KAPITE 20
“Neʼe Haga Mafola Aipe Te Folafola ʼa Sehova Pea Mo Malohi Age” Logo La Te Fakataga
Logo La Te Fakataga Neʼe gaue ia Apolose pea mo Paulo ki te fakamafola ʼo te logo lelei
1, 2. (1) Kotea ʼae neʼe hoko kia Paulo mo ʼona tehina ʼi Efeso? (2) Kotea ʼae ka tou vakaʼi anai ʼi te kapite ʼaeni?
KUA gatutu te kolo ʼo Efeso. ʼE feleleʼaki te hahaʼi ʼi te ʼu ala mo pa kalaga. Neʼe puke ia Paulo mo ʼona tehina ʼe toko lua, ʼo ʼave ki te fakatahiʼaga lahi ʼo te kolo. Koia ʼe iita feia te hahaʼi pea mo logoaʼa, ʼo natou feulufi ai ki te fakatahiʼaga. Tokolahi ia natou ʼe mole natou iloʼi pe la pe kotea ʼae neʼe tupu ai te gatutu feia ʼo te kolo. ʼE natou mahalohalo ʼe hoko anai he koga ki tonatou fale lotu pea mo tonatou ʼatua ko Aletemisi. Koia ʼe natou kalaga leʼo lahi fenei: “ ʼE lahi ia te ʼatua fafine ko Aletemisi ʼo te kau Efeso!”—Gaue 19:34.
2 ʼE tou toe tokagaʼi ʼi heni te uga ʼa Satana te hahaʼi ke natou agakovi ki te hahaʼi ʼa Sehova, ke taʼofi ai te fakamafola ʼo te logo lelei ʼo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua. Kae ʼe mole ina fakaʼaogaʼi pe te hahaʼi agamalohi. ʼE tou vakaʼi anai ʼi te kapite ʼaeni, te tahi ʼu puleʼaki ʼe fakaʼaogaʼi e Satana moʼo taʼofi te gaue faifakamafola pea mo veuki te logo tahi ʼa te kau Kilisitiano ʼo te ʼuluaki sekulo. Kae ʼe tou vakaʼi anai, neʼe to noa ʼana fakatuʼutuʼu. Koia “ ʼi hona aluʼaga fakaofoofo, neʼe haga mafola aipe te folafola ʼa Sehova pea mo malohi age.” (Gaue 19:20) He koʼe neʼe malo te kau Kilisitiano ʼo te temi muʼa? Neʼe natou malo ʼuhi ko Sehova, ohage pe ko tatou ʼi te temi nei. Kae ʼe tonu ke tou fakahoko ʼotatou maʼua. ʼE foaki mai e Sehova tona laumalie maʼoniʼoni ke tou maʼu ia te ʼu kalitate ʼe ʼaoga moʼo fakahoko lelei tatatou minisitelio. Tou vakaʼi muʼa te faʼifaʼitaki ʼo Apolose.
“Neʼe Ina Iloʼi Lelei Te ʼu Tohi Taputapu” (Gaue 18:24-28)
3, 4. Kotea ʼae neʼe tokagaʼi e Akila mo Pilisila ia Apolose? Pea kotea ʼae neʼe nā fai?
3 ʼI tana tolu folau misionea, neʼe alu ia Paulo ki Efeso. Neʼe tau atu mo te tagata Sutea ʼe higoa ko Apolose. Neʼe ko te tagata mai Alesatelia, ko te kolo lahi ʼo Esipito. Neʼe maʼu e te tagata ʼaia he ʼu fealagia makehe. Neʼe poto palalau, pea mo “iloʼi lelei te ʼu Tohi Taputapu.” Pea tahi, neʼe ‘faʼafai ʼuhi ko te laumalie maʼoniʼoni,’ koia neʼe mole mataku ʼi te faiakonaki ki te kau Sutea ʼi te sinakoka.—Gaue 18:24, 25.
