Ko He Tahi Fakamoʼoni
ʼE ʼi ai koa he ʼu fakamoʼoni fakaalekeolosia ʼe lagolago ki te Tohi-Tapu? ʼI te taʼu 2014, neʼe ʼi ai te alatike ʼo te nusipepa Biblical Archaeology Review ʼe lagaʼi ai te fehuʼi ʼaeni: “Ko te toko fia ʼae ʼe tuʼu ʼi te Tohi-Tapu neʼe fakamoʼoni ki ai te kau alekeolosia?” ʼE fenei tona tali: “Ko te toko 50.” Neʼe ʼi ai te tagata ʼe higoa ko Tatenai neʼe mole tuʼu tona higoa ʼi te lisi ʼo te alatike ʼaia. Kaʼe, neʼe ko ai ia ia? Tou vakaʼi tona tuʼulaga ʼi te Tohi-Tapu.
Ko Selusalemi neʼe kau ki te Puleʼaga lahi ʼo Pelesia. ʼE tuʼu te kolo ʼaia ʼi te koga meʼa ʼe fakahigoaʼi e te kau Pelesia ko te Kauvai ʼo te Vai tafe, ko tona fakaʼuhiga ko te potu uesite ʼo Eufalate. Hili te tauʼi ʼo te kau Papilone, neʼe fakaʼateainaʼi e te kau Pelesia ia te kau Sutea ʼae neʼe ʼaunofo. Pea neʼe natou fakagafua age kia natou ke natou toe laga te fale lotu ʼo Sehova ʼi Selusalemi. (Esetalasi 1:
ʼE lahi te ’u maka ʼafea kua tou maʼu ’i te temi nei. Pea ʼe lahi te ’u maka ʼafea neʼe togi, ʼe tuʼu ai te higoa ʼo Tatenai. ʼE talanoa ʼi te tahi ʼo te ʼu maka ʼaia ki he tahi ʼo te famili ʼae ʼe palalau ki ai te Tohi-Tapu. Neʼe togi te maka ʼaia ’i te 20 taʼu ʼo te temi hau ʼo Taliusi 1, ’i te taʼu 502 I.M.T.S. Pea neʼe tuʼu ai te higoa ʼo he tagata neʼe faifekau kia “Tattannu, te kovana ʼo te Kauvai ʼo te Vai tafe,” te Tatenai ʼae ʼe tuʼu ʼi te tohi ʼo Esitalasi.
Neʼe kotea tona tuʼulaga? ʼI te taʼu 535 I.M.T.S., neʼe toe vahe e Silusi Lahi ʼona kele. Ko te tahi neʼe ina fakahigoaʼi ko Papilone pea mo Kauvai ʼo te Vai tafe. Pea neʼe ina toe vaeluaʼi ʼo fakahigoaʼi leva te tahi ko te Kauvai ʼo te Vai tafe. Neʼe kau ai ia Cœlésyrie, mo Fenisia, mo Samalia pea mo Suta. Pea neʼe lagi ko Tamaso ʼae neʼe pule ai. Neʼe ko Tatenai ʼae neʼe pule ʼi te ʼu koga meʼa ʼaia talu mai te taʼu 520 ki te taʼu 502 I.M.T.S.
Hili te faifagona ʼa Tatenai ki Selusalemi ʼo fai he ʼu fekumi ki te tukugakovi ʼae neʼe lau, neʼe ina fakaha kia Taliusi te aluʼaga ʼaeni: Neʼe ui e te kau Sutea neʼe kua natou maʼu te fakagafua mai ia Silusi ke natou toe laga ia te fale lotu ʼo Sehova. Neʼe maʼu te ʼu fekumi ʼi te ʼu tohi ʼafea ʼo te ʼu hau neʼe fakamoʼoni ki te faʼahi ʼaia. (Esetalasi 5:
Ko “Tatenai, kovana o te fahai aena o te vaitafe,” neʼe mole ina fakahoko he faʼahi maʼuhiga ʼi te hisitolia ʼo te tagata. Kaʼe ʼe ke fakatokagaʼi neʼe talanoa ʼi te Tohi-Tapu kia ia pea neʼe ko he tuʼulaga moʼoni ʼae neʼe ina maʼu. Koia, ʼe ko he tahi ʼaia fakamoʼoni ko te ʼu fekumi fakaalekeolosia ʼe lagolago tuʼumaʼu ki te moʼoni ʼo te Tohi-Tapu.
[Nota]
^ pal. 3 Ko te ’u mataʼi tohi ʼaeni I.M.T.S. ko tona fakaʼuhiga: ’I Muʼa ʼo te Temi ʼo Sesu.