1. Ana tuli ŵakusimichisya ya chichi?

 MPELA ŵandu ŵa Yehofa, tukusamanyilila kuti jwalakwe akusatunonyela soni akusasaka kuti tusangalaleje ni umi. (Alo. 8:35-39) Tuli ŵakusimichisyasoni kuti naga tukusakamulichisya masengo mfundo sya m’Baibulo, yindu mpaka yitujendele chenene pa umi wetu. (Yes. 48:17, 18) Nambo ana tukusatenda yamtuli patusimene ni yakusawusya?

2. Ana ni yakusawusya yapi yampaka tusimane nayo soni mpaka yitutendekasyeje kuliwusya yiwusyo yapi?

² Ŵakutumichila ŵa Yehofa wosope akusimana ni yakusawusya. Mwachisyasyo mundu jwine jwa mwiŵasa mwetu mpaka atukuŵasye. Kombolekasoni mpaka tulajeje ni ulwele wekulungwa wampaka ututendekasye kuti tukatendaga yindu yejinji pakumtumichila Yehofa. Nambosoni mpaka tulajeje ligongo lya yakuyichisya yayikusayika ligongo lya ngosi syachilengedwe. Kapenasoni ŵandu ŵane mpaka atulagasyeje ligongo lya yatukusakulupilila. Patukusimana ni yakusawusya mpela yeleyi mwine mpaka tuliwusyeje kuti, ‘Ligongo chichi yeleyi yindendechele une? Ana lemwisye chindu chinechakwe? Kapena Yehofa alesile kunonyela?’ Ana pakwete palipikene mu litala lyeleli? Naga yili myoyo ngakusosekwa kutenguka. Ŵakutumichila ŵajinji ŵa Yehofa ŵakulupichika aŵele ali mkulipikana mu litala lyeleli.—Sal. 22:1, 2; Hab. 1:2, 3.

3. Ana tukulijiganya chichi kutyochela pa Salimo 34:19?

³ Aŵalanje Salimo 34:19. Alole mfundo siŵili syakusosekwa mnope syasili mu lilembali: (1) Ŵandu ŵambone akusasimana ni yakusawusya. (2) Yehofa akusatukulupusya ku yakusawusya. Ana Yehofa akusatukulupusya chamtuli? Litala limo lili pakutukamuchisya  kumanyilila yampaka tusimane nayo mchilambochi. Yehofa pakutusalila kuti kumtumichila jwalakwe ni kwampaka kutukamuchisye kuŵa ŵakusangalala mnope ngakusagopolela kuti chitutameje ni umi wangasimana ni yakusawusya. (Yes. 66:14) Jwalakwe akusatulimbikasya kuti tuganichisyeje mnope ya sogolo jetu ndaŵi jele umi uchiŵa wakusangalasya mpaka kalakala. (2 Akoli. 4:16-18) Nambope pandaŵi ajino jwalakwe chapitilisyepe kutukamuchisya lisiku lililyose.—Mal. 3:22-24.

4. Ana mu nganiji chitukambilane chichi?

⁴ Sambano kwende tukambilane yampaka tulijiganye kutyochela ku yisyasyo ya ŵakutumichila ŵakulupichika ŵa Yehofa ŵa mundaŵi ja m’Baibulo soni ŵa mundaŵi jetu jino. Mpela muchituyiwonele, mchilambochi mpaka tusimaneje ni yakusawusya. Nambope naga tukumdalila Yehofa jwalakwe chachitukamuchisya. (Sal. 55:22) Patukukambilana yisyasyoyi aliwusyeje kuti, ‘Ana ngatesile yamtuli yikaŵe kuti ndili mu ndamo jeleji? Ana yisyasyo ya ŵandu ŵeleŵa yikulimbikasya chamtuli kuti namdalileje Yehofa? Ana ngulijiganya chichi pa yindu yeleyi?’

