1, 2. Mɛni nyɔ́mɔɔ à kɛ̀, lé marê-kɛɛ ɓé nûa támaa da gɛi?

LƆII-KPƐ̃LIŊƆƆ KƐ́TƐ è taa tɔnɔ ta su-kara. Sôya nuu ta è lɔ ɣâla-pɛrɛ tɔnɔ mu e naa ɓela támaa paa, e dani ŋwána-ŋwana. Kpɛ̃́ɛ kɔlɔ-fela è nɛnî tɔnɔ paa e ziɣe nônii lɔ́ɔlui mɛi.

² Mɛni ŋánaa kpaa mɛni nyɔ́mɔɔ kɛ́ɛ-ŋai ŋí da kɛ, nûa támaa da m̀arê-kɛ́i ŋí kɛ diyɛɛ, “Lé ɓé gɛ m̀ɛni kɛ́ɛ ŋí kɛ kɛ́i?” Nûa támaa da kɛ ŋwɛ̂lii dí gɔ́lɔŋ m̀ɛnii gɛ kpɔara-laa da mɔ̃lɛ-laa díkaa la ǹɔii mai. Ya máŋ, ya ta wɔ́lɔ íkili-ŋa sia é pîlaŋ nyíŋi ma?

3, 4. (1) Marê-kɛɛ-ŋa kɛ́ɛ léŋ ɓé Abaku è gɛi? (2) Ziova è Abaku ŋɔmarê-kɛɛ-ŋai sukula léŋ?

³ Kú maa-kɔ́ri Ŋâla-kɔlɔi su à gɛ́ɛ diai kpîŋ laa-la su kpanaŋɔɔ è kɛ díyêei dia máŋ dí marê-kɛɛ kɛ́ɛ-ŋai ŋí kɛ. Gɔɔŋ-maa ɓa, Ɣâla ŋɔlono-kɛ-nuui Abaku è Ziova marê kɛ nyɛɛ mai: “Lé mɛni ɓé yâa nɛɛ la naai ŋ́gɛ mɛni ŋyɔ́mɔɔ-ŋa ŋɛ́i kaai? Núu su-kara-ɓela da lii-fãa-goi-ɓela díkaa ŋ́gɔlɛ ma lé mɛni ma? Laa-saa-ɓela támaai ǹɔii ma lé mɛni ma?”​—Abaku 1:3, NW.

⁴ Abaku 2:​2, 3 su, Ɣâla è Abaku ŋɔmarê-kɛɛ-ŋai sukula, E gono tee ǹyêei à gɛ́ɛ a pâi mɛni ta kɛ́i é pîlaŋ m̀ɛni-ŋai ŋí dîa. Ziova ŋɔnûai wɛ́li káa ma a ŋánaa. Ŋâla-kɔlɔi è mò nyɛɛi: “Gbaaŋɔ̂ɔi kámɛni ma.” (1 Pitɛ 5:7) Mɔ̃lɛ-laa ɓɛlɛ kpɛɛi Ɣâla koi e tɛɛ kûa. (Azaya 55:​8, 9) M̀ɛni ma, kwaa mɛni maa-kɔ́ri é pîlaŋ m̀arê-kɛ́i ŋí ma: Lé mɛni ɓé mɔ̃lɛ-laa támaai la ŋéniɛi ŋí sui?

