Matche. Hop Biblia n’olesayenhit’a p’ante hopkhilak ichufwenej wichi ciencia, mat lewhay toj yome m’ayhay toj yiwtejla ciencia, tajo lew’et. Natetshanla iyhajfwas n’ochufwenyajay toj talho Biblia. Lew’enla toj yiwtejla m’ak toj científicos yome wet tatayhla wichi letichunhayajay toj iche p’ante lewhay toj n’olesayen Biblia.

•   Toj iwo p’ante tesa toj iche universo (Génesis 1:1). Mat, iche wujpe m’ayhay toj kamatachehen toj yome toj universo pajche iche p’ante, mat kalelhajit’ahcha wet hopkhit’a m’ak toj n’olhenek. Wichi toj ihi p’ante Babilonia yene p’antek che dioses toj yenlhi universo talho dos lewomekitas. Iyhaj m’ayhay toj kamatachehen yome toj universo talhe m’ak lhich’u toj wuj.

•   Universo ifwalapej ihanlhi laka leyes toj tajomche lew’etes (Job 38:33; Jeremías 33:25). Iche wujpe m’ayhay toj kamatachehen toj i’pe honhat toj ichufwenej wichi toj iche lewhay toj hin’u lewit’ayhyajay nichate, wet hate, yome toj dioses toj itiyej m’ak toj ni’isa.

•   Honhat ihichet’a m’ak che itsoklhi toj ihi universo (Job 26:7). Wichi toj pajche, yome p’ante toj honhat malhyej iwoye che n’op’onlhi toj i’pe n’oelh toj gigante wok itshawet, toj malhyej búfalo wok tan’i.

•   Tewok wet inat iche hop toj isej hop lewhay toj iwomcha toj nitsayhcha fwiy’et wok toj kalatu wet toj paj yapil puleye wet hop toj nech’e iche pelhay (Job 36:27, 28; Eclesiastés 1:7; Isaías 55:10; Amós 9:6). Wichi toj ihi p’ante Grecia toj pajche yenek tewok talhe lewomekitas toj talhche honhat. N’otichunhayajna iche p’ante pajtha 1800.

•   Iche chenhas toj t’aypha wok t’ayhcha; iyhaj toj naw’en ifwalasna lewomekitas p’ante toj hip’o’pe (Salmo 104:6, 8). Mat, iche w’enhahiche m’ayhay toj kamatachehen toj yome toj dioses p’ante toj yenlhi chenhas toj naw’en ifwalasna.

•   N’ofwonyajay toj t’uye lhat’isanis. Ley p’ante toj Dios hiw’enho Israel lhayis yome toj elh che itsok elh lep’itsek, toj paj is che inay, isit’ak lhay’aje elh at che hope che t’inhayaj hope m’ak toj ni’isa wet is che yenlhi p’ante chowej wet iskat ley’amuk (Levítico 11:28; 13:1-5; Deuteronomio 23:13). Mat, egipto lhayis toj iche ifwalastso, lhamel yen p’ante lakachaya iyhaj y’amuk.

 Iche iyhaj wichi toj yome toj m’ayhay toj Biblia yomeje ciencia, tajihot’a lew’et, mat che natetshan Biblia in’alit toj mathichet’a tajtso. Natetshan iyhaj m’ayhay toj kamatachehen toj n’oyomeje Biblia.

 M’ak toj kamatache: Biblia yome toj universo wak’alh p’ante toj ihi seis ifwalas toj veinticuatro horas.

 M’ak toj matche: Biblia yome tajp’ante nech’enyaya toj Dios yenlhi p’ante universo (Génesis 1:1). Mat ikalelhthit’a chifwajte (ep hote toj ihi) ifwalas toj wak’alh m’ayhay toj Génesis capítulo 1 yome. Mat, toj ihi Génesis 2:4 [La Biblia. Traducción del nuevo mundo, nwt] yen lheya «ifwala» hop lewhay toj Dios yenhli p’ante honhat wet pele.

 M’ak toj kamatache: Biblia yome toj n’oyenlhi p’ante toj ichun nilhokej hal’oy toj w’enhahiche wet toj paj n’oyenhli p’ante ifwala, mat che kahopeya ifwala, iwohiyet’ak iche fotosíntesis (Génesis 1:11, 16).

 M’ak toj matche: Biblia yome t’at toj lewhay toj kamaj che Dios yenlhi hal’oy toj w’enhahiche, toj ichun yenlhi p’ante pele, tajtso ikalelhat toj hip’akej p’ante katetsel toj yenlhi toj malhyej iwoye ifwala (Génesis 1:1). Fwala toj ichun, iwo p’ante tesa toj ifwala ihutunpe honhat, mat wujit’ak kalelhaj lehutunek. Fwala toj tres, nech’e atmósfera inuhit’ahla isi che aytaji hopkhilak iche fotosíntesis (Génesis 1:3-5, 12, 13). Wet toj paj, toj honhate nech’e n’ale ifwala (Génesis 1:16).

 M’ak toj kamatache: Biblia yome toj ifwala ilunejlhi honhat.

 M’ak toj matche: Eclesiastés 1:5 yok: «Ifwala inuphä wet äp ifwala yʼuy, wet äp nakele lhip tä äp inuhiphä». Lhipna ikalelhat toj Biblia tajlhamet toj yome m’ak toj naw’ene toj nehi honhat, mat tajlhamet toj naw’ene toj ifwala y’uy. Mat, nilhokej wichi yome toj ifwala inupha wok toj ifwala y’uy, tej toj n’ohanej toj hope honhat toj ilunejlhi ifwala.

 M’ak toj kamatache: Biblia yome toj honhat malhyej iwoye che n’op’onlhi.

 M’ak toj matche: Lewhay toj Biblia yome «honhat lepes», yome lhip toj tofwe toj ihi honhat; mat yomhiyet’a toj honhat hate iwoye toj n’op’onlhi wet toj lepes ihi (Hechos 1:8). Iche Biblias iyhaj toj ichumyenlhi n’olhomtes toj yome «cuatro honhat lhipey toj lepes», mat hope n’otech’aynek hopkhilak n’oyome honhat lhipey. Hate, wichi fwalasna ichumyenlhi n’olhomtesna «cuatro puntos cardinales», malhyej iwoye n’otech’aynek (Isaías 11:12; Lucas 13:29).

 M’ak toj kamatache: Biblia yome toj m’ak toj itolajlhi laka circunferencia hope tres veces toj tsajo, mat tajo lew’et che nachumyenlhi  pi (π, toj tott’aye 3,1416) toj n’owo multiplicaya.

 M’ak toj matche: Malhyej toj ihi 1 Reyes 7:23 wet 2 Crónicas 4:2, «inät lehi tä wujtaj tä bronce» hiw’en 4,5 metros toj tsajo wet toj itolajlhi hiw’en 13,5 metros. Mat, numerosna iwoyek n’otajto p’ante lew’et. Hate, iwoye p’iyak yome toj tsajo toj tach’opway lehis wet laka circunferencia hope toj iche lhipey.