1. Ana mpaka tummanyilile chamtuli mundu jwatukusosekwa kumkulupilila?

 MUNDU jwakulupichika akusalingalinga kutenda yindu yasasile kuti chatende soni akusaŵecheta yakuwona. (Sal. 15:4) Nambosoni ŵandu akusamanyilila kuti jwelejo ni mundu jwampaka amkulupilileje. Myoyo tukusasaka kuti abale ni alongo atuwoneje m’weji mpela mundu jweleju. Nambo ana mpaka tutende chichi kuti ŵane atukulupilileje?

2. Ana mpaka tulosye chamtuli kuti tuli ŵakulupichika?

² Nganituŵa twakanganichisye ŵandu kuti atukulupilileje. Mmalomwakwe yitendo yetu yalosyeje ŵane kuti tuli ŵakulupichika. Kumkulupilila mundu kuli mpela mbiya. Kuti usipate ukusasosekwa kulimbichila, nambo yikusaŵa yangasawusya kuti simale. M’weji tukusamkulupilila mnope Yehofa. Jwalakwe nganaŵa atesile yindu yampaka yitutendekasye kuleka kumkulupilila, ligongo ‘masengo gakwe gosope akusagatenda mwakulupichika.’ (Sal. 33:4) Jwalakwe akusasakasoni kuti tumsyasyeje. (Aef. 5:1) Kwende tukambilane yisyasyo ya ŵakutumichila ŵa Yehofa ŵakulupichika ŵaŵamsyasyaga Yehofa mwakulosya kuti ŵaliji ŵakulupichika. Chitulolesoni ndamo msano syampaka situkamuchisye kuŵa ŵandu ŵakulupichika.

3-4. Ana jwakulochesya Daniele jwalosisye chamtuli kuti jwaliji mundu jwakulupichika? Ana yeleyi yikutulimbikasya kuganichisya yiwusyo yapi?

³ Jwakulochesya Daniele jwalosisye chisyasyo chambone mnope pangani jakulupichika. Atamose kuti jwajigalidwe kwawula ku ukapolo ku Babulo, jwalakwe jwalosisye kuti ali mundu jwampaka ŵane amkulupilileje. Ŵandu ŵatandite kumkulupilila mnope Daniele pajwagopolele sagamisi sya Mwenye Nebukadinesa jwa ku Babulo.  Pandaŵi jine, Daniele jwasosekwaga kumsalila mwenyeju kuti Yehofa ngakusangalala najo. Jwalakwe jwasosekwaga kutenda yeleyi atamose kuti jwamanyililaga kuti utengawo ngawumsangalasya mwenyejo. Kusala yisyene Daniele jwasosekwaga kulimba mtima ligongo mwenyeju jwaliji jwakwanguya kupya mtima. (Dan. 2:12; 4:20-22, 25) Nambo pali papitile yaka yejinji, Daniele jwalosisyesoni kuti jwaliji jwakudalilichika pajwagopolele chenene maloŵe gakusawusya gagalembedwe pa lipupa ku nyumba ja mwenye ku Babulo. (Dan. 5:5, 25-29) Kaneko, Daliyasi jwa ku Mediya yalumo ni ŵakutumichila ŵakwe ŵamanyilile kuti Daniele “mpaka apakombole kamula chenene masengo.” Daniele “jwaliji jwakulupichika nipo nganatendaga yakulemwa kapena yakusakala yiliyose.” (Dan. 6:3, 4) Jwakutumichila jwa Yehofaju jwaliji jwakulupichika mwamti atamose ŵakulamulila ŵaŵalambilaga milungu jaunami ŵamanyililaga yeleyo.

⁴ Patukuganichisya chisyasyo cha Daniele, mpaka tutende chenene kuliwusya yiwusyo yakuyichisyayi. ‘Ana ŵandu ŵangakusamtumichila Yehofa akusambona kuti ndili mundu jwamtuli? Ana ngusamanyika kuti ndili mundu jwangusakwanilisya maudindo gangu soni kuti ŵane mpaka angulupilile?’ Kuliwusya yiwusyo yeleyi kuli kwakusosekwa, ligongo naga tuli mundu jwakulupichika yikusakamuchisya kuti ŵandu amchimbichisyeje Yehofa.

