1, 2. (1) ʼE feala koa ke tou ui ʼe tou iloʼi lelei he tahi ʼe iloa ʼuhi pe he ʼe tou iloʼi tona higoa? Fakamahino. (2) Kotea ʼae ʼe ui e te hahaʼi ʼo ʼuhiga mo Sesu?

ʼI TE malamanei ʼe tokolahi te hahaʼi ʼe iloa. ʼE lagi ke iloʼi te higoa ʼo he tahi ʼe iloa. Kaʼe ʼe mole fakaʼuhiga leva ʼe ke iloʼi lelei ia ia he ʼe ke iloʼi tona higoa. ʼE lagi mole ke iloʼi te ʼu aluʼaga fuli ʼo tona maʼuli pea mo tona ʼuhiga totonu.

² Neʼe maʼuli ia Sesu Kilisito ʼi te kele kua hili ki ai taʼu ʼe 2 000. ʼE mahino ia, neʼe kua lagi ke logo ki ni palalau ʼo ʼuhiga mo ia. Kaʼe, tokolahi te hahaʼi neʼe mole natou iloʼi ia tona ʼuhiga moʼoni. Ko ʼihi ʼe natou ui neʼe ko he tagata agalelei. Ko ʼihi ia ʼe natou ui neʼe ko te polofeta. Pea ko ʼihi leva ia ʼe natou tui ʼe ko ia te ʼAtua. Kaʼe kotea la tau ia manatu?​—Vakaʼi te Fakamahino 12.

3. He koʼe ʼe maʼuhiga ke ke iloʼi ia Sehova ʼAtua pea mo Sesu Kilisito?

³ ʼE maʼuhiga ke tou iloʼi te moʼoni ʼo ʼuhiga mo Sesu. Kotea tona tupuʼaga? ʼE tali fenei ʼi te Tohi-Tapu: “Koʼeni ia te fakaʼuhiga ʼo te maʼuli heʼe gata, ke natou ako ke natou iloʼi ia koe, te ʼAtua moʼoni pe ʼe tahi pea mo ia ʼae neʼe ke fekauʼi mai, ia Sesu Kilisito.” (Soane 17:3) ʼEi, kapau ʼe ke iloʼi te moʼoni ʼo ʼuhiga mo Sehova pea mo Sesu, ʼe ke maʼuli anai ʼo heʼe gata ʼi te palatiso ʼi te kele. (Soane 14:6) Pea tahi, ʼe ʼaoga anai ke ke iloʼi ia Sesu koteʼuhi neʼe ina fakaha mai te faʼahiga maʼuli ʼae ʼe tonu ke tou maʼu pea mo te aga ʼae ʼe tonu ke tou fai ki ʼihi. (Soane 13:​34, 35) ʼI te Kapite 1, neʼe tou ako ai te moʼoni ʼo ʼuhiga mo te ʼAtua. Kaʼe ʼi te kapite ʼaeni, ʼe tou ako ai anai pe kotea ʼae ʼe akoʼi mai ʼi te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo Sesu.

4. Kotea te fakaʼuhiga ʼo te ʼu higoa fakatuʼulaga ʼaeni ko “Mesia” mo “Kilisito”?

⁴ ʼI ni lauʼi taʼu ʼi muʼa ʼo te tupu ʼa Sesu, neʼe fakapapauʼi e Sehova ʼe ina fekauʼi ifo anai te Mesia, peʼe ko Kilisito ki te kele. Ko te kupu “Mesia” ʼe haʼu mai te lea Fakahepeleo. Pea ko te kupu “Kilisito” ʼe haʼu ia mai te lea Fakakeleka. Ko te ʼu higoa fakatuʼulaga ʼaia, ʼe fakaʼuhiga “fakanofo,” ko tona fakaʼuhiga neʼe fili e te ʼAtua ki he tuʼulaga makehe. Pea ko te ʼu fakapapau ʼa Sehova ʼe hoko moʼoni anai ʼuhi ko te Mesia. Pea ʼe toe feala ke tokoni atu ia Sesu ia ʼaho nei. Kaʼe ʼi muʼa ʼo te tupu ʼa Sesu, tokolahi neʼe natou feuiʼaki ‘Pe ko ai anai te Mesia?’

