Hizaha raha an̈atiny

Nan̈ino Vavolombelon̈on’i Jehovah Tsy Man̈ano Fety Sasany?

Nan̈ino Vavolombelon̈on’i Jehovah Tsy Man̈ano Fety Sasany?

 Akôry ma ahaizan’ny Vavolombelon̈on’i Jehovah fa mety atao na tsy mety atao fety araiky?

 Vavolombelon̈on’i Jehovah mandiniky raha koran̈in’ny Baiboly antsendriky alohan’irô hanapa-kevitry han̈ano na tsy han̈ano fety araiky. Misy fety sasany direkty hita fa mifanohitry amy toro lalan̈an’ny Baiboly. Ke Vavolombelon̈on’i Jehovah tsy man̈ano fety karaha zen̈y. Fa izikoa ndraiky tsy koran̈in’ny Baiboly mazava ino maharatsy fety araiky, anjaran’ny Vavolombelon̈on’i Jehovah tsiaraikiaraiky manapa-kevitry na han̈ano na tsy han̈ano fety io, ke mifen̈y ‘hanan̈a feon’ny fieritreretan̈a madio man̈oloan̈a Zan̈ahary ndreky olo.’​—Asan’ny Apostoly 24:16.

 Ty misy fan̈ontanian̈a vitsivitsy iritriretin’ny Vavolombelon̈on’i Jehovah alohan’irô hanapa-kevitry han̈ano na tsy han̈ano fety araiky: a

  •   Baka amy fampianaran̈a tsy miorin̈y amy Baiboly ma navian’ny fety io?

     Toro lalan̈an’ny Baiboly: “ ‘Miboaha anarô, misaraha aminany’, ho Jehovah, ‘baka iô aza mikasiky raha maloto eky.’ ”​—2 Korintianina 6:15-17.

     Misy fampianaran̈a sasany navian’ny fety aby io maloto fôtony mifanohitry amy raha koran̈in’ny Baiboly. Vavolombelon̈on’i Jehovah tsy man̈ano fety karaha zen̈y, an̈isan’izen̈y iziô:

     Fety baka tamin’olo nino zan̈ahary diso na nivavaka tamy zan̈ahary diso. Ho Jesosy: “Anao tsy maintsy mankôhoko man̈oloan̈a Jehovah Zan̈aharinao, baka iô izy zaraiky fo tsy maintsy an̈anaovanao fanompoan̈a masin̈y.” (Matio 4:10) Vavolombelon̈on’i Jehovah man̈araka volan̈a zen̈y, ke tsy man̈ano Noely, Paka, na Fetin’ny Asa, fôtony tamy voanalohany tan̈y fety aby io natao hivavahan̈a tamy zan̈ahary diso fa tsy tamy Jehovah. Ty koa misy fety hafa tsy ataon’ny Vavolombelon̈on’i Jehovah:

    •  Kwanzaa. Izio “baka amy volan̈a swahili matunda ya kwanza, midika ‘voaloham-bokatra.’ Afrikain zatra man̈ano fety izikoa fa mahazo vokatra, ke izio an̈isan’ny fety voalohandohany niforôn̈indrô.” (Encyclopedia of Black Studies) Misy olo mieritreritry fa Kwanzaa io tsy fetim-pivavahan̈a. Kanefa mivolan̈a Encyclopedia of African Religion fa misy fety afrikain hafa koa miran̈a amizio. Amy fotoan̈a io irô olo aby io “man̈ano sôron̈o amy zan̈ahary ndreky razan̈a” ke man̈amia irô voaloham-bokatra “baka han̈anaovan̈a mersy irô.” Karaha ty koa ho raki-pahalalana io: “Karaha zen̈y koa ataon’olo amy fety fataon’ny Amerikain Afrikain koa fa man̈ano fety Kwanzaa. Amy fety io irô mankasitraka razan̈a fôtony zen̈y irô nitahindrô.”

      Kwanzaa

    •  Taom-baovao (Bonne Année). Karaha ty nambaran’ny The World Book Encyclopedia momba nanombohan’ny fety io: “Nanomboko tamy taon̈o 46 T.K., Taom-baovao zen̈y 1 Zanvier ho Jules César, mpitondra romanin̈y. Andra io nataondrô Romanin̈y aby io andra manokan̈a niny zan̈ahary araiky kahian̈a Janus.”

