NAPAGWILE m’caka ca 1926 mumsinda wa Ohio ku United States. Baba ni mama nganajawulaga ku dini jilijose nambo ŵatusalilaga ŵanacewe kuti tujawuleje ku calici. Twapali ŵanace 8 m’liŵasa lyetu. Najawulaga ku calici ca Methodist. Panaliji ni yaka 14 jwamkulungwa jwa calicico ŵambele mtuka ligongo lyakwawula kucaliciko Lyamlungu lililyose kwa caka cosope.

Pandaŵiji, jwamkongwe jwine jwakuŵandikana najo nyumba lina lyakwe Margaret Walker jwaŵaliji Jwamboni sya Yehofa, ŵatandite kwajendela mama ni kuŵecetaga nawo yakwamba Baibulo. Lisiku line naganisisye yakuti ndame nawo palijiganyolyo. Mama ŵaganisyaga kuti ngusaka kwasokonasya ni ŵasalile kuti ngopoce. Nambo najendelecele kupikanila yaŵatagulilanagayo. Lisiku line Margaret ŵambusisye kuti, “Ana mkulimanyilila lina lya Mlungu?” Najanjile kuti, “Jwalijose akusamanyilila kuti lina lyakwe lili Mlungu.” Kaneko ŵasalile kuti, “Mjigale Baibulo jenu ni m’ŵalanje pa Salimo 83:18.” Ndili mbalasile nayiweni kuti lina lya Mlungu lili Yehofa. Kaneko natandite kwasalila acimjangu kuti, “Pacajawule kunyumba akaŵalanje m’Baibulo lilemba lya Salimo 83:18 kuti  akalole lina lya Mlungu.” Mpaka ajile kuti natandite kulalicila ndaŵi jijojo.

Nalijiganyisye Baibulo ni nabatiswe mu 1941. Pali papitile masiku ndili mbatiswe, acakulungwa ŵa mumpingo ŵasalile kuti ndendesye lijiganyo lya buku lya mpingo. Nasalile mama soni ŵacibale ŵangu kuti akasimanikwe pa lijiganyolyo. Kaneko wosopewo ŵatandite kusimanikwa pa lijiganyo lya buku lya mpingo lyanatendesyaga. Nambo yeleyi nganiyasangalasyaga baba.

Kumpingo ŵambele yakutenda yejinji. Nasungaga mabuku gakusala ya Baibulo m’nyumba jetu. Lisiku line, Baba, acilanjilaga mabukugo ŵasalile kuti, “Myiweni ayi? Mkoposye yeleyi m’nyumba muno, mmwejosoni mkopoce amuno.” Natyosile m’nyumbajo ni napatile kanyumba kane ku Zanesville mumsinda wa Ohio. Nambo najawulagape kunyumba kula kukwalimbikasya mama ni ŵacibale ŵangu ŵala.

Babawo ŵalinjilile kwalekasya mama kuti akajawulaga ku misongano. Lisiku line mama ali mkwawula ku misongano, baba ŵawutucile ni kwawutila m’nyumba. Nambo ŵagambile kopocela mlango wine ni kwawulaga kumisonganoko. Nasalile mamawo kuti, “Akadandawula. Babaŵa ndaŵi jine cacipela kwalekasya.” Mkupita kwandaŵi, Baba ŵalesile kwalekasya mama kwawula kumisongano, mwati ŵatandite kwawulako mwagopoka.

Mu 1943, mpingo wetu watandite kutenda Sukulu ja Undumetume wa Mlungu. Pandaŵijo natandite kuŵeceta ngani sya ŵakulijiganya mu sukuluji. Sukuluji jangamucisye mnope kongolela kaŵecete kangu.

