1, 2. (a) Ana Yesu ŵaciwonaga wuli Cilamusi ca Mlungu? (b) Ana acimlembela ni Afalisi ŵacitendekasisye camtuli Cilamusi kuŵa cawusito?

YESU jwacinonyelaga Cilamusi ca Mose. Yeleyi yili yakupikanika, ligongo cilamusici catyocele kwa Atati ŵakwe, Yehofa. Lilemba lya Salimo 40:8 lyasasile kala yakuti Yesu cacicinonyela cilamusi ca Mlungu. Lyatite, “Ngusasangalalaga kutenda lisosa lyawo wawo Mlungu jwangu, soni cilamusi cawo cili mkati mwa mtima wangu.” Mu yakutenda ni yakuŵeceta yakwe, Yesu jwalosisye kuti Cilamusi ca Mlungu caliji camlama, cakamucisya, soni kuti yosope yacasalaga yicikwanilicikwa.—Mat. 5:17-19.

² Nambo Yesu nganasangalalaga kwawona acimlembela ni Afalisi ali mkucitendekasya cilamusi kuŵa cawusito. Jemanjaji ŵalimbicilaga kuya tumbali twamwanamwana twa cilamusici, ni kulekaga yindu yakusosekwa. Ni ligongo lyakwe Yesu jwasalile kuti, “Mkusapeleka calikumi ca tumbeju twakununjila ni twakunonyelesya. Nambo mkusanyosya yindu yakusosekwa ya m’Cilamusi, mpela cilungamo, canasa ni kulupicika.” (Mat. 23:23) Afalisi ŵatamilaga kupanganya malamusi, nambo Yesu jwamanyililaga yakusosekwa ya m’Cilamusi.

3. Ana mu ngani ajino citutagulilane yamtuli?

 ³ Aklistuwe, nganituŵa pasi pa cilangano ca Cilamusi. (Alo. 7:6) Nambope, Yehofa ŵacisunjile Cilamusici m’Maloŵe gakwe, Baibulo. Jwalakwe akusaka kuti tumanyilileje “yindu yakusosekwa ya m’Cilamusi,” kapena kuti yatukulijiganya m’Cilamusico, ni kuyikamulisyaga masengo. Mwambone, ana tukulijiganya cici pa dongosolo jakola misinda jakutilila? Mu ngani jipite jila twatagulilene yaŵatendaga mundu pam’wuleje mjakwe. Ni twalolite lijiganyo lyatukupata pa yeleyi. Nambo dongosolo jakola misinda jakutilila jikusatujiganyasoni ya Yehofa, soni yampaka tutende kuti tulosyeje ndamo syakwe. M’yoyo, mu ngani ajino citupate kwanga kwa yiwusyo yitatu ayi, Ana misinda jakutilila jikusalosya camtuli canasa ca Yehofa? Ana jikusatujiganya cici pakwamba ya mwakusawuwonela umi? Ana jikusalosya camtuli cilungamo cakwe? Pakutagulilana yiwusyoyi, alinje kupata yampaka atende kuti ŵasyasyeje Atati ŵawo ŵakwinani.—Aŵalanje Aefeso 5:1.

4, 5. (a) Ana ŵalinganyisye yamtuli kuti ŵandu ajipateje mwangasawusya misinda jakutilila, soni ligongo cici yeleyi yaliji yakamucisya? (b) Ana yeleyi yikutujiganya cici ya Yehofa?

⁴ Mundu nganalajililaga kuti akayice ku msinda wakutilila. Yehofa jwalamwile Ayisalayeli kuti ku lisi lililyose lya lusulo lwa Yolodani kuŵe misinda jakutilila jitatu. Cakulinga cakwe cici? Kuti jwakuwulaga mjakwe akayiceje mwacitema soni mwangasawusya. (Num. 35:11-14) Misewu jakwawula ku misinda jakutilila jaŵaga jambone. (Deut. 19:3) Mabuku ga mbili ja Ciyuda gakusati m’misewuji mwaŵagasoni yikwangwani yakulanjila kwawuli msinda wakutilila. Yeleyi yamkamucisyaga mundu jwawuleje mjakwe jula. Pakuŵa kwapali misinda jakutilila, mundu jwawuleje mjakwe mwangosi nganasosekwaga kutilila ku cilambo cine, kogopela kuti akajile kutanda kulambila kwaunami.