    •  Nauruz (Nowruz). “Fivavahan̈a Zoroastrianisma namôron̈o fety io. Izio an̈isan’ny fety ten̈a masin̈y amy kalandriendrô. ... Fivavahan̈a io mino fa izikoa fa ririn̈iny, rohasin’ny Fan̈ahin’ny Ririn̈iny mandeha ambanin’ny tany Fan̈ahin’ny Matsan̈a kahian̈a [Rapithwin]. Fa izikoa avy andra kahian̈a Nowruz, avy ndraiky Fan̈ahin’ny Matsan̈a. Amy matsan̈an’izio, nan̈ano fety olo tamy fivavahan̈a io baka hiarabahan̈a izy.”​—Sampan-draharahan’ny Firenena Mikamban̈a Miandraikitry Fampianaran̈a ndreky Siansy aviô Kolontsain̈y.

    •  Shab-e Yalda. Izio fety fataon’olo amy Ilan-tany Avaratra an̈y koa fa Desambra. Eraka raha koran̈in’ny boky Sufism in the Secret History of Persia, “tsy isalasalan̈a fa fety io mifandray amy fivavahan̈a amy Mithra,” zan̈aharin’ny hazavan̈a. Misy koa mivolan̈a fa fety io misy ifandraisany amy fivavahan̈a amindrô zan̈ahary masoandra nitompoen’ny Romanin̈y ndreky Griky. b

    •  Thanksgiving. Miran̈a amy Kwanzaa fo izio, fôtony baka tamy fety fataon’olo taloha tan̈y lera irô mahazo vokatra. Fety io natao han̈amezan̈a voninahitry zan̈ahary maromaro. Koa fa nandeha fotoan̈a, “lôso nan̈ano fety fataon’olo aby io koa fivavahan̈a kristianin̈y.”​—A Great and Godly Adventure​—The Pilgrims and the Myth of the First Thanksgiving.

     Fety baka tamin’olo ninonino foan̈a na olo nino fisian’ny vintan̈a. Baiboly mivolan̈a fa “miala Jehovah” lan̈ian’olo “man̈oman̈a latabatra hamian̈a zan̈aharin’ny Vintan̈a.” (Isaia 65:11) Zen̈y mahavy Vavolombelon̈on’i Jehovah tsy man̈ano fety aby ty:

    •  Ivan Kupala. Boky The A to Z of Belarus mivolan̈a fa “ankamarozan’olo” man̈ano fety io “mino” fa, “koa fa fetin’ny [Ivan Kupala], man̈aboaka angôvonany natiora ke afaka mahazo angôvo io anao izikoa masakisaky ndreky tsara vintan̈a.” Tamy voanalohany tan̈y, izio fetin’ny mpanompo sampy nataondrô niarabahan̈a andra farany lava amin’ny Ilan-tany Avaratra an̈y. Fanjava Ziain nan̈anaovan̈a fety io. Kanefa mivolan̈a Encyclopedia of Contemporary Russian Culture fa, “izikoa fa nan̈eky nan̈araka Fivavahan̈a Kristianin̈y irô mpanompo sampy aby io, lôso nampiarahin̈y tamy fety kristianin̈y natao hahatsiarôvan̈a [Jaona Mpan̈ano Batisa] koa fety io.”

    •  Taom-baovao Sinoa na Taom-baovao Koreain. “Amy fotoan̈a io, fianakavian̈a, naman̈a ndreky havan̈a jiaby ny ten̈a man̈ano raha hahavy irô ho tsara vintan̈a. Ke irô man̈amia voninahitry zan̈ahary ndreky razan̈a sady mirary irô jiaby ho tsara vintan̈a amy taon̈o vaovao.” (Mooncakes and Hungry Ghosts​—Festivals of China) Karaha zen̈y koa raha atao amy Taom-baovao Koreain. “Irô mivavaka amy razan̈a, man̈ano fombafomba handroasan̈a fan̈ahy ratsy ndreky man̈ano fombafomba hampatsara vintan̈a irô amy Taon̈o Vaovao io. Man̈ano sikidy koa irô baka hahaizan̈a raha handalo amy Taon̈o Vaovao io.”​—Encyclopedia of New Year’s Holidays Worldwide.

