fua ʼo te ʼu puleʼaki ʼaē neʼe fai moʼo fakafīmālieʼi ia te maʼuli masiva ʼo te hahaʼi. Koteā tona tupuʼaga? Koteʼuhi ʼi te agamāhani, ko te hahaʼi maʼu koloa ʼe mole natou loto nātou ke haga he tahi peʼe ko he meʼa, ʼo tāʼofi ia tonatou maʼuli koloaʼia pea mo fetogi tonatou tuʼulaga. Neʼe tohi fēnei e te Hau ʼo te Iselaele ʼāfea ko Salomone: “Koʼenī, te ʼu loʼimata ʼo nātou ʼaē ʼe taʼomia, kae mole he tahi mo ʼonatou fakapelepeleʼi; pea ʼe maʼu te mālohi ʼi te faʼahi ʼo nātou ʼaē ʼe natou taʼomia ia nātou.”—Tagata Tānaki 4:1.

ʼE feala koa kiā nātou ʼaē ʼe natou maʼu tuʼulaga pea mo pule ki te hahaʼi, ke natou fetogi te maʼuli ʼo te hahaʼi ʼaki hanatou pulihi ia te maʼuli masiva ʼaē ʼi te kele? Neʼe tohi fēnei e Salomone ʼaki te takitaki ʼa te ʼAtua: “Koʼenī! Ko meʼa fuli ʼe vaʼiganoa pea mo tuli te matagi. Ko te meʼa ʼaē kua piko ʼe mole feala hona toe fakatonutonuʼi.” (Tagata Tānaki 1:14, 15) Pea ki te faʼahi ʼaia, tou vakaʼi age muʼa te ʼu puleʼaki neʼe fai moʼo pulihi ia te maʼuli masiva ʼaē ʼe hoko ʼi totatou temi.

Ko He ʼu Akonaki Moʼo Fakatuputupu Te ʼu Koloa Maʼa Te Hahaʼi Fuapē

ʼI te 19 sēkulō, ʼi te koloaʼia ʼa ʼihi fenua ʼaki tonatou ʼu fale fakatau koloa pea mo tanatou ʼu matani gāue, neʼe loto ai leva e ʼihi hahaʼi maʼu koloa ke fai he ʼu fakatuʼutuʼu tokoni maʼa nātou ʼaē ʼe māʼuʼuli māsisiva. ʼE feala koa ke tufa fakatatau ki te hahaʼi fuli ia te ʼu lelei ʼaē ʼo te kele?

ʼE ʼui e ʼihi, neʼe feala ki te faʼahi politike sōsialisi pea mo kominisi ke natou fakatuʼu he mālamanei ʼe puli ai te fakapalatahi, pea ʼe vaevae tatau ki te hahaʼi fuli te ʼu koloa. ʼE mahino ia, neʼe mole leleiʼia e te hahaʼi maʼu koloa ia te ʼu taʼi akonaki ʼaia. Kae tokolahi neʼe natou leleiʼia ia te ʼu palalau ʼaenī: “Ke foaki e te hahaʼi ʼo tahi mulimuli pē ki tona fealagia, pea ʼe toe foaki age pē anai kiā nātou ʼo tahi mulimuli pē ki te meʼa ʼe ʼaoga kiā nātou takitokotahi.” Neʼe fakaʼamu te tokolahi ʼe lagolago anai te ʼu puleʼaga fuli ki te manatu ʼaia ʼa te kau sōsialisi ke liliu ai te mālamanei ʼo maʼuli fīmālie. Ko ʼihi fenua koloaʼia neʼe natou lagolago ki te ʼu manatu ʼa te kau sōsialisi pea neʼe natou fai te ʼu fakatuʼutuʼu fakapuleʼaga, ʼo natou fakapapau ke natou tokoni ki te hahaʼi fuli “mai tanatou tutupu ʼo aʼu ki te temi ʼaē ʼe natou mamate  ai.” ʼE natou ʼui kua natou pulihi ia te maʼuli masiva fakaʼofaʼofa ʼa te hahaʼi ʼaē ʼi tonatou fenua.

