1, 2. (a) Ana ŵandu akusatenda yamtuli pakusaka kuti apate ufulu? (b) Ana yakuyicisya yakwe yikusaŵa yamtuli?

MASIKU agano, ŵandu ŵajinji akusasaka kuŵa ŵakulandana pacilicose soni kola ufulu wakutenda yakusaka. Ŵandu ŵajinji pacilambopa akusasaka kuti akatendeledwaga yangalwe, lusagu soni akalagaga. Ŵane akusasacilila kuti akoleje ufulu wakuŵeceta, wakusagula yakutenda soni wakulilamulila jika. Jwalijose akusakumbila ali akwete ufulu.

² Nambope, kwanilisya yakumbilayi, jili ngani jekulungwa. Payakutendekwa yandale, ŵajinji akusatendaga yilosyo yaciwawa soni kwimucila boma pakusaka ufulu. Nambo ana yeleyi yikusayikasya ufulu? Iyayi, m’malo mwakwe yikusayikasyaga yipwetesi soni ciwa. Yeleyi yili yakamulana ni maloŵe ga Mwenye Solomoni gakuti, ‘Mundu akusampweteka mjakwe pakumlamulila.’—Mlal. 8:9.

3. Ana mpaka tutende cici kuti tuŵe ŵakusangalala yisyesyene soni ŵakwikutila?

³ Yakobo, juŵaliji jwakumkuya jwa Yesu, jwasasile yindu yampaka tutende kuti tuŵe ŵakusangalala soni ŵakwikutila. Jwalembile kuti,  “Jwakulolecesya m’lilamusi lyamlama, lyalikusayikasya ufulu, soni jwakwendelecela kutenda m’yoyo . . . akusaŵa jwakusangalala mu yakutenda yakwe.” (Yak. 1:25) Yehofa, juŵapelece lilamusi lyamlamali, akusamanyilila cenene yakusosecela ŵandu kuti aŵeje ŵakusangalala yisyesyene soni ŵakwikutila. Jwalakwe jwapelece cilicose ku liŵasa lyandanda kuti liŵeje lyakusangalala soni kuti likole ufulu usyesyene.

4. Ana Adamu ni Hawa ŵasangalalaga ni ufulu wapi? (Alole ciwulili cacili kundanda kwa nganiji.)

⁴ Patuŵalasile macaputala gaŵili gandanda m’buku ja Genesis, tukusayiwona kuti Adamu ni Hawa ŵasangalalaga ni ufulu, wele masiku agano ŵandu ŵajinji akusawusaka. Jemanjaji ŵakwete cilicose caŵasosecelaga, nganajogopaga cilicose, soni pangali juŵatendelaga yangalwe. Liŵasa lyandandali, nganilidandawulaga pangani ja yakulya, masengo, ulwele, soni ciwa. (Gen. 1:27-29; 2:8, 9, 15) Ana yeleyi yikugopolela kuti Adamu ni Hawa ŵakwete ufulu wangali malile? Kwende tulole.

5. Mwakulekangana ni yakusaganisyaga ŵajinji, ana ŵandu akusasosekwa cici kuti asangalaleje ni ufulu wawo?

⁵ Masiku agano, ŵandu ŵajinji akusaganisya kuti naga akutenda cilicose cakusaka nikuti akwete ufulu usyesyene, mwangasamala kandu ni yampaka asimane nayo. Buku jine jasasile kuti ufulu uli “lunda lwakusagula yindu ni kombola kuyitenda yawusagwileyo.” Nambope, jasasilesoni kuti, “Mwakamulana ni malamusi, ŵandu akusakola ufulu usyesyene naga akwaŵicila malile gakuŵajilwa pakutenda yindu.” (The World Book Encyclopedia) Yeleyi yikulosya kuti mundu jwalijose akusosekwa kola malile gakutendela yindu ni cakulinga cakuti ŵanesoni asangalaleje ni ufulu wawo. Sambano ciwusyo ni cakuti, ana ŵani ŵampaka aŵice malile gakuŵajilwa?