⁵ Ayiweni pelepa? Yehofa jwalamwile kuti mundu jwam’wuleje mjakwe mwamele am’wulajeje. Nambo naga am’wuleje mwangosi, mundujo akole upile wakupocela canasa. Mundu jwine jwamlijiganye ya Baibulo jwatite, “Mudongosolo jakola misinda jakutilila, cilicose caliji cakupikanika cenene, soni cangasawusya kucikuya kwa jwalijose. Celecitu caliji canasa ca Mlungu.” Yehofa nganaŵa jwakwelusya jwakumula mtima, jwakusatamila kwapa cilango ŵakutumicila ŵakwe. Jwalakwe ali jwa “canasa cekulungwa.”—Aef. 2:4.

6. Ana nganisyo sya Afalisi syaliji syakulekangana mwamtuli ni canasa ca Mlungu?

⁶ Nambo Afalisi nganalingaga kwatendela ŵane canasa ata panandi. Mwambone, mwakamulana ni misyungu jawo, ŵaliji ŵangasacilila kumkululucila mundu cakulemwa naga acitesile katatu. Yesu jwasasile cisyasyo cakulosya kumula mtima kwaŵalosyaga Afalisi kwa ŵandu ŵakulemwa. Cisyasyo cakwe caliji ca Mfalisi jwine juŵapopelaga kuti, “Mlungu jwangu, ngwayamicila ligongo nganimba mpela ŵandu ŵaneŵa. Jemanjaji ali ŵawiyi, ŵangalumbana, soni ŵacikululu.  Nganimbasoni mpela jwakomesya msongoju.” Pandaŵiji jwakomesya msongo jwaliji ali mkupopela mwakulinandiya kuti Mlungu amtendele canasa. Ligongo cici Afalisi ŵaliji ŵangasacilila kwalosya ŵane canasa? Baibulo jikusati ligongo lyakuti ‘ŵawonaga ŵane kuŵa ŵangali mate.’—Luk. 18:9-14.

7, 8. (a) Naga jwine ŵalemwecesye, ana mpaka amsyasye wuli Yehofa? (b) Ligongo cici kumkululucila mundu kuli kulinandiya?

⁷ Amsyasyeje Yehofa, ngaŵaga Afalisi. Alosyeje canasa. (Aŵalanje Akolose 3:13.) Litala limo lyakutendela yeleyi, lili kuŵa mundu jwakuti ŵane mpaka atuyicile mwangasawusya, kukutuŵenda kuti twakululucile. (Luk. 17:3, 4) Aliwusyeje kuti, ‘Ana ngwete mtima wakwakululucila ŵane mwangasawusya, atamose pandemwecesye mwakuwilisyawilisya? Ana ndili jwakusacilila kuyikasya mtendele jwine pandemwecesye?’

⁸ Kumkululucila mundu kuli kulinandiya. Afalisi ŵaliji ŵakulikwesya ni ligongo lyakwe nganiŵakululucilaga ŵane, soni ŵawonaga kuŵa ŵangali mate. Nambo Aklistuwe, tukusosekwa kuŵa ŵakulinandiya. ‘Twawoneje ŵane kuŵa ŵakutupunda,’ ŵakuŵajilwa kwakululucila. (Afi. 2:3) Ana caciŵa ŵakulinandiya pakumsyasya Yehofa? Naga tuli ŵakulinandiya, ŵane caciŵa ŵagopoka kutuŵenda kuti twakululucile, soni m’wejo ngasiyitusawusya kwakululucila. Tujanguyeje kwalosya ŵane canasa, ngaŵaga kuwutucila kwatumbilila.—Mlal. 7:8, 9.