Kae neʼe mole feala pē lā ʼi he temi ki te kau sōsialisi ke natou fakahoko ia tanatou fakatuʼutuʼu ʼaē ke natou fakatuʼu he mālamanei ʼe manavaʼofa. Ko te fakatuʼutuʼu ʼaē ke gāue te hahaʼi ki te maʼuli lelei ʼo te hahaʼi ʼo tonatou fenua, ʼi hanatou gāue ke ʼaoga pē kiā nātou totonu, neʼe hagē ia neʼe mata faigataʼa hona fakahoko. Ko ʼihi ʼe mole natou leleiʼia tanatou tokoni ki te hahaʼi māsisiva, heʼe natou fakatokagaʼi kapau ʼe lahi fau te foaki ʼaē ʼo te tokoni ʼaia, pea ʼe mole toe fia gāue anai ʼihi iā nātou ʼaia. ʼE fakamoʼoni kiai te manatu Fakatohi-tapu ʼaenī: “[ʼE] mole he tagata agatonu ʼi te kele ʼe ina fai tuʼumaʼu te meʼa ʼaē ʼe lelei pea ʼe mole agahala. . . . Neʼe fakatupu ʼe te ʼAtua ia te tagata ʼi te agatonu, kae neʼe natou kumi he tahi ʼu fakatuʼutuʼu.”—Tagata Tānaki 7:20, 29.

Neʼe ʼi ai te tahi fakatuʼutuʼu neʼe higoa ko te Fakaʼamu ʼa Te Kau Amelika. Ko he tahi ʼe gāue kinakina ʼi te fenua pea ʼe feala ke maʼu koloa. Neʼe lahi te ʼu fenua ʼi te kele neʼe natou fakaʼaogaʼi ia te ʼu faʼahiga fai ʼaē neʼe feala ai ke koloaʼia te fenua ʼo Amelika, ohagē lā ko te temokalasia, te fakagafua ʼaē ke laga he tahi tana sōsiete, te fakagafua ʼaē ke fakatau he tahi ia tona ʼu koloa. Kae neʼe mole ko te ʼu puleʼaga fuli ʼaē neʼe natou lava muliʼi ia te Fakaʼamu ʼa Te Kau Amelika, mai tona ʼaluʼaga ʼaē neʼe mole koloaʼia te Potu Noleto ʼo Amelika ʼuhi pē ko tana fakatuʼutuʼu fakapolitike. Kae neʼe toe koloaʼia te ʼu fenua ʼaia ʼo te Potu Noleto, tāfito ʼuhi ko te ʼu lelei ʼaē ʼi tonatou kele pea mo tanatou maʼu gafua te ʼu ala paʼaga ʼi te fai fakatau fakamālamanei. ʼO toe hilifaki mai kiai, ʼi te lahi fau ʼaē ʼo te fakataupiepie ʼi te faʼahi fakaekonomika, ʼe ʼi ai ia nātou ʼaē ʼe māui mālie tonatou maʼuli pea mo tuputupu ʼi te faʼahi fakakoloa, kae ʼe toe ʼi ai pē foki mo nātou ʼaē ʼe maʼuli kinakina pea mo maʼuli mamahi ai. ʼE feala koa ki te ʼu fenua ʼaē ʼe koloaʼia ke natou fia tokoni kiā nātou ʼaē ʼe kei māsisiva?

Te Polokalama Tokoni Neʼe Fai e Te Tagata Fai Politike Ko Marshall—ʼE Fakagata Ai Koa Ia Te Maʼuli Masiva?