5. Ana Labani ŵamlagasisye Yakobo mmatala gapi? (Alole chiwulili cha pachikuto.)

⁵ Ŵakutumichila ŵa Yehofa ŵa mundaŵi ja m’Baibulo ŵasimanaga ni yakusawusya yele nganayijembecheyaga. Aganichisye yayamtendechele Yakobo. Babagwe ŵamsalile kuti akalombele mwanache jwa Labani. Nambosoni ŵamsimichisye kuti Yehofa champe upile. Labani jwaliji mundu jwakulupilila nambosoni jwaliji mlongo mjakwe jwa Abulahamu. (Gen. 28:1-4) Mwamti Yakobo jwapikanile mwakutenda yeleyi. Jwalakwe jwatyosile mchilambo cha Kanani ni kwawula kuŵatamaga Labani juŵakwete asikana ŵaŵili, Leya ni Lakelo. Mwamti Yakobo ŵamnonyele mwanache jwamnandi jwa Labani juŵaliji Lakelo, ni ŵakamulene kuti akamule masengo kwa yaka 7 kuti amlombe. (Gen. 29:18) Nambo yindu nganiyijenda muŵaganichisyaga Yakobo. Labani ŵamjesile pasi jwalakwe mwakumlombekasya ni mwanache jwakwe jwamkulungwa Leya. Kaneko pali pamasile wiki, Labani ŵamkundile jwalakwe kuti amlombe Lakelo nambo naga ali akamwilesoni masengo kwa yaka yinesoni 7. (Gen. 29:25-27) Nambosoni Labani jwaŵele jwangakulupichika mu yindu yejinji yaŵatendega ni Yakobo. Mwamti Labani ŵamlagasisye Yakobo kwa yaka 20.—Gen. 31:41, 42.

6. Ana ni yakusawusya yine yapi yiŵapililaga Yakobo?

⁶ Yakobo jwapililagasoni yakusawusya yine. Jwalakwe jwakwete liŵasa lyekulungwa mwamti ŵanache ŵakwe nganakamulanaga. Mwamti jemanjaji ŵayikene pakumsumisya ku ukapolo Yosefe juŵaliji mlongo mjawo. Ŵanache ŵaŵili ŵa Yakobo, Simiyoni ni Lefi ŵatesile yakuti liŵasali likakamulanaga nambosoni ŵatendekasisye kuti lina lya Yehofa likachimbichikwa. Konjechesya pelepa Lakelo ŵaŵaliji ŵamkwakwe Yakobo ŵawile pandaŵi jele ŵaŵelekaga mwanache jwaŵili. Nambosoni ligongo lya sala yatendekasisye kuti Yakobo atyoche ku Kanani ni kwawula ku Iguputo ali jwachikulile.—Gen. 34:30; 35:16-19; 37:28; 45:9-11, 28.

7. Ana Yehofa ŵamlosisye chamtuli Yakobo kuti ŵamnonyelaga?

⁷ Atamose kuti Yakobo jwasimene ni yakusawusya yosopeyi, jwalakwe nganaleka kumkulupilila Yehofa pa yosope yiŵamsalile kuti chachimtendela. Nambosoni Yehofa ŵamlosisye Yakobo kuti ŵamnonyelaga mnope. Mwachisyasyo, atamose kuti Labani ŵamtendele Yakobo yindu mwangali chilungamo nambo Yehofa ŵampele Yakobo yindu yejinji. Aganichisyesoni yaŵatite Yakobo pakumyamichila Yehofa paŵasimenesoni ni Yosefe mwanache jwakwe juŵasoŵene najo kwa ndaŵi jelewu soni juŵaganisyaga kuti jwawile. Ligongo lyakuti Yakobo jwaliji pa unasi wambone ni Yehofa jwalakwe ŵamkamuchisye kupilila yakusawusya yaŵasimanaga nayo. (Gen. 30:43; 32:9, 10; 46:28-30) M’wejisoni mpaka tukombole kupilila  yakusawusya yatukusimana nayo naga tukupitilisya kuŵa pa unasi wambone ni Yehofa.

8. Ana Mwenye Daudi jwasakaga kutenda chichi?

⁸ Mwenye Daudi nganakombola kutenda yosope yaŵaganisyaga kutenda pakumtumichila Yehofa. Mwachisyasyo, Daudi ŵasachililaga ali amtaŵile Mlungu nyumba jakumtindiŵalila. Mwamti jwasasile yaŵasakagayi kwa jwakulochesya Natani. Natani pakumjanga jwalakwe ŵamsalile kuti, “Atende chilichose chakuganisya mu mtima mwawo pakuŵa Mlungu ali ni wawo.” (1 Mbi. 17:1, 2) Ngatukukayichila kuti maloŵega gamlimbikasisye mnope Daudi. Mwamti mwachitema jwatandite kulinganya mapulani gampaka ataŵile nyumbajo.