4 Neʼe fagono e Akila mo Pilisila ki tana faiakonaki, pea neʼe nā fiafia ʼi tana “faiakonaki totonu ʼo ʼuhiga mo Sesu.” Neʼe moʼoni te ʼu palalau ʼae neʼe ina fai ʼo ʼuhiga mo Sesu. Kae neʼe tokagaʼi e te taumatuʼa neʼe mole katoa tana mahino. Neʼe ‘mahino pe Apolose ki te papitema ʼa Soane.’ Ko Akila mo Pilisila neʼe mole ko he ʼu hahaʼi maʼuhiga, ko tanā gaue ko te faʼu fale la. Kae logo la te faʼahi ʼaia, neʼe mole nā tuʼania ʼi te palalau ki te tagata faiakonaki lelei mo poto palalau ko Apolose. Neʼe “nā toʼo ia ia ʼo nā fakamahino lelei age te ala ʼo te ʼAtua.” (Gaue 18:25, 26) Neʼe tali feafeaʼi e Apolose te koga ʼaia? Neʼe ina tali ʼaki he agavaivai. Ko te agavaivai ʼe ko he kalitate maʼuhiga ʼe tonu ke maʼu e he Kilisitiano.
5, 6. He koʼe neʼe fakaʼaogaʼi e Sehova ia Apolose? Pea kotea te ako maʼa tatou?
5 Neʼe tali lelei e Apolose ia te tokoni ʼa Akila mo Pilisila, koia neʼe liliu ai ko he kaugana ʼa Sehova faiva. Neʼe alu leva ki Akaia, ʼo “tokoni lahi” ki te kau Kilisitiano. Neʼe fua lelei tana faifakamafola ki te kau Sutea ʼae neʼe natou ui ko Sesu ʼe mole ko te Mesia ʼae neʼe fakapapauʼi. ʼE fakamatala fenei e Luka: “ ʼAki he fakamalotoloto neʼe ina fakamoʼoni fakalelei ia muʼa ʼo te hahaʼi ʼe hala te kau Sutea, pea mo ina fakaha age kia natou ʼaki te ʼu Tohi Taputapu ko Sesu ʼe ko Kilisito.” (Gaue 18:27, 28) Neʼe liliu ia Apolose ko te toe tapuakina ki te ʼu kokelekasio. ʼE mahino ia neʼe haga mafola “te folafola ʼa Sehova” ʼuhi ko ia. Kotea te ako maʼa tatou?
6 ʼE maʼuhiga ki te kau Kilisitiano ke natou agavaivai. ʼE tou tahi maʼu te ʼu fealagia kehekehe. Ko ʼihi ko he ʼu fealagia fakakaukau, ko ʼihi ko te ʼatamai malama, ko ʼihi ko te mahino ki te maʼuli, mo te tahi ʼu fealagia. Kae ʼe maʼuhiga age te agavaivai ʼi te ʼu fealagia fuli ʼaia. Kapau ʼe mole tou agavaivai, ʼe mole he ʼuhiga ʼo ʼotatou fealagia, pea ʼe tou liliu anai ʼo fialahi. (1 Ko. 4:7; Sakp. 4:6) Kapau ʼe tou agavaivai moʼoni, ʼe tou fakamaʼuhigaʼi anai ʼihi. (Flp. 2:3) ʼE mole tou iita anai moka fakatonutonuʼi tatou, pea ʼe mole tou meo anai moka akoʼi tatou e ʼihi. ʼAua naʼa tou fialahi ʼo faiga ke tuʼu ʼatatou manatu mo kapau ʼe mole alu tahi pea mo te ʼu fakatuʼutuʼu neʼe fai ʼaki te takitaki ʼa te laumalie maʼoniʼoni. Kapau ʼe tou agavaivai, ʼe fakaʼaogaʼi tatou e Sehova pea mo Sesu.—Luka 1:51, 52.
7. Kotea te faʼifaʼitaki lelei ʼe tuku mai e Paulo mo Apolose?
7 Kapau ʼe tou agavaivai ʼe mole tou maʼu ia te manatu fakataupiepie. ʼE loto e Satana ke fetokakoviʼaki te kau Kilisitiano. Neʼe feala pe ke fefakataupiepieʼaki ia Apolose mo te apositolo ko Paulo, ʼo nā fefihiʼaki te tuʼulaga ʼuluaki ʼi te ʼu kokelekasio. Ka na neʼe hoko la te aluʼaga ʼaia, ʼe mahino ia neʼe fiafia lahi ia Satana. Neʼe ko he aluʼaga neʼe feala pe ke hoko, mai tona aluʼaga ʼae neʼe kua ui e ʼihi kau Kilisitiano ʼo Kolonito: “ ʼE au kau mo Paulo,” kae ui e ʼihi: “ ʼE au kau au mo Apolose.” Neʼe uga koa e Paulo mo Apolose te kau Kilisitiano ke natou maʼu ia te ʼu manatu ʼaia ʼe fakatupu maveuveu? Kailoa ia. Neʼe ui e Paulo neʼe lahi te gaue neʼe fakahoko e Apolose, koia neʼe ina tuku age ki ai he tahi ʼu gaue maʼuhiga. Kae ki te faʼahi ʼo Apolose, neʼe mulimuli lelei pe ki te ʼu fakatotonu ʼae neʼe fai age e Paulo. (1 Ko. 1:10-12; 3:6, 9; Tito 3:12, 13) Ko he faʼifaʼitakiʼaga lelei ʼo te gaue ʼi te logo tahi.
