1. Ana camuko akucitagulila mwamtuli m’Baibulo?

PAPIKENE maloŵe gakuti “camuko,” ana cici cacikusayika mu nganisyo mwawo? Maloŵe gaŵagagopolele kuti camuko m’malemba gejinji mpaka gagopolelesoni kuti “malamusi.” Baibulo jikusasala kuti camuko mpaka citukamucisye soni cikusapwatikapo kumanyilila, lunda, cinonyelo soni umi. (Miy. 1:2-7; 4:11-13) Camuko cikusalosya kuti Mlungu akusatunonyela soni kusacilila kwakwe kuti tupate umi wangamala. (Ahe. 12:6) Atamose kuti pane Yehofa akusatujamuka, nambo camuko cakwe cili cangakalalisya. Kusala yisyene, maloŵe gakuti “camuko” gakusapwatikapo kumjiganya mundu. Mwambone cili mpela majiganyo gakusapeleka nangolo kwa mwanace jwakwe jwakunonyelwa.

2, 3. Ligongo cici camuko cikusapwatikapo kwiganya? (Alole ciwulili cacili penanipa.)

² Aganicisye ya cisyasyo aci. Jwacinandipile jwine lina lyakwe Johnny akuputila mpila m’nyumba. Mamagwe akumsalila kuti, “Johnny, mkasimputilaga mpila m’nyumba ligongo mpaka mkase cinecakwe.” Nambo jwalakwe ngakuyikamulicisya masengo yamsalile mamagwe, mwamti akwendelecelape kuputila mpila m’nyumbamo. Kaneko mwangosi akukasa mpika wa maluŵa. Ana mamagwewo akutenda cici pakusaka kumpa camuko? Jwalakwe akumpa camuko pakusaka kumjiganya. Pakumjiganya, mamawo akumkumbusya Johnny ligongo lyakwe yatesileyo  yili yakulemweceka. Mamagwewo akusaka kuti jwalakwe amanyilile umbone wakupikanila soni kuti malamusi gawo gali gambone. Pakusaka kumjiganya, mamagwewo akusagula kumpa camuko mwakumsumula mpilawo kwakandaŵi. Kutenda yeleyi kwamtendekasisye kuyiwona kuti ungapikanila ukusayikasya yakusawusya.

³ Mpela Aklistu, tuli mbali ja liŵasa lya Mlungu. (1 Tim. 3:15) Ni ligongo lyakwe Atati ŵetu, Yehofa, akwete ufulu wakutusalila cambone ni cakusakala soni kutujamuka mwacinonyelo naga tutesile yindu yangamsangalasya jwalakwe. Nambope, naga yakutenda yetu yikututendekasya kola yakuyicisya yakusawusya, camuko ca jwalakwe cicitukumbusya umbone wakwapikanila Atati ŵetu ŵakwinani. (Aga. 6:7) Mlungu akusatunonyela mnope soni jwangasakaga kuti tulajeje.—1 Pet. 5:6, 7.

4. (a) Ana Yehofa akusasaka kuti tukamulicisyeje masengo litala lyapi pakwajiganya ŵandu? (b) Ana mungani ajino citutagulilane cici?

⁴ Pakamulicisya masengo camuko cakutyocela m’Baibulo, mpaka twakamucisye ŵanace kapena jwakulijiganya Baibulo kuti akombole kwanilisya yakulinga yakwe yakuŵa jwakumkuya jwa Klistu. Tukusakamulicisya masengo Baibulo pakwajiganya ŵandu yindu yakuŵajilwa soni kwakamucisya kupikanicisya soni ‘kusunga yindu yosope yaŵatulamwile Yesu.’ (2 Tim. 3:16; Mat. 28:19, 20) Yehofa akusasaka kuti tukamulicisyeje masengo litala lyeleli pakwajiganya ŵandu Baibulo kuti nombe nawo apanganye ŵakulijiganya ŵa Klistu. (Aŵalanje Tito 2:11-14.) Kwende tulole kwanga kwa yiwusyo yitatu yakusosekwa ayi, (1) Ana camuko ca Mlungu cikusalosya camtuli kuti jwalakwe ali jwacinonyelo? (2) Ana mpaka tulijiganye cici kutyocela kwa ŵandu ŵele Mlungu ŵapele camuko? (3) Patukupeleka camuko, ana mpaka tumsyasye mwamtuli Yehofa soni Mwanagwe?

