Ligongo lyakuti Danièle jwaliji jwaganisya mwacitema, jwalakwe jwasongonele kuti, “Mkasimlaga kumjimbila jwapolisi, ali kala panopano.” Galimoto ja ŵapolisiwo jaliji kala pasa pa hotelojo. Pali pamasile maminisi gakuŵalanjika, ŵatutaŵile. Nambo ngusinam’yamicila mnope Danièle pakungalamusya, ligongo nakwete ndaŵi jakwanila jakumpa m’bale jwine yikalata.

Paŵatupecesyaga ku polisi naganisisye kuti, natesile cenene kulombela jwamkongwe jwakulimba mtima soni jwausimu jweleju. Une ni Danièle tuŵele tuli mkutendela yindu yalumo mu yakutendekwa yejinji. Sambano kwende nasalile yayatutendekasisye kuti tukasimanikweje m’yilambo yele masengo getu gakulalicila ŵagalekasisye.

Napagwile m’liŵasa lya Cikatolika, mu 1930 ku Croix, m’tawuni jamwana kumpoto kwa cilambo ca France. Liŵasa lyetu lyatendaga nawo Misa cijuma cilicose, soni baba ŵajigalaga nawo mbali pacalicipa. Nambo ndili sigele panandi kwanisya yaka 14, cakutendekwa cinecakwe cambugwile m’meso. Cindu cakwe caliji cinyengo ca diniji.

Cilambo ca France calamulilidwaga ni asilikali ŵa ku Germany pa ndaŵi jangondo jaŵili ja pacilambo cosope. Pakulalicila, jwambopesi jwatulimbikasyaga kuti tukamucisyeje ulamusi wa boma ja Nazi jajalamulilaga tawuni ja Vichy. Yajwalalicilaga jwambopesiju yatusakalisyaga mnope. Mpela muŵatendelaga ŵandu ŵa ku France, mwakusisa twapikanilaga wayilesi ja BBC jajagulusyaga ngani syakwamba asilikali ŵayilambo yakulekanganalekangana ŵaŵakamulene kuti alimbane ni asilikali wa ku Germany. Kaneko jwambopesiju jwacenjile mbali. M’malo mwakwendelecela kamucisya cipani ca Nazi jwalinganyisye ya mwambo wakwayamicila asilikali ŵaŵakamulene kuti alimbane ni asilikali ŵa ku Germany mu September 1944. Yeleyi yandengwisye mnope, mwamti nalesile kwakulupilila acakulungwakulungwa ŵa diniji.

Jili jigambile kumala ngondojo, baba ŵangu ŵawile. Mu ndaŵiji cemwali ŵangu ŵakulungwa ŵaliji ali alombedwe ni ŵatamilaga ku Belgium. M’yoyo nakwete ukumu wakwasamalila mama. Napatile masengo pa kampani jakupanganya nguwo. Abwana ŵangu nambosoni ŵanace ŵawo ŵajinonyelaga mnope dini ja Cikatolika. Atamose kuti nakwete sogolo jambone pa kampanipo, nambo namanyililaga kuti cisimane ni cakulingwa.

Cemwali ŵangu ŵakulungwa ŵala, ŵaliji ali atandite usyesyene ni ŵayice kutulola mu 1953. Cemwaliŵa pakamulicisya masengo Baibulo jawo ja Cikatolika,  mwalunda ŵasisyaga ya cijiganyo cawunami ca Dini ja Cikatolika cakuti kwana moto wa helo, utatu soni yakuti mundu akwete msimu wangawa. Nambo pandanda nasisisye mnope cemwaliŵa kuti nganakamulicisyaga masengo Baibulo ja Cikatolika. Nambo kaneko natandite kulupilila kuti yaŵasalilagayo waliji usyesyene. Kaneko ŵambele Sanja ja Mlonda jakalakala janajiŵalasile cilo cosope kucipinda kwangu. Mwacitema namanyilile kuti yanaŵalangagayo waliji usyesyene. Nambo najogopaga kuti naga nguŵa jwa Mboni sya Yehofa candosye masengo.

Kwa miyesi jakuŵalanjika nalijiganyaga Baibulo pajika soni kuŵalanga ngani sya mu Sanja ja Mlonda. Kaneko nasagwile yakuti ndande yakwawula ku Nyumba ja Ucimwene. Cinonyelo caŵandosisye ku Nyumba ja Ucimwene kweleku cangwayiye mnope. Panyuma pakuti nalijiganyisye Baibulo ni m’bale jwine kwa miyesi 6, kaneko nabatiswe mu September 1954. Nasangalele mnope kwawona mama nambosoni m’cemwali jwangu jwamnandi jula ali atandite usyesyene.