      Taom-baovao Sinoa

     Fety fataon’olo mino fan̈ahy tsy mety maty. Baiboly mivolan̈a mazava fa olo araiky koa fa maty efa tsisy eky. Olo maty tsisy raha vita sady tsisy raha hay eky. (Mpitoriteny 9:5, 6, 10; Salamo 146:4; Genesisy 3:19) Zen̈y mahavy Vavolombelon̈on’i Jehovah tsy man̈ano fety aby ty, irô io baka natao hahavy olo hino fa fan̈ahy tsy mety maty:

    •  Fetin’ny Maty. Mivolan̈a New Catholic Encyclopedia fa izio andra natao “hahatsiarovan̈a mpino jiaby efa maty.” Koran̈in’izio koa fa “kadiriny tan̈elan̈elan̈an’ny taon̈o 500 firaka tamy taon̈o 1 500 tan̈y fa amin’andra io lan̈iany fan̈ahy lôso amin’ny môtro fandiovan̈a mety hiboaka amin’olo nan̈ano raha ratsy izy tamin’izy mbala velon̈o. Izikoa izy fa miboaka, izy mivadiky lolo na mpamosavy na radaka na raha hafa.”

    •  Fetin’ny Qingming (Ch’ing Ming) ndreky Fetin’ny Lolo Mosary. Fety aroe io samby natao han̈amezan̈a voninahitry razan̈a. Boky Celebrating Life Customs Around the World​—From Baby Showers to Funerals mitantara fa koa fa fety Ch’ing Ming, olo man̈ôro hanin̈y, raha higiahin̈y aviô lelam-bola amezan̈a olo maty. Mavozo baka irô “tsao havandrô maty aby io mosary na sakara na tsisy vola.” Mivolan̈a koa boky io fa “[mino olo mankalaza] Fetin’ny Lolo Mosary fa mifandray olo maty ndreky velon̈o izikoa fa alin̈y, intsaka eky izikoa bory fanjava, ke atao raha tsy hampameloko irô. Tsy maintsy amezan̈a voninahitry koa razan̈a amy fotoan̈a io.”

    •  Chuseok. Mivolan̈a boky The Korean Tradition of Religion, Society, and Ethics, fa amy fety io olo “man̈amia hanin̈y ndreky divain fan̈ahin’olo maty.” Man̈ano zen̈y irô fôtony irô “mino fa mbala velon̈o fo fan̈ahy ndray maty vatan̈a.”

     Fety misy ifandraisany amy fan̈ahy ratsy. Baiboly mivolan̈a: “Mampangaroharo Jehovah” lan̈ian’olo “man̈ano sikidy, na man̈ano mazỳ, na man̈ano mahay raha mbala ho avy, na man̈ano aody, na mpivolan̈a ozon̈o famosavian̈a, na olo mandeha amy mpan̈ano tromba na mpan̈ambara raha mbala ho avy, na olo mikoran̈a amin’olo maty.” (Deoteronomia 18:10-12) Vavolombelon̈on’i Jehovah tsy man̈ano raha misy ifandraisany amy fan̈ahy ratsy, an̈isan’izen̈y iziô astrôlôzỳ (karazan̈a sikidy). Zen̈y mahavy irô tsy man̈ano Halloween na fety hafa miramiran̈a amy zen̈y, an̈isan’izen̈y fety aby ty:

    •  Taom-baovao Cinghalais ndreky Taom-baovao Tamoul. “Maro fombafomba ataon’olo” amy fety aby io. “Mpisikidy man̈ambara andra an̈anaovan̈a sasany amindrô zen̈y baka ho tsara vintan̈a.”​—Encyclopedia of Sri Lanka.

    •  Songkran. Izio fety fataon’olo an Asie, izio “baka amy volan̈a sanskrit ... midika ‘fihetsiky’ na ‘fiovan̈a.’ Irô man̈ano fety io lera masoandra mikisaka mandeha amy plasin’ny tononandra Ôndrikôndrikilahy [Bélier].”​—Food, Feasts, and Faith​—An Encyclopedia of Food Culture in World Religions.