Neʼe “Faiakonaki Ai Pea Mo Fakamahino Lelei Ia Te Puleʼaga ʼo Te ʼAtua” (Gaue 18:23; 19:1-10)
8. Neʼe feafeaʼi te toe liliu ʼa Paulo ki Efeso? Pea kotea tona tupuʼaga?
8 Neʼe toe liliu ia Paulo ki Efeso a, ohage ko tana fakapapauʼi. (Gaue 18:20, 21) Kae neʼe feafeaʼi tana toe liliu. Neʼe nofo ʼi Atiokia ʼi Silia. Neʼe feala pe ke alu muʼa ki Selesia, he ʼe tuʼu ovi te kolo, pea mo toʼo he vaka ʼo alu ai ki Efeso. Kae neʼe fakalaka ia “ ʼi te loto fenua ʼo hifo ki Efeso.” Ka tou lau ia te fakamatala ʼi te tohi ʼo Gaue 18:23 pea mo te kapite 19:1, ʼe fakafuafua ko kilometa ʼe 1 600 tana faifolau. Kae he koʼe neʼe fai e Paulo ia te faʼahi ʼaia? He neʼe fia alu ʼo “fakalotomalohiʼi te ʼu tisipulo fuli.” (Gaue 18:23) Neʼe faigataʼa tana tolu folau misionea, ohage pe ko tana ʼu ʼuluaki folau, kae neʼe fua lelei. ʼE toe maʼu e te u taupau fakasiliko mo ʼonatou ʼohoana te faʼahiga manatu ʼae neʼe maʼu e Paulo. Koia ʼe tou lotofakafetaʼi ʼo ʼuhiga mo tonatou ʼofa.
9. He koʼe neʼe tonu ke toe papitemaʼi ʼihi tisipulo? Pea kotea te ako maʼa tatou?
9 ʼI tana tau atu ki Efeso, neʼe felaveʼi ia Paulo mo te ʼu tisipulo ʼe toko 12 ʼa Soane Patita. Neʼe papitemaʼi natou ʼi he papitema neʼe mole kei hona ʼuhiga. Pea tahi, neʼe mole natou mahino ki te ʼuhiga ʼo te laumalie maʼoniʼoni. Koia neʼe fakamahino age e Paulo, pea neʼe natou tali ʼaki he agavaivai pea mo natou fia mahino, ohage pe ko Apolose. Hili tonatou papitemaʼi ʼi te higoa ʼo Sesu, neʼe hifo te laumalie maʼoniʼoni kia natou pea mo natou maʼu he ʼu fealagia makehe. ʼE mahino ia, ka tou mulimuli ki te takitaki ʼa te kautahi ʼa Sehova, ʼe lahi te ʼu tapuakina ʼe tou maʼu.—Gaue 19:1-7.
10. He koʼe neʼe mavae ia Paulo ʼi te sinakoka ʼo alu ki he fale ako? Pea kotea te ako maʼa tatou?
10 Neʼe ʼi ai te tahi aluʼaga neʼe hoko. Neʼe faifakamafola ia Paulo ʼi te sinakoka lolotoga mahina ʼe tolu. Neʼe “faiakonaki ai pea mo fakamahino lelei ia te Puleʼaga ʼo te ʼAtua,” kae neʼe mole tali e ʼihi tana ʼu akonaki mo natou fakafeagai ki ai. Koia neʼe situʼa ai kia natou ʼaia neʼe “natou laukoviʼi te Ala” pea mo alu ai ʼo faiakonaki ki he fale ako. (Gaue 19:8, 9) Ko ʼae neʼe fia tuputupu ʼi te faʼahi fakalaumalie, neʼe tonu ke mavae ʼi te sinakoka ʼo alu ki te fale ako ʼaia. ʼE toe feia pe mo tatou, ka tou tokagaʼi ʼe mole fia logo he tahi ki te logo ʼae ʼe tou palalau ki ai peʼe fakatupu ke, ʼe lagi lelei age ke tou fakagata te faipalalau. ʼEi, kei lahi pe te ʼu ovi ʼe tonu ke natou maʼu te logo lelei.