5. Lé ɓé ɣâla-mɛni laa-tuɛ-ɓela támaa da mò é pîlaŋ mɔ̃lɛ-laa mai? Kɛ́ɛ lé ɓé Ŋâla-kɔlɔi è mòi?

⁵ Pasɛ-ŋa da ɣâla-mɛni laa-tuɛ-ɓela da mò a tãi támaa diyɛɛ gáa a Ɣâla nĩ̂a-mɛni à gɛ́ɛ kúkɛ mɔ̃lɛ. Dí taŋa da mò diyɛɛ mɛni lɛ́lɛɛ kpaa mɛni nyɔ́mɔɔ ta à kɛ̀ a núu ta, bere ɓé Ɣâla è gbɛtɛ la. M̀ɛni ma, kúfa pɔri wɔ́lɔ m̀ɛni-ŋai da kɛ a kûai, ŋa káai. Dí taŋa da kpîŋ mò à gɛ́ɛ nûa kpàyakpaya kpaa nĩ̂a-pɛlɛɛ da saa, Ɣâla aâ dí siɣe à gɛ́ɛ díkɛ gɔlɛ ma ɣâla-taa. Kɛ́ɛ nyíti fé a tɔ̃yâ. Ziova fa wɔ́lɔ mɛni nyɔ́mɔɔ kɛ a núu ta. Ŋâla-kɔlɔi è mò nyɛɛi: “Ŋwala-wala kélee Ɣâlai a pɔri mɛni nyɔ́mɔɔ kɛ́i? Vé tí a dɔnɔ kpîŋ!”​—Zôo 34:​10.

6. Lé mɛni ɓé nûa támaa da Ɣâla sɔŋ siɣe la m̀ɔ̃lɛ-laai kélee mɛni ma ŋéniɛi ŋí sui?

⁶ Nûa támaa da Ɣâla sɔŋ siɣe m̀ɔ̃lɛ-laai kélee mɛni ma ŋéniɛi ŋí su kpɛ́ni fêi, gáa díkili ŋa à gɛ́ɛ Ɣâla ɓé ŋéniɛi káa ŋɔwala-walalaai mu. Kɛ́ɛ, yɛ̂ɛ berei kú maa-kɔ́ri la gɔlɔi ŋí Ŋuŋ 3 sui, Sêtɔŋ nyii gáa a Dɛ̂ɓelei ɓé ŋéniɛi káa ŋɔwala-walalaai mu.

7, 8. Lé mɛni ɓé mɔ̃lɛ-laa támaai la ŋéniɛi sui?

⁷ Ŋâla-kɔlɔi è mò nyɛɛi: “Ǹɔii kélee káa ŋwana-lɔɔ-nuui ŋɔwala-walai yée mu.” (1 Zɔ̂ŋ 5:​19) Ŋéniɛi mɛi nuui, Sêtɔŋ, ŋwana lɔɔi. Nya ɓa “ǹɔii kélee pɛlɛ nuu.” (M̀ɛni-lɛɛi 12:9) Núu-kpune támaa da tûa nɔ́ yɛ̂ɛ ǹyaa. M̀ɛnii gɛ lɛ́ɛ, kpɔara-laa, da ŋwana-lɔɔ támaai la sâa ŋéniɛi sui dɔnɔ ká tí.

⁸ Mɛni takpɛ́ni-ŋa dikáa naa nyii gɛ mɔ̃lɛ-laa támaai sâa ŋéniɛi su. Tãi Adaŋ da Iî dí Ɣâla wóo píli lai, dílônii dí sɔnyɔ̂ŋ sɔlɔ ɓó díyêei. Nyaŋ sɔnyɔ̂ŋ aâ gɛ núu-kpune kɛ pa a mɔ̃lɛ-laa marâŋ ǹúu-kpune pɔ́. Da díkpîŋ maa mɛni siɣe a gbanaŋɔɔ e tɛɛ díɓarâŋ dîa. Da namu kɔ,  díkɛ kɔ́ kɔ, díkɛ kpîŋ díɓarâŋ luaŋ a díwala-walalaai. (Ikilisiati 4:1; 8:9) Tãi taŋa, nûa da mɔ̃lɛ kpɛ́ni fêi “m̀ɛni-ŋai ŋí a kula a núu-kpune dɛ̂i-pere.” (Ikilisiati 9:​12) Da li kwaa nyɔ́mɔɔ ta ma a tãi maa fé nɛ̃ɛ ní díkɛ la naai, nyaŋ dífe gɔ́lɔŋ à kɛ̀ mɛni nyɔ́mɔɔ káa kɛ́i naa, mɛni nyɔ́mɔɔ a kɛ a dia dítɛ̂i-pere.