5. Ligongo chichi Hananiya jwamanyikaga kuti jwaliji mundu jwakulupichika?

⁵ Nehemiya ali amalisisye kutaŵa mapupa ga msinda wa Yelusalemu mu 455 B.C.E., jwasagwile achalume ŵakudalilichika kuti aloleleje msindawo. Pa ŵandu ŵaŵasagwile Nehemiya papalisoni Hananiya juŵaliji jwamkulungwa jwa ŵandu ŵakulolela pa nyumba ja mwenye. Baibulo  jikusamkolanga Hananiya kuti “jwaliji mundu jwakulupichika ni jwakumjogopa Mlungu kwapunda ŵandu ŵajinji.” (Neh. 7:2) Hananiya jwakamulaga masengo mwakulimbichila ligongo jwamnonyelaga Yehofa soni nganasakaga kumtumbilikasya. Chisyasyo cha Hananiya mpaka chitukamuchisyesoni m’weji kuti tuŵe ŵakudalilichika patukumtumichila Yehofa.

6. Ana Tukiko jwalosisye chamtuli kuti jwaliji mjakwe jwakudalilichika jwa ndumetume Paulo?

⁶ Aganichisyesoni ya Tukiko juŵaliji mjakwe jwakulupichika jwa ndumetume Paulo. Pajwaliji pa ukayidi wa panyumba, Paulo ŵamdalilaga Tukiko juŵamkolasile kuti “jwakutumichila jwakulupichika.” (Aef. 6:21, 22) Ngaŵa kuti Paulo jwagambaga kumdalila Tukiko pakumtuma kukupeleka yikalata ku mipingo ja ku Efeso soni kwa Akolose. Nambo ŵamsalilagasoni kuti akalimbikasyeje Aklistu m’mipingo jelejo. Yaŵatendaga Tukiko, yikutukumbusya ya achalume ŵakulupichika soni ŵakudalilichika ŵakusatukamuchisya pakumtumichila Yehofa masiku agano.—Akolo. 4:7-9.

7. Ana mpaka alijiganye chichi kwa achakulungwa ŵa mumpingo soni ŵakutumichila ŵakamuchisya ŵa mumpingo mwawo pangani ja kuŵa ŵakudalilichika?

⁷ Masiku agano tukusitwayamichila mnope achakulungwa ŵa mumpingo soni ŵakutumichila ŵakamuchisya ŵali ŵakudalilichika. Mwakulandana ni Daniele, Hananiya, soni Tukiko, jemanjaji akusatenda yampaka akombole kuti akwanilisye maudindo gawo. Mwachisyasyo, patukwawula ku msongano wa mkati mwa wiki, tukusamanyilila kuti ngani syosope sya mu msonganowu apeleche kala kwa ŵandu ŵakuti aŵechete. Kusala yisyene, achakulungwaŵa akusayamichila mnope naga ŵandu ŵaŵapele mbali akosechele soni kuŵecheta ngani syawo. Nambosoni ngatukusadandawulaga kumŵilanjila jwakulijiganya Baibulo ku msongano wa kumbesi kwa wiki. Tukusatenda yeleyi ligongo tukusakulupilila kuti pana mundu jwine juchakaŵechete ngani ja wosope. Tukusakulupililasoni kuti chitukapate mabuku gatukusosekwa kugakamulichisya masengo pakulalichila. Kusala yisyene, abale ŵakulupichikaŵa akusatusamalila chenene, soni tukusamyamichila Yehofa ligongo lyakutupa jemanjaji. Nambo ana m’weji mpaka tulosye mmatala gapi kuti tuli mundu jwakulupichika?

8. Ligongo chichi tukusasosekwa kuŵa ŵakusamala patukusaka kumanyilila mwayikwendela yindu paumi wa ŵane? (Misyungu 11:13)

⁸ Tukusitwanonyela abale ni alongo ŵetu, mwamti tukusasangalala kumanyilila mwayikwendela yindu paumi wawo. Nambope, tukusasosekwa kutendaga yindu mwakusamala kuti tukajinjililaga ngani syawo sya chimsisi. Ŵandu ŵane mumpingo wa mu yaka 100 yandanda, ŵaŵechetaga ‘yamiseche ni kwinjililaga ngani sya achimsyene soni ŵaŵechetaga yindu yele nganasosekwaga kuŵecheta.’ (1 Tim. 5:13) M’weji ngatukusosekwa kuŵa mpela jemanjaji. Ndaŵi sine mundu mpaka atusalile ngani ni kutuŵenda kuti tukasalila ŵane. Mwachisyasyo, mlongo mpaka atusalile ya ulwele wawukumlagasya kapena yakusawusya yine yakusimana nayo, nambo nikutuŵenda kuti tukasalila ŵane. Myoyo tukusosekwa kupikanila yatuŵendileyo. * (Aŵalanje Misyungu 11:13.) Sambano kwende tukambilane yakutendekwa yine yatukusasosekwa kusunga chimsisi.