5. Neʼe tui koa te ʼu tisipulo ʼa Sesu ʼe ko ia te Mesia?

⁵ Neʼe tui papau te ʼu tisipulo ʼa Sesu ʼe ko ia te Mesia. (Soane 1:41) Ohage la, neʼe ui fenei age e te apositolo ko Petelo kia Sesu: “Ko koe ko Kilisito.” (Mateo 16:16) Kaʼe, ʼe feafeaʼi hatatou tui ko Sesu ʼe ko te Mesia?

6. Neʼe tokoni feafeaʼi ia Sehova ki te hahaʼi fakamalotoloto ke natou iloʼi te Mesia?

⁶ Fualoa ʼi muʼa ʼo te tupu ʼa Sesu, neʼe tohi e te ʼu polofeta ʼa te ʼAtua ia meʼa fuli ʼo ʼuhiga mo te Mesia ke feala ki te hahaʼi hanatou iloʼi ia ia. Tou toʼo he faʼifaʼitaki. Ohage la, ʼe kole atu ke ke alu ʼo kumi mai he tahi neʼe heʼeki ke felaveʼi mo ia mai te malaʼe vakalele. Kaʼe kapau ʼe fakamatala atu e he tahi tona agaaga, ʼe ke iloʼi anai ia ia. ʼO toe feia pe, neʼe fakaʼaogaʼi e Sehova ʼana polofeta ke natou fakahaha mai te ʼu gaue ka fai anai e te Mesia pea mo te ʼu aluʼaga ʼae ka hoko anai ki ai. Koia, ko te hoko ʼo te ʼu lea fakapolofeta fuli ʼaia,ʼe tokoni anai ki te hahaʼi fakamalotoloto ke natou mahino ko Sesu ʼe ko te Mesia.

7. Kotea te ʼu lea fakapolofeta ʼe lua ʼe fakamoʼoni ai ko Sesu ʼe ko te Mesia?

⁷ Tou vakaʼi age muʼa te ʼu lea fakapolofeta ʼe lua neʼe  hoko moʼoni. ʼUluaki, neʼe fakakikite e te polofeta ko Mikea ia taʼu ʼe 700 ʼi muʼa ʼo te tupu ʼa Sesu, ʼe tupu anai te Mesia ʼi he kiʼi kolo veliveli ʼo Petelehemi. (Mikea 5:1) Pea neʼe tupu moʼoni ia Sesu ʼi te kiʼi kolo ʼaia. (Mateo 2:​1, 3-9) Lua, neʼe fakakikite e te polofeta ko Taniela ʼe haʼu anai te Mesia ʼi te taʼu 29 H.T.S. * (Taniela 9:25) Koia, ko te ʼu lea fakapolofeta ʼaia pea mo ʼihi atu lea fakapolofeta, ʼe fakamoʼoni ʼaki ai ko Sesu ʼe ko te Mesia ʼae neʼe fakapapauʼi mai.​—Vakaʼi te Fakamahino 13.

8, 9. Kotea neʼe hoko ʼi te temi ʼae neʼe papitemaʼi ai Sesu? Pea kotea ʼae ʼe fakamoʼoni ki ai?

⁸ Neʼe fakaha lelei e Sehova ko Sesu ʼe ko te Mesia. Neʼe ina fakapapau kia Soane Patita ʼe ina foaki age anai he fakailoga ke ina iloʼi ai te Mesia. Neʼe sio ia Soane ki te fakailoga ʼaia ʼi te temi ʼae neʼe papitema ai ia Sesu. ʼI te taʼu 29 H.T.S., neʼe kole e Sesu kia Soane ke ina papitemaʼi ia ia ʼi te Vaitafe ʼo Solotane. ʼE ui fenei ʼi te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo te aluʼaga ʼae neʼe hoko: “ ʼI tana ʼosi papitema, neʼe hake ake ia Sesu mai te vai. Neʼe ava leva te lagi pea neʼe sio ia ki te laumalie ʼo te ʼAtua ʼe hifo ifo kia te ia ohage ko he lupe. Neʼe toe logo ki he leʼo mai te lagi neʼe ina ui fenei: ‘Ko toku ʼAlo ʼaeni, toku ʼofaina, ʼae ʼe au fiafia ai.ʼ ” (Mateo 3:​16, 17) ʼI te sio ʼa Soane mo logo ki te fakailoga ʼaia, neʼe ina iloʼi ai ko Sesu neʼe ko te Mesia. (Soane 1:​32-34) ʼI te ʼaho ʼaia, neʼe liliu ai ia Sesu ko te Mesia  ʼi te temi ʼae neʼe foaki ai e Sehova tona laumalie kia Sesu. Neʼe ko ia ʼae neʼe fili e te ʼAtua ke liliu ko te Takitaki pea mo te Hau.​—Esaia 55:4.

