1-3. He koʼe neʼe alu ia te apositolo ko Paulo ki Kolonito? Pea kotea ʼae neʼe hoha ki ai?

 ʼI TE fakaʼosi ʼo te taʼu 50 H.T.S., neʼe alu ia Paulo ki Kolonito. Ko te kolo ʼaia neʼe lahi ai te ʼu fale koloa, pea neʼe kaugamalie ʼaupito te kau Keleka, mo te kau Loma pea mo te kau Sutea neʼe maʼuʼuli ai. a Neʼe mole alu Paulo ʼo faifakatau peʼe kumi gaue, kae ko tana fakatuʼutuʼu tafito ko te fakamafola ʼo te logo lelei ʼo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua. Kae ʼe tonu muʼa ke ina kumi hona nofoʼaga, he neʼe mole loto ke liliu ko he kavega ki he tahi. Neʼe mole loto ke manatu te hahaʼi ʼe ina maʼu tona maʼuli ʼi tana fakamafola te folafola ʼa te ʼAtua. Kotea ka ina fai?

² Ko te gaue ʼa Paulo ʼe ko te faʼu fale la. Neʼe mole ko he gaue faigafua, kae neʼe lotomalohi ke ina fakahoko te gaue ʼaia moʼo taupau tona maʼuli. ʼE ina maʼu anai koa hana gaue ʼi te kolo hahaʼi ʼaeni? ʼE ina lava maʼu anai koa hona nofoʼaga lelei? Logo tona ʼu tuʼania ʼaia, kae neʼe hoha tafito ki tana gaue faifakamafola.

³ Neʼe nofonofo fualoa ia Paulo ʼi Kolonito, pea neʼe fua lelei ʼosi tana faifakamafola. ʼE tou vakaʼi anai te ʼu gaue neʼe ina fakahoko ʼi Kolonito pea mo feafeaʼi hatatou faʼifaʼitakiʼi ke tou foaki he fakamoʼoni katoa ʼo ʼuhiga mo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua ʼi totatou telituale?

4, 5. (1) Neʼe nofo ʼifea ia Paulo ʼi tana tau atu ki Kolonito? Pea kotea te gaue neʼe ina fai? (2) He koʼe neʼe poto ia Paulo ʼi te faʼu fale la?

⁴ Mole faʼa fualoa ki te tau atu ʼa Paulo ki Kolonito, neʼe felaveʼi mo te taumatuʼa tali kaiga lelei. Ko te tagata Sutea ko Akila pea mo Pilisila, peʼe Pilisika. Neʼe olo te taumatuʼa ʼo maʼuli ʼi Kolonito ʼuhi ko te fakatotonu ʼae neʼe fai e te Hau ʼo Loma ko Kolote ‘ki te kau Sutea ke natou mavae fuli ʼi Loma.’ (Gaue 18:1, 2) Neʼe nā fakaʼapi ia Paulo pea mo gaue fakatahi mo ia. ʼE ui fenei: “ ʼUhi neʼe tatau tanatou gaue, ʼae ko te faʼu ʼo he ʼu fale la, koia neʼe nofo ai ʼi tonā ʼapi ʼo gaue mo naua.” (Gaue 18:3) Neʼe nofo ʼi te ʼapi ʼo Akila mo Pilisila lolotoga tana nofo ʼi Kolonito ki te gaue faifakamafola. Neʼe lagi fai e  Paulo ʼi te ʼapi ʼaia, ʼihi tohi ʼi ʼana tohi ʼae ʼe tou maʼu ʼi te Tohi-Tapu. b

⁵ He koʼe ʼe ui ko te gaue ʼa Paulo ko te faʼu fale la, kae neʼe ko te tagata neʼe akoʼi ‘e Kamaliele totonu?’ (Gaue 22:3) Ki te kau Sutea ʼo te ʼuluaki sekulo, neʼe mole kovi te akoʼi ki ʼanatou fanau he gaue, tatau aipe pe neʼe ko he ʼu fanau neʼe ako. Neʼe tupu ia Paulo ʼi Talesi, ʼi Silisia, neʼe ko he kolo neʼe iloa ʼuhi ko te ʼu la ʼae ʼe natou faʼu ʼaki ʼanatou fale la, ʼe higoa ko te cilicium. Neʼe lagi ako e Paulo te faʼu ʼo te ʼu fale la ʼi tana kei tupulaga. Kotea te gaue ʼaia? Ko te lalaga he kie matolu, mo sipi pea mo tui moʼo faʼu ʼaki he ʼu fale la. Neʼe ko he gaue kinakina.

