1. Fakamatala te ʼu meʼa ʼae neʼe hoko ʼi te ʼAho Lahi ʼo Te Penikosite.

 KUA fiafia pe te hahaʼi ʼi te ʼu ala ʼo Selusalemi. a Kua ʼahu te ʼaletale ʼo te fale lotu, kae hiva te kau Levite ia te hiva ʼe toʼo ko te Hallel (Pesalemo 113 ki te 118), lagi ko he fakatauga, peʼe ko he hiva ʼa he foʼi tokotahi pea tali mai e he foʼi kauhiva. Kua kaugamalie ʼi te kolo ia te hahaʼi haʼu, ia natou ʼae neʼe ʼomai mai mamaʼo, mai Elame, mo Mesopotamia, mo Kapatosia, mo Ponito, mo Esipito pea mo Loma. b Kotea ʼae ʼe hoko? Ko te Penikosite, ʼae ʼe toe fakahigoaʼi ko “te ʼaho lahi ʼo te ʼu ʼuluaki fua ʼae kua matutuʼa.” (Num. 28:26) Ko te ʼaho lahi ʼaia ʼe fai ʼi te taʼu fuli moʼo fakaha ia te fakaʼosi ʼo te taʼukai ʼo te olose kae kamata ia te taʼukai ʼo te fulumeto. Ko he ʼaho fiafia ia.

2. Kotea te ʼu meʼa fakaofoofo ʼae neʼe hoko ʼi te Penikosite ʼo te taʼu 33 H.T.S.?

² ʼI te lagi hola 9 uhu ʼo te temi mafana ʼo te taʼu 33 H.T.S., neʼe hoko ai te meʼa ʼe mole toe galo anai ʼi he temi. Fokifa pe neʼe haʼu ‘he logoaʼa mai te lagi, neʼe hage ko he tuʼani matagi.’ (Gaue 2:2) Neʼe logo te logoaʼa ʼaia ʼi te ʼapi katoa ʼae neʼe maʼopoʼopo ai te toko 120 tisipulo ʼa Sesu. Pea neʼe hoko leva te meʼa fakaofoofo. Ko te ʼu ʼaleloʼi afi neʼe ʼi te ʼu fuga ʼulu ʼa te kau tisipulo takitahi. c ʼI te temi ʼaia, neʼe ‘fonu ai te ʼu tisipulo ʼi te laumalie maʼoniʼoni’ pea mo natou kamata palalau ai ia lea kehekehe. ʼI tanatou mavae mai te ʼapi ʼaia, neʼe ʼofolele ia te hahaʼi fuli ʼae neʼe felaveʼi mo natou ʼi te ala, he neʼe natou mahino ki ʼanatou palalau! ʼEi, neʼe natou tahi logo ki te “palalau ʼi tana lea totonu.”​—Gaue 2:1-6.

3. (1) He koʼe ko te Penikosite ʼo te taʼu 33 H.T.S. ʼe ko he taʼu maʼuhiga ʼo te hisitolia ʼo te tauhi moʼoni? (2) Kotea te pikipikiga ʼo te akonaki ʼae neʼe fai e Petelo pea mo te fakaʼaogaʼi ʼo te ʼu ‘kalavi ʼo te puleʼaga’?