5. Ana matala gapi gakutupela camuko gagakusalosya kuti Yehofa akusatunonyela?

⁵ Yehofa akusatujamuka, kutujiganya mwacinonyelo ni cakulinga cakuti tujendelecele kumnonyela soni kwenda m’litala lyakwe lya ku umi wangamala. (1 Yoh. 4:16) Jwalakwe jwangatucembulusya kapena kututendekasya kulipikana kuŵa ŵangali masengo. (Miy. 12:18) M’malo mwakwe, Yehofa akusalola ndamo syambone syatukwete soni akusacimbicisya ufulu wetu wakusagula yakutenda. Ana mwelemu ni mwakusaciwonela camuko ca Mlungu, atamose ciŵe kuti cikutyocela m’Baibulo, mabuku gakutagulila ya Baibulo, acinangolo Ŵaciklistu, soni acakulungwa ŵa mu mpingo? Acakulungwa ŵa mu mpingo akusalingalinga kutujamuka mwacinonyelo atamose mwangamanyilila ‘tukwinjilila mu litala lyangaŵajilwa.’ Jemanjaji akusatenda yeleyi pakujigalila cisyasyo ca Yehofa.—Aga. 6:1.

6. Naga mundu akumtyocesya maukumu, ana ligongo cici camuko celeci cikusalosya kuti Yehofa akusatunonyela?

⁶ Ndaŵi sine, camuko cikusapwatikapo yejinji kupunda pa kumjongolela mundu. Naga mundu atesile cakulemwa cekulungwa mnope, akusamtyocesya maukumu gakwe. Atamose kuti yeleyi yili yitendekwe, camukoci cikusalosya kuti Yehofa akusatunonyela. Mwambone, mpaka cimkamucisye mundu kulola kusosekwa kwakumalila ndaŵi jejinji ali mkulijiganya Baibulo, kuganicisya mwakusokoka yalijiganyisyeyo soni kupopela. Kutenda yeleyi mpaka kumkamucisye kulimbisya unasi wakwe ni Yehofa. (Sal. 19:7) Mkupita kwa ndaŵi mundu mpaka awujilesoni pa ukumu wakwe waŵakwete. Kutyosyedwa mu mpingo kukusalosya kuti Yehofa akusatunonyela, soni akusawucenjela mpingo ku yindu yakusakala. (1 Akoli. 5:6, 7, 11) Ligongo lyakuti Yehofa akusapeleka camuko mwakuŵajilwa, kumtosya mundu mu mpingo mpaka kumtendekasye mundujo kulola ukulu wa cakulemwa cakweco, soni yikusamtendekasya kuti awujile kwa Yehofa.—Mase. 3:19.

7. Ana Sebina jwaliji ŵani, soni ana jwatandite kulosya ndamo jakusakala japi?

⁷ Kuti tupikanicisye kusosekwa kwa camuko cakusapeleka Yehofa, kwende tulole yisyasyo ya ŵandu  ŵaŵili ŵele Yehofa ŵapele camuko. Jwandanda ali Sebina, jwa mu ndaŵi ja Mwenye Hesekiya, soni jwine ali Graham, jwa mu ndaŵi jetu jino. Komboleka kuti Sebina jwalolelaga nyumba ja Mwenye Hesekiya. Kulolela ‘nyumba ja mwenye,’ mpela kapitawo waliji ukumu wekulungwa. (Yes. 22:15) Nambo cakutesya canasa caliji cakuti, jwatandite kupoka, soni kulisosela ucimbicimbi. Mwamti jwayikene pakulipanganyicisya malembe gakatala mnope, soni jwakwelaga pa “magaleta ga ngondo ga ucimbicimbi.”—Yes. 22:16-18.