9. Ana Daudi jwatesile wuli pajwapikene utenga wangasangalasya?

⁹ Mkanipapite ndaŵi jwakulochesya jwa Mlungu jula jwapite kwa Daudi ni utenga wangasangalasya. “Chilo chichocho” Yehofa ŵamsalile Natani kuti akamsalile Daudi kuti jwalakwejo nganaŵa mundu juchachitaŵa nyumbaji nambo jumo mwa ŵanache ŵakwe ni juchachitaŵa. (1 Mbi. 17:3, 4, 11, 12) Ana Daudi jwatesile yamtuli paŵapochele utenga welewu? Jwalakwe jwachenjile yakulinga yaŵakwete pandanda. Mwamti jwalakwe jwasongangenye mbiya soni yindu yachachikamulichisya masengo mwanache jwakwe Solomo pakukamula masengogo.—1 Mbi. 29:1-5.

10. Ana Yehofa ŵampele Daudi upile wamtuli?

¹⁰ Yehofa paŵagambile kummanyisya Daudi kuti jwalakwejo nganaŵa mundu juchachimtaŵila nyumba ndaŵi jijojo ŵatesile najo chilanga. Yehofa ŵamsimichisye Daudi kuti jumo mwa ŵandu ŵachachipagwila mumsele wa liŵasa lyakwe chachilamulila mpaka kalakala. (2 Sam. 7:16) Agambe kuganichisya muchachisangalalila Daudi mchilambo chasambano kumanyilila kuti akusangalala ni umi, mu Ulamusi wa yaka 1000 wa Yesu jwali Mwenye juŵapagwile mu msele wa liŵasa lyakwe. Nganiji jikutukamuchisya kumanyilila kuti atamose tuli tulepele kutenda yosope yatwasakaga kutenda pakumtumichila Yehofa, Mlungu jwetu mpaka atupe yindu yambone yanganituyiganichisyaga.

11. Ana Aklistu ŵa mu yaka 100 yandanda ŵapatile upile wamtuli atamose kuti Uchimwene wa Mlungu nganiwuyika pa ndaŵi jiŵajembecheyaga? (Masengo 6:7)

¹¹ Aklistu ŵa mu yaka 100 yandanda nombe nawo ŵasimene ni yakusawusya yangayijembecheya. Mwachisyasyo, jemanjaji ŵasachililaga mnope kwika kwa Uchimwene wa Mlungu. Nambo nganamanyililaga ndaŵi jawuchiyichila Uchimwenewo. (Mase. 1:6, 7) Ana jemanjaji ŵatesile chichi? Jemanjaji ŵalipelekaga mnope pa masengo gakulalichila. Mwamti ngani syambone syaŵalalichilaga pasyawandaga mnope ŵapatile umboni wakuti Yehofa akwakamuchisya.—Aŵalanje Masengo 6:7.

12. Ana Aklistu ŵa mu yaka 100 yandanda ŵatesile yamtuli mundaŵi jasala?

¹² Ndaŵi jine sala jekulungwa jayiche “pachilambo chosope.” (Mase. 11:28) Aklistu ŵa mu yaka 100 yandanda ŵakwayidwesoni ni sala jeleji. Agambe kuganichisya yaŵatite pakulaga jemanjaji ligongo lya salaji. Ngatukukayichila kuti mitwe ja maŵasa jaliji jakudandawula ni mwampaka apatile yakulya yakusamalilila maŵasa gawo. Nambi uli pakwamba ya ŵachinyamata ŵaŵasakaga kutenda yejinji pakumtumichila Yehofa? Ana jemanjaji ŵaganisisye yakuti ajimichile kaje yakulinga yawoyo kuti jimale kaje salaji. Mwangasamala kandu ni ndamoji, Aklistuŵa nganawujila munyuma. Jemanjaji ŵapitilisye kulalichila soni kugaŵana ni achimjawo ŵa ku Yudeya yindu yiŵakwete.—Mase. 11:29, 30.