³ Ko te fakamatala fakaofoofo ʼaia ʼe ko he aluʼaga maʼuhiga ʼi te hisitolia ʼo te tauhi moʼoni, ko te fakatuʼu ʼo te puleʼaga ʼo te Iselaele fakalaumalie, te kokelekasio Fakakilisitiano fakanofo. (Kal. 6:16) Kae mole gata ai, he ʼe ʼi te  ʼaho pe ʼaia ʼi te faiakonaki ʼae ʼa Petelo ia muʼa ʼo te kaugamalie, neʼe ina fakaʼaogaʼi te ʼuluaki kalavi ʼo te ʼu ‘kalavi ʼae ʼe tolu ʼo te Puleʼaga.’ Ko te kalavi takitahi ʼe fakafealagia ai ki ni hahaʼi kehekehe ke natou fakahoko ni ʼu pilivilesio makehe. (Mat. 16:18, 19) Neʼe fakafealagia e te ʼuluaki kalavi ʼaia ki te kau Sutea pea mo te kau poloselite ke natou tali ia te logo lelei, pea ke fakanofo natou e te laumalie maʼoniʼoni d ʼa te ʼAtua. Neʼe natou kau ai leva ki te Iselaele fakalaumalie, pea mo maʼu ia te ʼamanaki ʼae ke natou kauga hau pea mo pelepitelo ʼi te Puleʼaga Fakamesia. (Fkha. 5:9, 10) Ki muli age, ʼe foaki age anai ia te pilivilesio ʼaia ki te kau Samalitana pea fakamuli ki te kau Senitile. Kotea te ako ʼe feala ke maʼu e te kau Kilisitiano ʼo te temi nei mai te ʼu meʼa ʼae neʼe hoko ʼi te Penikosite ʼo te taʼu 33 H.T.S.?

4. ʼE hoko feafeaʼi atu e te kokelekasio Fakakilisitiano ʼo te temi nei ia te gaue ʼae neʼe kamata e te kokelekasio ʼae neʼe fakatuʼu ʼi te taʼu 33 H.T.S.?

⁴ Neʼe kamata ia te kokelekasio Fakakilisitiano ʼaki te toko 120 tisipulo ʼae “neʼe natou fakatahitahi fuli ʼi te koga meʼa pe ʼe tahi,” ʼi te koga fale ʼi te lau fata, pea neʼe fakanofo natou e te laumalie maʼoniʼoni. (Gaue 2:1) ʼI te fakaʼosi ʼo te ʼaho, neʼe kua lauʼi afe natou ʼae neʼe papitema ʼi te kokelekasio ʼaia. Ko te kamataʼaga ʼaia ʼo te tuputupu ʼa te kautahi pea ʼe kei lolotoga pe nei tona tuputupu. Ko te kokelekasio Fakakilisitiano ʼo te temi nei, ko ni hahaʼi tagata mo fafine ʼe natou manavasiʼi ki te ʼAtua, pea ko te ‘logo lelei ʼo te puleʼaga’ ʼe natou ‘fakamafola ʼi te kele katoa ko he fakamoʼoni ki te ʼatu puleʼaga,’ pea hoki hoko mai anai ia te fakaʼosi.​—Mat. 24:14.

5. Kotea ʼape te ʼu tapuakina ʼe maʼu anai ʼe natou ʼae ʼo te kokelekasio Fakakilisitiano ʼo te ʼuluaki sekulo pea mo ʼae ʼo te temi nei?

⁵ ʼE liliu anai te kokelekasio Fakakilisitiano ko he matapuna fakalotomalohi  fakalaumalie ki tana hahaʼi, ia te kau fakanofo pea ki muli age “ ʼihi atu ovi.” (Soa. 10:16) ʼI tana tohi ʼae ki te kau Kilisitiano ʼo Loma, neʼe vikiʼi e Paulo ia tanatou fetokoniʼaki ʼae ʼi te kokelekasio: “ ʼE au fakaʼamu ke au sio kia koutou, ke feala haku vaevae mo koutou he ʼu meʼa ʼofa fakalaumalie ke kotou malolohi ai, pea ke feala ke tou fefakalotomalohiʼaki ʼaki takotou tui pea mo taku tui.”​—Loma 1:11, 12.

6, 7. ʼI te temi nei, ʼe fakahoko feafeaʼi e te kokelekasio Fakakilisitiano tana gaue ʼae ke fakamafola ki te atu puleʼaga fuli?