11, 12. (1) Kotea te faʼifaʼitaki lelei neʼe tuku mai e Paulo? (2) ʼE feafeaʼi hatatou faʼifaʼitakiʼi ia Paulo ʼi te faifakamafola?
11 Neʼe lagi faiakonaki ia Paulo ʼi te fale ako ʼaia ʼi te ʼaho fuli, mai te ma tahi ki te hola fa afiafi. (Gaue 19:9) Lagi ʼi te ʼu hola ʼaia, neʼe malolo ai te hahaʼi ʼuhi ko te vevela. Kapau neʼe fai e Paulo ia te gaue ʼaia lolotoga taʼu ʼe 2, ʼe fakafuafua ko hola ʼe 3 000 tupu neʼe faiakonaki ai Paulo. b Ko te tahi tupuʼaga la ʼaia ʼo te haga mafola ʼo te Folafola ʼa Sehova pea mo malohi age. Ko Paulo neʼe ko te tagata neʼe faʼafai pea mo poto ʼi te fai puleʼaki. Neʼe ina fetogi ʼana fakatuʼutuʼu ke feala hana tokoni ki te hahaʼi fuli. Koia neʼe “feala ai ki te hahaʼi fuli, te kau Sutea mo te kau Keleka ʼae neʼe nonofo ʼi te potu fenua ʼo Asia, ke natou logo ki te folafola ʼa te ʼAliki.” (Gaue 19:10) ʼEi, neʼe foaki e Paulo he fakamoʼoni katoa ʼo ʼuhiga mo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua.
12 ʼE tou faiga mo tatou ke tou faʼafai ʼi te faifakamafola pea mo poto ʼi te fai puleʼaki. ʼE tou faiga ke tou kumi te hahaʼi ʼi te ʼu hola mo te ʼu koga meʼa ʼe feala ke tou maʼu ai natou. ʼE tou faifakamafola ʼi te ʼu ala, mo te ʼu fakatauʼaga koloa pea mo te ʼu taulaga motoka. ʼE tou faitohi peʼe faitelefoni ki te hahaʼi. Pea ka tou faifakamafola ʼi te ʼu ʼapi, ʼe tou olo ʼi te ʼu hola ʼae ʼe tou iloʼi ʼe tou maʼu anai natou ʼi ʼonatou ʼapi.
Gaue 19:11-22)
“Neʼe Haga Mafola Aipe Te Folafola Pea Mo Malohi Age” Logo La Te ʼu Laumalie Kovi (13, 14. (1) Kotea te ʼu fealagia neʼe foaki e Sehova kia Paulo? (2) Kotea ʼae neʼe fai e te ʼu foha ʼo Seva? Pea kotea te manatu ʼa te toko lauʼi miliona hahaʼi?
13 ʼE fakamatala leva e Luka te temi ʼae neʼe foaki ai e Sehova kia Paulo ia te fealagia ʼae ke ina fakahoko “he ʼu gaue fakaofoofo,” he ʼu milakulo. Neʼe ʼave he ʼu moʼi kie ʼo Paulo ke fāfā ki ai te kau mahaki pea neʼe puli ai ʼonatou mahaki. Neʼe natou toe fai feia c ke feala hanatou kapu te ʼu laumalie kovi. (Gaue 19:11, 12) Tokolahi ia natou ʼae neʼe natou sisio ki te ʼu aluʼaga ʼaia, neʼe natou fia iloʼi meʼa fuli leva.