13. Ana Yehofa ŵakamuchisye chamtuli Aklistuŵa mundaŵi jasala?

¹³ Ana Yehofa ŵakamuchisye chamtuli Aklistuŵa mundaŵi jasala? Ŵandu ŵaŵakwete upile wakupochela yakulya ŵayiweni kuti Yehofa akwakamuchisya. (Mat. 6:31-33) Jemanjaji ŵakwete upile wakumanyigana soni kusyoŵekana ni Aklistu achimjawo ŵaŵayikaga kukwapa yakulya. Nambosoni ŵaŵapelekaga soni kugaŵanya yakulyayi  ŵakwete upile wakusangalala ligongo lyakupelekako. (Mase. 20:35) Yehofa ŵapele upile wosopeŵa ligongo lyakamusyana pa ndaŵi jakusawusyaji.

14. Ana Balanaba soni ndumetume Paulo yatendechele yamtuli soni papali yakuyichisya yamtuli? (Masengo 14:21, 22)

¹⁴ Ndaŵi syejinji Aklistu ŵa mu yaka 100 yandanda ŵalagasidwaga. Mwamti ndaŵi sine yeleyi yatendekwaga pa ndaŵi jele ngakuyijembecheya. Agambe kuganichisya yayamtendechele Balanaba soni ndumetume Paulo pandaŵi jele ŵalalichilaga ku Lusitala. Pandanda ŵandu ŵapochele chenene jemanjaji soni ŵapikanilaga paŵalalichilaga. Nambo kaneko ŵandu ŵane ŵakusisya “ŵanyenjelele ŵanduwo” kuti alimbane ni Paulo mwamti ŵatandite kumsoma maganga ni kumleka achiganisyaga kuti awile. (Mase. 14:19) Nambo Paulo ni Balanaba ŵapitilisyepe kulalichila kulikose. Ana papali yakuyichisya yamtuli? Jemanjaji ŵakombwele kwakamuchisya “ŵandu ŵajinji” kuŵa ŵakulijiganya. Mwamti maloŵe gawo soni chisyasyo chawo chalimbikasisye ŵakulupilila achimjawo. (Aŵalanje Masengo 14:21, 22.) Ŵandu ŵajinji ŵapindwile mnope ligongo lyakuti Paulo ni Balanaba nganaleka masengo gakulalichila, atamose kuti jemanjaji ŵalagasidwaga. Myoyo m’wejisoni patukupitilisya kukamula masengo ga Yehofa, atamose kuti tukusimana ni yakusawusya, jwalakwejo chachitupa upile.

15. Ana tukulijiganya chichi pa chisyasyo cha M’bale  A. H. Macmillan?

¹⁵ Mkanichiyiche chaka cha 1914, ŵakutumichila ŵa Yehofa ŵajembecheyaga ni mtima wosope kukwanilichikwa kwa yindu yineyakwe. Mwachisyasyo aganichisye yayamtendechele M’bale A. H. Macmillan. Mpela muŵaganichisyaga ŵandu ŵajinji pandaŵijo, nombe M’bale  Macmillan jwaganisyaga kuti chapochele mbote jakwe jakwawula kwinani pachangakaŵa. Mwamti mungani jakwe jaŵaŵechete mu Sepetemba 1914, jwalakwe jwatite: “Komboleka ajino jili ngani jangu jakumalisya kuŵecheta.” Nambope jeleji nganijiŵa ngani jakwe jakumalisya. Pali papitile ndaŵi M’bale Macmillan jwalembile kuti. “Komboleka kuti ŵane mwa uweji twajanguyaga kuganisya kuti ndaŵi jakwawula kwinani jikwanile. Jwasasilesoni kuti, chatukusosekwa kutenda apano ni kulipeleka mnope pamasengo ga Ambuje.” Myoyo M’bale Macmillan jwapitilisye kulipeleka mnope pa masengo gakulalichila. Jwalakwe jwakwete upile wakwalimbikasya abale ŵajinji ŵaŵaliji mundende ligongo lyakana kwinjila usilikali. Jwapitilisyesoni kusongana atamose ali achekulwipe. Ana M’bale  Macmillan jwapindwile chamtuli ligongo lyakutenda yindu yejinji pakumtumichila Yehofa paŵajembecheyaga kwawula kwinani? Ali asigele panandi kuwa mu 1966, M’bale Macmillan jwalembile kuti, “Apano chikulupi changu chilimbile mnope kulekangana ni kala kose.” Kusala yisyene wosopewe tukusosekwa kujigalila chisyasyo cha m’baleju mnopemnope patukusimana ni yakusawusya yakujigala ndaŵi jelewu—Aheb. 13:7.