⁶ Heʼeki fetogi ia ʼaho nei te ʼu fakatuʼutuʼu ʼa te kokelekasio Fakakilisitiano, kei tatau pe ohage ko te ʼuluaki sekulo. Neʼe foaki e Sesu ki ʼana tisipulo ia te toe gaue lahi kae fakafiafia tona fakahoko. Neʼe ina ui fenei: “Kotou . . . fai ni tisipulo ʼi te hahaʼi ʼo te ʼu fenua fuli pe, ʼo kotou papitemaʼi natou ʼi te huafa ʼo te Tamai mo te ʼAlo pea mo te laumalie maʼoniʼoni, ʼo akoʼi natou ke natou mulimuli ki te ʼu meʼa fuli ʼae neʼe au fakatotonu atu kia koutou.”​—Mat. 28:19, 20.

⁷ ʼI te temi ʼaeni, ʼe ko te kokelekasio Fakakilisitiano ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼae ʼe fakaʼaogaʼi moʼo fakahoko ia te gaue faifakamafola. Kae ʼe mole faigafua te fakamafola ki ni hahaʼi ʼe natou palalau ʼi he tahi lea. Koia ʼae neʼe ta ai e te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ia te ʼu tohi Fakatohi-tapu ia lea ʼe 1 000 tupu. Kapau ʼe ke lagolago malohi ki te ʼu gaue ʼa te kokelekasio, ʼo ke fakamafola ia te Puleʼaga pea mo fai ni tisipulo, pea ke ke fiafia. ʼI tau fai te ʼu gaue ʼaia ʼe ke kau ai ia natou ʼae ʼi te temi nei, ʼe natou maʼu te pilivilesio ʼo fai he fakamoʼoni katoa ʼo ʼuhiga mo te huafa ʼo Sehova.

8. Kotea te ʼu tapuakina ʼe maʼu e natou fuli ʼae ʼi te kokelekasio?

⁸ Neʼe foaki mai e Sehova ia te ʼu tehina ʼi te malamanei katoa moʼo tokoni kia tatou ke tou ʼutakiʼi ʼaki he lotofiafia ia te ʼu temi faigataʼa ʼaeni. Neʼe ui fenei e Paulo ʼi tana tohi ki te kau Kilisitiano Hepeleo: “Tou fetokagaʼaki ke tou feugaʼaki ki te ʼofa pea mo te ʼu gaue lelei, ʼo mole tou liʼaki tatatou fakatahi, ohage ko te agamahani ʼa ʼihi, kae ke tou fefakalotomalohiʼaki, pea ke laka age tatatou fai te ʼu faʼahi ʼaia koteʼuhi kua ovi mai te ʼaho ʼo te ʼAtua.” (Hep. 10:24, 25)  Ko he meʼa ʼofa mai ia Sehova ia te kokelekasio Fakakilisitiano, ke fakalotomalohiʼi ai ʼihi pea mo koe pe foki. Fakaovi ki ʼou tehina mo tuagaʼane fakalaumalie. ʼAua naʼa ke liʼaki ʼi he temi ia te ʼu fakatahitahi, ia te ʼu fono Fakakilisitiano.

9, 10. Kotea ʼae neʼe fai e ʼihi ke tupu ai hanatou faifakamafola ki te hahaʼi ʼae ʼe palalau ʼi he tahi lea?

⁹ Fakakaukau age ia te toe fiafia lahi neʼe logoʼi e te hahaʼi Sutea pea mo poloselite ʼi te Penikosite ʼo te taʼu 33 H.T.S. ʼE mahino ia, tokolahi ia natou neʼe lagi natou lea tahi, te Fakakeleka peʼe ko te Fakahepeleo. Kae ʼi te Penikosite kua “natou tahi logo ki [te kau tisipulo ʼe natou] palalau ʼi tana lea totonu.” (Gaue 2:6) ʼE mahino ia neʼe malave ki ʼonatou loto ia tanatou logo ki te logo lelei ʼi tanatou ʼu lea totonu. ʼE moʼoni ʼi te temi nei, ʼe mole maʼu fakamilakulo e te kau Kilisitiano ia te palalau ia lea kehekehe. Kae tokolahi ʼe natou fai puleʼaki ke natou fakamafola ia te logo ʼo te Puleʼaga ki ni hahaʼi ʼe palalau ʼi he tahi lea. ʼO feafeaʼi? Ko ʼihi ʼe natou ako he lea moʼo lagolago ki he kokelekasio matapule ʼe ovi age pe kio natou, peʼe natou olo ki he tahi fenua. Pea ʼi te agamahani ʼe punamaʼuli ʼosi te hahaʼi ki ʼanatou faiga ʼae ke natou palalau ʼi tanatou lea.