⁹ Ko te ʼu lea fakapolofeta ʼo te Tohi-Tapu, mo te ʼu palalau ʼa Sehova pea mo te fakailoga ʼae neʼe hoko ʼi te temi ʼae neʼe papitemaʼi ai Sesu, ʼe ko he ʼu fakamoʼoni ʼaia ko Sesu ʼe ko te Mesia. Kaʼe, neʼe maʼuli koa ʼifea ia Sesu? Pea  neʼe ko te tagata feafeaʼi ia ia? Tou vakaʼi pe kotea ʼae ʼe ui mai ʼi te Tohi-Tapu.

10. Neʼe maʼuli ʼifea ia Sesu ʼi muʼa ʼo tana hifo mai ki te kele?

¹⁰ ʼE ui ʼi te Tohi-Tapu neʼe maʼuli ia Sesu ʼi selo talu mai fualoa ʼi muʼa ʼo tana hifo mai ki te kele. Neʼe ui e Mikea ko te Mesia neʼe maʼuli ‘talu mai te ʼu temi ʼafeā.’ (Mikea 5:1) Pea neʼe tuʼa lahi te ui e Sesu neʼe maʼuli ʼi selo ʼi muʼa ʼo tana tupu tagata. (Lau ia Soane 3:13; 6:​38, 62; 17:​4, 5.) Koia, neʼe makehe mo malohi te ʼu felogoʼi ʼa Sesu mo Sehova ʼi muʼa ʼo tana hifo mai ki te kele.

11. He koʼe ʼe ʼofa mamahi ia Sehova ia Sesu?He koʼe ʼe ʼofa mamahi ia Sehova ia Sesu?

¹¹ ʼE ʼofa mamahi ia Sehova ia Sesu koteʼuhi neʼe ina ʼuluaki fakatupu ia ia. Ko te tupuʼaga la ʼaia ʼo te fakahigoaʼi fenei ʼo Sesu ko “te ʼuluaki tupu ʼo meʼa fuli ʼae neʼe fakatupu.” * (Kolose 1:15) ʼE toe ʼofa mamahi ia Sehova ia Sesu koteʼuhi ʼe ko Sesu tokotahi pe ʼae neʼe fakatupu fakahagatonu e Sehova. Koia ʼae ʼe fakahigoaʼi ai ko te “ ʼAlo ʼulu tokotahi.” (Soane 3:16) Pea tahi, ʼe ko Sesu tokotahi pe ʼae neʼe fakaʼaogaʼi e Sehova moʼo fakatupu ia meʼa fuli. (Kolose 1:16) Pea ʼe ko Sesu pe ʼe fakahigoaʼi ko “te Folafola,” koteʼuhi neʼe fakaʼaogaʼi ia ia e Sehova ke ina fakaha te ʼu logo mo te ʼu fakatotonu ki te kau ʼaselo pea mo te tagata.​—Soane 1:14.

12. ʼE tou iloʼi feafeaʼi ko Sesu ʼe mole ko te ʼAtua?