8. Ana Yehofa ŵamjamwice wuli Sebina, soni ana yakuyicisya yakwe yaliji yamtuli?

⁸ Ligongo lyakuti Sebina jwalisoselaga ucimbicimbi, Mlungu ‘ŵamtyosisye pa ukumu wakwe’ ni kumŵika Eliyakimu. (Yes. 22:19-21) Yeleyi yatendekwe pandaŵi jele Mwenye Senakelibu jwa Asiliya, ŵakosecelaga kwimucila msinda wa Yelusalemu. Pali papitile ndaŵi, mwenye Senakelibu jwatumisye acakulungwakulungwa ŵakwe ŵaŵili yalumo ni likuga lyekulungwa lya asilikali kuti akatengusye Ayuda soni kuja kumjogoya Hesekiya kuti agambe kwimika makono. (2 Maf. 18:17-25) Mwenye Hesekiya ŵamtumisye Eliyakimu kuti akaŵecetane ni acakulungwakulungwawo. Nambo Eliyakimu nganaŵa jika. Ŵalijisoni ni acalume ŵane ŵaŵili. Jumo mwa acalumeŵa jwaliji Sebina, jwele pandaŵiji jwaliji mlembela. Yeleyi mpaka yilosye kuti Sebina nganatumbila soni kusunga cakulukosi, nambo mwakulinandiya jwapocele ukumu wakuwoneka mpela wakutuluka. Naga Sebina nganatumbila soni kusunga cakulukosi, ana tukulijiganya cici kutyocela pa yaŵatesile Sebinayi? Kwende tulole yindu yitatu yampaka tulijiganyepo.

9-11. (a) Ana tukulijiganya cici kutyocela pa yayamtendecele Sebina? (b) Ana wawojo akulijiganya cici pakulola yaŵatesile Yehofa pakumjamuka Sebina?

⁹ Candanda, Sebina ŵamtyosisye pa ukumu wakwe. Yayamtendecele Sebinayi yikutukalamusya kuti, “Kupoka kukusamjigalila mundu ku konasika, soni mtima wakulikwesya ukasamkuŵasya mundu.” (Miy. 16:18) Naga akwete ukumu mumpingo, soni mwine ŵandu akusaganisyaga kuti ali ŵakusosekwa ligongo lya ukumuwo, ana akusalingalinga kuti akaŵa ŵakunyada? Soni ana tukusakumbucila kuti cilicose cambone catukombwele kutenda, cikombolece ligongo lya Yehofa? (1 Akoli. 4:7) Ndumetume Paulo jŵalembile kuti, “Ngumsalila jwalijose jwa jemanja kweleko kuti mkasimliganicisyaga mwakupundanganya, nambo jwalijose aganisyeje m’litala lyambone.”—Alo. 12:3.

¹⁰ Caŵili, Yehofa ŵakulupililaga kuti camuko camacili caŵampele Sebina, cikamtendekasisye jwalakwe kucenga. (Miy. 3:11, 12) Masiku agano, mundu mpaka ajigalile cisyasyo cambone celeci naga amtyosisye pa ukumu mu mpingo wa Mlungu. M’malo mwakutumbila kapena kusunga cakulukosi, ajendelecele kumtumicila Yehofa mwamacili gawo gosope, soni kuciwona camuko kuŵa umboni wakulosya kuti Yehofa akusiŵanonyela.  Akumbucileje kuti, naga akuŵa ŵakulinandiya pa meso pa Yehofa, jwalakwe ngasiŵawona wawojo kuŵa ŵangali cembeceyo cilicose. (Aŵalanje 1 Petulo 5:6, 7.) Camuko ca cinonyelo cikusalosya litala lyakusatugumbila Mlungu. M’yoyo, tuŵeje ŵangasawusya gumbika m’miyala mwa Yehofa.

¹¹ Catatu, acinangolo soni ŵakulongolela mumpingo Waciklistu, mpaka alijiganye yejinji kutyocela pa yaŵatesile Yehofa pakumjamuka Sebina. Mwambone, atamose kuti Yehofa mpaka ampe camuko mundu jwatesile cakulemwa cekulungwa pakulosya kuti akuŵengana ni yatesileyo, nambope pandaŵi jijojo camuko cikusalosya kuti akumganicisya mundujo. Naga nangolo kapena jwamkulungwa jwa mu mpingo akusaka kupeleka camuko, akusosekwa kujigalila cisyasyo ca Yehofa. Jemanjanji akusosekwa kuŵengana ni cakusakala catesile mundujo, nambope akusosekwa kulolasoni yambone mwa mwanace kapena jwakulupilila mjawo.—Yuda 22, 23.

12-14. (a) Ana ŵandu ŵane akusatenda yamtuli papocele camuko? (b) Ana maloŵe ga Mlungu gamkamucisye mwamtuli Graham kucenga nganisyo syakwe, soni yakuyicisya yakwe yaliji yamtuli?