6, 7. (1) Kotea te sio ʼa Paulo ʼo ʼuhiga mo tana gaue faʼu fale la? Pea he koʼe ʼe tou iloʼi neʼe toe maʼu e Akila mo Pilisila te faʼahiga sio ʼa Paulo? (2) Ia ʼaho nei, ʼe faʼifaʼitakiʼi feafeaʼi e te kau Kilisitiano ia Paulo, mo Akila pea mo Pilisila?

⁶ Neʼe mole manatu ia Paulo ke ina fai te gaue ʼaia ʼi tona maʼuli katoa. Neʼe ina fai te gaue ʼaia ke feala hana toʼo te ʼu meʼa ʼe ʼaoga ki ai, ke feala hana fakahoko tana gaue faifakamafola mo tala te logo lelei, kae ‘mole kole falā’ ki he tahi. (2 Ko. 11:7) Kotea te manatu ʼa Pilisila mo Akila ʼo ʼuhiga mo tanā gaue? Neʼe lagi nā maʼu te faʼahiga manatu ʼa Paulo, mai tona aluʼaga ʼae ko naua ko he ʼu Kilisitiano. Koia ʼi te temi ʼae neʼe mavae ai Paulo ʼi Kolonito ʼi te taʼu 52 H.T.S., neʼe toe mavae mo naua ʼo muliʼi ia ia ki Efeso, pea neʼe toe fakaʼaogaʼi e te kokelekasio tonā ʼapi ke fai ai te ʼu fono. (1 Ko. 16:19) Ki muli age, neʼe toe liliu mai ki Loma pea neʼe nā toe liliu ki Efeso. Neʼe nā fakamuʼamuʼa ia te Puleʼaga ʼo te ʼAtua, pea mo gaue kinakina maʼa ʼihi, koia neʼe lotofakafetaʼi ai “te ʼu kokelekasio fuli ʼi te ʼu puleʼaga kehekehe” ʼo ʼuhiga mo naua.​—Loma 16:3-5; 2 Tim. 4:19.

⁷ ʼI te temi nei, ʼe faʼifaʼitakiʼi e te kau Kilisitiano ia Paulo, mo Akila pea mo Pilisila. ʼE  natou fai ia meʼa fuli ke ʼaua naʼa natou “liliu ko he kavega mamafa ki he tahi pe.” (1 Tes. 2:9) Tokolahi te kau faifakamafola temi katoa ʼe natou gaue ʼi ʼihi ʼaho pe ʼo te vahaʼa, peʼe ko ni mahina ʼi te taʼu, ke feala hanatou maʼu hanatou foʼi falā, kae natou hoko atu tanatou gaue faifakamafola. ʼE natou tuha mo te fakavikiviki. Tokolahi ʼi te hahaʼi ʼa Sehova, ʼe natou hage ko Akila mo Pilisila, ʼe natou lotolelei ʼo fakaʼapi te ʼu taupau fakasiliko. Ko natou ʼae ʼe “tali kaiga” ʼe natou mahino ki te ʼu fakalotomalohi ʼe natou maʼu ai.​—Loma 12:13.

8, 9. Kotea ʼae neʼe fai e Paulo ʼi te fakafeagai ʼa te kau Sutea ki tana faifakamafola? Pea neʼe alu ʼo faifakamafola ʼifea?

⁸ ʼI te temi ʼae neʼe haʼu ia Silasi pea mo Timoteo mai Masetonia mo ni  meʼa ʼofa, neʼe toe fakaha e Paulo tana faʼahiga sio ki te gaue. (2 Ko. 11:9) ʼE ui ʼi te Tohi-tapu: “Neʼe tokaga tafito leva ia Paulo ʼo fakamafola te folafola.” Peʼe ko te Tohi-Tapu Bible en français courant: “Neʼe ina fakaʼaogaʼi tona temi katoa ki te faifakamafola.” (Gaue 18:5) Kae neʼe fakafeagai leva te kau Sutea ki ai ʼuhi ko tana faifakamafola. Koia neʼe ina tūtū ai ʼona mutuʼi meʼa moʼo fakaha kia natou, kapau ʼe natou mamate ʼuhi ko tanatou fakafisi ki te logo ʼo ʼuhiga mo Kilisito, ʼe mole ko tana hala. Neʼe ina ui fenei ki te kau Sutea: “ ʼE ko takotou ia hala mo kapau ʼe mole haofaki koutou. ʼE mole ko haku ia hala. ʼI te temi leva ʼaeni, ʼe au alu anai ki te hahaʼi ʼae ʼe mole Sutea.”​—Gaue 18:6; Esk. 3:18, 19.