ʼI te hili ʼo te Lua Tau Fakamālamanei, neʼe maumau ia te ʼu fenua ʼo Eulopa, pea tokolahi te hahaʼi neʼe natou maʼuli tuʼania ʼuhi ko te hoge. Neʼe tuʼaniaʼi e te puleʼaga ʼo Amelika ia te mafola mālohi ʼaē ʼo te ʼu fakatuʼutuʼu fakasōsialisi ʼi te loto Eulopa. Iā taʼu e fā, neʼe foaki te toe falā lahi moʼo tokoni ki te toe laga ʼaē ʼo te ʼu matani gāue pea mo te ʼu gāue kele ʼo te ʼu fenua ʼaē ʼe natou lagolago ki te ʼu fakatuʼutuʼu ʼa te kau Amelika. Ko te Polokalama ʼaia ʼo Te Toe Laga ʼo Te Eulopa, ʼaē ʼe ʼiloa ʼi tona higoa ʼaē ko Te Polokalama Tokoni Neʼe Fai e Te Tagata Sīkalaipe Amelika Ko Marshall, neʼe iku lelei. ʼI te Potu ʼUesitē ʼo te Eulopa, neʼe tuputupu ia te takitaki ʼa te kau Amelika, pea kua tahitahiga ia te hahaʼi ʼaē ʼe maʼuli masiva. Kae neʼe haga koa te fakatuʼutuʼu ʼaia ʼo pulihi ʼo talu ai ia te maʼuli masiva ʼi te kele kātoa?

ʼI te fua lelei ʼaē ʼo Te Polokalama Tokoni Neʼe Fai e Te Tagata Fai Politike Ko Marshall, neʼe haga ai leva ia te Puleʼaga Amelika ʼo foaki te tokoni ki te ʼu fenua māsisiva moʼo tokoni ke lahi age te gāueʼi ʼo te kele, mo te ʼu lōpitali, mo te ʼu faleako, mo te ʼu faʼahiga meʼa feʼaluʼaki. ʼE tala fakahagatonu e te kau Amelika te tupuʼaga ʼaē ʼo tanatou tokoni ki te ʼu fenua māsisiva, heʼe toe fua lelei pē anai kiā nātou totonu. Neʼe toe ʼi ai pē foki mo ʼihi fenua neʼe natou faiga ke natou fakatuputupu tanatou takitaki, ʼo natou tokoni mo nātou ki te ʼu fenua māsisiva. Hili kiai taʼu e onogofulu, ʼi te kua tuʼa lahi ʼaē ʼo tanatou foaki te falā ki te fakatuʼutuʼu ʼaē neʼe fai e Marshall, neʼe mole hona ʼu fua. Ko ʼihi fenua ʼaē neʼe māsisiva ki muʼa atu, kua natou koloaʼia, tāfito lā te ʼu fenua ʼaē ʼi te Potu ʼEsitē ʼo Asia. Kae ʼi ʼihi koga meʼa, logolā te ʼu tokoni ʼaē neʼe foaki moʼo fakasiʼisiʼi ifo te mate ʼa te tamaliki liliki pea ke kaugamālie age ia nātou ʼaē ke fakaako, kae ʼe kei lahi pē te ʼu fenua ʼaē ʼe kei māʼuʼuli māsisiva ai te hahaʼi.

Ko Te Tokoni Mai ʼIhi Fenua Tai—Koteā ʼAē Neʼe Mole Lelei Ai Te Fakatuʼutuʼu ʼAia?

ʼE faigataʼa age te laga ʼo he ʼu fenua māsisiva ke natou koloaʼia, ʼi te laga ʼo he ʼu fenua koloaʼia neʼe maumau ʼi te tau. Ko te ʼu fenua ʼo te Eulopa kua natou maʼu tanatou ʼu matani gāue, mo tonatou ʼu koloa fakatau, pea mo tonatou ʼu meʼa feʼoloʼaki. Ko te tokoni ʼaē ʼe ʼaoga pē ki te ʼu fenua ʼaia, ʼe ko te falā ʼaē moʼona toe laga. Kae ki te ʼu fenua ʼaē ʼe māsisiva, logolā te ʼu tokoni ʼaē ʼe foaki e ʼihi fenua moʼo fai ʼo te ʼu ala, mo te ʼu faleako, mo te ʼu lōpitali, kae ʼe hoko atu pē te maʼuli masiva fakaʼofaʼofa ʼaē ʼa te hahaʼi ʼi te ʼu fenua ʼaia, heʼe mole he gāue, ʼe mole he ʼu lelei ʼo te kele, pea mole he ʼu ala fakatau koloa.

