M’CILU mwetu, ututu ukusasimanikwa mu mtwepe. Nambope, m’matumbo mwana tumitasi twakulandana ni twatukusasimanikwa mu ututu. Tumitasitu tuli twelukanelukane cenene mpela lwawu. Ni ligongo lyakwe ŵasayansi akusasala kuti tumitasitu tukusakamula masengo mpela ututu.

Kuti cakulya cigayice, soni kuti citande kamula masengo m’cilu, pakusatendekwa yindu yejinji. Nambosoni pakusasosekwa macili gamakulungwa. Ni ligongo lyakwe tumitasi twa m’matumbotu tukusakamula masengo gane pajika mpela mwawuŵelele ututu.

Atamose kuti winji wa tumitasitu ngaŵa mkupunda twa mu ututu, nambope twalumbikene mwakusimonjesya. Yikuwoneka kuti m’matumbo mwana tumitasi tweletu ciŵandika 600 miliyoni. Ŵasayansi akusasala kuti masengo gagakusatendekwa ni tumitasitu gakaŵe kuti gakutendecelasoni mu ututu nikuti pakasosekwe mitasi jekulungwakulungwa mnope. Buku jakuti The Second Brain jatite, “Yindu yikusajenda cenene, soni mwangasawusya ligongo lyakuti tumitasitu tukusalitendela yindu mwajika mpela ututu.”

Cakulya kuti cigayice m’matumbo, pakusasosekwa yindu yakuŵajilwa, soni yeleyi yikusatendekwa pandaŵi jakuŵajilwa. Jwamlijiganye jwine lina lyakwe Gary Mawe, jwasasile kuti m’matumbo muli mpela macini gakamulicisya masengo pakuwanganyicisya yindu yakulekanganalekangana. Yayikusatendekwa kuti cakulya cigayice yili yakusimonjesya mnope. Mwambone, m’matumbo mwana mtundu wine wa maselo. Maseloga gakusapakombola kumanyilila cenene mtundu wa cakulya catulile. Yeleyi yikusakamucisya tumitasitu kumanyilila mtundu wa tuyindu twa mpela mesi twatukusosecela kuti cakulyaco cigayice, soni kuti citande kamula masengo m’cilu. Tumesi twatukusakopoka ligongo lya tumitasitu, tukusaŵa twakamulana ni mtundu wa yakulya yatulile soni winji wakwe.

Tumitasitu tukusakamucisyasoni kuti cakulya cijendeje cenene m’matumbo. Tukusatendekasya kuti minowu ja m’matumbo jikole macili gakamucisya pakwendesya cakulyaco. Tusakombolasoni konjecesya macili ga minowujo naga gakusosecela.

Cindu cinesoni cacikusatendekwa ni tumitasi twa m’matumbotu ni kucicenjela cilu ku tulombo twakutandisya yilwele. Cakulya catulile mpaka cikole tulombo twakutandisya yilwele. M’matumbo mwana miyasi jejinji jakolanjikwa kuti maselo geswela. Miyasiji jikusakamucisya pakucicenjela cilu ku yilwele. Nambope, naga mundu alile cakulya cakola tulombo twejinji twakutandisya yilwele, tumitasitu tukusacenjela cilu mwakutendekasya kuti m’matumbo mukopoce tumesi twakumtendekasya mundu kuti atapice kapena kuwugula m’matumbo.

Atamose kuti tumitasi twa m’matumbotu tukusatenda yindu pajika, nambope yindu yine yejinji kuti yitendekwe pakusasosekwa kuti tukamulane ni ututu. Mwambone, tumitasitu tukusajawusya utenga ku ututu wakumkamucisya  mundu kuti aganisye yakusaka kulya, soni winji wa yakulyayo. Nambosoni tukusakamucisya pakuwumanyisya ututu kuti mundujo ajikwite, alece kulya. Naga mundu ajikutisye, mpaka tumtendekasye mselu ni kutapika.

Komboleka kuti mkanaŵalanje ngani ajino ŵamanyililaga yine yayikusatendekwa ligongo lya mkamulano wawuli pasikati pa tumitasi twa m’matumbotu ni ututu. Ana pakwete palipikene cenene m’cilu mwawo ali alile yakulya yamauta? Ŵakuwungunya akusasala kuti yeleyi yikusatendekwa ligongo lyakuti, tumitasitu tukusatumisya utenga wakusangalala ku ututu, kaneko pakusatendekwa yine ni yine kuti mundu alipikaneje cenene. Ni ligongo lyakwe ŵandu ŵane pakulagasika nganisyo, akusanonyela kulya yakulya yampaka asangalaleje nayo kuti alipikaneje cenene. Ŵasayansi akulinjilila kuti apate mtela wampaka utendekasye tumitasitu kamula masengo kuti mundu alipikaneje cenene palagasice nganisyo.

Cisyasyo cine cakulosya kuti tumitasitu tukusatenda yindu mwakamulana ni ututu ni kulipikana mpela ujikwite mkaniwulye cilicose. Yeleyi yikusatendekwa ligongo lyakuti, mundu palagasice nganisyo, tumitasi twa m’matumbotu, tukusatendekasya miyasi jejinji kutyoka m’matumbo kwawula ku ututu. Cindu cinesoni cili kupikana mselu. Yeleyi yikusatendekwa ligongo lyakuti mundu pakulagasika nganisyo, ututu ukusatendekasya tumitasitu kukunga mnope minowu ja m’matumbo. Ŵamlijiganye ŵane akusasala kuti tumitasitu tukusakamucisya kuti m’matumbo mutendekweje yindu yine pajika.

Atamose kuti tumitasi twa m’matumbotu tukusatenda yindu yejinji pajika mpela ututu, nambo nganituŵa tumkamucisye mundu kuganisya, kapena kusagula yakutenda. M’maloŵe gane, mpaka tujile kuti tumitasitu nganituŵa ututu. Ngaŵa mkwakamucisya wawojo kulemba nyimbo, kuŵalanjila mbiya, kapena kulemba yakusukulu. Kalumbikane ka tumitasitu m’matumbo kukwajimikape mtwe ŵasayansi ŵajinji, soni yejinji yakwamba tumitasitu nganaŵe kuyikopocela. Ndaŵi jine mkanatande kulya, caganicisye yatukusatenda tumitasitu pakamucisya kuti cakulyaco cigayice mpaka kwika pakuti citande kamula masengo m’cilu.