¹⁰ Ohage la ko Christine mo te ʼu Fakamoʼoni ʼe toko fitu, neʼe natou ako ia te lea Gujarati. ʼI te tahi ʼaho, neʼe fakamalo ki te fafine Gujerat ʼe kauga gaue mo ia. Neʼe punamaʼuli ia te kiʼi fafine Initia ʼaia, pea mo ina fia iloʼi pe koʼe ʼe faiga malohi ia Christine ke ina ako ia te lea Gujarati. Neʼe feala ai kia Christine ke fakamafola ki ai. Neʼe ui fenei age e te kiʼi fafine kia Christine: “ ʼE mole he tahi age lotu ʼe ina uga ʼana hahaʼi ke natou ako he lea faigataʼa feia. ʼE mahino ia, ko he logo maʼuhiga ʼae ʼe kotou fia fakaha.”

11. ʼE feafeaʼi hatatou nofo teuteu ke tou fakamafola ia te logo ʼo te Puleʼaga ki te hahaʼi ia lea kehekehe?

¹¹ ʼE mole feala ki te hahaʼi fuli ke natou lava ako he tahi age lea. Kae ʼe  feala pe hatatou nofo teuteu ke tou tala ia te logo ʼo te Puleʼaga ki ni hahaʼi matapule. ʼO feafeaʼi? ʼE tou lava fakaʼaogaʼi te JW Language^® moʼo akoako ai he ʼu kiʼi ʼuluaki faipalalau faigafua. ʼE toe feala pe hakita ako he ʼu kiʼi faipalalau ʼi he lea ʼa niʼihi ke tupu ai hanatou fia logo. Tou fakaha age totatou tuʼasila jw.org ʼi te neti, mo te ʼu viteo kehekehe ʼae ʼi ai, ʼo feia mo te ʼu tohi ʼae ʼi ʼanatou lea. Kapau ʼe tou fakaʼaogaʼi ia te ʼu meʼa gaue ʼaia ʼi tatatou minisitelio, ʼe tou toe fiafia pe ohage ko ʼotatou tehina ʼo te ʼuluaki sekulo, ʼi te temi ʼae neʼe ʼofolele ai te hahaʼi matapule ʼi tanatou ‘tahi logo ki te logo lelei ʼi tana lea.’

12. (1) Kotea ʼae neʼe ui e te polofeta ko Soele ʼo ʼuhiga mo te meʼa fakamilakulo ʼae neʼe hoko ʼi te Penikosite ʼo te taʼu 33 H.T.S.? (2) He koʼe neʼe tonu ke hoko ʼi te ʼuluaki sekulo ia te lea fakapolofeta ʼa Soele?

¹² “Neʼe tuʼu ake ia Petelo” ʼo palalau ki te hahaʼi ʼo te ʼu fenua kehekehe. (Gaue 2:14) Neʼe ina fakamahino kia natou fuli ʼae neʼe fia fagono age, ko te fealagia fakamilakulo ʼae ke palalau ia lea kehekehe neʼe kua foaki e te ʼAtua, ʼo mulimuli ki te lea fakapolofeta ʼaeni ʼa Soele: “ ʼE au foaki anai toku laumalie ki te faʼahiga hahaʼi fuli.” (Soe. 2:28) ʼI muʼa ʼo tana hake ki selo, neʼe fakapapau age e Sesu ki ʼana tisipulo: “ ʼE au kole anai ki te Tamai pea ʼe ina foaki atu anai he tahi age tokoni,” pea mo ina tala fakahagatonu age neʼe ko “te laumalie.”​—Soa. 14:16, 17.

