Hizaha raha an̈atiny

Handeha amy tany misy hevitry maventy

Asa mba Hainao?

Asa mba Hainao?

Nampiasa karazan̈a vinda na papyrus ma olo taloha tan̈y koa fa niasa sambo?

Karazan̈a vinda na papyrus

MARO olo mahay fa iro Ezipsianin̈y taloha tan̈y koa fa niasa taratasy hanoratan̈a, iro nampiasa karazan̈a vinda na papyrus. * Na iro Griky aby io zen̈y na iro Romanin̈y aby io samby nampiasa izio hanoratan̈a. Kanefa vitsy fo olo mahay fa izio koa nampiasain̈a han̈amboaran̈a sambo.

Sambohely aroe namboarin̈y tamy karazan̈a vinda, hita tamy fasan̈a ta Ezipty

Mandilatra 2 500 taon̈o loso zay, paminan̈y Isaia nanoratra fa iro olo nipetraka tamy ‘faritriny ten̈aranony Éthiopie’ nandefa ‘iraka nandeha tan̈abony ranomasin̈y, ke iro io niomba sambo vita tamy papyrus.’ Koa fa nandeha fotoan̈a, Jeremia paminan̈y koa nivolan̈a fa handeha hiroandro Medianin̈y ndreky Persianin̈y aby io ‘sambo vita tamy papyrus’ aby io lera iro hanafiky Babylony. Amy leranizen̈y, iro Babylonianin̈y aby io tsy ho afaka hilefa foeky.​—Isaia 18:1, 2; Jer. 51:32.

Nahita porofo iro olo pikaroko raha ambany tany aby io fa nampiasa papyrus ankitin̈y olo taloha tan̈y izikoa fa niasa sambo. Tsy mahalany fan̈ahy olo mianatra Baiboly raha zen̈y, fotony izio efa nambarany Baiboly, ary Baiboly baka amy fan̈ahy masin̈iny Zan̈ahary. (2 Tim. 3:16) Ino ma raha hitandro arkeôlaogy aby io? Marobe porofo hitandro mankamarin̈y fa nampiasa papyrus olo taloha tan Ezipty izikoa fa nan̈amboatra sambo.

FOMBA NAN̈AMBOARAN̈A SAMBO VITA AMY PAPYRUS

Misy sary hosodoko ndreky sary sokitry hita tan̈atiny fasan̈andro ezipsiain aby io. Hita baka tamy sary aby io karakory nataondro nangala papyrus ndreky fomba nampiasandro izio han̈amboaran̈a sambo. Nitapahandro antsendriky tahony papyrus, baka io natambatrandro araiky. Izin̈y amy zay nifihezin̈y. Tahony papyrus io telozoro, zen̈y mahavy izio koa fa fihezin̈y manjary fatatra mare fotony mahaimisery fo izio. Misy boky araiky zay mikoran̈a momba tantarany Ezipty. Mivolan̈a izio fa mety hahatakatra 17 m na mandilatra hely halavasan̈any sambo vita tamy papyrus io, avio izio tandry fivehy 10 na 12 an̈ila an̈ila.

Sary sokitry ta Ezipty, man̈aboaka fomba fan̈amboaran̈a sambo vita tamy papyrus

NAN̈INO MA IRO NAMPIASA VINDA KOA FA NIASA SAMBO?

Feno papyrus naniry tamy vavasahany Neily, an Ezipty. Sady sambo papyrus io farandraha nora namboarin̈y eky. Ndray fa nanomboko nampiasa kakazo olo tamy zen̈y han̈amboaran̈a sambo maventy, mbala nampiasa karazan̈a vinda io fo iro pan̈arato ndreky pangôron̈o aby io han̈amboaran̈a lakana na sambo madinidiniky.

Mbala naro fo olo nampiasa sambo vita tamy karazan̈a vinda io, tan̈atiny fotoan̈a elaela. Nivolan̈a Plutarque, panoratra griky niain̈y tamy faha apostoly, fa mbala nampiasa sambo vita amy papyrus fo olo tamy zen̈y.

^ feh. 3 Amy tany misy honahona ndreky amy ten̈arano tsy mandeha mare in̈y ten̈a aniriany papyrus io. Mety ho firaka 5 m iô halavasanizio, baka io kadiriny 6 cm iô diametrany tahony.