Hizaha raha an̈atiny

Handeha amy tany misy hevitry maventy

Nan̈ino Atsika Mila Fan̈antinan̈a?

Nan̈ino Atsika Mila Fan̈antinan̈a?

Nan̈ino Atsika Mila Fan̈antinan̈a?

Izikoa mbala be fan̈antinan̈a fo Daniel, tsaiky lelahy voany kansera, avoakoran̈a tamy fanombohany lahatsoratra taloha tio in̈y, mba ino eky raha niboaka? Nety ho janga fo edy izy? Posibla mbala velon̈o fo izy firaka izioty? Ndray iro olo mino fa fan̈antinan̈a io afaka man̈ajanga, mety tsy hasaky hivolan̈a zen̈y. Ke dikanizen̈y ty raha maventy tsara alaintsika onon̈o: Atsika tsy tokony hieritreritry fa fan̈antinan̈a io vahaolan̈a amy raha jiaby. Izio tsy aodiny fahafatesan̈a.

Tamy fan̈adikadin̈ana araiky tamy Tele CBS, Dr. Nathan Cherney efa nampitandrin̈y fa eritreritry karaha zen̈y mety hisy vokany ratsy izikoa fa mitsabo olo marary mare. Karaha ty hoizy: “Nisy lelahy nan̈amia tsin̈y vadiny fotony izy zen̈y tsy matanjantsain̈y ndreky hely finoan̈a.” Ty koa hoizy: “Fotony iro mieritreritry karaha zen̈y, ke an̈aty dinikindro an̈y olo marary io tokony ho afaka hisakan̈a fitomboany kansera mahazo izy io. Ke izikoa ndraiky izy mahaimarary fo, mety hisy olo han̈amia tsin̈y izy fa izy tsy nahay nifehy tsara fitomboany aretin̈inany io. Tsy rariny foeky zen̈y.”

Efa miady mare olo marary efa marikitry hofoaty, ke mahatsiaro kajo. Azo antoko fa havandro efa tsy tihanosoko zen̈y eky, ke han̈amia tsin̈y izy. Ke dikanizen̈y ma tsisy dikany fan̈antinan̈a?

Tsy zen̈y. Asany dokotera araiky avoakoran̈a taloha tio in̈y ziô, man̈ano raha hampakirikiry tehotehokonolo marary ndreky soritry aretin̈inany. Izy tsy mitsabo aretin̈y na man̈alava fiain̈ananolo marary io, fa ataony raha hahavy olo marary io hahatsiaro ravoravo firaka izy maty. Dokotera karaha zen̈y, ten̈a mino fa fan̈anaovan̈a zen̈y ten̈a ilainy marary, firaka amindro marary fatatra aby in̈y. Misy porofo maro man̈aboaka fa fan̈antinan̈a io afaka man̈ampy olo marary ho ravoravo. Fa mbala be lavitrinizen̈y koa raha vitanizio.

Ten̈a Raha Maventy Fan̈antinan̈a Io

Kahara ty nivolan̈iny dokotera W. Gifford-Jones, pan̈ano gazety momba fitsaboan̈a: “Fan̈antinan̈a io fitsaboan̈a ten̈a mandaitry.” Nimpody nizahavany ndraiky iro fandinihan̈a natao taloha aby in̈y, hahitan̈a izikoa ten̈a ilain̈y ankitin̈y mankahery olo marary efa hofoaty, sa tsy ilain̈y. Hita tao fa mahaibe fan̈antinan̈a olo araiky izikoa fa hankahirezin̈y. Hita tamy fandinihan̈a araiky natao taminy 1989, fa manjary elaela velon̈o olo marary araiky izikoa hankahirezin̈y. Kanefa fikarohan̈a natao vo tsy ela ndraiky tsy dia nan̈aporofo zen̈y loatra. Fa ndray zen̈y, nisy fandinihan̈a natao nan̈amarin̈y fa olo marary izikoa hankahirezin̈y, manjary tsy dia kivy loatra sady tsy manaintain̈y firy.