¹² Ko ʼihi ʼe natou tui ko Sesu ʼe ko te ʼAtua pe ia. Kaʼe, ʼe mole akoʼi mai ʼi te Tohi-Tapu te faʼahi ʼaia. ʼE ui ʼi te Tohi-Tapu neʼe fakatupu ia Sesu, ko tona fakaʼuhiga ʼe ʼi ai tona  kamataʼaga. Kaʼe ko Sehova neʼe ina fakatupu ia meʼa fuli pea ʼe mole ʼi ai hona kamataʼaga. (Pesalemo 90:2) Neʼe mole faiga ʼi he temi ia Sesu ke ina faʼao te tuʼulaga ʼo tana Tamai. ʼE fakaha lelei ʼi te Tohi-Tapu ko te Tamai ʼe lahi age ʼi te ʼAlo. (Lau ia Soane 14:28; 1 Kolonito 11:3) ʼEi, ʼe ko Sehova tokotahi pe te “Atua Mafimafi.” (Senesi 17:1) Pea ʼe ko ia tokotahi pe ʼe maʼoluga pea mo malohi ʼi te ʼatulaulau.​—Vakaʼi te Fakamahino 14.

13. He koʼe ʼe ui ʼi te Tohi-Tapu ko Sesu ʼe ko “te pāki ʼo te ʼAtua fakapulipuli”?

¹³ ʼI muʼa ʼo te fakatupu ʼo te lagi mo te kele, neʼe gaue fakatahi ia Sehova mo tona ʼAlo, ia Sesu lolotoga ni lauʼi taʼu ʼe miliale. Neʼe malohi ʼaupito tanā feʼofaʼofani lolotoga te temi ʼaia. (Soane 3:35; 14:31) Neʼe faʼifaʼitakiʼi lelei e Sesu te ʼu kalitate ʼo tana Tamai. Koia ʼae ʼe fakahigoaʼi ai ia ia ʼi te Tohi-Tapu ko “te pāki ʼo te ʼAtua fakapulipuli.”​—Kolose 1:15.

14. Neʼe tupu tagata feafeaʼi ia Sesu ʼi te kele?

¹⁴ Neʼe lotolelei ia Sesu ke mavae mai selo ʼo haʼu ki te kele ʼo tupu tagata ai. ʼO feafeaʼi? Neʼe fai e Sehova he milakulo. Neʼe ina tuku ifo te maʼuli ʼo tona ʼAlo ke fuafatuʼi e he taʼahine taupoʼou neʼe higoa ko Malia. ʼI te aluʼaga ʼaia, neʼe mole ʼaoga kia Sesu ke tupu ʼi te kele mai he tagata. Koia, neʼe fanauʼi ai e Malia he tama haohaoa pea neʼe ina fakahigoaʼi ko Sesu.​—Luka 1:​30-35.

15. ʼE feafeaʼi hau iloʼi lelei age ia Sehova?

¹⁵ Ko te ʼu tohi ʼo Mateo, mo Maleko, mo Luka pea mo Soane ʼe ko te ʼu Evaselio. Pea ka ke lau te ʼu Evaselio ʼaia, ʼe tuputupu ai anai tau iloʼi ia Sesu, tona maʼuli pea mo ʼona kalitate. ʼE toe tokoni atu anai ke ke iloʼi lelei age ia Sehova koteʼuhi ʼe hoko lelei ia Sesu ki tana Tamai. Ko te  tupuʼaga la ʼaia ʼo te fai e Sesu te ʼu palalau ʼaeni: “Ko ʼae kua sio kia te au, kua toe sio ia ki te Tamai.”​—Soane 14:9.