6. (a) Ligongo cici Yehofa jikape ni jwakwete ufulu wangali malile? (b) Ana ŵandu akwete ufulu wamtuli, soni ligongo cici yili m’yoyo?

⁶ Pakwamba ya ufulu, tukusosekwa kumbucila kuti Yehofa Mlungu jikape ni jwakwete ufulu wangali malile. Ligongo cici? Ligongo lyakuti jwalakwe ali Mkupanganya jwa yindu yosope soni Jwamaciligose pacilambo cosope. (1 Tim. 1:17; Ciu. 4:11) Pakusala ya Yehofa, Mwenye Daudi jwakamulicisye masengo maloŵe gakusangalasya mnope. (Aŵalanje 1 Mbiri 29:11, 12.) Mwakulekangana ni Yehofa, yakupanganyikwa yakwinani soni ya pacilambo capasi yikusatenda yindu mwaufulu nambo ufulu wakwe ukwete malile. Yakupanganyikwayi yikusosekwa kumanyilila kuti Yehofa Mlungu ni jwakwete ulamusi wosope wakuŵika malile gakuŵajilwa pakatende ka yindu. Yeleyi ni yaŵatesile kwa ŵandu ŵandanda kupanganyikwa.

7. Ana ŵanduwe tukusatenda yindu yapi mwacipago yayikusatutendekasya kuŵa ŵakusangalala?

⁷ Atamose kuti Adamu ni Hawa ŵasangalalaga ni ufulu m’matala gakulekanganalekangana, nambope ufulu wawo wakwete malile. Soni malile gane ŵasosekwaga kugakuya mwacipago. Mwambone, kuti ajendelecele kutama ni umi, acinangolo ŵetu ŵamanyililaga kuti akusosekwa kupumula, kulya, kugona, soni kutenda yine yejinji. Ana jemanjaji ŵayiwonaga kuti akwakasila ufulu wawo paŵatendaga yeleyi? Iyayi, ligongo Yehofa ŵalolecesye kuti atamose ŵanduwo pakutenda yindu mwacipago, aŵeje ŵakusangalala soni ŵakwikutila. (Sal. 104:14, 15; Mlal. 3:12, 13) Wosopewe tukusasangalalaga ni kupumula lipuje lyambone, kulya yakulya yambone, soni kwimuka cenene. Patukutenda yindu yeleyi, ngatukusaganisya kuti kweleku kuli kutukasila ufulu kapena kutulagasya. Mwangakayicila, nombe najo Adamu ni Hawa ŵayiwonaga m’yoyo.

8. Ana Mlungu ŵapelece lilamusi lyapi kwa acinangolo ŵetu ŵandanda, soni ŵapelece ni cakulinga camtuli?

⁸ Yehofa ŵamlamwile Adamu ni Hawa kuti aŵelekane ni kugumbala pacilambo capasi soni  acisamalileje. (Gen. 1:28) Ana kwapa lilamusili kwaliji kwasumula ufulu? Iyayi. Yehofa ŵapele lilamusili pakusaka kwanilisya cakulinga cakwe cakuti cilambo cosope capasi ciŵe paladaiso, soni kuti ŵandu ŵamlama atameje pacilambopa mpaka kalakala. (Yes. 45:18) Masiku agano, ŵandu mpaka asagule kutama ngalombela kapena kuŵa paulombela nambo ni ngakola ŵanace. Yeleyi nganiyiŵa yakusisyana ni cakulinga ca Yehofa. Nambope, ŵandu ŵajinji akusasagula kulombela ni kola ŵanace mwangasamala kandu ni yakusawusya yampaka asimane nayo. (1 Akoli. 7:36-38) Ligongo cici? Ligongo lyakuti akusajembeceya kuti caŵeje ŵakusangalala soni ŵakwikutila pakutenda yeleyi. (Sal. 127:3) Yikaŵe kuti Adamu ni Hawa ŵampikanile Yehofa, jemanjaji akaŵele ŵakusangalala ni liŵasa lyambone kwa umi wawo wosope.