14 Neʼe faiga e ʼihi kau Sutea ke natou fakahoko he ʼu milakulo ohage ko Paulo. Neʼe natou fia kapu te ʼu temonio ʼi te higoa ʼo Sesu pea mo Paulo. Neʼe talanoa ia Luka ki te ʼu foha ʼe toko 7 ʼo Seva, ʼe kau ʼi te famili pelepitelo, neʼe natou faiga ka natou fai te faʼahi ʼaia. Kae neʼe tali fenei age te temonio ʼae neʼe ulu ʼi te sino ʼo te tagata: “ ʼE au iloʼi ia Sesu, pea ʼe au malama kia Paulo, kae ko ai ia koutou?” Pea neʼe ʼoho te tagata ki te ʼu foha ʼe toko 7 ʼo Seva, ʼo natou feholaki ai, telefua pea mo lavelavea. (Gaue 19:13-16) Neʼe malo ai “te folafola ʼa Sehova” he neʼe ha lelei te malohi ʼae neʼe foaki kia Paulo pea mo te laulaunoa ʼa natou ʼae ʼe kau ki te tauhi hala. Ia ʼaho nei, ʼe manatu e te toko lauʼi miliona hahaʼi ka toʼo pe he tahi te higoa ʼo Sesu, ʼe tali anai ia ia e te ʼAtua, pea ʼe kau ki te kau Kilisitiano moʼoni. Kae neʼe ui e Sesu, ko ia pe ʼae ʼe ina fai ia te finegalo ʼo tana Tamai ʼae ʼe ina maʼu he ʼamanaki lelei.—Mat. 7:21-23.
15. Kotea te faʼifaʼitaki lelei ʼe tuku mai te kau Efeso?
15 Tokolahi te hahaʼi neʼe natou logo ki te aluʼaga ʼae neʼe hoko ki te ʼu foha ʼo Seva pea neʼe natou manavasiʼi ai ki te ʼAtua. Neʼe natou tui leva kia Kilisito pea mo liʼaki tanatou gaohi meʼa faifakalauʼakau. Neʼe mahani te hahaʼi ʼo Efeso ʼi te gaohi meʼa fakatemonio. Neʼe natou faitutuku peʼe fakaʼaogaʼi he ʼu meʼa moʼo puipui natou mai te ʼu laumalie kovi, peʼe ko he ʼu faikole ki te ʼu temonio neʼe tohi ki he pepa. Kae tokolahi te kau Efeso neʼe natou tanaki tanatou ʼu tohi ki te gaohi meʼa fakatemonio, ʼo tutu ia muʼa ʼo te hahaʼi. Neʼe natou fai te faʼahi ʼaia logo la te totogi kovi ʼo ʼanatou tohi. Kapau ʼe fakafuafua tona totogi ʼi te temi nei, ʼe ko lauʼi miliona tupu falā pasifika. d Neʼe tohi fenei e Luka: “Koia, ʼi hona aluʼaga fakaofoofo, neʼe haga mafola aipe te folafola ʼa Sehova pea mo malohi age.” (Gaue 19:17-20) Ko te toe malo ʼaia ʼo te moʼoni ʼi te loi pea mo te gaohi meʼa fakatemonio. Ko he faʼifaʼitakiʼaga lelei ʼaia kia tatou, he ʼe tou maʼuʼuli mo tatou ʼi he malama kua mafola te gaohi meʼa faifakalauʼakau. Kapau ʼe maʼu ʼio tatou he meʼa faifakalauʼakau, ʼe tou fai anai ohage ko te kau Efeso, ʼo tou tutu ke puli. Tou faiga malohi ke tou fakamamaʼo mai te ʼu aga fakalialia ʼaia.
“Neʼe Hoko Te Toe Maveuveu Lahi” (Gaue 19:23-41)
16, 17. (1) Kotea ʼae neʼe fai e Temetelio ʼae neʼe tupu ai te maveuveu ʼi Efeso? (2) Neʼe fakaha feafeaʼi e te kau Efeso tanatou ʼofa vale ki tonatou ʼatua?
16 Neʼe fakamatala leva e Luka ia te puleʼaki kaka neʼe fakahoko e Satana: “Neʼe hoko te toe maveuveu lahi ʼo ʼuhiga mo Te Ala.” Pea neʼe moʼoni te fakamatala ʼa Luka. e (Gaue 19:23) Neʼe kamata te koga ʼuhi ko te tagata tufuga siliva ʼe higoa ko Temetelio. Neʼe fakamanatuʼi e te tagata ki ʼona kauga gaue, ʼe tupu tanatou koloaʼia ko tanatou fakatau ia te ʼu fakatata. Pea neʼe ina ui leva, ko te logo ʼae ʼe fakamafola e Paulo, ʼe fakatupu kovi ki tanatou matani gaue, mai tona aluʼaga ʼae ʼe mole tauhi te kau Kilisitiano ki te ʼu fakatata. Pea neʼe toe palalau ʼo ʼuhiga mo te logologona ʼo Efeso pea mo tanatou fiameʼameʼa ʼo ʼuhiga mo tonatou fenua. Neʼe ina fakatokaga natou, he ʼe feala pe ʼi hina ʼaho ke mole toe vikiʼi ia tonatou ʼatua ko Aletemisi pea mo “meʼa noaʼi” tonatou fale lotu lahi.—Gaue 19:24-27.