16. Kotea ʼae neʼe akoʼi e Sesu? Pea neʼe haʼu maifea te ʼu meʼa ʼae neʼe ina akoʼi?

¹⁶ Tokolahi te hahaʼi ʼe natou fakahigoaʼi ia Sesu ko te “Faiako.” (Soane 1:38; 13:13) Ko te faʼahi maʼuhiga ʼae neʼe akoʼi e Sesu neʼe ko “te logo lelei ʼo te Puleʼaga.” Kotea te Puleʼaga ʼaia? ʼE ko te puleʼaga ʼe tuʼu ʼi selo pea ʼe fakaʼaogaʼi anai e te ʼAtua moʼo takitaki te kele. ʼE foaki anai e te puleʼaga ʼaia ni tapuakina ki te hahaʼi ʼae ʼe fakalogo ki te ʼAtua. (Mateo 4:23) Ko te ʼu meʼa fuli ʼae neʼe akoʼi e Sesu neʼe haʼu ia mai ia Sehova. Neʼe ui fenei e Sesu: “Ko te ʼu meʼa ʼae ʼe au akoʼi ki te hahaʼi ʼe mole ʼaʼaku ia, kaʼe ʼe ʼa ia ʼae neʼe ina fekauʼi mai au.” (Soane 7:16) Neʼe iloʼi e Sesu ʼe loto e Sehova ke logo te hahaʼi ki te logo lelei ʼaeni: ʼE pule anai te Puleʼaga ʼo te ʼAtua ki te kele.

17. Kofea ʼae neʼe faiakonaki ai Sesu? He koʼe neʼe gaue kinakina ia Sesu ki te akoʼi ʼo te hahaʼi?

¹⁷ Kofea ʼae neʼe faiakonaki ai Sesu ki te hahaʼi? ʼI te potu fuli pe neʼe ina maʼu ai te hahaʼi. Ohage la, ʼi ʼonatou ʼapi, mo te ʼu kolo liliki, mo te ʼu kolo lalahi, mo te ʼu fakatauʼaga meʼa kai pea mo te ʼu fale lotu. Neʼe mole nofo ia ʼo atali ke olo age te hahaʼi kia te ia. Kaʼe, neʼe alu ia kia natou. (Maleko 6:56; Luka 19:​5, 6) Neʼe gaue kinakina ia Sesu pea neʼe ina fakaʼaogaʼi lahi tona temi mo tona malohi moʼo akoʼi te hahaʼi. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi neʼe ina iloʼi ko te loto ʼaia ʼo te ʼAtua he neʼe fakalogo tuʼumaʼu ia ki tana Tamai. (Soane 8:​28, 29) Neʼe toe faifakamafola foki ia Sesu koteʼuhi neʼe ʼofa mamahi ia ki te hahaʼi. (Lau ia Mateo 9:​35, 36.) Neʼe ina iloʼi lelei neʼe mole fakaha e te kau takitaki lotu te moʼoni ʼo ʼuhiga mo te ʼAtua pea mo tona Puleʼaga. Koia ʼae neʼe ina loto ai ke iloʼi te logo lelei e te tokolahi.

18. Ko te ʼu kalitate fea ʼo Sesu ʼae ʼe ke leleiʼia?

 ¹⁸ Neʼe ʼofa ia Sesu ki te hahaʼi pea neʼe tokaga kia natou. Neʼe agalelei pea neʼe mole matataku te hahaʼi ʼi te faipalalau mo ia. Maʼiape la mo te ʼu fanau neʼe fia nonofo mo ia. (Maleko 10:​13-16) Neʼe mole fakapalatahi ia Sesu. Pea neʼe fehiʼa ki te aga fakakaka mo te heʼe faitotonu. (Mateo 21:​12, 13) ʼI te temi ʼaia, neʼe mole fakaʼapaʼapaʼi te hahaʼi fafine pea neʼe lahi te ʼu faʼahi neʼe mole tonu ke natou fai. Kaʼe, neʼe fakaʼapaʼapa tuʼumaʼu ia Sesu ki te hahaʼi fafine. (Soane 4:​9, 27) Pea neʼe toe agavaivai moʼoni ia Sesu. Ohage la, ʼi te tahi po neʼe ina fufulu te ʼu vaʼe ʼo ʼana apositolo. Kaʼe, ʼi te agamahani, neʼe ko te gaue ʼaia ʼa he tagata kaugana.​—Soane 13:​2-5, 12-17.