16. Ana M’bale Herbert Jennings ni ŵamkwakwe ŵasimene ni yakusawusya yamtuli yele nganayijembecheyaga? (Yakobo 4:14)

¹⁶ Ŵakutumichila ŵajinji ŵa Yehofa akusasimana ni yakusawusya mpela kulwala pandaŵi jele nganajembecheyaga. Mwachisyasyo, mu mbili jakwe, M’bale Herbert Jennings b jwasasile kuti jwalakwe ni ŵamkwakwe ŵasangalalaga ni utumiki wa umishonale waŵatendaga ku Ghana. Nambo mkupita kwa ndaŵi jwalakwe jwasimanikwe ni ulwele wakulagasika nganisyo. Paganichisya maloŵe ga pa Yakobo 4:14, M’bale Jennings ŵayikolasile yakusawusya yiŵasimene nayoyi kuti “‘malaŵi’ gele nganitujembecheyaga.” (Aŵalanje.) Jwalakwe jwalembile kuti, “Twalinganyisye yakutyoka ku Ghana ni kwaleka achimjetu ŵatwanonyelaga mnope ni kuwujila ku Canada [kuti tukapochele chikamuchisyo cha mtela].” Yehofa ŵapitilisye kumkamuchisya M’bale Jennings  yimpepe ni ŵamkwakwe paŵapitilisyaga kumtumichila mwakulupichika atamose kuti ŵasimanaga ni yakusawusya.

17. Ana chisyasyo cha M’bale Jennings chakamuchisye chamtuli ŵandu ŵane?

¹⁷ Yayili mu mbili ja M’bale Jennings yakamuchisyesoni mnope ŵandu ŵane. Mlongo jwine, jwalembile kuti, “Nakwayidwe mnope panaŵalasile ngani ja m’baleju. . . . Kuŵalanga yaŵatesile m’bale Jennings pakuleka utumiki wakwe kuti akapate chikamuchisyo cha mtela kwangamuchisye kuti nayiwoneje mwakuŵajilwa yakusawusya yangu.” Nombe m’bale jwine jwalembilesoni kuti, “Panyuma pakutumichila mpela jwamkulungwa jwa mumpingo kwa yaka 10, naganichisye yakuleka udindowu ligongo lya ulwele wangu wakulagasika nganisyo. Ulwele wanguwu wandendekasyaga kulipikana kuti ndili jwakulepela mwamti nayiwonaga kuti mpaka lagasiche mnope nganisyo naga nguŵalanga ngani syakwamba mbili sya ŵandu. . . . Nambo yiŵatite pakupilila M’bale Jennings yalimbikasisye.” Yeleyi yikutukumbusya kuti nombe uwe naga tukupilila yakusawusya yangayijembecheya, mpaka twalimbikasye ŵane. Atamose yili mkuti yindu pa umi wetu nganiyiŵa yitendekwe mpela mwatwajembecheyaga, mpaka tuŵe chisyasyo chambone pakulosya chikulupi soni kupilila.—1 Pet. 5:9.