17 Hili te palalau ʼa Temetelio, neʼe hoko te koga ʼae neʼe ina fakaʼamu ki ai. Neʼe kalaga leʼo lahi fenei te ʼu tagata tufuga siliva: “ ʼE lahi ia te ʼatua fafine ko Aletemisi ʼo te kau Efeso!” Neʼe gatutu ai te kolo ʼo hoko ai te aluʼaga ʼae neʼe tou palalau ki ai ʼi te kamata ʼo te kapite ʼaeni. f Neʼe fia ulu atu mo Paulo ki te fakatahiʼaga ʼo palalau ki te hahaʼi, kae neʼe taʼofi ia ia e te ʼu tisipulo naʼa hoko he tuʼutamaki ki ai. Neʼe alu leva te tagata ʼe higoa ko Alesatelo kia muʼa ʼo te hahaʼi ʼo faiga ke palalau kia natou. Neʼe ko te Sutea, pea neʼe loto ke mahino te hahaʼi ʼe mole tatau te kau Sutea pea mo te kau Kilisitiano ʼaeni. Kae ʼi te sio ʼa te hahaʼi ko ia ko te Sutea, neʼe natou kalaga ʼo leʼo lahi age: “ ʼE lahi ia te ʼatua fafine ko Aletemisi ʼo te kau Efeso!” Neʼe natou fai fena lolotoga hola ʼe lua. Heʼeki pe fetogi te aga ʼa te hahaʼi lotu ia ʼaho nei, ʼe mole natou aga fakapotopoto.—Gaue 19:28-34.
18, 19. (1) Kotea ʼae neʼe fai e te pule ʼo te kolo ʼo Efeso? (2) ʼE puipui feafeaʼi ia te kau takitaki fakapuleʼaga ia te hahaʼi ʼa Sehova? Pea kotea ʼae ʼe tonu ke tou fai ke leleiʼia tatou e te kau taki?
18 Neʼe haʼu leva te pule ʼo te kolo ʼo fakagata te logoaʼa ʼa te hahaʼi. Neʼe ina ui age ki te kau Efeso ke ʼaua naʼa natou tuʼania te kau Kilisitiano, he ʼe mole natou fai anai he meʼa ʼe kovi ki tonatou fale lotu pea mo tonatou ʼatua. Neʼe mole fai e Paulo pea mo ʼona kaumeʼa he meʼa ʼe kovi ki te fale lotu ʼo Aletemisi pea ʼe ʼi ai te faʼahiga fakatokatoka ʼo te koga ʼi te lao. Neʼe ina fakamahino age kia natou ʼe feala ke fakatuʼa natou e te puleʼaga ʼo Loma ʼuhi ko tanatou fakatahitahi ʼo fakatupu he toe maveuveu feia. Hili ʼaia, neʼe ina fakatotonu leva ke natou mavetevete. Neʼe malū ifo leva tonatou ita ʼuhi ko tana ʼu palalau fakapotopoto.—Gaue 19:35-41.