⁹ Kofea ʼae ka alu anai ki ai Paulo ʼo faifakamafola? Neʼe fakatalitali ia ia e te tagata ʼe higoa ko Titiasi Susito, ko te Keleka neʼe ina tali ia te moʼoni pea ʼe tuʼu ovi tona ʼapi ki te sinakoka. Koia neʼe mavae ia Paulo ʼi te sinakoka ʼo alu ki te ʼapi ʼo Susito. (Gaue 18:7) ʼE moʼoni neʼe nofo ʼi te ʼapi ʼo Akila mo Pilisila ʼi te temi ʼae neʼe nofo ai ʼi Kolonito, kae ko te ʼapi ʼo Susito ʼae neʼe ina fakatuʼutuʼu tafito ai tana gaue faifakamafola.

10. Kotea ʼae ʼe ha ai neʼe fakatotonu pe e Paulo ke faifakamafola pe ki te hahaʼi ʼae ʼe mole Sutea?

¹⁰ Neʼe ui e Paulo ko tana alu ʼae ʼo faifakamafola ki te hahaʼi ʼae ʼe mole Sutea. Ko tona fakaʼuhiga koa ʼe situʼa ki te kau Sutea, mo natou ʼae neʼe natou tali te lotu Fakasutea, tatau aipe pe ʼe natou fia logo ki te moʼoni? Kailoa ia. Ohage la, “neʼe tui leva ki te ʼAliki ia Kilisipusi, te pule ʼo te sinakoka, ʼo feia mo tona loto fale katoa.” Pea tokolahi te hahaʼi ʼo te sinakoka neʼe natou fai ohage ko Kilisipusi, koia ʼe ui ai ʼi te Tohi-Tapu: “Tokolahi te kau Kolonito ʼae neʼe logo ki te logo lelei, neʼe natou tui pea mo papitema.” (Gaue 18:8) Neʼe fakatahitahi leva te kokelekasio foʼou ʼo Kolonito ʼi te ʼapi ʼo Titiasi Susito ʼo fai tanatou ʼu fono Fakakilisitiano. Neʼe ko Luka ʼae neʼe ina fai ia te tohi ʼo Gaue, pea neʼe ina fakamatala ia te ʼu aluʼaga ʼae neʼe hoko, mo fakahoahoa lelei. Koia ʼe tou mahino ai, neʼe tali e te hahaʼi ʼaia Sutea peʼe kailoa, ia te moʼoni, hili te tūtū e Paulo ʼona mutuʼi meʼa. ʼE ha mai ʼi te aluʼaga ʼaia te poto ʼo Paulo ʼi te fai he ʼu puleʼaki ki tana faifakamafola.

11. ʼE faʼifaʼitakiʼi feafeaʼi e te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ia Paulo moka olo kia natou ʼae ʼe kau ki he lotu Fakakilisitiano?

¹¹ ʼE lahi te ʼu fenua ʼe tuʼu malohi ai te lotu Fakakilisitiano pea ʼe natou puleʼi te hahaʼi. ʼI ʼihi fenua pea mo ʼihi motu, neʼe kaugamalie te hahaʼi neʼe papitemaʼi e te kau misionea ʼo te Keletiate. Kae tokolahi te hahaʼi ʼe natou lau ko natou ko te kau Kilisitiano, kae ʼe natou popula ki te ʼu talatisio fakalotu, ohage la ko te kau Sutea ʼo Kolonito ʼo te ʼuluaki Sekulo. Kae ohage pe ko Paulo, ʼe tou olo ʼo faifakamafola kia natou. ʼE mole tou lotovaivai, tatau aipe pe ʼe natou fakafeagai mai peʼe fakatagaʼi tatou e ʼonatou takitaki lotu. ʼE moʼoni ʼe “natou faʼafai ʼi tanatou tauhi ki te ʼAtua, kae ʼe mole alu tahi ia mo te ʼatamai malama totonu,” kae ʼe ʼi ai pe ʼihi ia natou ʼe natou agavaivai pea ʼe natou fakaʼamu ke natou maʼu ia te moʼoni.​—Loma 10:2.