Nakwete upile wakuja kutenda nawo msongano wa pacilambo cosope mu 1958 ku New York. Nambo cakutesya canasa caliji cakuti, mama ŵawile kuli kugambile kusigala yijuma yakuŵalanjika kuti tutende msonganowu. Panawujaga ku msonganowu nganingola ukumu uliwose wakusamalila liŵasa, m’yoyo nalesile masengo ni kutanda upayiniya. Mu ndaŵiji napatile mlongo juŵaliji mpayiniya, lina lyakwe Danièle Delie. Kaneko twalombene mu May 1959.

Danièle jwatandite undumetume wandaŵi syosope mu mkuli wa kumusi wa Brittany, kukwaliji kwakutalikangana ni kumangwakwe. Jwalakwe jwasosekwaga kulimba mtima kuti apakombole kulalicila mu mkuli wa Cikatolika nambosoni kwenda pa njinga kuti akalalicile m’mikuli jine jakutali. Mpela mwanayiwonelaga une, jwalakwe jwagawonaga masengo gakulalicila kuti gakusosekwa kutendekwa mwacitema ligongo nganitumanyililaga kuti mbesi cijiyice cakaci. (Mat. 25:13) Ligongo lya msimu wakulipelekawu yatukamucisye kupilila pa ndaŵi ja undumetume wandaŵi syosyope.

Pali pagambile kumala masiku gakuŵalanjika panyuma pakuti tulombene, ŵatusalile kuti tuŵe ŵakulolela mkuli. Twatandite kutama umi wangasaka yejinji. Mpingo wandanda kuja kuwujendela wakwete ŵakulalicila  14. Abale nganakola malo gakwanila gakutupocelela. M’yoyo twagonile pa pulatifomu m’Nyumba ja Ucimwene. Galiji malo gambone nditu kugona nambope mgongo wayamice.

Mwangasamala kandu kuti twakolaga yakutenda yejinji, nambope Danièle jwacenjile yindu kuti tupakombole kutenda undumetume wakwendela mkuli. Ndaŵi sine twatendaga msongano wangajembeceya ni acakulungwa ŵa mumpingo, mwamti jwalakwe jwanjembeceyaga pasa pa kagalimoto ketu. Nambo pangali lisiku lililyose lyaŵadandawile. Twakamwile masengo gakulolela mkuliga kwa yaka yiŵili. Mu ndaŵiji twalijiganyisye kusosekwa kwakuŵecetana mwakuwona mtima nambosoni kamula masengo mpela liŵasa.—Jwak. 4:9.

Mu 1962, ŵatuŵilasile kuti tukatende nawo Sukulu ja Gileadi ja nambala 37 kwa miyesi 10 ku Brooklyn, New York. Pa ŵakulijiganya ŵakwana 100, papali maŵasa gakwana 13. M’yoyo twawuwonaga kuŵa upile kutendela yalumo sukuluji. Ngusingumbucilape ya mkamulano watwakwete ni abale ŵakulupicika mpela, Frederick Franz, Ulysses Glas, soni Alexander H. Macmillan.

Mu ndaŵi jatwalijiganyaga, ŵatulimbikasyaga kuti tukusye lunda lwetu lwakuwungunya. Masiku gane lyakuŵeluka patuŵelwice mkalasi, yakulijiganya yetu yapwatikaga  kuja kukulola malo gakulekanganalekangana mu msinda wa New York. Twamanyililaga kuti Lyakulemba twasosekwaga kuja kulemba yindu yatuyiweni ku maloga. Patwawujilaga lyakuŵeluka ligulo twaŵaga tuli tupesile mnope. Nambo jwaŵatulongolelaga pa ndaŵi jakulola malo ŵatuwusyaga yiwusyo yakuwilisya ni cakulinga cakuti tukumbucileje yiwundo yakusosekwa mnope yampaka yitukamucisye pa ndaŵi jatukulemba mayeso. Lisiku line Lyakuŵeluka musi wosope twapite kukulola malo gakulekanganalekangana m’tawuniji. Twapite kuja kulola malo gane, kwatwalijiganyisye mitundu jakulekangnalekangana ja maganga gagakusagwa kutyocela kwinani. Kumalo gane gakusunjila yindu yine yakala, twalijiganyisye ya mitundu jakulekanganalekangana ja ngwena. Patwawujilaga ku Beteli, juŵatulongolelaga jula jwatuwusisye kuti, “Ana maganga gatugaweni gala gakulekangana camtuli?” Ligongo lyakupela, Danièle jwajanjile kuti maganga gane gakwete meno gelewu.