9. Ana ŵandu ŵa mwiŵasa mpaka alosye chamtuli kuti ali ŵakulupichika?

⁹ Aŵeje ŵakulupichika kwa ŵandu ŵa mwiŵasa mwawo. Mundu jwalijose mwiŵasa akwete udindo wakusunga chimsisi cha yindu ya mwiŵasamo. Mwachisyasyo, mlongo jwa Chiklistu mpaka akole ndamo jele ŵamkwakwe ŵangasangalala najo. Ana m’balejo akusosekwa kwasalila ŵane ya ndamojo chitamilecho yili mkuti chiyatesye sooni  ŵakongwewo? Iyayi ngakusosekwa kutenda yeleyo. Ligongo lyakuti m’balejo akusiŵanonyela ŵamkwakwewo, jwalakwe nganaŵa atesile yindu yampaka yasakalisye. (Aef. 5:33) Nombe ŵachinyamata akusasaka kuti ŵandu ŵane ŵachimbichisyeje. Mwamti achinangolo akusasosekwa kumanyilila yeleyi. Ngakusosekwa kwatesya sooni ŵanache ŵawo mwakusala yakulepela yawo kwa ŵandu ŵane. (Akolo. 3:21) Ŵanache akusosekwa kulijiganya kusunga chimsisi, mwakuŵambala kwasalilaga ŵane ngani syampaka sitesye sooni liŵasa lyawo. (Det. 5:16) Naga jwalijose akutenda mbali jakwe pangani jakusunga chimsisi mwiŵasa, liŵasalyo likusaŵa lyakamulana mnope.

10. Ana kuŵa mjakwe jusyesyene kukusapwatikapo kutenda chichi? (Misyungu 17:17)

¹⁰ Aŵeje ŵakulupichika kwa achimjawo. Ndaŵi sine, wosopewe mpaka tusosekwe kumsalila mjetu mwatukupikanila mumtima. Nambope, pane yikusaŵa yakusawusya kuti tumsalile mundu jwine mwatukupikanila. Nambosoni yikusaŵa yakupweteka naga tumanyilile kuti mundu jwatwamsalile ngani jine jakwe jwasalilesoni ŵane. Kusala yisyene tukusamyamichila mnope mundu jwakusatusunjila chimsisi. Sonitu jwalakweju akusaŵa “m’mbusanga” kapena kuti mjetu jusyesyene.—Aŵalanje Misyungu 17:17.

11. (a) Ana achakulungwa soni achiŵamkwawo mpaka alosye chamtuli kuti ali ŵakudalilichika? (b) Ana mpaka tulijiganye chichi kwa jwamkulungwa juŵapite kukusamalila ngani jachimsisi kaneko ali yimpepe ni liŵasa lyakwe? (Alolesoni chiwulili.)