     Fety misy ifandraisany amy Lalàn̈an’ny Mosesy. Tsy voatery narehan̈a eky lalàn̈a io koa fa nan̈ano sôron̈o ain̈inany Jesosy. Baiboly mivolan̈a fa “Kristy farany Lalàn̈a.” (Romanina 10:4) Mahazo hatsaran̈a Kristianin̈y izikoa man̈araka toro lalan̈a an̈atin’ny Lalàn̈an’i Mosesy, tsy ino fa Lalàn̈a namezan̈a Israelita taloha tan̈y. Fa ndray zen̈y, irô efa tsy mankalaza fety aby amin’izio ao eky, intsaka eky irô fety nan̈oman̈a favian’ny Mesia. Kristianin̈y baka mino fa efa navy tambonin’ny tany teto Mesia. Baiboly mivolan̈a fa “raha jiaby in̈y aloko raha mbala ho avy, fa Kristy ny ten̈a izy.” (Kolosianina 2:17) Ke efa vita raha nilavan̈a raha jiaby tamy fety amy Lalàn̈an’ny Mosesy ao. Sôsoko zen̈y, maro amy raha fataon’olo amy fety aby io mifanohitry amy raha volan̈in’ny Baiboly, ke zen̈y mahavy Vavolombelon̈on’i Jehovah tsy man̈ano fety aby io. Ty baka sasany amy zen̈y:

    •  Hanoukka. Izio fety natao ahatsiarovan̈a fitokanan̈a ndraiky tempoly jiosy ta Jerosalema tao. Kanefa Baiboly mivolan̈a fa Jesosy efa lôso Mpisôron̈obe amy ‘tran̈olay [na tempoly] araiky maventinventy ndreky lavoravy mandilatran’ny araiky tiô sady tsy niasain’ny tan̈anan’olo.’ (Hebreo 9:11) Kristianin̈y mino fa tempoly ara-pan̈ahy io solon’ny tempoly ta Jerosalema in̈y, amin’iziô.

    •  Rosh Hashanah. Io andra voanalohany amy taon̈o Jiosy. Taloha tan̈y, isaka avy fety io, Jiosy aby io nan̈ano sôron̈o manokan̈a tamy Zan̈ahary. (Nomery 29:1-6) Fa Mesia na Jesosy efa nan̈ajanon̈o fan̈anaovan̈a ‘sôron̈o ndreky fan̈atitry atao fan̈amezan̈a’, ke efa tsy ankasitrahin’ny Zan̈ahary eky fety io.​—Daniela 9:26, 27.

  •   Mandrisiky olo han̈ano firaisam-pinoan̈a ma fety io?

     Toro lalan̈an’ny Baiboly: ‘Ino raha itambaran’olo mino amin’olo tsy mpino? Aviô ino ifandraisan’ny tempolin’ny Zan̈ahary amy sampy?’​—2 Korintianina 6:15-17.

     Vavolombelon̈on’i Jehovah mifen̈y hahay hiara-monin̈y amin’olo. Irô man̈eky fa kila olo manan̈a zo han̈araka fivavahan̈a tiany. Fa ndray zen̈y irô tsy man̈ano fety natao handrisihan̈a olo han̈ano firaisam-pinoan̈a. An̈isan’izen̈y fety aby ty:

     Fety natao ahatsiarovan̈a olo malaza amy fivavahan̈a, na fety natao ikahian̈a olo amy fivavahan̈a isan-karazany hiaraka hivavaka. Taloha tan̈y, nisy fotoan̈a nindesin’ny Zan̈ahary tan-tany hafa vahoakanany. Kanefa hafa fivavahan̈an’olo tamy tany aby io, ke izy nampitandrin̈y irô karaha ty: ‘Aza man̈ano fifan̈ikian̈a amindrô na amy zan̈aharindrô. Izikoa san̈atrian’izen̈y anao manompo zan̈aharindrô aby io, ho voafandriky edy anao.’ (Eksodosy 23:32, 33) Zen̈y mahavy Vavolombelon̈on’i Jehovah tsy man̈ano fety aby ty:

    •  Loy Krathong. Izio fety Tailandey. Amin’ny leran’izio “olo man̈amboatra bakôly amy ravindraha, asiany labozỳ na tapaka kakazo man̈itry an̈atin’ny bakôly io ao aviô alefany amy rano. Indesin’ny bakôly in̈y an̈y zen̈y vintan̈a ratsy. Ny marin̈y aminany, fety io natao ahatsiarovan̈a diam-bitin’i Bouddha.”​—Encyclopedia of Buddhism.