18. Ana tukulijiganya chichi pachisyasyo cha jwamkongwe jwamasije jwa ku Nigeria?

¹⁸ Ŵakutumichila ŵa Yehofa akusimana ni yakusawusya yejinji mpela mlili wa COVID-19. Mwachisyasyo, mlongo jwamasije jwine jwa ku Nigeria nganakola yakulya yakwanila soni mbiya. Lisiku line kundaŵi, mwanache jwakwe jwamkongwe jwamwusisye yachachilya panyuma pakuteleka kapu jimpepe ja mpunga jajaliji jakumalisya. Mlongoju ŵamsalile mwanachejo kuti nganakola mbiya jilijose kapena chakulya chachisigele nambo akwamba kusosekwa kumsyasya jwamkongwe jwamasije jwa ku Salefati, juŵateleche chakulya chakwe chakumalisya ni kulupililaga kuti Yehofa chamkamuchisye. (1 Ayi. 17:8-16) Jemanjaji mkanaŵe kutanda ganichisya kuti chalye chichi musi, ŵapochele jumbo ja yakulya kutyochela kwa Aklistu achimjawo. Mu jumboji mwapali  yakulya yaŵalile kupunda mawiki gaŵili. Mlongoju paŵamsalilaga mwanache jwakwe nganamanyililaga kuti Yehofa akwapikana. Kusala yisyene kumdalila mnope Yehofa kukusatukamuchisya kuti patusimene ni yakusawusya tuŵe najo paunasi wambone mnope.—1 Pet. 5:6, 7.

19. Ana M’bale Yershov jwapilile yindu yamtuli?

¹⁹ M’yaka yapachangakaŵa, abale ni alongo ŵetu ŵajinji apilile yakusawusya yanganayijembecheyaga. Mwachisyasyo, aganichisye ya Aleksey Yershov, jwakusatama ku Russia. Ŵakutumichila ŵa Yehofa ŵakusatama kudelaji ŵaliji pa ufulu pajwabatisidwaga m’baleju mu 1994. Nambo pali papitile yaka, yindu yachenjile m’chilambo cha Russia. Mwamti mu 2020, kunyumba kwa M’bale Yershov kwapite asilikali kuti akatende chipikicheni. Katundu jwine jwa m’baleju jwasumulidwe. Panyuma pa myesi jamnono, ŵaboma ŵamwugulile magambo m’baleju gakuti ali jwakwimuchila. Pakusaka kuti yindu yimsakalile mnope m’baleju, ŵabomawo ŵakamulichisye masengo mafidiyo gaŵajambulaga mundu jwine juŵalosyaga kuti akusaka kulijiganya Baibulo. Kusala yisyene, yayamtendechele m’baleju yaliji yangali chilungamo.

20. Ana ni chichi chachamkamuchisye mnope M’bale Yershov kuŵa paunasi wambone ni Yehofa?

²⁰ Ana papali yakuyichisya yambone yajwasimene nayo M’bale Yershov? Elo yapali. Unasi wakwe ni Yehofa walimbile mnope. Jwalakwe jwatite, “Une ni ŵamkwangu twapopelaga yalumo mwakuwilisyawilisya. Namanyilile kuti nganimba ngombwele kumalana ni yakusawusyayi pali pangali chikamuchisyo cha Yehofa.” M’baleju jwasasilesoni kuti, “Lijiganyo lyapajika lingamuchisye kuti ngadandawulaga mnope. Naganichisyaga mnope yisyasyo ya ŵakutumichila ŵa Yehofa ŵakulupichika ŵakala. M’Baibulo mwana ngani syejinji syasikusasala kusosekwa kwa kuwusimana mtima soni kumdalila mnope Yehofa.”

21. Ana munganiji tulijiganyisye chichi?

²¹ Ana tulijiganyisye chichi munganiji? Ndaŵi sine m’chilambochi chitusimaneje ni yakusawusya yangayijembecheya. Atamose yili myoyo, tukumbuchileje kuti ndaŵi syosope Yehofa akusiŵakamuchisya ŵakutumichila ŵakwe ŵakulupichika pakulosya kumdalila jwalakwe. Yeleyi yikukamulana ni lilemba lyalikulongolela nganiji lyalikuti, “Mundu jwambone akuyiwona yisawusyo yejinji, nambo AMBUJE akusamkulupusya jwelejo m’yisawusyo yakwe yosope.” (Sal. 34:19) Myoyo ngatukusosekwa kutamila ganichisyaga yakusawusya yatukusimana nayo. Mmalomwakwe ndaŵi syosope tuganichisyeje ya machili gakwete Yehofa. Patukutenda yeleyi tuchiŵecheta mpela muŵaŵechetele ndumetume Paulo kuti, “Mu yindu yosope ngusapata machili kutyochela kwa jwele jwakusambaga machilijo.”—Afil. 4:13.