Nisy fandinihan̈a hafa koa natao, hizahavan̈a ino vokany amy fonolo araiky izikoa izy be fan̈antinan̈a, na tsisy. Ke nisy lelahy mandilatrany 1 300 nan̈anaovan̈a fandinihan̈a marikitry. Izikoa fa afaka folo taon̈o, hita fa mandilatrany 150 tamindro io takany aretimpo, baka io kadiriny 860 tsisy fan̈antinan̈a. Karaha ty ho Laura Kubzansky, pampianatra pan̈ampy momba fahasalaman̈a ndreky fifandraisan̈a aminolo, aminy Inivairsiteny Harvard Mikarakara Fahasalamambahoaka: “Letrizay, baka amy tantara mifampitampita fo matetiky nindesin̈y nan̈aporofohan̈a fa ‘fanan̈ana fan̈antinan̈a’ io mampasalama fô. Baka amy fandinihan̈a araiky io, voanalohany nahavitan̈a nan̈aporofo fahamarin̈any raha zen̈y tamy siansy.”

Nisy fandinihan̈a hafa koa nahitan̈a fa izikoa olo araiky baka nididihan̈a mieritreritry fa izy mbala marary fo, manjary elaela janga. Mifanohitry amy zen̈y ndraiky nindro mino fa efa janga tsara. Hita koa fa elaela velon̈o olo araiky izikoa be fan̈antinan̈a. Nisy fandinihan̈a koa natao hahitan̈a ino vokany aminolo be taon̈o izikoa volan̈iny aminany fa hatoezan̈a io tsara na ratsy. Nisy soratra, ohatra, naboaka taminy ordinatera: Hendry ndreky zadraharaha olo be taon̈o. Ke hita fa lan̈iany be taon̈o namaky izio nanjary navitribitriky. Iro karaha olo nan̈ano spaoro tan̈aty telo fanjava.

Nan̈ino ma fanan̈ana fan̈antinan̈a io misy vokany tsara karaha zen̈y, amy fahasalaman̈a? Iro pahay siansy ndreky dokotera aby io mety mbala tsy ten̈a mahay tsara momba sain̈y ndreky vatan̈anolombelon̈o, ke mbala tsy afaka man̈amia valiny marin̈y momba zen̈y. Iro manampahaizan̈a mikaroko valiny fan̈ontanian̈a io ndraiky afaka man̈amia hevitrindro miorin̈y amy raha efa hitandro. Ty iziô hevitriny pampianatra araiky momba rafipitatitry: “Haravoan̈a ndreky fan̈antinan̈a io misy vokany tsara aminolo. Manjary tsy miasaloha be eky izy, sady salama tsara vatan̈anany. Ke lan̈iany tiho salama fo, mila mifen̈y ho ravoravo ndreky ho be fan̈antinan̈a.”

Fomba fihevitry zen̈y mety ho vaovao amy dokotera, psikology ndreky pahay siansy sasany. Kanefa izio tsy vaovao amy pianatrany Baiboly. Efa ho 3 000 taon̈o loso zay, Solomona, panjaka hendry, nahazo fan̈ahy masin̈y ke nanoratra karaha ty: “Fô ravoravo io mampajanga, fa hakivian̈a ndraiky mampamaiky taholan̈a.” (Ohabolana 17:22) Aleva onon̈o fa avoalanjalanja tsara raha koran̈iny iô. Andininy io tsy mivolan̈a fa fô ravoravo mampajanga aretin̈y jiaby, fa izio hoizy “mampajanga.”

Ke izikoa fan̈antinan̈a io aody marin̈y, mba azovy edy dokotera tsy han̈iraka marary hampiasa izio? Fan̈antinan̈a io tsy vitany man̈ampy olo ho salama fo, fa mbala mitondra hatsaran̈a be lavitrinizen̈y.