12. Kotea te fakalotomalohi neʼe fai kia Paulo?

¹² Neʼe feʼekeʼaki e Paulo pe ʼe tonu ke hoko atu tana faifakamafola ʼi Kolonito. Kae neʼe ha age leva ia te ʼAliki ko Sesu ʼi te tahi po ʼo ina ui fenei age: “ ʼAua naʼa ke mataku, kae ke ke haga palalau pea ʼaua naʼa ke fakalogologo, koteʼuhi ʼe au nofo mo koe, pea ʼe mole he tahi anai ʼe ina ʼohofi pea mo gaohi koviʼi koe, he ʼe lahi taku hahaʼi ʼi te kolo ʼaia ʼe kei toe ke fakatahiʼi.” (Gaue 18:9, 10) ʼI fakalotomalohi leva. Ko te ʼAliki totonu ʼae neʼe ina ui age ʼe ina puipui anai ia ia pea ʼe tokolahi te hahaʼi ʼi te kolo ʼe natou tali anai te logo lelei. Kotea ʼae neʼe fai e Paulo? ʼE tou lau fenei: “Neʼe nofo ʼi ai ʼi te taʼu katoa pea mo mahina ʼe ono, ʼo ina akoʼi kia natou te folafola ʼa te ʼAtua.”​—Gaue 18:11.

13. Kotea ʼae neʼe manatu ki ai ia Paulo ʼi tana fakaovi ki te fakamauʼaga? Pea he koʼe neʼe tui ʼe mole fakapogi anai ia ia?

¹³ Neʼe nofo ia te apositolo ko Paulo taʼu katoa ʼi Kolonito, hili ʼaia neʼe ina maʼu he tahi fakamoʼoni mai te ʼAliki. Kotea ʼae neʼe hoko? “Neʼe fakafeagai fakatahi ia te kau Sutea kia Paulo pea mo natou ʼave ia ia ki te fakamauʼaga,” ʼe fakahigoa ko te bêma. (Gaue 18:12) Neʼe tuʼu ia te fakamauʼaga ʼaia ʼi te lotomalie ʼo te fakatauʼaga koloa. Neʼe ko he faʼahi maʼoluga neʼe faʼu ʼaki te lauʼi maka maʼuhiga pea mo ni fakatata matalelei. Neʼe feala ke fakatahitahi te toe hahaʼi kaugamalie ʼi te muʼa fakamauʼaga. Neʼe fai te ʼu fekumi alekeolosia ʼi te koga meʼa ʼaia, pea neʼe iloʼi ai neʼe tuʼu ovi ia te fakamauʼaga ki te sinakoka pea mo te ʼapi ʼo Titiasi Susito. ʼI te fakaovi atu ʼa Paulo ki te fakamauʼaga, neʼe lagi manatu ki te temi ʼae neʼe matehi ai ia Setefano, ʼae ʼe tautau ui ko te ʼuluaki maletile Kilisitiano. ʼI te temi ʼaia, neʼe kei higoa ia Paulo ko Saulo, pea “neʼe lagolago ia Saulo ki te fakapogi ʼo Setefano.” (Gaue 8:1) ʼE fakapogi anai koa mo ia? Kailoa, he neʼe fakapapau e Sesu ki ai: “ ʼE mole he tahi anai ʼe ina ʼohofi pea mo gaohi koviʼi koe.”​—Gaue 18:10, Bible en français courant.

14, 15. (1) Kotea te tukugakovi ʼae neʼe fai e te kau Sutea kia Paulo? Pea he koʼe neʼe mole loto e Kalione ke ina fakamauʼi ia Paulo? (2) Kotea ʼae neʼe hoko kia Sositene? Pea kotea ʼae neʼe hoko leva ki ʼamuli?