    •  Andra Fibibahan’ny Firenena. Nisy mpitondra fanjakan̈a araiky nan̈azava karaha ty tamy gazety The National a Papouasie-Nouvelle-Guinée: “Lan̈ian’olo man̈eky fampianaran̈an’ny kristianin̈y” man̈ano fety io. Nivolan̈a koa izy fa “man̈ampy olo” amy firenena io an̈y “han̈araka toro lalan̈a natao harehan’ny kristianin̈y” izio.

    •  Vesak. “Io andra farany masin̈y amy Bodisty, fôtony amin’io ankalazan̈a andra nitirahan’i Bouddha, nazahoany fahaizan̈a ndreky fahendrena aviô nifatesany, na nahatakarany Nirvana.”​—Holidays, Festivals, and Celebrations of the World Dictionary.

      Vesak

     Fety efa fataon’ny fivavahan̈a efa rango ela kanefa tsy an̈atin’ny Baiboly ao. Ho Jesosy tamy mpitondra fivavahan̈a aby io: “Tsy nasianarô fôtiny foeky volan̈an’ny Zan̈ahary, fôtony fomban-drazan̈anarô ny raha ten̈a maventy aminarô.” Nambarany irô koa fa tsisy varany irô manohy manompo Zan̈ahary, fôtony “didy baka amin’olombelon̈o fo raha ampianarindrô.” (Matio 15:6, 9) Tsy tian’ny Vavolombelon̈on’i Jehovah ho very bôriny fanompoan̈a ataondrô, ke maro fety momba fivavahan̈a tsy ataondrô.

    •  Epiphany. Izio fety natao ahatsiarovan̈a irô moasy aby nitsidiky Jesosy in̈y ndreky ahatsiarovan̈a batisanany. “Taloha tan̈y, izio fety fataon’ny mpanompo sampy koa fa lohataon̈o, nataondrô han̈amezan̈a voninahitry irô zan̈aharin̈’ny rano ndreky ten̈arano, aviô loharano. Kanefa tafara tatỳ, fety io nanjary fetin’ny kristianin̈y.”​—Encyclopedia of Society and Culture in the Ancient World.

    •  Fankalazan̈a Nampiakaran̈a Maria Virjiny An-dan̈itry. Man̈ano fety io olo fôtony irô mino fa Maria renin’i Jesosy nanonga an-dan̈itry tamin’izy mbala velon̈o. Kanefa New Catholic Encyclopedia mivolan̈a fa “Kristianin̈y tamy voanalohany tan̈y tsy nahay fampianaran̈a zen̈y, sady tsy an̈atin’ny Baiboly ao foeky raha zen̈y.”

    •  Fetin’ny Immaculée Conception (fety natao ahatsiarovan̈a fa Maria tsy nandova ota). “Soratra Masin̈y tsy mampianatra fa [Maria] tsy nandova ota foeky. … Eglizy fo mampianatra raha zen̈y.”​—New Catholic Encyclopedia.

    •  Karemy. New Catholic Encyclopedia mivolan̈a fa amin’io olo mibebaka ndreky mifady hanin̈y. Mivolan̈a koa izio fa “tamy taonjato fahefatra,” dikan’izen̈y 200 taon̈o tafaran’ny nanoratan̈a Baiboly, nisian’ny fety io voanalohany. Karaha ty koa koran̈in’ny Encyclopedia io momba andra voanalohany amy Karemy: “Izikoa fa Robian’ny Jôfo, asian̈a jôfo laharan’ny mpino jiaby. Nanomboko nan̈ano raha zen̈y irô tamy Sinodan’i Benevento tamin’ny 1091.”

