• Liŵasa lyawo komboleka kusama ligongo lyakuti baba ŵawo apatile masengo kwine.

• Mjawo jwapamtima mpaka asamile kwakutalika.

• Akuluŵawo komboleka kusama kuja kutama ku ulombela.

Ana mpaka atende wuli kuti akalaga nganisyo ligongo lya kucengaku?

Citela campaka cigambe goyeka ni mbungo jamnono komboleka kupilila cimbungo camacili. Wawojosoni komboleka kupilila yindu payicenjile, mnopemnope yindu yakuti pangali kutendela mwine. Nambo mkanitutande kutagulilana yampaka atende kuti apilileje yindu payicenjile, kwende tulole yakusosekwa kuyimanyilila pa ngani ja kucenga kwa yindu.

Kucenga kuli kwacitamile. Baibulo jikusasala ya cindu cine cele ŵandu ngaŵa mkucitila. Jikusati, “Yakutendekwa yangayijembecela yikusiyatendecela wosope.” (Mlaliki 9:11) Asace ata akasaka, nambo yigakuti maloŵega komboleka kwatendecela. Nambope, ngaŵa yosope yangayijembeceya mpaka yiŵe yakulemweceka. Soni yindu yine payicenjile mpaka yiŵe mpela yangatusangalasya, nambo kaneko tukusapata umbone wakwe. Atamose kucengaku kuŵe kwambone kapena iyayi, ŵandu ŵajinji akusalaga kuti akusyoŵelele.

Kucenga kuli kwakusawusya kwa ŵacinyamata. Ligongo cici? Mnyamata jwine lina lyakwe Alex * ŵatite, “Patuli ŵacinyamata yindu yejinji yikusaŵa yili mkucenga m’cilu mwetu. Sano naga yeleyi yisimene ni kucenga kwa kusa kwa cilu, yikusagamba kutulagasya.”

Ligongo linesoni ni ali: Mundu pakukula akusasimana ni yindu yejinji. Naga yindu yikucenga pakusile, akusakumbucila muŵatendele pakumalana ni yindu mpela yeleyo. Nambo ŵanace ŵangali kala kawo kakuti mpaka alijiganyile.

Yindu payicenjile mpaka akombole kuyisyoŵelela. Mundu jwakulimba mtima akusakombola kupilila yine yakwe, kapena nombe najo kucenga mwakamulana ni mwayiŵelele yindu. Yindu payicenjile paumi, mundu jwati m’yiyi akusakombolasoni kupata yambone payinduyo. Ŵacinyamata ŵakulimba mtima akusakombola kana yindu mpela kwemba sona ni kumwa mitela jakusokonasya mtwe naga jwine akwakanganicisya.

Ajiticisyeje mwayiŵelele yindu. Jwalijose akusasacilila kuti yindu yitendekweje mwakusacila. Nambo yeleyi ngaŵa mkomboleka. Acimjetu komboleka kusama, soni acakuluŵetu komboleka kuja ku ma ulombela. Wawojo yimpepe ni ŵakumangwawo komboleka kusama pa magongo gane, ni kwaleka acimjawo soni cilicose caŵacisyoŵelele. M’yoyo, kuli kwambone kwiticisya kuti yeleyi ngaŵa mkuyiŵambala.—Lilemba lyakamucisya: Mlaliki 7:10.

Aganicisyeje mnope yamsogolo. Kuganicisya mnope yakala kuli mpela kwendesya galimoto uli mkulolecesya yamunyuma pa ligalasi. Yili yisyene kuti jwakwendesya galimoto akusalolaga yamunyuma ndaŵi sine, nambo akusasosekwa kulolecesyaga kusogolo. Tutendejesoni m’yoyo yindu payicenjile. Tuŵiceje nganisyo syetu syosope pa yindu yamsogolo. (Miyambo 4:25) Mwambone, ana mpaka akole cakulinga cilicose cakuti cakwanilisye mwesi ukwikawu, kapena m’miyesi 6 kusogoloku?

Aganicisyeje yambone. Msikana jwine lina lyakwe Laura jwatite, “Tukusasosekwa ganisya cenene yindu payicenjile. Tupateje yindu yayili yambone pakucengako.” Ana mpaka alembe cindu cambone cimo cacipatile ligongo lya kucenga kwa yindu paumi wawo?—Lilemba lyakamucisya: Mlaliki 6:9.

Msikana jwine lina lyakwe Victoria akukumbucila yayamtendecele m’yaka yamnono munyumamo. Acimjakwe ŵapamtima wosope ŵasamile. Jwalakwe ŵatite, “Lipowo lyangamulaga mnope, mwati nganisangalalaga ni kutyoka kwa acimjanguwo. Nambope, mkupita kwa ndaŵi napikanicisye kuti patukukula, yindu yikusacenga. Yeleyi yambele upile wakupata acimjangu ŵane.”—Lilemba lyakamucisya: Miyambo 27:10.

Ŵakamucisyeje ŵandu ŵane. Baibulo jikusati, ‘Mkagambaga kusaka yindu yayikumnonyelesya m’mwejo jikape, nambo yayikwanonyelesyasoni ŵane.’ (Afilipi 2:4) Kuti akatenguka yindu payicenjile, mtela wakwe wuli kwakamucisya ŵane. Msikana jwine jwa yaka 17, lina lyakwe Anna ŵatite, “Panakulaga, nayiweni kuti mpaka namkamucisyesoni mundu jwine jwakusimana ni yakusawusya mpela yaune kapena yakupunda pelepa. Kutenda yeleyi kwangamucisyaga kwabasi!”