 ʼE faigataʼa ʼaupitō te fakatokatoka ʼo te ʼu fihifihia ʼaē ʼe fakatupu ʼaki ai te maʼuli masiva, ʼo toe fēia pē ki te fakatokatoka ʼo te maʼuli masiva ʼaē ʼe fakatupu ʼaki ai te ʼu fihifihia. Ohagē lā, ko te mahaki ʼe ina fakatuputupu ia te maʼuli masiva, pea ko te masiva ʼe ina fakatuputupu ia te mahaki. Ko te tamaliki liliki ʼaē ʼe pakupaku kā natou lahilahi ake, ʼi te vaivai fau ʼaē ʼo tonatou ʼu sino pea mo tonatou ʼu ʼatamai, ʼe mole feala pē hanatou tokaga fakalelei ki tanatou ʼu fānau. Tahi ʼaē, kā foaki e te ʼu fenua koloaʼia he ʼu tuʼuga meʼa kai moʼo “tokoni” ki te ʼu fenua māsisiva, pea mole kei gāue te hahaʼi gāue kele ʼi tanatou ʼu matani gāue ʼo fēia ki te kau fakatau koloa, ʼo toe ʼāsili te tuputupu ʼo te maʼuli masiva. Ko te foaki ʼo te falā ki te ʼu puleʼaga ʼo te ʼu fenua māsisiva ʼe ko te kamataʼaga ʼaia ʼo te tahi fihifihia: ʼe ko he fakatuʼutuʼu tokoni ʼaia ʼe faigafua tona kaihaʼa, heʼe tupu ai te aga fakakākā ʼo iku ki te maʼuli masiva ʼe lahi age. Koia, ʼe mole he fua ʼo te tokoni ʼaē ʼe foaki e ʼihi fenua, koteʼuhi ʼe mole ina lava pulihi te tupuʼaga tāfito ʼo te maʼuli masiva.

Te Tupuʼaga ʼo Te Maʼuli Masiva

ʼE maʼuli masiva fakaʼofaʼofa te hahaʼi, ʼuhi ko te ʼu fenua, mo te ʼu puleʼaga pea mo te hahaʼi, ʼaē ʼe fia maʼu koloa pea mo tōkakaga pē kiā nātou totonu. Ohagē lā, ko te ʼu puleʼaga ʼo te ʼu fenua koloaʼia ʼe mole natou loto tokaga ke fakagata te maʼuli masiva ʼaē ʼi te kele kātoa, koteʼuhi ko te hahaʼi ʼaē neʼe natou fakanofo nātou ki ʼonatou tuʼulaga pea ʼe tonu ke natou tōkakaga ki te hahaʼi ʼaia neʼe vote maʼa nātou. Koia lā ʼaē ʼe natou tapuʼi ai ki te hahaʼi gāue kele ʼo te ʼu fenua masiva ke natou fakatau ia tanatou ʼu magisi pea mo lauʼakau ki te ʼu fenua maʼu koloa, naʼa mole toe haʼele te ʼu matani gāue ʼa te hahaʼi gāue kele ʼo te ʼu fenua koloaʼia. Pea tahi, ʼe tokoni fakalelei te kau takitaki ʼo te ʼu fenua koloaʼia ki tanatou ʼu hahaʼi gāue kele ke faigafua tanatou fakatau tanatou ʼu fua ʼo te kele ʼi te ʼu hahaʼi gāue kele ʼo te ʼu fenua masiva.

ʼE hā lelei mai, ʼe maʼuli masiva te hahaʼi ʼuhi pē ko te tagata: ʼi te fia puipui ʼaē e te hahaʼi pea mo te ʼu puleʼaga ia tonatou ʼu lelei, ʼo natou tahi manatu pē ki te meʼa ʼaē ʼe lelei kiā nātou totonu. Neʼe ʼui fēnei e te tagata faitohi ʼo te Tohi-Tapu ko Salomone: “Ko te tagata ʼe ina puleʼi te tagata ki tona malaʼia.”—Tagata Tānaki 8:9.