    •  Meskel (na Maskal). Izio fety fataon’olo an Étiopie, natao ahatsiarovan̈a “nahitan̈a Lakroa Ten̈a izy (lakroa araiky namantsihan̈a Kristy)” ho Encyclopedia of Society and Culture in the Medieval World (raki-pahalalan̈a io nan̈ano fon̈onteny io). “Amy fety io olo man̈ano rôhotro aviô mitsinjaka mikodidin̈y môtro io.” Kanefa Vavolombelon̈on’i Jehovah tsy mampiasa lakroa koa fa mivavaka.

  •   Fety io ma natao han̈amezan̈a voninahitry olo na fikambanan̈a na mariky mampiavaka firenena araiky?

     Toro lalan̈an’ny Baiboly: “Karaha ty ho Jehovah: ‘Voaozon̈o lan̈iany olo matoky olo ndreky mitôron̈o angôvon’olombelon̈o, ke fônany miala amy Jehovah.’”​—Jeremia 17:5.

     Vavolombelon̈on’i Jehovah mankasitraka raha tsara ataon’olo sady mivavaka nindrô. Fa ndray zen̈y, irô tsy man̈ano fety ndreky fankalazan̈a aby ty:

     Fety natao han̈amezan̈a voninahitry mpitondra na olo malaza hafa. Baiboly mivolan̈a: ‘Izikoa anarô tsy tihidiranandra, mivoleza matoky olombelon̈o. Tsiko fo mitana fahin̈ananany. Ino atokisanao raha karaha zen̈y?’ (Isaia 2:22) Zen̈y mahavy Vavolombelon̈on’i Jehovah tsy mankalaza aniverseran’ny mpanjaka na fety hafa miramiran̈a amy zen̈y.

     Fety natao han̈amezan̈a voninahitry sain̈im-pirenena. Vavolombelon̈on’i Jehovah tsy mankalaza Andran’ny Sain̈im-pirenena. Fôtony Baiboly mivolan̈a: “Mitandrema amin’ny sampy.” (1 Jaona 5:21) Misy olo mieritreritry fa tsy sampy sain̈im-pirenena sady tsy natao hivavahan̈a koa izio. Fa karaha ty nisoratin’ny mpahay tantara araiky kahian̈a Carlton Hayes: ‘Sain̈im-pirenena io ivavahan̈a.’

     Fety natao han̈amezan̈a voninahitry olo masin̈y. Tandraraiky, nisy lelahy mavozo Zan̈ahary nankôhoko tamin’ny apostoly Petera. Akôry nataon’i Petera? Baiboly mitantara fa nampitsanganin’i Petera lelahy io sady nivolan̈iny karaha ty: ‘Mitsangàna fa zaho olombelon̈o karaha anao fo!’ (Asan’ny Apostoly 10:25, 26) Na Petera na apostoly hafa tsisy nan̈eky hamezan̈a voninahitry na hivavahan̈a. Ke Vavolombelon̈on’i Jehovah tsy man̈ano fety han̈amezan̈a voninahitry olo volan̈in’olo fa olo masin̈y. An̈isan’izen̈y fety aby ty:

    •  Fetin’olo Masin̈y Jiaby. New Catholic Encyclopedia mivolan̈a fa izio“fety natao han̈amezan̈a voninahitry olo masin̈y jiaby. … Tsy hay ombian̈a olo nanomboko nan̈ano fety io.”

    •  Fetin’ny Notre-Dame de Guadalupe. Misy mino fa Maria renin’i Jesosy io “olo masin̈y mpiaro Meksiky”, ke fety io natao han̈amezan̈a voninahitry izy. Niboaka tamy mpambôly araiky masikiny zen̈y baka izy tamin’ny 1531.​—The Greenwood Encyclopedia of Latino Literature.

      Fetin’ny Notre-Dame de Guadalupe

    •  Andran’ny An̈aran̈a. Mivolan̈a boky Celebrating Life Customs Around the World​—From Baby Showers to Funerals fa “andra natao ahatsiarovan̈a olo masin̈y andra io. Amezan̈a an̈aran̈an’olo masin̈y tsaiky atao batemo na konfirmasion izikoa fananjô andra ahatsiarovan̈a olo masin̈y araiky. An̈anaovan̈a fety amizay tsaiky io baka iô.” Koran̈in’ny boky io koa fa “raha mifandray amy fivavahan̈a atao amin’ny andra io.”

