TAN̈ATINY taon̈otaon̈o iro Israelita aby io nan̈amia vola hanohanan̈a fivavahan̈a marin̈y. Kanefa taminandrany Jesosy, nahainaro fo latety tsy maintsy nifaindro Jiosy aby io, ke nampijaly iro raha zen̈y.

Tsy maintsy nan̈efa antsasaka sekely araiky (na drakma aroe) lan̈iany lelahy jiosy efa feno taon̈o. Tamy taonjato voanalohany, vola io nikobabian̈a tempoly niasainy Heroda ndreky nampiasain̈a taminy asa jiaby natao tao. Izikoa fa nisy Jiosy nan̈ontany i Petera asa i Jesosy mba man̈efa latety, Jesosy nivolan̈a fa tsisy maharatsy man̈efa latety zen̈y. Ke nirahiny i Petera nangala vola han̈ifan̈a izio.​—Mat. 17:24-27.

Nirahin̈y nan̈efa ampahafolonkarian̈a koa vahoakany Jehovah tamy zen̈y, ke iro tsy maintsy nan̈amia ampahafolony vokatra nazondro na ampahafolony vola niditry tamindro. (Lev. 27:30-32; Nom. 18:26-28) Nan̈izingizin̈y iro pitondra fivavahan̈a aby io fa kila olo tsy maintsy man̈amia ampahafolony an̈ana, firaka aminy ampahafolony ‘manty ndreky anety, baka io cumin.’ Naboakany Jesosy tsarabe ndraiky fa tsy aminany foeky fomba nampiharany panoratra lalàn̈a ndreky Fariseo aby io lalàn̈a. Sady iro raha nihatsaravelatsiny fo.​—Mat. 23:23.

Kanefa tamy fotoan̈anizen̈y, tambany fahifan̈any Romanin̈y iro Jiosy aby io, ke isankarazany latety nitakiany Romanin̈y tamy Jiosy. Ohatra iziô olo araiky koa nanan̈a tany, tsy maintsy nan̈efa latetiny tany. Mety nan̈ifan̈a izio aby na vola na vokatra. Izikoa vokatra nazondro tamy tany io efatra daba, daba araiky aminany io nan̈ifandro latety tamy Romanin̈y. Nisy koa latety isandahiny. Izio latety tsy maintsy nifainy Jiosy tsiaraikiaraiky. Ke iro Fariseo aby io koa fa nan̈ontany Jesosy mety sa tsy mety man̈efa latety isandahiny io, Jesosy nivolan̈a: ‘Ifà amy Kaisara raha tokony hifain̈a amy Kaisara, fa zay raha mila hifain̈a amy Zan̈ahary ndraiky ifà amy Zan̈ahary.’​—Mat. 22:15-22.

Ankoatranizen̈y, nangalan̈a latety koa lan̈iany entan̈a niditry na niboaka baka tamy faritry io. Taia aby ma tany mety nan̈ifan̈a latety io? Tamy paoro, na tamy titezan̈a, na sampandalan̈a, na fidiran̈a amy tanàna, na ta bazary.

Ny raha misy amy zay, nandombolombo latety nitakiany fanjakan̈a romanin̈y tamy vahoaka, tamy fotoan̈a nanjakany Tiberio, tamy Jesosy tambony tany teto. Mankamarin̈y zen̈y raha nisoratiny Tacite, pahay tantara romanin̈y. Nivolan̈a izy fa niangavy tamy Romanin̈y olo ta Syria ndreky ta Joda baka hahen̈y latety nitakian̈a tamindro, fotony efa navesatra loatra tamindro fan̈ifan̈a izio.

Nahainankasarôtindro fo koa fomba namorian̈a latety aby io. Tsy kilakila olo mahazo mamory latety io, fa lan̈iany olo nan̈amia vola farany be fo nambela han̈ano asa io. Olo io amy zay baka io nampiasa olo hafa hamory latety. Ke samby olo nameno pôsonany. Mety nampiasa olo pamory latety karaha zen̈y koa donko Zakaiosy. (Lioka 19:1, 2) Tsisy olo tia raha karaha zen̈y! Ke nahinihiny fo iro vahoaka aby io, izikoa fa nisy olo navy hitaky latety aby io tamindro.