13, 14. Neʼe faigaʼi feafeaʼi e Petelo ke malave ʼana palalau ki te loto ʼo te hahaʼi ʼae ʼi te nofoʼaki? Pea ʼe tou faʼifaʼitakiʼi feafeaʼi ia tana faʼahiga fai?

¹³ Pea neʼe fakaʼosi e Petelo ia tana akonaki ʼaki te ʼu palalau fakahagatonu ʼaeni: “Ke iloʼi papau e te puleʼaga katoa ʼo Iselaele kua fakanofo ia ia e te ʼAtua ke ʼAliki pea mo Kilisito, ia Sesu ʼae neʼe kotou tutuki ki te pou.” (Gaue 2:36) ʼE moʼoni, tokolahi ia natou ʼi te nofoʼaki neʼe mole natou sio tonu ki te matehi ʼae ʼo Sesu ʼi te pou fakamamahi. Kae mai tona aluʼaga ʼae neʼe natou kau ki te puleʼaga ʼo Iselaele, ʼe natou lakahala mo natou ki te matehi ʼae ʼo Sesu. Kae tou fakatokagaʼi, neʼe palalau fakaʼapaʼapa ia Petelo ki ʼona tehina Sutea, he neʼe ina loto ke malave ki ʼonatou loto ʼana palalau. Neʼe mole faiga ia ke ina  fakalotomamahiʼi natou, kae ke natou fakahemala. Neʼe lave kovi koa ki te hahaʼi tana ʼu palalau? Kailoa ia, kae neʼe natou “fakahemala ʼaupito.” ʼO natou fehuʼi age: “Kotea ʼae ʼe tonu ke matou fai?” ʼI te mata fakaʼapaʼapa ʼae ʼo te faiakonaki ʼa Petelo, neʼe lagi malave ai ki te tokolahi, ʼo tupu ai ia hanatou fia fakahemala.​—Gaue 2:37.

¹⁴ ʼE tou lava faʼifaʼitakiʼi ia te faʼahiga palalau ʼa Petelo ke malave ki te loto ʼo te hahaʼi. Ka tou faifagonogono ki he tahi, ʼaua naʼa tou fakatau tuʼumaʼu ki ʼana manatu ʼae ʼe mole alu tahi mo te Tohi-Tapu. Kae tou faigaʼi ke tou fakatupu he faipalalau ʼaki ni ʼu palalau ʼe feala ai he felogoi. Kapau ʼe tou fakafealagia he felogoi mo he tahi, ʼe feala leva hatatou uga fakapotopoto ia ia ke ina fakakaukauʼi he manatu ʼaki te Folafola ʼa te ʼAtua. ʼI te agamahani, ka lelei hatatou fakaha te ʼu moʼoni Fakatohi-tapu, pea ʼe fia logo anai ia te hahaʼi fakamalotoloto.

15. (1) Kotea ʼae neʼe ui e Petelo? Pea neʼe kotea te tali ʼa te hahaʼi ki ai? (2) He koʼe neʼe feala pe ʼi te ʼaho ʼaia ke papitema ia te toko lauʼi afe hahaʼi ʼae neʼe logo ki te logo lelei ʼi te Penikosite?