¹⁴ Kotea ʼae neʼe hoko ʼi te tau atu ʼa Paulo ki te fakamauʼaga? Ko te tui fakamau  neʼe ko te kovana Loma mai Akaia ʼe higoa ko Kalione. Neʼe ko te taʼokete ʼo te tagata faifilosofia ko Sénèque. Neʼe tukugakoviʼi e te kau Sutea ia te apositolo ko Paulo ʼo natou ui fenei: “ ʼE akoʼi e te tagata ʼaeni ia te hahaʼi ke natou atolasio ki te ʼAtua ʼi hona faʼahiga fai ʼe fakafeagai ki te lao.” (Gaue 18:13) Neʼe hage pe ʼe natou ui ʼe maumauʼi e Paulo ia te lao ʼaki tana faifakamafola. Kae neʼe tokagaʼi e te kovana ko Kalione, neʼe mole fai e Paulo “he aga ʼe kovi peʼe ko he hala mamafa.” (Gaue 18:14) Neʼe mole kau ia Paulo ki te ʼu fihi ʼa te kau Sutea. Koia ʼi muʼa ʼo te fai e Paulo he palalau, neʼe ina ui ʼe mole ina fia fakamauʼi te aluʼaga ʼaia. Neʼe iita ʼosi te kau Sutea. Pea neʼe natou fakato tonatou ita kia Sositene, te tagata ʼae ʼe ina fetogi ia te pelesita ʼo te sinakoka ko Kilisipusi. Neʼe natou puke fuli leva ia Sositene, “pea mo natou ta ia ia ʼi muʼa ʼo te fakamauʼaga.”​—Gaue 18:17.

¹⁵ He koʼe neʼe tuku e Kalione te hahaʼi ke natou ta ia Sositene? Neʼe lagi manatu koa, ko ia ʼae neʼe ina uga te hahaʼi ke natou fakafeagai kia Paulo, koia ʼae neʼe natou maliu ai ʼo ta ia ia? ʼE mole tou iloʼi tona tupuʼaga, kae ʼe hage neʼe iku lelei pe kia Sositene. Hili ki ai ni taʼu, ʼi te ʼuluaki tohi ʼae neʼe fai e Paulo ki te kau Kolonito, neʼe palalau ʼo ʼuhiga mo he tehina ʼe higoa ko Sositene. (1 Ko. 1:1, 2) Neʼe ko te tagata koa ʼae neʼe ta e te hahaʼi? Kapau ko ia, neʼe lagi ina tali leva te moʼoni ʼuhi ko te aluʼaga ʼae neʼe hoko kia ia.

16. Kotea te fakalotomalohi neʼe fai mai e Sesu kia tatou?

¹⁶ Tou manatuʼi, ko te temi ʼae neʼe fakafeagai kovi ai te kau Sutea ki te faifakamafola ʼa Paulo, ʼae neʼe fai ai e te ʼAliki ko Sesu te ʼu palalau ʼaeni: “ ʼAua naʼa ke mataku, kae ke ke haga palalau pea ʼaua naʼa ke fakalogologo, koteʼuhi ʼe au nofo mo koe.” (Gaue 18:9, 10) ʼE lelei ke tou taupau maʼu te ʼu palalau ʼaeni, tafito moka fakafisi te hahaʼi ki te logo ʼae ʼe tou fakamafola. ʼAua naʼa galo kia tatou ʼe iloʼi e Sehova te aluʼaga ʼo te loto ʼo te tagata takitokotahi pea ko ia ʼae ʼe ina taki mai te hahaʼi fakamalotoloto kia te ia. (1 Sam. 16:7; Soa. 6:44) ʼE ko he fakalotomalohi ʼaia kia tatou ke tou haga fakahoko te gaue faifakamafola. ʼI te taʼu fuli, ko te toko lauʼi teau afe hahaʼi ʼe natou papitema, ko te toko lauʼi teau ʼi te ʼaho. Neʼe fai e Sesu ia te fakapapau ʼaeni kia natou fuli ʼae ʼe natou “fai ni tisipulo ʼi te hahaʼi ʼo te ʼu fenua fuli pe”: “ ʼE au nofo anai mo koutou ʼi te ʼaho fuli pe ʼo kaku ki te fakaʼosi ʼo te tuʼu ʼo te ʼu faʼahiga meʼa ʼaeni.”​—Mat. 28:19, 20.

17, 18. Kotea ʼae neʼe manatu ki ai ia Paulo ʼi tana folau vaka ki Efeso?