9. Ana Yehofa jwajiganyisye mwamtuli Ayisalayeli kuti ajiwoneje miyasi kuŵa japajika?

⁹ Cakulinga cekulungwa ca misinda jakutilila caliji kwacenjela Ayisalayeli kuti akam’wulaga mundu jwam’wuleje mjakwe mwangosi, ni kola magambo ga miyasi. (Deut. 19:10) Umi uli wapajika kwa Yehofa, mwamti akusaŵengana ni “magasa gakuwulaga ŵandu ŵangalemwa.” (Miy. 6:16, 17) Yehofa ali Mlungu jweswela soni jwacilungamo, mwamti atamose mundu jwam’wuleje mjakwe mwangosi, nganagambaga kumleka. Mundujo jwasosekwaga kutendapo kandu kuti apocele canasa. Jwasosekwaga kwasalila ngani jakwe acakulungwa ŵa mumsinda. Naga akulamula kuti jaliji ngosi, jwasosekwaga kutama mumsinda wakutilila mpaka ciwa ca jwamkulungwa jwa ŵambopesi. Komboleka kuti mundujo jwatamaga mumsindawu kwa umi wakwe wosope. Yosope yeneyi yakamucisyaga Ayisalayeli wosope kusimicisya kuti miyasi ja mundu jili japajika. Kuti alosye kumcimbicisya Mkupeleka Umi, Ayisalayeli ŵasosekwaga kuŵambala cilicose cacikaŵisile pangosi umi wa mundu.

10. Mwakamulana ni maloŵe ga Yesu, ana acimlembela ni Afalisi ŵalosisye mwamtuli kuti nganasamalaga ya umi wa ŵane?

¹⁰ Nambo ngaŵatu acimlembela ni Afalisi! Jemanjaji nganasamalaga ya umi wa ŵane. Mwamtuli? Yesu jwasalile kuti, “Mwasumwile kiyi jakwakamucisya ŵandu kumanyilila usyesyene. Jemanjamwe acimsyene nganimjinjilamo, nambo mkusimwasiŵilicisya ŵakulinjilila kuti ajinjilemo!” (Luk. 11:52) Ŵasosekwaga kuwugula kapena kuti kwakamucisya ŵandu kupikanicisya Maloŵe ga Mlungu soni kwalongolela pa litala lya ku umi wangamala. M’malo mwakwe, ŵatalikangenye ni Yesu, jwali “jwakutumicila jwamkulungwa jwa umi,” ni kwalongolela ku conasiko cangamala.  (Mase. 3:15) Acimlembela ni Afalisi nganasamalaga mnope ya umi wa ŵandu ligongo lya kupoka ni kulinonyela kwawo. Ŵalijitu ŵangalwe, soni ŵangali canasa!

11. (a) Ana ndumetume Paulo jwalosisye mwamtuli kuti jwawuwonaga umi mwakusawuwonela Mlungu? (b) Ana cici campaka citukamucisye kuŵa ŵamtawu pa undumetume wetu mwakulandana ni Paulo?

¹¹ Ana mpaka tutende wuli kuti tuŵambale mtima mpela wa acimlembela ni Afalisi, ni kumsyasyaga Yehofa? Tucimbicisyeje mtuka wa umi. Ndumetume Paulo jwatesile yeleyi pakutendela umboni mwakwanila. Ni ligongo lyakwe jwatite, “Nganingola magambo ga miyasi ja ŵandu wosope.” (Aŵalanje Masengo 20:26, 27.) Nambotu Paulo nganalalicilaga pakusaka kwanilisyape masengoga kapena pakogopa magambo ga miyasi. Jwalalicilaga ligongo lyakwanonyela ŵandu, pakuŵa jwawuwonaga umi wawo kuŵa wakusosekwa. (1 Akoli. 9:19-23) M’wejisoni tuwuwoneje umi mpela mwakusawuwonela Yehofa. Jwalakwe “akusaka kuti ŵandu wosope apitikuce mtima.” (2 Pet. 3:9) Ana yeleyi ni yakusakasoni wawojo? Kola nganisyo mpela syelesi kucakamucisya kulalicila mwamtawu, soni cacisangalalaga mnope ni undumetume wawo.

12. Ligongo cici ŵandu ŵa Mlungu akusakuwona kuŵambala ngosi kuŵa kwakusosekwa?

¹² Tukusawuwonasoni umi kuŵa wakusosekwa, mpela mwakusawuwonela Yehofa pakutenda yosope kuti tuŵambale ngosi. Tukusosekwa kwendesya galimoto kapena njinga syetu mwakusamala, atamose pakwawula kumisongano. Tuŵambalejesoni ngosi patukukamula masengo, atamose pakutaŵa ni kulinganyasoni malo getu gakulambilila. Kusamala umi wetu ni wa ŵane kuli kwakusosekwa mnope kupunda mbiya kapena ndaŵi. Mlungu jwetu jwacilungamo ndaŵi syosope akusatenda yakuŵajilwa. M’wejisoni tutendeje yakuŵajilwa ndaŵi syosope. Pakukamula masengo, mnopemnope acakulungwa ŵa mumpingo akusosekwa kusamala umi wawo ni wa ŵane. (Miy. 22:3) Naga jwamkulungwa jwa mumpingo akwakumbusya yakusosekwa kutenda kuti aŵambale ngosi, ampikanile. (Aga. 6:1) Naga akuwuwona umi mwakusawuwonela Yehofa, ‘caciŵambala magambo ga miyasi.’