9. Ligongo cici lilamusi lya Mlungu lya pa Genesis 2:17 lili lyacilungamo, lyakuŵajilwa, soni lyambone?

⁹ Yehofa ŵapelece lilamusi line kwa Adamu ni Hawa lyakupikanika cenene, soni ŵasalile yakuyicisya yakwe naga ngakupikanila. Lilamusi lyakwe lyaliji lyakuti, “Pakwamba ya citela cakumanyisya yambone ni yakusakala, celeco yisogosi yakwe mkalya. Ligongo lisiku lyacimcigamba kulyalyo, cimciwa nditu.” (Gen. 2:17) Ana lilamusili lyaliji lyangali cilungamo, lyangaŵajilwa, soni lyakusakala? Ana kwapa lilamusili kwaliji kumsumula ufulu Adamu ni Hawa? Iyayi. Sonitu ŵandu ŵajinji ŵalijiganye mnope Baibulo akusasala kuti lilamusili lyaliji lyakupikanika soni lyakuŵajilwa. Mwambone, jumo mwa ŵalijiganyeŵa jwapatile kuti, “Lilamusi lya Mlungu lya pa [Genesis 2:16, 17] likusalosya kuti Mlungu jikape ni jwakusamanyilila yambone . . . kwa ŵandu, soni Mlungu jikape ni jwakusamanyilila yanganiyiŵa yambone . . . kwa jemanjajo. Kuti ŵandu asangalaleje ligongo lyakutenda ‘yambone,’ akusosekwa kumkulupilila Mlungu soni kumpikanilaga. Naga ngakumpikanila, cacaleka kuti aganisyeje jika ni kumanyilila yayili yambone . . . soni yakusakala.” Kusala yisyene, kwaleka ŵandu kuti aganicisyeje jika ni kumanyilila yambone kapena yakusakala gali masengo gakusawusya mnope.

10. Ligongo cici ngatukusosekwa kulandanya ufulu wakusagula yakutenda ni ulamusi wakutumanyisya cacili cambone kapena cakusakala?

¹⁰ Masiku agano, ŵajinji mpaka ajile kuti Yehofa nganampa Adamu ufulu wakutenda yakusaka. Nambope, jemanjajo ngakumanyilila kuti ufulu wetu wakusagula yakutenda uli wakulekangana ni ulamusi wakutumanyisya cacili cambone kapena cakusakala. Adamu ni Hawa ŵakwete ufulu wakusagula kumpikanila Mlungu kapena iyayi. Nambo Yehofape ni jwakwete ulamusi wakutumanyisya cacili cambone kapena cakusakala. “Citela cakumanyisya yambone ni yakusakala” cacaliji mumgunda wa Edeni camkumbusyaga yeleyi Adamu ni Hawa. (Gen. 2:9) Tukusosekwa kwiticisya kuti ndaŵi syosope nganituŵa tukombwele kumanyilila yakuyicisya ya yakusagula yetu, nambosoni naga yakusagula yetuyo ciyikole yakuyicisya yambone. Ni ligongo lyakwe tukusitwawona ŵandu ali mkutenda yakusagula ni ganisyaga kuti yicikola yakuyicisya yambone, nambo pambesi pakwe ni kulagaga, soni kusimana ni yakusawusya kapena yakutesya canasa. (Miy. 14:12) Yeleyitu yikusatendekwa ligongo tukwete malile gakutendela yindu. Kupitila m’lilamusi lyakwe, Yehofa ŵamjiganyisye Adamu ni Hawa mwacinonyelo kakamulicisye masengo ka ufulu usyesyene. Ligongo cici tukuti m’yoyo, soni ana liŵasa lyandandali lyapikanile yeleyi?

11, 12. Ligongo cici yakusagula ya Adamu ni Hawa yatendekasisye kuti asimane ni yakusawusya? Apelece cisyasyo.