9. Lé mɛni ɓé kú laai la à gɛ́ɛ mɛni ta ɓé gɛ́i Ziova kɛ nɛɛ naa kúkɛ mɔ̃lɛi?

⁹ Ziova fa wɔ́lɔ pa a mɔ̃lɛ-laa núu-kpune pɔ́. M̀ɛni ma, kúfa zɔŋ siɣe kɔ́ mɛni ma, m̀ɛni nyɔ́mɔɔ-ŋai sâa kɛ́i e pɛlɛ berei ma núu-kpune a marâŋ lúanii lai. Mɛni-kpɔlu-ŋa kɛ́ɛ yɛ̂ɛ lɔii-kpɛ̃liŋɔɔ kɛ́tɛ, fãa kɛ́tɛ nyii a pɛ́rɛ-ŋa woloi da ǹyá-fɛɛ kpàyakpaya-ŋai nyii a nûa paai, dífe a Ɣâla kɛ mɛni. Kɛ́lɛ, tãi ta ya íkili-ŋa sia, ‘À kɛ̀ Ziova ɓa ŋwala-wala kélee Ɣâlai, lé mɛni ɓé va m̀ɛni-kpɔlu-ŋai ŋí kpera lai?’ Kú gɔ́lɔŋ à gɛ́ɛ Ɣâla kpaaŋɔ̂ɔi kúmɛni ma, m̀ɛni ma, kú laai la à gɛ́ɛ mɛni ta ɓé gɛ́i Ziova kɛ nɛɛ naa kúkɛ mɔ̃lɛ.​—1 Zɔ̂ŋ 4:8.

10. Sêtɔŋ è Ziova maa fóo léŋ?

¹⁰ Idɛŋ sûai su, Dɛ̂ɓelei è Adaŋ da Iî pɛlɛ. Sêtɔŋ è mò dîa nyɛɛ Ɣâla káa a Kɛ-mɛi-nuu nyɔ́mɔɔ. È mò nyɛɛ Ɣâla è kɛ mɛni lɛ́lɛɛ ta loôi Adaŋ da Iî dîa. Sêtɔŋ è kɛ ŋwɛ̂lii dí laa la à gɛ́ɛ ǹyaa Sêtɔŋ a pɔri kɛ́i a kɛ-mɛi-nuu lɛ́lɛɛ e tɛɛ Ziova ma, m̀ɛni ma, maa fé nɛ̃ɛ ní Ɣâla e kɛ dímɛi.​—Zɛnɛse 3:2-5; M̀ɛni-ŋuŋ Gɔlɔi Kpɛɛ Ŋa 27 káa.

11. Lé marê-kɛɛ ɓé maa nɛ̃̂ɛi kú zukulai?

 ¹¹ Adaŋ da Iî dí Ziova wóo píli dí tɔ́ɔ ma. È kɛ díkili ŋa à gɛ́ɛ dia ɓé maa nɛ̃̂ɛi dí mɛni-kpɛtɛɛ kɛ é pîlaŋ mɛni lɛ́lɛɛ da mɛni nyɔ́mɔɔ ma díkpɔ́ɔi mɛni ma. Ziova èei pɔrîi nɛ̂i léŋ à gɛ́ɛ díkili-ŋa-siai fé kɛ ní a tɔ̃yâ kpɛ́ni fêi nya ɓe m̀ɛnii kɔ́lɔŋ ǹɛ́lɛɛi kúmɛni mai?