     Fety natao ahatsiarovan̈a tolon̈o ara-pôlitiky na tolom-bahoaka. Baiboly mivolan̈a fa “sitrany mialoko amin’i Jehovah tozay matoky olo.” (Salamo 118:8, 9) Vavolombelon̈on’i Jehovah matoky fa Zan̈ahary mahavita mamaha prôblemo ambonin’ny tany eto fa tsy olombelon̈o. Zen̈y mahavy irô tsy mandray anjara amin’ny Andra Iraisam-pirenena Natao Niny Man̈angy. Fety aby io baka natao hanohan̈ana tolon̈o ara-pôlitiky na tolom-bahoaka. Tsy mandray anjara amin’ny Andra Iraisam-pirenena Ahatsiarovan̈a Fan̈afoan̈ana Fan̈andivaozan̈a na fety hafa miramiran̈a amy zen̈y koa irô. Fanjakan̈an’ny Zan̈ahary zaraiky fo inoandrô fa mahavita man̈afoan̈a fan̈avakavahan̈a ndreky tsy fitovian̈a.​—Romanina 2:11; 8:21.

  •   Fety io ma natao han̈amezan̈a voninahitry firenena na foko araiky?

     Toro lalan̈an’ny Baiboly: “Zan̈ahary tsy man̈avakavaka, fa amy firenena jiaby, lan̈iany olo mavozo izy ndreky man̈ano ny marin̈y fo ankasitrahiny.”​—Asan’ny Apostoly 10:34, 35.

     Maro amy Vavolombelon̈on’i Jehovah tia tany naviandrô. Fa ndray zen̈y, irô tsy man̈ano fety natao han̈amezan̈a voninahitry firenena na foko. An̈isan’izen̈y ty:

     Fety natao han̈amezan̈a voninahitry tafiky amy firenena araiky. Jesosy tsiary ndraiky nanohan̈a ady. Ho izy tamy mpan̈ara-dia izy: “Tiava fo fahavalonarô, baka iô aza vôly mivavaka nin’olo man̈enjiky anarô.” (Matio 5:44) Zen̈y mahavy Vavolombelon̈on’i Jehovah tsy man̈ano fety natao han̈amezan̈a voninahitry maramila. An̈isan’izen̈y fety aby ty:

    •  Fetin’ny 29 Marsy. Izio andra ahatsiarovan’ny Malagasy lan̈iany olo nandray anjara tamin’ny tolom-bahoaka nitakian̈a fahafahan̈a tamin’ny 29 Marsy 1947. Maro olo naty tamy tolon̈o io, ke fankalazan̈a io natao han̈amezan̈a voninahitry irô.

    •  Andran’ny Manam-boninahitry Malagasy. Izio natao han̈amezan̈a voninahitry lan̈iany maramila efa ela amy tafiky malagasy.

     Fety natao ahatsiarovan̈a tantaran’ny firenena araiky na ahatsiarovan̈a nazahoany fahaleovan-ten̈a. Karaha ty ho Jesosy momba mpan̈ara-dia izy: “Iro tsy an̈isan’ny donia ty, mira zaho tsy an̈isan’ny donia ty.” (Jaona 17:16) Vavolombelon̈on’i Jehovah tia mianatra tantaran’ny firenenanany ndreky niny firenena hafa. Fa ndray zen̈y, irô tsy man̈ano karazan̈a fankalazan̈a aby ty:

    •  Andran’ny Australie. The Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life mivolan̈a fa andra io natao hahatsiarovan̈a “andra nananganan’ny maramila angiley sain̈im-pirenenanany tan Australie, tamin’ny 1788. Tamin’io irô nan̈ambara fa Australie lôso zana-tanin’ny Angiley.”

    •  Andran’i Guy Fawkes. Izio fety ataon’olo an Angletera an̈y, “natao hahatsiarovan’ny firenena io tetiky nataon’i Guy Fawkes ndreky irô Katôliky namany aby io hamono Mpanjaka Jacques I ndreky olo tan̈atin’ny governemanta, tamin’ny 1605.”​—A Dictionary of English Folklore.

    •  Andran’ny Fahaleovan-ten̈a. Amy tany maro, “izio fety nataokan̈a han̈anaovan’ny vahoaka fety ahatsiarovan̈a daty nazahoan’ny firenena araiky fahaleovan-ten̈a.”​—Merriam-Webster’s Unabridged Dictionary.