Pandaŵiji, ngondo jaŵili japacilambo cosope jaliji jili mkati. Mu 1944, ŵambilasile kuti ngatande usilikali. Najawile kumalo kwaŵalembelaga asilikali ku Columbus mu msinda wa Ohio ni ŵalinjile soni nalembile yikalata yine ni yine. Nambo nasalile asilikaliwo kuti une ngaŵa mkuŵa msilikali. Ni ŵangundile kuti njaje. Pali papitile masiku, msilikali jwine jwayice kunyumba ni kusalila kuti, “Mbice kukumtaŵa.”

Pali papitile yijuma yiŵili cindaŵile, najawile ku luŵala lwamagambo. Ndili kweleko jwakulamula magambo ŵasalile kuti, “Yikaŵe kuti une ni jwangusapeleka cilango kwa mundu, ngamlamwile kuti mtame kundende kwa umi wenu wosope. Mkwete maloŵe?” Najanjile kuti, “Ŵakucimbika, ngakusosekwa kunganganicisya kuti njinjile usilikali ligongo ndili jwakulalicila. Masengo gangu gali kwawula m’milango mwa ŵandu ni kwasalilaga ngani syambone syakwamba ya Ucimwene.” Jwakulamula magambojo ŵasalile ŵakulamula ŵane kuti, “Masengo gawo ngaŵa kulola naga munduju ali jwakulalicila kapena iyayi. Nambo gali kulola naga munduju akukana kwinjila usilikali.” Pali papitile maminisi gangakwana 30, ŵakulamulawo ŵasalile kuti ndili jwakulemwa ni ŵalamwile kuti ngatame kundende ku Ashland mu msinda wa Kentucky kwa yaka 5.

Natemi yijuma yiŵili yandanda ku ndende ja ku Columbus mu msinda wa Ohio. Ndili ndemi m’nyumba ja akayidi lisiku lyandanda, napopesile kwa Yehofa kuti, “Nganimba ngombwele kutama m’nyumba ja akayidi kwa yaka 5. Ngangumanyilila yampaka ndende.”

 Lisiku lyakuyicisya, ŵakulolela ŵangundile kuti ngopoce. Ni najawile paŵaliji mkayidi jwine jwamlewu soni jwakuwoneka jwamacili mnope lina lyakwe Paulo, kaneko twajimi pa liwindo kuti tulole kusa. Jwalakwe ŵambusisye kuti, “Ligongo cici mkusimanikwa akuno?” Namjanjile kuti, “Une ndili jwa Mboni sya Yehofa.” Jwalakwe ŵatite, “Mli jwamboni? Sambano ligongo cici mkusimanikwa akuno?” Ni namjanjile kuti, “Ŵamboni sya Yehofa ŵangajawula ku ngondo kuti akawulajeje ŵandu.” Jwalakwe ŵatite, “Jemanjajo am’ŵisile mu ndende ligongo lyakuti ngamkusaka kuwulaga ŵandu, nambo akusaŵikasoni ŵandu ŵane ku ndende ligongo lyakuti awuleje ŵandu. Ana yeleyo yili yakupikanika?” Ni najanjile kuti, “Yili yangapikanika.”

Kaneko jwalakwe ŵatite, “Kwa yaka 15 naliji ku ndende jine, kweleko naŵalasile mabuku genu.” Napopesile kuti, “Yehofa conde angamucisye kuti ngalekangana ni munduju.” Pa ndaŵi jijojo Paulo ŵaŵecete kuti, “Naga jwine mwa jemanjaji akumlagasya, musalile. Cimalane nawo jemanjajo.” Yindu yajesile cenene, mwati akayidi ŵakwana 50 ŵaŵaliji mbali jelejo natamaga nawo cenene.