¹² Nambo cakutesya canasa cikusaŵa cakuti, ŵandu ŵane papocele camuko, akusagamba ganicisya mnope ya camukoco. Mwamti akusayika pakuleka kumnonyela Mlungu soni kusongana. (Ahe. 3:12, 13) Nambo ana yeleyi yikugopolela kuti munduju nganiyiŵa yikombolece kumkamucisya? Kwende tuganicisye cisyasyo ca Graham, juŵatyosyegwepo mumpingo. Pali papite ndaŵi ali awujile mumpingo, jwalakwe ŵalesile kwawula pasogolo mwa usimu. Kaneko pali pamasile yaka, jwalakwe ŵamsalile jwamkulungwa jwa mu mumpingo jwine juŵaliji mjakwe kuti amjiganyeje Baibulo.

¹³ Jwamkulungwa jwa mumpingoju ŵasasile kuti, “Graham jwakwete ndamo ja kupoka. Jwalakwe ŵaŵengaga acakulungwa ŵaŵasamalilaga ngani jajamtendekasisye kuti atyosyedwe najo. Tuli tulijiganyisye mitwe jine, twatagulilene malemba gane gagasalaga ya kupoka soni yakuyicisya yakwe. Graham jwatandite kuliwungunya pakamulicisya masengo Maloŵe ga Mlungu. Yaŵayiweni panyuma pakuliwungunya nganasangalala nayo. Jwalakwe ŵacenjile mwakusimonjesya. Panyuma pakumanyilila kuti nganayiwonaga yindu cenene ligongo lya ‘mgomba’ wawaliji kupoka, mwacitema jwatandite kucenga. Jwatandite kusimanikwa mwakutamilicika pa misongano Jaciklistu, kuŵalanga mwamtawu Maloŵe ga Mlungu, soni kupopela lisiku lililyose. Soni jwatandite kusamalila cenene ukumu wakwe wa m’Malemba wakuŵa jwakulongolela liŵasa. Yeleyi yatendekasisye kuti ŵamkwakwe soni ŵanace ŵakwe aŵe ŵakusangalala.”—Luk. 6:41, 42; Yak. 1:23-25.

¹⁴ Jwamkulungwa jwa mumpingoju jwajendelecele kuŵeceta kuti, “Lisiku line, Graham jwasalile cindu cine cakwe cacangamwile mtima. Jwalakwe jwaŵecete kuti, ‘Nalijiganyisye usyesyene kalakala, mwamti natesilepo upayiniya. Nambo apano mpaka mbecete mwakuwona mtima kuti ngumnonyela mnope Yehofa.’ Pali pagambile kupita ndaŵi jamnono, acakulungwa ŵa mumpingo ŵamsalile kuti ajendesyeje mayikolofoni mu Nyumba ja Ucimwene. Jwalakwe ŵayamicile kuti ŵampele masengo gelega. Cisyasyo cakwe camjiganyisye kuti naga mundu akukunda camuko cakutyocela kwa Mlungu, nikuti mundujo akusapocela majali gejinji.”

15. Ana tukusosekwa kutenda cici kuti camuko cetu cayiceje ŵane pamtima?

¹⁵ Naga tukuŵa ŵakulijiganya ŵambone, nikuti tuciŵasoni ŵakwiganya mwakamula mtima. (1 Tim. 4: 15, 16) Mwakamulana ni yeleyi, wosope ŵakwete ukumu wakupeleka camuko akusosekwa ajendelecele mwakusacilila kupikanila malamusi ga Yehofa. Kupikanila ni mtima wosope kweleku kucatendekasya ŵane kuti ŵacimbicisyeje soni yeleyi yicapa ufulu wakuŵeceta mwagopoka pakwajiganya soni kwapa camuko ŵane. Kwende tulole yaŵatesile Yesu panganiji.

16. Ana tukulijiganya cici pakwamba ya camuko cakuŵajilwa soni kwiganya mwakamula mtima kutyocela pa cisyasyo ca Yesu?

 ¹⁶ Ndaŵi syosope Yesu jwapikanilaga Atatigwe, atamose kuti kutenda yeleyi kwaliji kwakusawusya. (Mat. 26:39) Jwalakwe jwakumbucilaga kuti yakwiganya soni lunda lwakwe yatyocelaga kwa Atatigwe. (Yoh. 5:19, 30) Ligongo lyakuti ndaŵi syosope Yesu ŵatendaga yosope yaŵamsalilaga Atatigwe, jwalakwe jwaliji mkwiganya jwambone. (Aŵalanje Luka 4:22.) Kuŵeceta mwacanasa kwalimbikasyaga ŵandu ŵele ŵaliji mpela litete lyeŵaluce kapena lukonji lwa nyali jajisigele panandi kusima. (Mat. 12:20) Jwalakwe ŵajamwice ŵakulijiganya ŵakwe mwacinonyelo atamose kuti ŵasosekwaga kwapila mtima ligongo lyakuti jemanjajo ŵakanganaga pakwamba ya juŵaliji jwamkulungwa pasikati pawo.—Maliko 9:33-37; Luk. 22:24-27.