¹⁵ ʼI te ʼaho maʼuhiga ʼaia ʼo te Penikosite ʼo te taʼu 33 H.T.S., neʼe ui e Petelo ki te kau Sutea pea mo te kau poloselite ʼae neʼe fagono ki tana faiakonaki: “Kotou fakahemala pea mo kotou tahi papitema.” (Gaue 2:38) Pea teitei pe ki te toko 3 000 neʼe natou papitema, lagi ʼi he ʼu foʼi vai ʼi Selusalemi e peʼe ʼi ʼona tafaʼaki. Neʼe vave fau koa tonatou papitemaʼi? Ko he ako koa ki te kau ako Tohi-Tapu pea mo te ʼu fanau ʼa te kau Fakamoʼoni ke natou foimo papitema kae mole heʼeki natou tokalelei ki ai? Kailoa ia. Tou manatuʼi ko te kau Sutea pea mo te kau poloselite ʼae neʼe papitema ʼi te Penikosite ʼo te taʼu 33 H.T.S., neʼe ko he kau ako fakamalotoloto ʼo te Folafola ʼa te ʼAtua pea neʼe natou kau ki te puleʼaga ʼae neʼe kua foaki ʼonatou maʼuli kia Sehova. Tahi ʼae, neʼe kua natou fakaha ia tanatou faʼafai ki te tauhi, ʼaki tanatou  ʼomai ʼae mai mamaʼo ki te ʼaho lahi ʼaia ʼe fai ʼi te taʼu fuli. ʼI tanatou kua tali te ʼu moʼoni tafito ʼo ʼuhiga mo te tuʼulaga ʼo Sesu Kilisito ʼi te fakahoko ʼae ʼo te fakatuʼutuʼu Fakaʼatua, neʼe kua natou tokalelei ke hoko atu tanatou tauhi ki te ʼAtua, kae ʼi te temi nei ʼaki tanatou kua liliu ko ni tisipulo ʼa Kilisito kua papitema.

16. Neʼe feafeaʼi ia te maʼuli fakasakilifisio ʼa te kau Kilisitiano ʼo te ʼuluaki sekulo?

¹⁶ ʼE mahino ia, neʼe tapuakiʼi e Sehova ia te kutuga ʼaia. ʼE ui fenei e te fakamatala: “Ko te kau tisipulo foʼou fuli ʼaia neʼe natou fakatahitahi pea mo natou fevaevaeʼaki te ʼu meʼa fuli ʼae neʼe natou maʼu, pea neʼe natou fakatau ʼonatou kele mo ʼonatou koloa fuli, pea neʼe natou tufa leva te falā, ʼo mulimuli ki te meʼa ʼae neʼe ʼaoga kia natou takitokotahi.” f (Gaue 2:44, 45) ʼE mahino ia, ʼe fia muliʼi e te kau Kilisitiano moʼoni fuli ia te taʼi maʼuli ʼofa ʼaia pea mo maʼuli fakasakilifisio.

17. Kotea te ʼu aluʼaga maʼuhiga ʼe tonu ke fakahoko e he tahi ke feala ai hana papitema?

¹⁷ Ia muʼa ʼo te foaki ʼo te maʼuli ʼa he tahi pea mo papitema, ʼe tonu muʼa ke ina fakahoko ia te ʼu aluʼaga maʼuhiga ʼe fakahaha ʼi te Tohi-Tapu. ʼE tonu muʼa ke ina maʼu ia te ʼatamai malama ʼo te Folafola ʼa te ʼAtua. (Soa. 17:3) Pea ke tui pea mo fakahemala ke maliu mai tona maʼuli ʼae ʼi muʼa atu, ʼo fakahemala fakamalotoloto. (Gaue 3:19) ʼOsi ʼaia pea tafoki mai, ko tona fakaʼuhiga ke situʼa ki tona maʼuli ʼafea, pea ke ina fai ni ʼu gaue lelei ʼe alu tahi mo te finegalo ʼo te ʼAtua. (Loma 12:2; Efe. 4:23, 24) ʼI tana kua fakahoko te ʼu aluʼaga ʼaia, kua feala leva ʼi te faikole ke ina foaki tona maʼuli ki te ʼAtua, pea mo papitema.​—Mat. 16:24; 1 Pet. 3:21.

18. Kotea te pilivilesio ʼe foaki ki te ʼu tisipulo ʼa Kilisito?

¹⁸ Ko koe koa ko he tisipulo ʼa Sesu Kilisito, kua foaki tou maʼuli pea mo ke papitema? Kapau ʼe ke ʼio ki ai, fakafetaʼi ki te pilivilesio ʼae kua foaki atu. Ohage ko te ʼu tisipulo ʼo te ʼuluaki sekulo ʼae neʼe fonu ʼi te laumalie maʼoniʼoni, ʼe feala ke fakaʼaogaʼi lahi mo koe ke ke fai he fakamoʼoni katoa ʼo ʼuhiga mo Sehova pea mo fai tona finegalo.