12, 13. (1) Lé mɛni ɓé Ziova fé Adaŋ da Iî su kara ní la ŋâmai? (2) Lé ɓé Ziova aâ nɛɛ la naa Sêtɔŋ kɛ ɓó sâa ŋéniɛi mɛi, gɛ ŋɔ́nɔ nɛɛ naa núu-kpune kɛ gbîŋ mɛi kaai?

¹² Ziova fé Adaŋ da Iî su-kara ní ŋâma. Kɛ́lɛ, è nɛɛ naa dí nĩ̂a-pɛlɛɛ maa sɔlɔ ɓó. Naa pôlu ma, Ziova e nɛɛ naa Adaŋ da Iî lônii dí nɛ ǹúui díkɛ ŋwɛ̂lii e kɛ a dímɛi-nuui. Ziova kpɛtɛ-mɛni ɓé kɛ à gɛ́ɛ ǹɔii laa e kɛ a vɛ́ɛ a núu-kpune maa waa, nyaŋ è kɛ a gɔ́lɔŋɔɔ à gɛ́ɛ nyíŋi ŋaa-see a pâi kɛ́i a nɛɛ máŋ Dɛ̂ɓelei e kɔ́ a pere sîi kélee.​—Zɛnɛse 1:​28; Azaya 55:​10, 11.

¹³ Sêtɔŋ è Ziova maa fóo ɣâla-taa kela ŋɔmiliyɔ̂ŋ támaa ŋɛ́i. (Zôo 38:7; M̀ɛni-lɛɛi 5:​11) M̀ɛni ma, Ziova e tãi tɛɛ Sêtɔŋ pɔ́ à gɛ́ɛ e nɛ́ à kɛ̀ m̀ɛnii è mò a Ɣâla láai è kɛ a tɔ̃yâ. È ŋɔ́nɔ nɛɛ naa à gɛ́ɛ Sêtɔŋ e núu-kpune kɛ e gbɔ́ɔ gɔ́mɛti-ŋa see e nɛ́ à kɛ̀ núu-kpune a pɔri gbɔ́ɔi téniŋ tɔɔ̂i Ɣâla a wàla kpɔŋ maa tɛɛ dípɔ.

14. Tãi su kôyai aâ tɛɛi, lé ɓé aâ nɛ́ é pîlaŋ kɛ-mɛi-laa mai?

¹⁴ Núu-kpune aâ kɔ́ à gɛ́ɛ e gbîŋ mɛi káa a kóraŋ wala támaa, kɛ́ɛ daâ fɛɣɛ. Daâ gáa à gɛ́ɛ Sêtɔŋ káa a lɛ́ɛ nuu. Maa nɛ̃̂ɛi Ɣâla e kpɔŋ maa tɛɛ núu-kpune pɔ́. Ɣâla ŋɔlono-kɛ-nuui Zɛlemaya è mò a tɔ̃yâ nyɛɛi: “Óo Yâwɛɛ, ŋa gɔ́lɔŋ à gɛ́ɛ núu-kpune ŋɔkɛ-ɣeniɛi fé gbîŋ wala-walalaai su. Núu-kpune fa pɔri gbîŋ mɛni kpɛtɛi a nɛ́lɛɛ à gɛ́ɛ e mɛi kaa.”​—Zɛlemaya 10:​23.

15, 16. (1) Lé ɓé gɛ Ziova aâ nɛɛ naa mɔ̃lɛ-laa kɛ ɓo ŋéniɛi su a tãi su kôyai? (2) M̀ɛni-kpɔlu-ŋai Sêtɔŋ káa sâa gɛ́i, lé mɛni ɓé Ziova fé nîi dí kpera ní lai?