17. Ana ndamo syapi syampaka syakamucisye acakulungwa ŵa mumpingo kuŵa ŵakucinga ngondolo sya Mlungu ŵakamula mtima?

¹⁷ Wosope ŵakwete ukumu wakupeleka camuko, akusaŵa ŵalunda naga akujigalila cisyasyo ca Yesu pakutenda yindu. Kutenda yeleyi, kukusalosya kuti akusacilila gumbidwa ni Mlungu soni Mwanagwe. Ndumetume Petulo ŵalembile kuti, “Mlanje likuga lyangondolo sya Mlungu syaŵasilesile m’miyala mwenu, ngaŵa mwakunyinyitika, nambo mwakusacilila. Ngaŵasoni pakusaka kupata kane kakwe, nambo ni mtima wosope, ngaŵa mwakutenda umwenye pa ŵandu ŵaŵampele kuti mwalongoleleje, nambo mŵe yisyasyo pa likuga lya ngondolo.” (1 Pet. 5:2-4) Kusala yisyene, acakulungwa ŵakusapikanila Mlungu mwakusangalala, soni Klistu, jwali mtwe wa mpingo, akusapata majali yalumo ni ŵosope ŵakwasamalila.—Yes. 32:1, 2, 17, 18.

18. (a) Ana Yehofa akusasaka kuti acinangolo atendeje cici? (b) Ana Yehofa akusiŵakamucisya camtuli acinangolo kuti akwanilisye ukumu wawo?

¹⁸ Yeleyisoni yikusakamula masengo mwiŵasa. Mitwe ja maŵasa ŵajisalile kuti, “Mkasimwatumbilikasya ŵanace ŵenu, nambo mwaleleje mwakwapa camuko ca Yehofa soni kwajiganya kaganisye kakwe.” (Aef. 6:4) Ana ligongo cici yayili pa lilembali yili yakusosekwa mnope? Pa Miyambo 19:18, pakusasala kuti, “Mumjamuce mwanace jwenu pali pana cembeceyo, soni kamsiŵa jwakutendekasya ciwa cakwe.” Yeleyi yikulosya kuti Yehofa akusiŵajimba magambo acinangolo naga akulepela kumpa mwanace jwawo camuko cakuŵajilwa. (1 Sam. 3:12-14) Nambope, Yehofa akusiŵapa acinangolo lunda soni macili. Jwalakwe akusatenda yeleyi naga acinangolowo, mwakulinandiya akumŵenda jwalakwe mwipopelo, kamulicisya masengo Maloŵe gakwe, soni kuŵenda msimu wakwe weswela kuti walongoleleje.—Aŵalanje Yakobo 1:5.

19, 20. (a) Ana tukusapata majali gamtuli ligongo lyakunda camuko ca Yehofa? (b) Ana mungani jakuyicisya tucitagulilana ya cici?

¹⁹ Tukusapata majali gangaŵalanjika, naga tukukunda camuko soni kujigalila cisyasyo ca Yehofa ni Yesu patukupeleka camuko kwa ŵandu ŵane. Maŵasa soni mipingo jikusaŵa jakusangalala mnope. Soni jwalijose akusalipikana kuŵa jwakunonyeledwa, jwakusosekwa, soni ali pamalo gaciteteyo. Kwelekutu kugambile kuŵa kupasya majali gatukwembeceya kusogoloku. (Sal. 72:7) Yisyene, camuko ca Yehofa catukusapocela apanopano, cikusatukamucisya kosecela mwatucitamila mwamtendele soni mwakamulana mpela liŵasa, mwakulongoleledwa ni Yehofa, jwali Atati ŵetu. (Aŵalanje Yesaya 11:9.) Naga tukukumbucila yeleyi, tuciciwona camuko cakusatupa Yehofa, kuŵa litala lyambone mnope lyakulocesya kuti akusatunonyela.

²⁰ Mungani jakuyicisya, tucilijiganya yejinji yakwaya camuko cacikusapelecedwa mwiŵasa soni mumpingo. Nambosoni tucitagulilana mwampaka tulipele acimsyewe camuko, soni tucilijiganya mwampaka tuŵambalile cindu cakupweteka mnope kupundana ni camuko cilicose campaka tupocele.