¹¹ Aŵeje ŵakulupichika mumpingo. Abale ni alongo akusiŵawona achakulungwa ŵa mumpingo ŵakusasunga chimsisi kuŵa mpela ‘malo gakutilila mbepo soni gakulijuŵisya ku chimbunga.’ (Yes. 32:2) Tukusamanyilila kuti mpaka twasalile ngani jilijose mwagopoka tuli tukwete chikulupi chakuti ngaŵasalila ŵane. Ngatukusasosekwa kwatendekasya jemanjaji kuti atusalile yindu yachimsisi. Konjechesya pelepa, alongo ŵele achiŵamkwawo ali achakulungwa ŵa mumpingo akusaŵambala kwakanganichisya abalewo kuti ŵasalileje ngani sya chimsisi sya mumpingo. Tukusitwayamichila mnope alongo ŵeleŵa. Kusala yisyene yikusaŵa yakusangalasya kuti achiŵamkwawo ŵa achakulungwa ŵa mumpingo ŵangasalilidwaga ngani sya chimsisi sya ŵandu ŵane. Mlongo jwine jwele ŵamkwakwe ali jwamkulungwa  jwa mumpingo jwatite, “Ngusayamichila mnope ligongo ŵamkwangu ŵangasalilaga ngani sya chimsisi atamose mena ga ŵandu ŵaŵajawulile ku ulendo wa ubusa kapena ŵandu ŵaŵaŵendile kuti ŵakamuchisye. Ngusayamichila mnope kuti ŵamkwangu ŵangasalilaga ngani sya chimsisi syele ngasikungwaya soni syampaka sigambe kulagasya nganisyo. Yeleyi yikusangamuchisya kuti mbechetaneje mwagopoka ni jwalijose mumpingo. Soni ngusakulupilila kuti naga ngwasalila ŵamkwangu yakwamba mwangupikanila mumtima kapena yakusawusya yangusimana nayo chachipitilisya kusunjila chimsisi.” Kusala yisyene, wosopewe tukusasaka kuŵa ŵakudalilichika. Nambo ana ni ndamo syapi syampaka situkamuchisye kuŵa ŵakudalilichika? Kwende tugambe kambilana msanope.

12. Ligongo chichi chinonyelo chili chakusosekwa mnope kuti tuŵe mundu jwakudalilichika? Asale chisyasyo.

¹² Chinonyelo chili chakusosekwa mnope kuti tuŵe mundu jwakudalilichika. Yesu jwasasile kuti malamusi gaŵili gekulungwa mnope gali kumnonyela Yehofa soni kwanonyela achimjetu. (Mat. 22:37-39) Ligongo lyakuti tukusamnonyela Yehofa tukusapitilisya kumsyasya jwalakwe pangani jakuŵa ŵakudalilichika. Mwachisyasyo kwanonyela abale ni alongo ŵetu kukusatutendekasya kuti tukasalilaga ŵane ngani sya chimsisi syakwamba jemanjajo. Kusala yisyene, tuchiŵambala kusala yindu yachimsisi yampaka yiŵe yakupweteka soni yakutesya sooni kwa abale ni alongo ŵetu.—Yoh. 15:12.

13. Ana kulinandiya mpaka kutukamuchisye chamtuli kuŵa mundu jwakudalilichika?

¹³ Kulinandiya mpaka kutukamuchisyesoni kuti tuŵe mundu jwakudalilichika. Mklistu jwakulinandiya jwangasaka kuŵa jwandanda kwamanyikasya ŵane ngani jajitendekwe. (Afil. 2:3) Jwalakwe jwangalinga kwatendekasya ŵane kuganisya kuti akumanyilila ngani sya chimsisi syangakusosekwa kwasalila ŵane. Kulinandiya kukusatukamuchisyasoni kuŵambala kuwandisya ngani syakuti m’Baibulo kapena m’mabuku gakulondesya Baibulo mwangali.

14. Ana kumanyilila yindu kukusatukamuchisya chamtuli kuŵa mundu jwakudalilichika?

¹⁴ Kumanyilila yindu mpaka kumkamuchisye Mklistu kumanyilila “ndaŵi jakutama jii ni jakuŵecheta.” (Jwak. 3:7) M’yiŵecheto yine akusanonyela kukamulichisya masengo maloŵe gakuti “Kuŵecheta kuli mpela silifa, nambo kutama jii kuli mpela golidi.” Yeleyi yikugopolela kuti ndaŵi sine kutama jii kukusaŵa kwakusosekwa mnope kulekangana ni kuŵecheta. Ni ligongo lyakwe pa Misyungu 11:12 pakusati, “Mundu jwakumanyilila akusawugala pakamwa pakwe.” Aganichisye chisyasyo chakuyichisyachi. Jwamkulungwa jwa mumpingo jwine jwakumanyilila yejinji akusaŵendedwa kuti akakamuchisye mipingo jine pangani syakusawusya. Jwamkulungwa jwa mumpingo jwine pakusala ya m’baleju jwatite, “Ndaŵi syosope jwalakwe akusaŵa jwakusamala kuti akasala ngani sya chimsisi syaŵasamalile m’mipingo jine.” Ligongo lyakuti jwamkulungwa jwa mumpingoju akusatenda yindu mwalunda, achakulungwa achimjakwe ŵa mumpingo mwakwe akusamchimbichisya. Jemanjajo akusakulupilila kuti jwalakwejo nganaŵa asasile ngani syawo sya chimsisi kwa ŵane.