¹¹ Mpela mwatulijiganyicisye, acinangolo ŵetu ŵandanda ŵasagwile kuti akampikanila Mlungu. Maloŵe ga Satana gakunyenjelela gamtendekasisye Hawa kuyiwona kuti yaŵaŵecetagayo yaliji yambone mnope. Satana jwatite, “Meso gawo gaciwuguka, ni caciŵa mpela Mlungu jwakumanyilila yambone ni yakusakala.” (Gen. 3:5) Ana  yakusagula ya Adamu ni Hawa yatendekasisye kuti akole ufulu usyesyene? Iyayi. Yakusagula yawo nganiyikola yakuyicisya yakulandana ni yaŵasalaga Satana. Sonitu jemanjaji ŵalijiganyisye yakuti kukana kukuya malamusi ga Yehofa ni kutendaga yawukusaka, kukusayikasya yipwetesi. (Gen. 3:16-19) Ligongo cici tukuti m’yoyo? Ligongo lyakuti Yehofape ni jwakwete ufulu wakutusalila yindu yayili yambone kapena yakusakala, soni ufulu welewu nganiŵapa ŵandu.—Aŵalanje Yeremiya 10:23.

¹² Yeleyi mpaka tuyiwanicisye ni mundu jwakwendesya ndege. Kuti akayice ku malo kwakusaka, akusasosekwa kwenda m’litala lyakuŵajilwa. Yakupanganyapanganya yasambano yikusamkamucisya jwakwendesya ndege kuŵecetana ni ŵandu ŵakusakamula masengo m’maluŵala ga ndege, ŵele masengo gawo gali kwasalila ŵakwendesya ndege mwampaka ajendele kuti akayice kwakusaka. Nambo, naga jwakwendesya ndege asagwile kuti akapikanila malamusigo ni kwendaga m’litala lyasacile, yakuyicisya yakwe mpaka yiŵe yakogoya. Mwakulandana ni jwakwendesya ndege jwasagwile kwenda m’litala lyasacile, nombe nawo Adamu ni Hawa ŵasagwile kutenda yakusaka yawo. Nganapikanila malamusi gaŵapele Mlungu. Ana yakuyicisya yakwe yaliji yamtuli? Yakuyicisya yakwe yaliji yakutesya canasa ligongo ŵalemwisye ni kuliyikacisya ciwa kwa acimsyenewo soni ŵanace ŵawo, mwamti jeleji jaliji ngosi jekulungwa. (Alo. 5:12) Ligongo lyakusacilila kutenda yakusaka yawo, ŵajasile ufulu usyesyene waŵapele Mlungu.

13, 14. Ana tukusosekwa kutenda cici kuti tukole ufulu usyesyene?

¹³ Ŵandu akusaganisya kuti naga akukola ufulu wejinji nikuti catendeje yiliyose yakusaka. Nambo yisyesyene yakwe yili yakuti kamulicisya masengo ufulu wetu mwakupundanganya malile kuli kwakogoya. Yili yisyene kuti ufulu ukusatutendekasya kutenda yejinji, nambo tukusosekwa kumanyilila kuti cilamboci cikaŵele cakogoya kukaŵe kuti kwangali malamusi. Pa ligongo lyeleli, buku jine jasasile kuti, “Malamusi gakwendecesya yindu mpela boma, musi ni yine, gakusaŵa gakusawusya ligongo gakusasosekwa kucenjela ufulu wa ŵandu nambosoni kwaŵicila malile pa yakutenda.” (The World Book Encyclopedia) Kuŵeceta kuti malamusiga  gali “gakusawusya” yili yakupikanika. Ni ligongo lyakwe pana malamusi gejinji, soni pakusapagwa maloya ni ŵakulamula ŵajinji kuti agalondesyeje mwakupikanika cenene.