¹⁵ Lé ɓé gɛ ziova aâ nɛɛ naa mɔ̃lɛ-laa kɛ ɓo ŋéniɛi su a tãi su kôyai? Lé mɛni ɓé va mɛni nyɔ́mɔɔ kɛ́ɛ kpera lai? Tãi támaai aâ tɛɛi nyii aâ nɛ à gɛ́ɛ  Sêtɔŋ ŋɔkɛ-mɛi-laai aâ fɛɣɛ. Núu-kpune aâ kɔ́ a gɔ́mɛti sîi takpɛ́ni-takpɛni, kɛ́ɛ daâ fɛɣɛ. Berei máŋ kpîŋ daâ sãa támaa kpɛtɛ la nyii-ŋai da kpɔŋ maa tɛɛ kúpɔ à gɛ́ɛ kú kɛ-ɣeniɛ ŋaa-nɛ̃ɛ kulai, dífe pɔrîi fili-mɛni kperai, kpaa kolo-laa, mɛni nyɔ́mɔɔ da kɔ́. Kúfa pɔri kúkpîŋ téniŋ tɔɔ̂i à kɛ̀ Ɣâla a wàla kpɔŋ maa tɛɛ kúpɔ.

¹⁶ Kɛ́lɛ, m̀ɛni-kpɔlu-ŋai Sêtɔŋ káa sâa gɛ́i, Ziova fé dí kpera ní. Nyíŋi èei pa nɛ̂i à gɛ́ɛ Ɣâla da Sêtɔŋ díkaa tíi kɛ́i gîe ma, nyaŋ kú gɔ́lɔŋ vé pâi wɔ́lɔ kɛ́i tí. E tee nyíti ma, núu-kpune èei pâi gáai yɛ̂ɛ nya ɓe da pɔri díkpɔ́ɔi téniŋ tɔɔ̂i a nɛɛ ma kpîŋ Ɣâla fé kpɔŋ maa tɛɛ dípɔ. Kɛ́lɛ, nyíti káa a lɛ́ɛ, nyaŋ Ziova fé pâi ǹyée seêi lɛ́ɛ-mɛni kɛ́ɛ tí mu.​—Ibulu 6:​18.

17, 18. Lé ɓé Ziova a pâi gɛ́i é pîlaŋ m̀ɔ̃lɛ-laai kélee ma Sêtɔŋ aâ sâa pa la kúpɔi?

¹⁷ I laai la m̀ɔ̃lɛ-laai núu-kpune káa sâa tɛɛi zui ­kpɛ́ni fêi Sêtɔŋ da núu-kpune dí Ziova wóo pílii, Ziova a pɔri dí kperai? Ôowei. Kpɛ́ni fêi, mɛni kélee bɔri káa Ɣâla mi. Ziova e tãi kɔ́lɔŋ a pâi Sêtɔŋ ŋɔmaa fóo-wooi kélee su toôi lai. Naa pôlu ma, a pâi ǹɔii kɛ́i a paredai yɛ̂ɛ berei e kɛ ŋwɛ̂lii lai. Gɛ̀ ní, diai kélee “m̀olôŋ sui” da pâi dímu-siɣei saa yêei. (Zɔ̂ŋ 5:​28, 29) Núu-kpune fé pâi ŋɔ́nɔ kɔlɛi kpaa dí saa. M̀ɔ̃lɛ-laai kélee Sêtɔŋ káa sâa pâi la kúpɔi, Zîsɛ a pâi dí kperai. Zîsɛ sârai, Ziova a pâi “Dɛ̂ɓelei ŋɔtíi su karai.” (1 Zɔ̂ŋ 3:8) Gáa a lii-nɛ̃ɛ mɛni kɛ́tɛ à gɛ́ɛ Ziova è níi kpèle kpɛ́ni fêi nyíŋi a gɛ kú gɔ́lɔŋ, kú nɛ́ à kɛ̀ kwa ŋwɛ̂lii e kɛ a Kúmɛi-nuu. (2 Pitɛ 3:​9, 10 lóno.) A nɛɛ máŋ kúkɛ mɔ̃lɛ, a kpɔŋ maa tɛɛ kúpɔ kúmɔ̃lɛ-laai su.​—Zɔ̂ŋ 4:​23; 1 Kɔleŋtiɛŋ 10:​13 lóno.

