Mwayikusatendela yindu yaumi yikusalosya kuti apali juŵayipanganyisye. Umi wapanganyidwe ni tuyindu twamwanamwana twakolanjidwa maselo. Selo jilijose, jikusakamula masengo gejinji pakuchikamuchisya chindu chaumi kuti chikawa soni kuti chiŵelecheje. Yeleyi ni yayikusatendekwa ni yaumi yosope, atamose yamwanamwana. Mwachisyasyo, aganichisye ya yisiti jwatukusakamulichisya masengo pakuteleka mandasi. Kaselo kalikose ka yisiti kakwete umi, atamose kuti kali kamwana mnope. Pakulandanya ni selo ja mundu, selo ja yisiti mpaka jiwonecheje kuti jangali mate. Nambopetu seloji jikusakamula masengo gejinji. Pasikati pa selo jilijose ja yisiti pakusaŵa DNA, jajikusajisalila selojo yakutenda. Selo jilijose kuti jikawa, jikusakombola kupanganya yakulya kutyochela ku yindu yine. Yakulya payimasile, seloji jikusamala machili mwapanandipanandi kaneko jikusaŵa mpela jiwile. Nambotu seloji jikusaŵa kuti jili chijumi. Yeleyi yikusawonechela chenene patuwunyile mandasi. Maselo ga yisitiga gakusatandilasoni kukamula masengo.

Ŵasayansi aŵele ali mkulijiganya kwa yaka yejinji maselo ga yisiti pakusaka kuti apikanichisye mwagakusakamulila masengo maselo ga mundu. Nambotu pana yindu yejinji yele ngakuyipikanichisya. Ross King jwali pulofesa pa Yunifesite jine ja ku Sweden jwatite, “Nganitukola ŵasayansi ŵakwanila ŵakusalola yaumi, ŵampaka awungunye yindu yosope yatukusasaka mpela kumanyilila mwajukusakamulila masengo yisiti jwajuli chindu chaumi chamwana mnope.”

 Ana wawojo akuganisya uli? Ana maselo ga yisiti gagakusakamula masengo gakusimonjesyaga, gagambile kupagwa jika? Ana kapena apali juŵagapanganyisye?

Yaumi yikusatyochela ku yaumi yijakwe. DNA jukusapanganyidwa ni mamolekiyu gakolanjidwa kuti nyukiliyotayidi. Selo jilijose ja mundu jikwete manyukiliyotayidi gakwana 3.2 biliyoni. Manyukiliyotayidi gakusakamuchisya kuti maselo gapanganye ma ensayimu ni mapulotini.

Ŵasayansi akusaŵecheta kuti naga mabiliyoni gejinji ga manyukiliyotayidi gali gasimene pampepe nikuti mpaka akombole kupanganya DNA. Nambotu yeleyi nganiyiŵa yikomboleche ata panandi.

Yisyesyene yakwe yili yakuti chitandilile, ŵasayansi nganapanganyejepo chindu chaumi kutyochela ku yindu yangali umi.

Ŵandu ali ŵakulekangana ni yaumi yine. Mwakulekangana ni yaumi yine, ŵanduwe tukwete yindu yakutukamuchisya kuŵa ŵakusangalala mnope. Tukwete lunda lwakupanganya yindu, tukusamanyilila yampaka tutende kuti tukamulaneje ni ŵane soni tukusakombola kulosya mwatukupikanila. Tukusasangalalasoni ni yindu yine mpela kupasya, kulola, kunusya, kupikana soni tukusasangalala ni mitundu jakulekanganalekangana. Tukusakolasoni mapulani gayindu yatukusaka kutenda soni tukusasaka kumanyilila kuti ana umi wapali ligongo chichi?

Ana wawojo akuganisya uli? Ana yindu yeleyi yagambile kusimanikwa jika mwa m’weji ligongo lyakuti tukusayisaka kuti tukole umi soni kuti tuŵelekaneje? Ana kapena, yeleyi ngayikulosya kuti pana jwine jwakwe jwakusatunonyela mnope juŵatupele mtuka wa umi?