Cakusangalasya mnope caliji cakuti ŵatutumisye ku nyambi ja ku France, kutwatumicile yimpepe kwa yaka yakupunda 53. Mu 1976, ŵasagwile kuŵa jwakulondesya masengo ga Komiti ja Nyambi nambosoni ŵasalile kuti njendeleje yilambo ya ku Africa soni ku Middle East kwele masengo getu gakulalicila ŵaliji ali agalekasisye. Yeleyi yatutendekasisye kuti tukayice ku Gabon, kwatwasimene ni yindu yatuyisasile kundanda kula. Kusala yisyene, nganinganisyaga kuti mpaka ngombole kwendesya maukumu gelega. Nambo Danièle, ŵaliji ŵakusacilila kungamucisya pa undumetume wuliwose watwakwete.

Kutyocela pandanda, twawunonyelaga umi wa pa Beteli. Danièle, jwaŵele jwagopolela mabuku getu, atamose kuti jwalijiganyisye Cisungu kwa miyesi msanope mkanitujawule ku sukulu ja Gileadi. Atamose kuti twasangalalaga ni masengo ga pa Beteli, nambo masengo ga kumpingo ni gatwasangalalaga nago mnope. Ngusakumbucilape kuti lisiku line twajesile cilo ni Danièle mu msewu wa sitima wa pasi. Atamose kuti twapesile, nambo twasangalele kutendesya majiganyo ga Baibulo gakwawula pasogolo. Cakutesya canasa caliji cakuti, yindu yacenjile mwangajembeceya paumi wa Danièle, yayatendekasisye kuti akatendaga yindu mpela mwajwatendelaga pandanda.

Mu 1993, Danièle ŵamsimene ni ulwele wa kansa ja m’maŵele. Cikamucisyo ca mtela caŵapocele caliji camacili mnope, cacapwatikagaposoni kutenda opaleshoni. Pali pamasile yaka 15, ŵamsimenesoni ni kansa jakogoya mnope. Atamose kuti yindu yacenjile mnope, nambo jwasangalalagape ni undumetume wakwe, mwamti jwakamulaga masengo gakwe naga akusimana cenene m’cilu mwakwe.

Atamose kuti Danièle jwalwalaga mnope, nambo nganisyo syakutyoka pa Beteli nganisituyicilaga. Kwendelecelape kutama pa Beteli uli mkulwala kukwete yakusawusya yakwe, mnopemnope naga ŵandu ŵane ngakumanyilila ukulu wa ulwelewo. (Mis. 14:13) Atamose kuti Danièle jwakwete yaka yakuwutucila ku ma 80, ngope jakwe soni cilu cakwe nganicilosyaga kuti jwalakwe ali jwakulwalalwala. Nambosoni jwalakwe nganadandawulaga. M’malo mwakwe jwakamucisyaga ŵandu ŵane. Jwamanyililaga kuti kupikanila jwine pakusala nganisyo syakwe kukusakamucisya. (Mis.  17:17) Danièle nganaliwonaga kuti ali mundu jwakwakamucisya ŵandu nganisyo. Jwalakwe jwakamulicisyaga masengo yaŵasimene nayo pakwakamucisya alongo ŵajinji kuti akatendaga woga ni ulwele wa kansa.

Twasosekwagasoni kupilila yakusawusya yine yasambano. Atamose kuti Danièle nganajendelecela  kutenda undumetume wandaŵi syosyope, nambope jwangamucisyaga m’matala gejinji. Jwatendaga yejinji yayakamucisye kuti ndendeje undumetume wangu mwangasawusya, nambosoni kuti njendelecelepe kutumicila mpela jwakulondesya masengo ga Komiti ja Nyambi kwa yaka  37. Mwacisyasyo, lisiku lililyose jwalakwe jwalinganyaga yakulya ya musi soni twapumulilaga yimpepe.—Mis. 18:22.

Yaŵatendaga Danièle yalosyaga kuti akusaka kutama ni umi. Nambo kaneko ŵamsimenesoni ni kansa. Welewu waliji ulendo watatu. Yeleyi yatutengwisye mnope. Ligongo lya mtundu wa cikamucisyo ca mtela caŵapocele, yatendekasisye kuti akakolaga macili mwamti jwalepelaga kwenda kose. Atamose kuti jwalakwe jwaliji jwagopolela mabuku jwalunda, nambo kaneko, jwatandite kulepela kuŵeceta. Yeleyi yangwayiye mnope.