 ¹⁸ Vé kûa a kpa à gɛ́ɛ kú Ziova kɛ a Kúmɛi-nuu. E núu-kpune kpɛtɛ e kili-ŋa-sia tɛɛ bɔ nyii a pɔri gbɔ́ɔi mɛni-kpɛtɛɛ kɛ́i. Kwaa m̀ɛnii káa gili-ŋa-siai ŋí a pɔri gɛ́i kûɛi.

19. Lé ɓé Ziova è kú kpɛtɛ e dɛɛ kúpɔi? Lé mɛni ɓé maa nɛ̃̂ɛi nyíŋi e kúlii nɛ̃ɛ lai?

¹⁹ Berei Ziova è kú kpɛtɛ la é kili-ŋa-sia tɛɛ kúpɔ à gɛ́ɛ kú pɔri kúkpɔ́ɔi mɛni-kpɛtɛɛ kɛ́i, a kú kɛ a dakpɛ́ni zua-ŋai dîa. Sua-ŋa da tûa nɔ́ a berei Ɣâla è dí kpɛtɛ à gɛ́ɛ dí tûa lai, kɛ́ɛ, kwa pɔri mɛni-kpɛtɛɛ kɛ́i kúkili ŋa berei kwa ŋwɛ̂lii kú kúkɛ́-ɣeniɛi kɛ la, à kɛ̀ kwa ŋwɛ̂lii kú Ziova nĩ̂a-mɛni kɛ. E tee nyíti ma, kúfe yɛ̂ɛ masîŋ-ŋa nyii díi dí dí kpɛtɛ gɛ mɛni mai nɔ́ ɓé da gɛ. Kili-ŋa-sia káa kúyêei é pîlaŋ berei ma kwa ŋwɛ̂lii kúkɛ la, diai kwa ŋwɛ̂lii díkɛ a kúlaoi-ni, da berei kwa ŋwɛ̂lii kú kúkɛ-ɣeniɛi kɛ lai. Ziova a ŋwɛ̂lii kú fúlu-laa ŋaa-nɛ̃ɛ kula.

20, 21. Mɛni lɛ́lɛɛ kɛ́ɛ léŋ ɓé ya pɔri sâa gɛ́i a íkili-ŋa-siai?

²⁰ Ziova a ŋwɛ̂lii à gɛ́ɛ kú ŋwɛ̂li. (Maafîu 22:​37, 38) Gáa yɛ̂ɛ nâŋ-nuu nyii níi a nɛ̃ɛ à kɛ̀ ǹóŋ a gula níi su e mo ma nyɛɛ “Íwɛ́li káa ḿa.” Ziova è nɛɛ naa à gɛ́ɛ kú gbɛtɛ kúkili ŋa à kɛ̀ kwa ŋwɛ̂lii kú vɛli kpaa kúfe ŋwɛ̂lii kú vɛli. Sêtɔŋ, Adaŋ, da Iî dí gbɛtɛ à gɛ́ɛ dí Ziova wóo píli. Ya máŋ, ya pâi tíi kɛ́i léŋ a gili-ŋa-siai Ɣâla è dɛɛ ípɔi?

²¹ Ziova nîa-mɛmi kɛ a íkili-ŋa-siai. Núu ŋɔmiliyɔ̂ŋ támaa daâ gbɛtɛ à gɛ́ɛ dí Ziova fɛli dí tɔ́ɔ Sêtɔŋ ma. (Táre-woo-ŋa 27:​11) Lé ɓé ya pɔri gɛ́i loníi ma à gɛ́ɛ íkɛ ŋéniɛ ninai su tãi Ɣâla a pâi mɔ̃lɛ-laa kpɛɛi lai? Kwa pâi m̀arê-kɛ́i tí sukulai káai gɔlɔ-ŋuŋ ŋí pôlu ma ŋɔi su.