Kae koteā te ʼamanaki ʼe tou maʼu ʼe pulihi anai ia te maʼuli masiva? ʼE feala koa ki he puleʼaga ke ina fetogi ia te ʼuluagaaga ʼo te tagata?

[Talanoa ʼo te pāsina 6]

Ko Te Lao Moʼo Tauʼi Ia Te Maʼuli Masiva

Neʼe foaki e Sehova ʼAtua te ʼu lao ki te puleʼaga ʼo Iselaele ʼo te temi muʼa, kapau ʼe natou fakalogo ki te ʼu lao ʼaia, ʼe mole natou maʼuli fakaʼofaʼofa anai. ʼI te lao, neʼe foaki ki te ʼu fāmili fuli ʼaē neʼe mole kau ki te telepī fakapelepitelō ʼo Levi, ia te tofiʼa ko te moʼi kele. Pea ko te tofiʼa fakafāmili ʼaia neʼe puipui lelei he neʼe mole feala ʼi he temi ke fakatau ki he tahi kehe. Kapau neʼe fakatau e he tahi tona moʼi kele he neʼe mahaki, pe neʼe hoko kiā ia he tuʼutāmaki, peʼe ko he tahi ʼe piko, neʼe tonu ʼi te taʼu ʼo te Supileo ke toe liufaki kiā ia tona moʼi kele. ʼI te ʼu taʼu 50 fuli, neʼe tonu ke toe liufaki te ʼu kele fuli ki tona fāmili. Neʼe mole feala ki te taʼiake ʼo he fāmili ki muli age ke maʼuli masiva.—Levitike 25:10, 23.

Ko te tahi fakatuʼutuʼu manavaʼofa ʼi te lao ʼa te ʼAtua, neʼe fakagafua ki he tahi ʼe tau mo hona fihifihia ke ina fakatau ia ia totonu ke liliu ko he sinifu. ʼE ina maʼu tautonu ai anai te totogi ʼo tona fakatau, ke feala hana huʼi ia tona ʼu maʼua. Kapau iā taʼu e fitu neʼe mole heʼeki ina maʼu tona totogi ʼaē moʼona toe fakaʼāteaina mai tona maʼuli kaugana, pea ʼe tonu anai ki tona pule ke ina toe fakaʼāteaina ia ia pea mo foaki age ki ai he pulapula pea mo hana faga manu, ke feala ai hana toe laga tona maʼuli pea mo gāueʼi tona kele. Pea tahi, kapau neʼe kole e he tahi ʼe masiva hana falā ki hona tehina, neʼe tapuʼi e te Lao ke mole fakamaʼua ki ai e tona tehina he tupu ʼo te falā ʼaē neʼe ina kole. Neʼe toe fakatotonu e te Lao ki te hahaʼi ke natou tuku te ʼu tafatafa ʼo tanatou gāueʼaga maʼa te hahaʼi māsisiva, ke feala hanatou tae ia te ʼu toega ʼo tanatou ʼu taʼukai. Koia lā ʼaē neʼe mole feala ai ki he Iselaele ke maʼuli fakaʼofaʼofa.—Teutalonome 15:1-14; Levitike 23:22.

Kae ʼaki leva te temi, ko ʼihi Iselaele neʼe liliu ia ʼo māsisiva. He koʼē neʼe hoko te faʼahi ʼaia? Neʼe mole fakalogo ia te kau Iselaele ki te Lao ʼa Sehova. Koia ohagē pē ko ʼihi fenua, ko ʼihi hahaʼi kua natou maʼu kele pea mo koloaʼia, kae ko ʼihi kua natou māsisiva pea ʼe mole kei honatou kele. Neʼe maʼuli masiva te kau Iselaele heʼe ko ʼihi neʼe mole natou fakalogo ki te Lao ʼa te ʼAtua, pea neʼe maʼuhiga age kiā nātou tanatou maʼu koloa ʼi hanatou tokoni ki niʼihi.—Mateo 22:37-40.