Acakulungwa ŵa kundende ŵasamisye kwawula ku Ashland. Kweleko nasimene Abale ŵajinji ŵakomangale mwausimu. Abaleŵa ŵangamucisye une soni ŵandu ŵane kwendelecela kuŵa ŵakulimba mwausimu. Jemanjaji ŵatupaga mbali jakuŵalanga Baibulo cijuma cilicose, soni twakosecelaga yiwusyo yakuti tukatagulilane pa misongano jaŵalinganyisye abalewo. Ŵamsagwilesoni jwakusamalila mkuli wakulalicila. Cipinda catugonileje caliji cekulungwa soni mwapali mabedi mosopemo. Jwakusamalila mkuli wakulalicila jula ŵambele mabedi gakuti lalicileje. Ni ŵasalile kuti, “Jwalijose jwali pa mabedi gelega uli mkuli wenu. Mlolecesyeje kuti jwalijose mkanatyoce mumlalicileje.” Amu ni mwatulalicileje panaliji kundende.

Ngondo jaŵili japacilambo cosope jamasile mu 1945, nambo nganingokopa kundende ndaŵi jijojo. Nadandawulaga ya mama soni ŵacibale ŵangu ligongo lyakuti baba ŵasalile kuti, “Naga ngukombola kumtopola mmwejo, nikuti ŵaneŵa ngasawusya.” Ali angopwesye kundende, nasimonjile mnope ni yanayisimene. Atamose kuti baba ŵasisyaga mnope, nambo ŵacibale ŵangu ŵakwana 7 ŵajawulaga ku misongano soni jumo ŵaliji ali abatiswe.

Ngondo pajatandite ku Korea mu 1950, ŵambilasilesoni kuti ngajinjile usilikali. Panapite ku malo kwakulembela usilikaliko, ŵambele mayeso. Kaneko jwamkulungwa jwa asilikali ŵasalile kuti, “Mmwejo mkombwele mnope pa likuga lyenu lyosope.” Ni najanjile kuti, “Cambone, nambo nganjinjila usilikali.” Namsalile lilemba lya 2 Timoteo 2:3 ni natite, “Ndili kala msilikali jwa Klistu.” Ŵatemi  jii kwa kandaŵi, kaneko ŵasalile kuti, “Basi mjawuleje.”

Pali papitile kandaŵi, nasimanikwe pa msongano wa ŵakusaka kuja kutumicila pa Beteli pa msongano waupande ku Cincinnati mu msinda wa Ohio. M’bale Milton Henschel ŵatusalile kuti naga m’bale akusaka kamula masengo ga Ucimwene mwamacili mnope, likuga mpaka limkamulicisye masengo pa undumetume wa pa Beteli. Nawucisye undumetume wa pa Beteli, soni ŵanjiticisye, ni najawile ku Beteli ja ku Brooklyn mu August 1954. Mbele ndili mkutumicila pa Beteli kutandila ndaŵi jelejo.

Nganisoŵeje masengo gakamula pa Beteli. Kwa yaka yejinji, nalinganyaga makina gakulembela mabuku soni makina gakulekanganalekangana. Nalinganyagasoni maloko, nambosoni nakamulaga masengo gakutaŵa malo ga msongano mu msinda wa New York.

Ngusanonyela mapologalamu gausimu gagakusatendekwa pa Beteli, mpela kulambila kwa kundaŵi, kulijiganya Sanja ja Mlonda nambosoni kulalicila yimpepe ni mpingo. Nguganisya kuti maŵasa gosope ga Mboni sya Yehofa mpaka gakombole kutendaga yeleyi. Naga acinangolo ni ŵanace akutendela pamo lilemba lyesiku, kulambila kwa peŵasa, kujigala mbali pa misongano ja mpingo soni kulalicila ngani syambone, wosope mpaka aŵe ŵakulimba mwausimu.

Nakwete acimjangu ŵajinji pa Beteli soni ku mpingo. Ŵane mwa acimjanguŵa ŵaliji ŵasagulwe, soni apano ŵane ŵapocele kala mbote jawo jakwawula kwinani. Nambope ŵakutumicila ŵa Yehofa wosope, kupwatikapo ŵakusatumicila pa Beteli nganaŵa ŵamlama. Naga ndindene nganisyo ni m’bale, ndaŵi syosope ngusalingalinga kutamilikasya mtendele. Ngusaganicisya lilemba lya Matayo 5:23, 24 ni kulola mwampaka tumacisye ungakamulana. Kupepesya kuli kwakusawusya. Nambo panampepesye mjangu jwandindene najo nganisyo uŵengani ngawukusajendelecela.