15. Asale chisyasyo chakulosya mwampaka chilungamo chatendekasye ŵane kuti ŵadalileje.

¹⁵ Chilungamo mpaka chitukamuchisyesoni kuŵa mundu jwakudalilichika. Tukusamkulupilila mundu jwakusatenda yindu mwachilungamo ligongo ndaŵi syosope akusaŵecheta yakuwona. (Aef. 4:25; Aheb. 13:18) Tuwanichisye kuti akusaka kongolela kajiganye kawo. Mwamti akusaka kumŵenda mundu jwine kuti ajipikanile ngani jawo kuti ŵasalile pakusosekwa kongolela. Ana ni mundu jwapi jwampaka amkulupilile kuti chiŵasalile yakuwona? Ana mpaka amsagule mundu jwakusagamba kwasalila yindu yakwasangalasya wawojo, kapena mundu jwakusasala  yindu mwachilungamo? Mwangakayichila mpaka asagule mundu jwampaka ŵasalile yindu mwachilungamo. Baibulo jikusati, “Kumjamuka mundu pambalambanda [mwangamsisila] kuli kwambone, kulekangana ni kusisa chinonyelo chawukwete. Kuli kwambone kukujamuka achimjakwe ligongo lyakukunonyela atamose yikupweteche.” (Mis. 27:5, 6) Yisyene kuti pandanda yikusaŵa yakupweteka mjakwe pakusalile yindu mwachilungamo. Nambope mkupita kwandaŵi yakusalileyo yikusakukamuchisya mnope.

16. Ana pa Misyungu 10:19 pakusalosya chamtuli kusosekwa kwa kulilekasya?

¹⁶ Kulilekasya kuli kwakusosekwa mnope naga tukusaka kuti ŵane atudalileje. Ndamoji jikusatukamuchisya kuŵambala kusala yindu yachimsisi ŵane pakutulinga kuti tutende yeleyo. (Aŵalanje Misyungu 10:19.) Nambope malo gakunguluchila ga pa intaneti mpaka galinje kulilekasya kwetu. Naga ngasamala mpaka yisimanikwe kuti tusasile ngani ja chimsisi kwa ŵandu ŵajinji. Nambosoni patuŵisile ngani pamalo gelega, jikusawanda mwachitema mwamti nganituŵa tukombwele kwasalila ŵandu kakamulichisye masengo kayindu yatuŵisileyo soni nganituŵa tumanyilile winji wa yakusawusya yampaka tusimane nayo. Kulilekasya kukusatukamuchisyasoni kuti tukaŵecheta chilichose kwa ŵandu ŵakusisya ŵakusaka kuti twasalile yindu yampaka yiŵiche pangosi umi wa abale ni alongo ŵetu. Yeleyi mpaka yitendekwe pandaŵi jele ŵapolisi akutuwusya yiwusyo m’chilambo chele masengo getu ŵagalekasisye. Mu yakutendekwa mpela yeleyi soni yine, mpaka tutende chenene kukamulichisya masengo mfundo jakuti “tinjiwugala pakamwa pangu.” (Sal. 39:1) Chinga tukutenda yindu ni ŵandu ŵa mwiŵasa mwetu, achimjetu, abale ni alongo, kapena mundu jwalijose tukusosekwa kuŵa mundu jwakudalilichika. Myoyo kuti tuŵe ŵakudalilichika tukusosekwa kuŵa ŵakulilekasya.

17. Ana mpaka tulimbikasye chamtuli ndamo jakuŵa ŵakudalilichika mumpingo?

¹⁷ Kusala yisyene tukusamyamichila mnope Yehofa ligongo lyakutukunda kuŵa mu gulu jakwe jele ŵandu ŵakwe akusanonyelana soni kudalilana. Wosopewe tukwete udindo wakutenda yindu yakuti abale ni alongo ŵetu atukulupilileje. Jwalijose pajika pakulingalinga kulosya chinonyelo, kulinandiya, kumanyilila yindu, chilungamo, soni kulilekasya, yikusakamuchisya kuti ŵandu adalilaneje mumpingo. Tukusasosekwa kulimbichila kuti ŵane apitilisye kutudalila. Kwende ndaŵi syosope tumsyasyeje Yehofa mwakulosya kuti tuli ŵandu ŵakudalilichika.