¹⁴ Mwakulekangana ni yeleyi, Yesu Klistu jwasasile yatukusosekwa kutenda kuti tusangalaleje ni ufulu usyesyene. Jwalakwe jwatite, “Naga akusunga maloŵe gangu, nikuti ali ŵakulijiganya ŵangu. Cacimanyilila usyesyene, soni usyesyene ucagopola.” (Yoh. 8:31, 32) Pelepa Yesu jwasasile yindu yiŵili yatukusosekwa kutenda kuti tupate ufulu usyesyene. Candanda, tukusosekwa kwiticisya usyesyene waŵajiganyaga jwalakwe, soni caŵili, tuŵe ŵakulijiganya ŵakwe. Kutenda yeleyi kucitukamucisya kuti tupate ufulu usyesyene. Nambo ana uli ufulu wagopoka ku cici? Yesu jwajendelecele kusala kuti, “Jwalijose jwakutenda cakulemwa ali kapolo jwa ulemwa. . . . Naga Mwanace akwagopola, caciŵa ŵagopoka yisyesyene.”—Yoh. 8:34, 36.

15. Ligongo cici ufulu waŵasasile Yesu mpaka ututendekasye kuŵa “ŵagopoka yisyesyene”?

¹⁵ Kusala yisyene, ufulu waŵasasile Yesu kwa ŵakulijiganya ŵakwe uli wambone mnope kulekangana ni ufulu wakusosasosa ŵandu masiku agano. Yesu paŵaŵecete kuti “naga Mwanace akwagopola, caciŵa ŵagopoka yisyesyene,” ŵasalaga ya kugopoka ku ukapolo wakupweteka mnope, wawuli ‘ukapolo wa ulemwa.’ Ulemwa mpaka utulongolele kutenda yakusakala, soni mpaka utulepelekasye kutenda yindu yatukumanyilila kuti yili yakuŵajilwa, kapena yatukakombwele kutenda. Ligongo lya yeleyi nikuti tuli acikapolo ŵa ulemwa, soni yakuyicisya yakwe yili kutumbila, yakupweteka, yakusawusya, soni ciwa. (Alo. 6:23) Ndumetume Paulo jwasimenesoni ni yakupweteka ligongo lya ulemwa. (Aŵalanje Aloma 7:21-25.) Pawucimala ulemwa, pelepo ni patucikola ufulu usyesyene wele acinangolo ŵetu ŵandanda ŵasangalalaga nawo.

16. Ana tukusosekwa kutenda cici kuti cituŵe ŵagopoka yisyesyene?

¹⁶ Maloŵe ga Yesu gakuti “naga akusunga maloŵe gangu” gakulosya kuti pana malile, kapena kuti yipali yatukusosekwa kutenda kuti catugopole ku ulemwa. Mpela Aklistu ŵabatiswe, twalikanile acimsyewe soni twasagwile kuti citutendeje yindu mwakukuya malile gakutendela yindu gakusatujiganya Klistu. (Mat. 16:24) Mpela muŵaŵecetele Yesu, tuciŵa ŵagopoka yisyesyene pandaŵi jele mbopesi jakwe ja ciwombolo jicitukamucisya mnope.

17. (a) Ana cici campaka citukamucisye kuti tukole umi wambone soni wakwikutila? (b) Ana mungani jakuyicisya tucilijiganya cici?

¹⁷ Munganiji, tulijiganyisye ya ufulu usyesyene. Tulijiganyisyesoni kuti ufulu wetu ukwete malile gatukusosekwa kugakuya nambosoni kuti tukuyeje yindu yakusajiganya Klistu. Kutenda yeleyi mpaka kutukamucisye kola umi wambone soni wakwikutila. Yeleyisoni yikusatukamucisya kola cembeceyo cakuti msogolo tuciŵa ŵagopoka yisyesyene ku ukapolo wa ulemwa ni ciwa. (Aŵalanje Aloma 8:1, 2, 20, 21.) Mungani jakuyicisya, tucilijiganya yampaka tutende kuti tuwukamulicisyeje masengo mwalunda ufulu watukwete ni cakulinga cakuti tumcimbicisyeje Yehofa, jwali Mlungu jwakusapeleka ufulu usyesyene mpaka kalakala.