Mahatsara Sady Ilain̈y amy Fiain̈ana

Hitany pikaroko fa mahazo hatsaran̈a maro olo araiky izikoa be fan̈antinan̈a. Matetiky iro mahay a lekoly ndreky ampiasan̈a, ndreky firaka amy spaoro koa. Nisy man̈angy taminy ekipy araiky pan̈ano atletisma, ohatra, nan̈anovan̈a fandinihan̈a. Nivolan̈iny antrainera io tamy antsipiriany raha mety ho vitandro viavy aby io. Baka io iro koa nadikadin̈iny, sady nidinihan̈a tsara karakory fan̈antinan̈andro. Hita tamy valiny fifaninanan̈a, fa lan̈iany be fan̈antinan̈a mbala nahavita tsara lavitry mihoatrany raha niritriretriny antrainerandro. Nan̈ino ma fan̈antinan̈a io misy vokany be karaha zen̈y?

Maro raha hainy pikaroko izikoa iro fa nandiniky olo tsy manan̈a fan̈antinan̈a. Taminiro taon̈o 1960 in̈y, ohatra, iro nandiniky fihetsikiny biby. Tsy nampoizindro valiny hitandro. Hitandro fa mety hanjary mora kivy karaha biby fo olo araiky, izikoa fa tsy mahavaha problemo araiky. Raha nandalo tamizin̈y ten̈a mahavy ny sasany hanan̈a toetsain̈y io. Nisy fan̈andraman̈a, ohatra, nataondro taminolo maromaro. Iro nampitandrin̈esin̈y tabataba be. Baka io nivolan̈iny tamindro fa iro mahavita man̈ajanon̈o izio. Ke nisy bouton maromaro nirahin̈y nikitiandro. Vitandro ankitin̈y nampijanon̈o tabataba io.

Nisy antokonolo faharoe koa nasain̈a nan̈ano karaha zen̈y, kanefa tsy nety nijanon̈o tabataba io ndray iro efa nikitiky bouton aby in̈y. Mety efa haihainaro fo, fa maro tamindro io nanjary nieritreritry fa tsy hahavita hampijanon̈o tabataba io foeky. Nimpody nirahin̈y nan̈ano fan̈andraman̈a io ndraiky iro, fa nisalasala. Iro nino fa ndray ino ndray ino raha ataondro, tabataba io tsy hijanon̈o zen̈y foeky. Nisy sasany tamindro ndraiky be fan̈antinan̈a, ke tsy nan̈eky kivy.

An̈isany nan̈oman̈a sasany tamy fan̈andraman̈a avoakoran̈a taloha tio in̈y, Dr. Martin Seligman. Izy tapakevitry handiniky tsarabe iro fihetsiky aroe io. Nidinihiny tsarabe iro olo mora miheviten̈a ho tsisy raha hay aby in̈y. Hitany fa manjary sarotro aminolo aby io, na tsy vitandro foeky, man̈ano raha maro fataondro isanandra. Karaha ty fan̈azavan̈a fohifohiky nataony Seligman, momba dikany tsy manan̈a fan̈antinan̈a, ndreky vokatra zen̈y: “Tan̈atiny 25 taon̈o nan̈anovan̈a fandinihan̈a aby in̈y, zaho man̈eky fa izikoa atsika mino fo fa ain̈intsika io fo izy mitondra problemo amintsika io, ke ho voa fo atsika fotony tsisy raha hanjary foeky raha hataontsika, mbala ho lombolombony zen̈y raha avoa atsika.”

Karaha efa nivolan̈iny taloha tio in̈y, mety ho vaovao aminolo sasany hevitry zen̈y, kanefa izio tsy vaovao amy pianatrany Baiboly. Misy ohabolana araiky mivolan̈a: “Izikoa an̈atiny fotoan̈a sarotro anao kivy, hihen̈y edy angovonao.” (Ohabolana 24:10) Baiboly man̈azava tsara fa izikoa anao kivy, anao manjary tsisy angovo han̈anovan̈a raha. Ke ino raha mety ataonao baka anao ho be fan̈antinan̈a amy fiain̈ana?

[Sary]

Mahazo hatsaran̈a maro lan̈iany manan̈a fan̈antinan̈a