19. Neʼe fakaha feafeaʼi e Sesu tana fia tokoni ki te hahaʼi? Tuku mai he faʼifaʼitaki.

¹⁹ Neʼe iloʼi e Sesu pe kotea ʼae neʼe ʼaoga moʼoni ki te hahaʼi. Pea neʼe fia tokoni kia natou. Neʼe iloga te faʼahi ʼaia ʼi tana fakaʼaogaʼi te malohi ʼo te ʼAtua moʼo fakamalolo ia natou. (Mateo 14:14) Ohage la, ʼi te tahi ʼaho, neʼe ui fenei e he tagata kilia kia Sesu: “Kapau ʼe ke loto ki ai, ʼe feala ke ke fakamaʼa au.” Neʼe ʼofa Sesu ia ia pea neʼe fia tokoni ki ai ʼi tana sio ki tona mamahi. Neʼe fāfā ki ai pea mo ui fenei age: “ ʼE au loto ki ai! Ke ke maʼa.” Pea neʼe malolo ai te tagata mai tona mahaki. (Maleko 1:​40-42) ʼE feala koa hau fakakaukauʼi te meʼa ʼae neʼe logoʼi e te tagata?

20, 21. He koʼe ʼe tou ui ʼe tuku mai e Sesu ia he faʼifaʼitaki lelei ʼo ʼuhiga mo te fakalogo ki te ʼAtua?

²⁰ ʼE tuku mai e Sesu ia he faʼifaʼitaki lelei ʼo ʼuhiga mo te fakalogo ki te ʼAtua. Neʼe nofo agatonu ki tana Tamai tatau aipe pe neʼe tau mo he aluʼaga faigataʼa peʼe fai age e ʼona fili he meʼa ʼe kovi. Ohage la, ʼi te temi ʼae neʼe  ­fakahalaʼi ai ia ia e Satana, neʼe mole agahala ia. (Mateo 4:​1-11) Ko ʼihi ʼo tona famili neʼe mole natou tui ʼe ko ia te Mesia. Neʼe natou ui “kua ʼulu vale ia.” Kaʼe, neʼe hoko atu pe e Sesu te fai ʼo te finegalo ʼo te ʼAtua. (Maleko 3:21) Ka fakamamahiʼi ia ia e ʼona fili, ʼe nofo agatonu pe ia ki te ʼAtua pea ʼe mole faiga ia ke ina fai he meʼa ʼe kovi kia natou.​—1 Petelo 2:​21-23.

²¹ ʼI muʼa ʼo tana mate, neʼe tali mamahi ia Sesu. Kaʼe neʼe nofo agatonu aipe kia Sehova. (Lau ia Filipe 2:8.) Ke ke fakakaukauʼi age muʼa te ʼu meʼa fuli ʼae neʼe ina ʼutakiʼi ʼi te ʼaho ʼae neʼe mate ai. Neʼe puke pea neʼe tukugakoviʼi ia ia e te hahaʼi takua neʼe laukovi ki te ʼAtua. Neʼe fakalakahalaʼi e te kau tuʼi fakamau kaka, pea neʼe vaʼi e te hahaʼi, mo gaohi koviʼi e te kau solia. Pea neʼe natou tutuki  leva ia ia ki te pou. ʼI muʼa pe ʼo tona mate, neʼe kalaga fenei ia Sesu: “ ʼE kua hoko ia!” (Soane 19:30) Kaʼe, hili ʼaho ʼe tolu ki tona mate, neʼe fakatuʼuake e Sehova ia Sesu pea neʼe foaki kia ia he sino fakalaumalie, ko tona fakaʼuhiga he sino ohage ko te kau ʼaselo. (1 Petelo 3:18) Hili ki ai ni kiʼi vahaʼa, neʼe toe liliu leva Sesu ki selo pea “neʼe heka leva ʼi te toʼomataʼu ʼo te ʼAtua.” Pea neʼe fakatalitali ke foaki age e te ʼAtua te tuʼulaga Hau.​—Hepeleo 10:​12, 13.

22. Kotea te fealagia ʼe tou maʼu ia ʼaho nei?

²² ʼE tou maʼu te fealagia ʼae ke tou maʼuʼuli ʼo heʼe gata ʼi te Palatiso ʼi te kele he ʼe ko te loto ʼaia ʼo te ʼAtua. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi neʼe nofo agatonu ia Sesu ki tana Tamai. ʼI te kapite ʼae ka hoa mai, ʼe tou vakaʼi ai anai pe koʼe neʼe mate ia Sesu ke tou maʼu ai te maʼuli heʼe gata.