¹⁷ ʼE tou manatuʼi neʼe kapu e Kalione te kau Sutea ʼae neʼe fakafeagai kia Paulo ʼi te fakamauʼaga. Kae ʼe mole tou iloʼi pe neʼe maʼuli leva te kau Kilisitiano ʼo Kolonito ʼi te tokalelei. Neʼe nofonofo fualoa ia Paulo ʼi ai pea neʼe tauʼine leva ki ʼona tehina ʼo Kolonito. ʼI te taʼu 52 H.T.S., neʼe fakatuʼutuʼu leva ke alu ki te ʼuafu ʼo Senikelea ʼo folau vaka ki Silia, ʼe vaha ia kilometa ʼe 10 mo Kolonito. Kae ʼi muʼa ʼo tana mavae ʼi Senikelea, neʼe ina tele ‘tona ʼulu he  neʼe ina fai hana fakapapau.’ c (Gaue 18:18) Pea neʼe alu fakatahi leva mo Akila mo Pilisila, ʼo natou folau vaka ʼi te Tai Égée ki Efeso, ʼi Asia Veliveli.

¹⁸ ʼI tana folau ʼaia, neʼe lagi manamanatu ia Paulo ki tana nofo ʼi Kolonito. Neʼe lahi te ʼu aluʼaga ʼe ina manatuʼi pea mo fiafia ai. Neʼe fua lelei tana gaue faifakamafola lolotoga mahina ʼe 18. Neʼe ina fakatuʼu te ʼuluaki kokelekasio ʼi Kolonito, pea mo fakatahiʼaga ki te ʼu fono ʼi te ʼapi ʼo Susito. Neʼe lahi te ʼu tehina mo tuagaʼane foʼou, ʼe kau ai ia Susito, mo Kilisipusi pea mo ʼonatou famili, pea mo ʼihi atu. Neʼe ʼofa mamahi ia natou, he neʼe tokoni kia natou ke natou liliu ko ni Kilisitiano. Ki muli age, neʼe faitohi leva kia natou pea mo ui ʼe fakata ia natou totonu ki hana tohi, ʼe tohi ʼi tona loto. ʼE toe feia pe mo tatou, ʼe tou ʼoʼofa ia natou ʼae neʼe tou tokoni kia natou ke natou tali te tauhi moʼoni. ʼE tou fiafia moka tou sisio ki te ʼu “tohi” maʼuli ʼaia.​—2 Ko. 3:1-3.

19, 20. Kotea ʼae neʼe fai e Paulo ʼi tana tau atu ki Efeso? Kotea te ako ʼe ina tuku mai ʼo ʼuhiga mo ʼatatou fakatuʼutuʼu fakalaumalie?

¹⁹ ʼI tana tau atu ki Efeso, neʼe kamata atu aipe e Paulo tana gaue. “Neʼe hu ia ki te sinakoka ʼo faipalalau mo te kau Sutea ʼo fakatafito ki te ʼu Tohi Taputapu.” (Gaue 18:19) Kae neʼe mole nofo fualoa ʼi Efeso. Neʼe kolekole age e te ʼu tehina ke nofonofo mo natou ʼi Efeso kae neʼe fakafisi ia. Neʼe tauʼine mo natou pea mo ui fenei: “ ʼE au toe liliu mai anai mo kapau ʼe ko te finegalo ʼaia ʼo Sehova.” (Gaue 18:20, 21) Neʼe mahino ia Paulo ʼe lahi te gaue faifakamafola ʼe tonu ke fai ʼi Efeso. Neʼe lagi manatu ʼe tonu ke tou liliu mai, kae neʼe ina loto ke tuku ke toʼo e Sehova ia te tonu. ʼE ko he faʼifaʼitakiʼaga lelei ʼaia kia tatou. Ka tou fai he ʼu fakatuʼutuʼu fakalaumalie ʼe tonu ke tou fai ni gaue moʼo fakahoko. Kae ʼe tonu ke tou falala tuʼumaʼu ki te takitaki ʼa Sehova pea mo kumi tuʼumaʼu pe kotea tona finegalo.​—Sakp. 4:15.

²⁰ Neʼe mavae leva ia Paulo ʼi Efeso, kae nonofo ia Akila mo Pilisila. Neʼe folau vaka leva ki Sesalea. Neʼe “hake” leva ʼo fakafelaveʼi mo te kokelekasio ʼo Selusalemi. (Gaue 18:22) Hili ʼaia neʼe toe alu leva ki Atiokia ʼi Silia. Kua ʼosi leva tana lua folau misionea. Kotea ʼae ka hoko anai ʼi tana tolu folau misionea?