19 Neʼe mole ko te hoki hoko e he aluʼaga feia, neʼe haofaki ai e he tahi ʼe maʼu tuʼulaga ia te ʼu tisipulo ʼa Sesu, pea ʼe mahino ia ʼe toe hoko anai. Neʼe sio fakatomuʼa ia te apositolo ko Soane ki he ʼu aluʼaga ʼe hoko anai ʼi te ʼu ʼaho fakamuli. ʼE taʼofi anai e ʼihi kau takitaki fakapuleʼaga ia te fakatagaʼi e Satana ia te ʼu tisipulo ʼa Sesu. (Fkha. 12:15, 16) Pea ʼe feala ke tou fakamoʼoni ki ai. Tokolahi te kau tuʼi fakamau neʼe natou fakaʼaogaʼi te lao moʼo fakafealagia ki te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ke natou fakahoko ʼanatou fono pea mo fakamafola te logo lelei ʼo te Puleʼaga ki te hahaʼi. ʼE moʼoni neʼe hoko te ʼu malo ʼaia ʼuhi ko te lelei ʼo tatatou aga. Ohage ko Paulo, neʼe fakaʼapaʼapaʼi ia ia e ʼihi kau takitaki ʼo te kolo ʼo Efeso ʼuhi ko tana poto ʼi te fai ʼo te aga, koia neʼe mole natou loto ke hoko he tuʼutamaki ki ai. (Gaue 19:31) Koia, ʼofa pe ke tokagaʼi e te kau takitaki tatatou aga fakahagatonu pea mo tatatou aga fakaʼapaʼapa, ʼo tupu ai tanatou fia tokoni kia tatou.
20. (1) Kotea tau manatu ki te malohi ʼa te folafola ʼa Sehova ʼi te ʼuluaki sekulo pea ia ʼaho nei? (2) Kotea ʼe ke fakatotonu ke ke fai ke ke kau ki te ʼu malo ʼa Sehova?
20 ʼE mole tou fiafia koa la ʼi tatatou sio ʼae ki te “haga mafola aipe te folafola ʼa Sehova pea mo malohi age” ʼi te ʼuluaki sekulo? ʼE tou toe fiafia ʼi tatatou sio ʼae ki te ʼu malo ʼa Sehova ia ʼaho nei. ʼE ke kau koa mo koe ki te ʼu malo ʼaia? Koia ʼe lelei ke ke taʼofi he ʼu ako mai te ʼu faʼifaʼitaki neʼe tou vakaʼi. Ke ke agavaivai mo ke mulimuli ki te takitaki ʼa te kautahi ʼa Sehova. Hoko atu ʼau faiga, tekeʼi te ʼu meʼa faifakalauʼakau, pea mo ke tuku he pāki lelei ki te hahaʼi ʼi tau aga fakahagatonu, pea mo tau aga fakaʼapaʼapa.
a Vakaʼi te ʼa takai “ Efeso, Kolo Muʼa ʼo Asia.”
b Neʼe fai e Paulo ia tana ʼuluaki tohi ki te kau Kolonito ʼi tana nofo ʼi Efeso.
c Ko te ʼu moʼi kie ʼaia neʼe lagi ko te ʼu musuala neʼe fakaʼaogaʼi e Paulo moʼo holoholoʼi tona laʼe ke ʼaua naʼa hali tona kakava ki ʼona mata. Koia ʼe tou manatu ai, neʼe lagi ina hulu he kie moka ina faʼu te ʼu fale la ʼi te kei uhuuhu.—Gaue 20:34, 35.
d Neʼe talanoa ia Luka kia piesi siliva ʼe 50 000. Kapau ko he ʼu foʼi tenalio, neʼe tonu ke gaue he tahi ia ʼaho ʼe 50 000, peʼe ʼi te ʼaho fuli lolotoga taʼu ʼe 137, pea hoki feala ke ina maʼu ia te foʼi falā ʼaia.
e ʼE ui e ʼihi, neʼe manatu ia Paulo ki te aluʼaga ʼaia ʼi tana tohi fenei ki te kau Kolonito: “Neʼe mole matou iloʼi papau pe la pe neʼe feala ke matou maʼuʼuli.” (2 Ko. 1:8) Kae neʼe lagi manatu ki he tahi aluʼaga fakamataku neʼe hoko ki ai. ʼI tana tohi ʼae neʼe ina “tauʼi te ʼu manu fekai ʼi Efeso,” neʼe felaveʼi moʼoni koa mo he ʼu manu fekai ʼi he malaʼe, peʼe ko ni hahaʼi fakafeagai? (1 Ko. 15:32) Neʼe feala pe ke hoko te ʼu aluʼaga ʼaia ʼe lua.
f Neʼe malohi ʼaupito te ʼu kautahi ʼa te kau tufuga. Koia, hili ki ai taʼu ʼe 100, neʼe lagaʼi e te kautahi ʼa te hahaʼi taʼo pane ia te toe maveuveu lahi ʼi Efeso, ohage ko ʼae neʼe hoko ʼi te temi ʼo Paulo.