Atamose kuti twalipikanaga kuŵa ŵangali macili, nambo twapopelaga kwa Yehofa. Twaliji ŵakusimicisya kuti Yehofa ngasakunda kuti tusimane ni yakulingwa yanganituŵa tuyikombwele kuyipilila. (1 Akoli. 10:13) Ndaŵi syosope twayamicilaga cikamucisyo caŵatupaga Yehofa kupitila m’Maloŵe gakwe. Soni twayamicilaga cikamucisyo ca mtela catwapocelaga pa Beteli nambosoni cikamucisyo cakutyocela ku liŵasa lyetu lya usimu.

Ndaŵi syosope twamŵendaga Yehofa kuti atukamucisyeje kusagula cikamucisyo ca mtela cakuŵajilwa. Nambo ulendo wine nganitupocela cikamucisyo ca mtela kwa miyesi jiŵili. Dokotala juŵamkamucisyaga Danièle kwa yaka 23 jwalepele kusala ligongo lyakwe ulwelewu wajendecelega kwawula pasogolo panyuma pakuti apocele cikamucisyo ca mtela. Jwalakwe jwasasile kuti paliji pangali litala line lyakalinjilesoni. Twayiwonaga kuti tuli jikajikape soni nganitumanyililaga kuti cicitendekwe cici. Kaneko dokotala jwine jwalipelece kamucisya pa ulwele wa Danièle. Yaliji mpela kuti Yehofa atuwugulile litala lyakutukamucisya kuti tupakombole kulimbana ni kulaga nganisyo.

Twalijiganyisye kuti, kuti tupakombole kupilila kulaga nganisyo, twasosekwaga kuganicisyaga ya palisikulyo ngaŵa ni ya malaŵi gakwe. Yesu jwatite, “lisiku lili lyose lyana yakusawusya yakwe yakwepe.” (Mat. 6:34) Kuyiwona yindu mwakuŵajilwa soni kuŵeceta yakusekasya ni yayatukamucisyaga. Mwacisyasyo, ndaŵi jine Danièle jwatemi kwa miyesi jiŵili ali jwangali mtela uliwose. Pandaŵiji, jwalakwe jwasalile ali mkumwetulila kuti, “Sambano apano ndili cenene.” (Mis. 17:22) Atamose jwalagaga ni ulwele wakwewu, jwalakwe jwasangalalaga kulijiganya nyimbo sya sambano sya Ucimwene mwakwesya maloŵe.

Mwajwatendelaga yindu yangamucisyaga kupilila yakusawusya yanasimanaga nayo. Kusala yisyene, kwa yaka  57 yatuŵele tuli pa ulombela, Danièle aŵele ali mkungamucisya pa yakusosecela yangu. Citandilile, jwalakwe ngananjiganyeje kakalanjile ka mandanda. Nambo ulwele wakwe uli uyice pakusawusya, nasosekwaga kulijiganya mwampaka njapile mbale, kucapa yakuwala soni kulinganya cakulya cangasawusya. Mwamti nayikene pakasa makapu ga magalasi. Atamose yili m’yoyo, nasangalalaga mnope panatendaga yindu pakusaka kumsangalasya jwalakwe. *

Pangulola munyuma, nguyiwona kuti nalijiganyisye majiganyo gakusosekwa kutyocela mu yakusawusya yatusimene nayo ligongo lya kulwala soni ucekulu. Candanda, ngatukusosekwa kunda kuti yakutenda yitulepelekasyeje kunguluka ni ŵakunonyelwa ŵetu. Pa ndaŵi jatukwete macili, tukusosekwa kutenda yiliyose yampaka tukombole pakusamalila yakusosecela ya ŵakunonyelwa ŵetu. (Jwak. 9:9) Caŵili, ngatukusosekwa kudandawulaga ni yindu yamwanamwana, ligongo naga ngasamala mpaka tutande kuliŵalila majali gejinji gatukusasangalala nago lisiku lililyose.—Mis. 15:15.

Panguganicisya ya umi wetu patutesileje undumetume wandaŵi syosope, ngangusakayicila yakuti Yehofa atupele majali ganganituganicisyaga. Ngusapikana mumtima mpela muŵapikanile jwamasalimo juŵatite, ‘Ambuje andendele yambone une.’—Sal. 116:7.