Ligongo lyakuti ngalambele, sambano ngusalajilila kulalicila kunyumba ni nyumba. Nambo nganileka kulalicila. Nalijiganyisye panandi ciŵeceto ca ku China soni ngusasangalala kwalalicila ŵandu ŵakusaŵeceta ciŵecetoci. Ndaŵi sine kundaŵi  ngusagaŵila magasini gakwana 30 kapena 40 kwa ŵandu ŵakusaganonyela.

Ngusatenda ulendo wakuwilisya kwa ŵandu ŵa ku China. Lisiku line msikana jwine jwaŵaliji jwakusalala paŵaŵilanjilaga yisogosi ŵamwemwetele. Unesoni nam’mwemwetele ni kumpa Sanja ja Mlonda ni Galamukani! ya m’ciŵeceto ca ku China. Jwapocele ni kusalila lina lyakwe kuti ŵaliji Katie. Ndaŵi syosope pambweni akusayika kukumbecetekasya. Namjiganyisye mena ga yisogosi soni liponda mu cisungu ni ŵawilisyaga kusala menago. Namlondecesyesoni ngani sya m’Baibulo, mwati nampele buku ja Baibulo jikusajiganya cici. Pali papitile yijuma yakuŵalanjika, msikanajo nganawonekagasoni.

Pali papitile miyesi jakuŵalanjika, nampele magasini msikana jwine jwaŵaŵilanjilaga malonda. Cijuma cakuyicisya, msikanajo ŵambele foni jakwe ni ŵatite, “Aŵecete ni mundu jwine jwali ku China.” Najanjile kuti, “Ngangummanyilila mundu jwalijose jwali ku China.” Nambo jwalakwe ŵanganganicisye, kaneko najigele fonijo ni natite, “Halo une Robison.” Ni napikene maloŵe gakuti “Roby, ndili une Katie. Apano ndili ku China.” Natite, “Ku China?” Katie ŵajanjile kuti, “Elo. Ana akummanyilila msikana juŵapele fonijo? Ali mpwanga. Wawojo ŵasalilaga yindu yambone kwabasi. Ngwaŵenda kuti amjiganyejesoni mpwangajo mpela mwaŵatendelaga ni une.” Namjanjile kuti, “Cindende yosope yampaka ngombole. Sikomo pakusalila kwamli.” Kaneko Naŵecetene ni mpwakwe Katie kwa ndaŵi jakumalisya. Cinga apano asikanawo ali kwapi, nambo ngukulupilila kuti akulijiganyape yejinji yakwamba Yehofa.

Mbele ndili mkutumicila Yehofa kwa yaka 73. Ndili jwakusangalala kuti jwalakwe ŵangamucisye kuti ngajinjila usilikali soni kuti njendelecele kuŵa jwakulupicika panaliji kundende. Nambosoni ŵacibale ŵangu akusasalila kuti ŵalimbile mtima paŵayiweni kuti nganimbujila munyuma baba paŵasisyaga. Mkupita kwa ndaŵi, mama soni ŵacibale ŵangu 6 ŵabatiswe. Baba ŵacenjile nganisyo, mwati mkanajasice ŵajawulaga ku misongano.

Naga kuli kwakomboleka, Mlungu cacajimusya ŵam’liŵasa mwangu soni acimjangu ŵaŵawile kuti cakolesoni umi m’cilambo casambano. Agambe ganisya mwatucisangalalila kumlambila Yehofa kwangamala pampepe ni ŵandu ŵatukusitwanonyela! *