13, 14. Ana acakulungwa ŵa mu Yisalayeli ŵasosekwaga kutenda wuli kuti alosye cilungamo ca Yehofa pakulamula?

¹³ Yehofa jwalamwile acakulungwa ŵa mu Yisalayeli kuti atendeje yindu mwacilungamo mpela mwakusatendela jwalakwe. Mundu pam’wuleje mjakwe, candanda, acakulungwawo ŵasosekwaga kujipikanicisya nganijo. Kaneko, mkanasagule kuti amlosye canasa, ŵasosekwaga kulola nganisyo sya mundujo, mtima wakwe, soni mwaŵelele ali mkutendela yindu munyumamu. Kuti alosye cilungamo ca Mlungu, ŵasosekwaga kulola naga mundujo jwam’wuleje mjakwe ‘mwakumjuŵilila,’ soni ligongo lya ‘uŵengani.’ (Aŵalanje Numeri 35:20-24.) Naga pasosekwaga mboni, ŵandu ŵaŵili ŵaŵaga ŵakwanila kusimicisya yakuti ŵam’wuleje mjakwe mwamele.—Num. 35:30.

¹⁴ Pambesi pakujipikanicisya ngani josopejo, acakulungwawo ŵalolaga ndamo sya mundujo, ngaŵaga yatesile peyo. Nganasosekwaga kwamba kujigalila yakuwoneka ni mesope. Soni kupunda pa yosope, ŵasosekwaga msimu weswela wa Yehofa, wawakamucisyaga kulosya umanyilisi, canasa, nambosoni cilungamo cakwe.—Eks. 34:6, 7.

15. Ana Yesu ni Afalisi ŵalekanganaga mwamtuli pakawone ka ŵandu ŵaulemwa?

¹⁵ Afalisi ŵagambaga kulamula pakujigalila yatesile mundujo basi, ngaŵa mtima wakwe. Afalisi paŵam’weni Yesu ali mkwawula kunyumba ja Mateyu kukulya, ŵawusisye ŵakumkuya ŵakwe kuti, “Ligongo cici mkwiganya jwenu akusalya pampepe ni ŵakomesya msongo ni ŵaulemwa?” Yesu jwajanjile kuti, “Ŵandu ŵambonembonepe ŵangasaka dokotala, nambo ŵakulwala ni ŵakusamsaka. M’yoyo, mjawule mkalijiganye gopolela kwa maloŵe gakuti, ‘Ngusaka canasa, ngaŵa mbopesi.’ Pakuŵa nganimbika kukwaŵilanga ŵandu ŵakulungama, nambo ŵakulemwa.” (Mat. 9:9-13) Ana Yesu pelepa jwanandiyaga yakulemwa yekulungwa? Ngaŵa m’yoyo. Sonitu cakulinga cekulungwa ca Yesu caliji kwasalila ŵandu kuti apitikuce mtima. (Mat. 4:17) Kwamba kuti pandaŵi aji Yesu  jwamanyilile kuti ŵane mwa ‘ŵakomesya msongo ni ŵaulemwawo’ ŵasakaga kucenga. Nganajawula kunyumba ja Mateyu kukulya basi. M’malo mwakwe, “ŵajinji mwa jemanjaji ŵamkuyaga [Yesu].” (Maliko 2:15) Mwakulekangana ni Yesu, yaliji yakutesya canasa kuti Afalisi ŵajinji nganayiwonaga yambone mwa ŵakomesya msongowo. Afalisi ŵatiga akumlambila Mlungu jwacilungamo soni jwacanasa, nambo jemanjajo ŵawonaga ŵandu ŵane kuŵa ŵaulemwa.