  •   Tsy mahafehy ten̈a ma olo koa fa man̈ano fety io sady man̈ano raha tsy fatao?

     Toro lalan̈an’ny Baiboly: ‘Mba efa ampy eky zay fotoan̈a nan̈anaovanarô sitrapôn’ny donia ty, tamin’ny anarô tsy nahay nen̈atra tamy fitondran-ten̈a ratsy, ndreky nan̈eram-pô tamy fan̈irian̈a ratsin’ny nôfotro, nigiaka toaka dila loatra, nan̈ano fety feno fitondran-ten̈a ratsy, nifan̈oesa nigiaka, ndreky nan̈ano fanompoan̈a sampy mampagaroharo.’​—1 Petera 4:3.

     Vavolombelon̈on’i Jehovah man̈araka toro lalan̈a zen̈y ke irô tsy man̈ano fety tsy avoafehy sady ahitan̈a olo migiaka toaka dila loatra. Vavolombelon̈on’i Jehovah tia man̈ano fety miaraka amy namandrô. Amy fotoan̈a karaha zen̈y irô tsy fady migiaka toaka izikoa amin’ny antonony. Fa misy amindrô koa mifidy tsy igiaka toaka foeky. Irô mifen̈y man̈araka torohevitrin’ny Baiboly ty: “Ke anarô na mihinan̈a na migiaka, na ino na ino raha ataonarô, ataova han̈amezan̈a voninahitry Zan̈ahary raha jiaby.”​—1 Korintianina 10:31.

     Ke Vavolombelon̈on’i Jehovah tsy man̈ano karnavaly na fety miramira amy zen̈y, fôtony matetiky amy fety aby io ahitan̈a olo ratsy fitondran-ten̈a. Raha zen̈y baka tsy iken’ny Baiboly foeky. Ahitan̈a raha karaha zen̈y iziô, ohatra, amy fety jiosy Porima. Fety io natao ahatsiarovan̈a fotoan̈a nan̈avotan̈a irô Jiosy aby io tamy taonjato fahadimy T.K. Eraka raha koran̈in’ny boky Essential Judaism, ‘raha ataon’ny Jiosy tamy fety io mitovitovy amy raha ataon’olo lera fetin’ny Mardi Gras na Karnavaly.’ Maro, ohatra, ‘lelahy man̈ano lamban’ny viavy. Maro koa olo kafiry, migiaka toaka loatra, ndreky mitabataba mare.’

 Mbala tian’ny Vavolombelon̈on’i Jehovah fo ma havandrô ndray irô tsy miaraka man̈ano fety sasany amindrô?

 Ia. Baiboly mampianatra fa tôkony ho tiantsika ndreky hajaintsika fianakavian̈antsika, ndray ino ndray ino fivavahan̈anany. (1 Petera 3:1, 2, 7) Ndraikindraiky misy olo meloko na malahelo mare koa fa nanjary Vavolombelon̈on’i Jehovah ry havany ke tsy miaraka man̈ano fety sasany aminany eky. Zen̈y mahavy Vavolombelon̈on’i Jehovah maro man̈amia toky ry havany fa irô tiany. Hazavainy am-pan̈ajan̈a amindrô antony mahavy izy tsy miaraka man̈ano fety amindrô eky. Irô matetiky mamangy havandrô fa tsy lera fety fo.

 Vavolombelon̈on’i Jehovah ma mifôrse olo tsy han̈ano fety sasany?

 Ehe. Hain’ny Vavolombelon̈on’i Jehovah fa kila olo afaka mifidy lan̈iany raha tiany atao. (Josoa 24:15) Irô ‘man̈aja karazan’olo jiaby’, na ino na ino fivavahan̈andrô.​—1 Petera 2:17.

a Lahatsoratra ty tsy man̈amia listin’ny fety jiaby tsy ataon’ny Vavolombelon̈on’i Jehovah. Izity koa tsy mikoran̈a toro lalan̈an’ny Baiboly jiaby mifandray amizio.

b Mithra, Mithraism, Christmas Day & Yalda, nisoratin’i K. E. Eduljee, pazy 31-33.