16. Ana komiti jakwelusya jikusasosekwa kumanyilila yindu yapi?

¹⁶ Masiku agano, acakulungwa ŵa mumpingo akusosekwa kulolecesya kuti akumsyasya Yehofa, ‘jwakusanonyela cilungamo.’ (Sal. 37:28) Candanda, akusosekwa ‘kuwungunya cenene’ kuti amanyilile naga patendekwe cakulemwa. Naga yipatikene kuti catendekwe, kaneko akusosekwa kujisamalila nganijo mwakamulana ni Malemba. (Deut. 13:12-14) Pakutumicila pa komiti jakwelusya, akusosekwa kulola mwakusamala kuti amanyilile naga Mklistu jwatesile cakulemwa cekulungwa ali jwakupitikuka mtima. Nambotu kutenda yeleyi jili ngani jekulungwa. Acakulungwawo akusasosekwa kumanyilila mwakupikanila mumtima mundujo soni naga akwiticisya cakulemwa cakwe. (Ciu. 3:3) Kuti amtendele canasa, jwakulemwa akusosekwa kuŵa jwakupitikuka mtima. *

17, 18. Ana acakulungwa ŵa mumpingo mpaka amanyilile camtuli naga mundu ali jwakupitikuka mtima yisyene? (Alole ciwulili cacili kundanda kwa nganiji.)

¹⁷ Yehofa ni Yesu akusamanyilila yayili mumtima. Nambo acakulungwa ŵa mumpingo nganaŵa akombwele kutenda yeleyi. Naga wawojo ali jwamkulungwa jwa mumpingo, ana mpaka atende wuli kuti amanyilileje naga mundu ali jwakupitika mtima yisyene? Candanda, aŵendeje lunda kwa Yehofa. (1 Maf. 3:9) Caŵili, aloleje m’Maloŵe ga Mlungu ni m’mabuku gakutyocela kwa kapolo jwakulupicika ni jwalunda kuti gakamucisye kulekanganya pasikati pa “canasa ca cilambo” ni “canasa cakamulana ni lisosa lya Mlungu,” cacili kupitikuka mtima yisyesyene. (2 Akoli. 7:10, 11) Alole m’Malemba, yisyasyo ya ŵandu ŵaŵalosisye kupitikuka mtima ni ya ŵane ŵangapitikuka mtima. Ana Baibulo jikutagulila mwamtuli muŵapikanilaga mumtima, soni muŵayiwonelaga yakulemwa yawo?

¹⁸ Pambesi pakwe, alinjeje kuganicisya yasimene nayo mundujo paumi wakwe, mwakupikanila mumtima, soni yakulepela yakwe. Pakwamba ya Yesu, jwali mtwe wa mpingo wa Ciklistu, Baibulo jalocesye yakuti, “Ngasalamula pakwamba kujigalila yayiweni ni meso gakwe, kapena kwamuka ligongo lyakujigalila yindu yagambile kuyipikana ni mawiwi gakwe. Cacilamula mwakulungamika ŵandu ŵakutuluka, soni mu umbone, akuŵajilwa kupeleka camuko m’malo mwa ŵakulinondiya ŵa pacilambo capasi.” (Yes. 11:3, 4) Jemanja acakulungwa ŵa mumpingo mli ŵakucinga ŵamwanamwana ŵa Yesu, m’yoyo jwalakwe cacaka mucisya kwelusya mwakusatendela msyenejo. (Mat. 18:18-20) Ana nganituŵa ŵakusangalala ligongo lyakuti tukwete acakulungwa ŵa mumpingo ŵakusacilila kutenda yeleyi? Tukusayamicila masengo gakusatenda pakulolecesya kuti canasa ni cilungamo cipali mumpingo mwetu.

19. Pa dongosolo jakola misinda jakutilila, ana wawojo apatile lijiganyo lyamtuli lyakusaka kulilosya?

¹⁹ Cilamusi ca Mose calosyaga ‘lunda losope ni yakuwona yosope’ ya Yehofa ni songa syakwe syakulungama. (Alo. 2:20) Mwambone, dongosolo jakola misinda jakutilila jikusiŵajiganya acakulungwa ŵa mumpingo yampaka atende kuti ‘alamuleje ni cilungamo cisyesyene,’ soni jikusatujiganya wosopewe kuti ‘tulosyaneje canasa ni cinonyelo cisyesyene.’ (Zek. 7:9) M’weji nganituŵa pasi pa cilamusi. Nambope, Yehofa jwangacenga, mwamti ndamo mpela cilungamo ni canasa yili yakusosekwape kwa jwalakwejo. Uli upile wekulungwa kumlambila Mlungu juŵatupanganyisye m’ciwanicisyo cakwe, soni jwele ndamo syakwe tukusakombola kusisyasya. Uli upilesoni kuti mpaka tutilile kwa jwalakwejo.