Ajawule pa ndandanda

Ajawule pa ndandanda wa yindu

M’bale Rutherford akuŵecheta pamsongano ku Cedar Point, Ohio, mu, 1919

1919—Yaka 100 Yipiteyo

1919—Yaka 100 Yipiteyo

CHA M’MA 1919 Ngondo Jekulungwa (jakolanjidwa kuti Ngondo Jandanda ja Pachilambo Chosope), jajajigele yaka yakupunda mcheche, jamasile. Chaka cha 1919 chili chisigele panandi kutanda, yilambo yalesile kumenyana. Kaneko pa 18 Januwale, 1919, watandite msongano wa ku Paris wakambilana yakwamba mtendele. Chimo mwa yindu yayakwanilichikwe pamsonganowu chaliji kutamilikasya chilanga cha mtendele chachatendechele ku Versailles. Yeleyi yatendekasisye kuti ngondo jajapali ni chilambo cha Germany jimale. Chilangachi chasayinidwe pa 28 Juni, 1919.

Pamsonganowo ŵatamilikasisyesoni bungwe jele chakulinga chakwe chaliji “kutamilikasya mkamulano wa pachilambo chosope soni kutamilikasya bata ni mtendele.” Bungweji ŵajikolasile kuti League of Nations. Dini syejinji syakamulene ni Bungweji. Bungwe ja Machalichi ga Chiklistu ku America jalosisye kamuchisya League of Nations mwakuŵecheta kuti League of Nations jajimilaga Uchimwene wa Mlungu pachilambo chapasi.” Bungwe ja machalichi ga Chiklistuji jalosisye kamulana kwawo ni League of Nations pakutumisya ŵandu ŵawo ku msongano wakutamilikasya mtendele wawatendechele ku Paris. Jumo mwa ŵandu ŵaŵatumisyewo jwaŵechete kuti msonganowo “waliji kutanda kwa kuchenga kwa yindu mu mbili ja yakutendekwa yapachilambo chapasi.”

Yisyene kuchenga kwa yindu kwatandite, nambo ngaŵa kuti kuchengaku ŵakutandisye ŵandu ŵaŵaliji pamsongano wakutamilikasya mtendele wula. Mu 1919 kuchenga kwa yindu kwatandite pamasengo gakulalichila pele Yehofa ŵapele machili ŵandu ŵakwe kuti akombole kulalichila kupundana ni kalakose. Nambo kuchengaku mkanikutande, chindu chine chakwe chasosekwaga kuchenga pasikati pa Ŵakulijiganya Baibulo.

CHISAGULA CHACHALIJI CHAKUSAWUSYA

Joseph F. Rutherford

Chisagula cha pachaka cha ŵakulongolela bungwe ja Watch Tower Bible and Tract Society chalinganyidwe kuti chitendekwe Lyakuŵeluka pa 4 Januwale 1919. Pandaŵi jelejo, Joseph F. Rutherford, jwaŵalongolelaga ŵandu ŵa Yehofa, jwaliji ali awugalilidwe m’ndende ku Atlanta, Georgia, U.S.A., pampepe ni abale ŵane 7. Chiwusyo chaliji chakuti, Ana abale ŵaŵakwete maudindo ŵaŵaliji m’ndendewo chasagulidwesoni? Kapena chasagulidwe ŵane mmalo mwa jemanjajo?

Evander J. Coward

M’bale Rutherford paŵaliji kundendeko, ŵadandawulaga pakwamba ya sogolo ja likuga. Jwalakwe jwamanyililaga kuti abale ŵane ŵaganisyaga yakusagula mundu jwine kuti aŵe pulesidenti. Ligongo lya yeleyi, jwalakwe jwalembele chikalata ŵandu ŵaŵasimanikwe pamsonganowo, chakusala kuti Evander J. Coward, jwaliji jwakuŵajilwa kuŵa pulesidenti. M’bale Rutherford jwasasile kuti Coward ali mundu “jwakufasa,” “jwalunda,” soni “jwakulupichika kwa Ambuje.” Nambope, abale ŵane ŵajinji nganakamulana nayo. Yeleyi yatendekasisye kuti chatendesoni chisagulacho pali papitile miyesi 6. Kakuga kakulondesya ya malamusi kakakamuchisyaga abale ŵaŵataŵidwewo kakamulene nayo yeleyo. Paŵakambilanaga yakusosekwa kutenda, abale ŵane nganasangalala nayo.

Richard H. Barber

Kaneko patendekwesoni chindu chine, chele Richard H. Barber jwachikolasile kuŵa chakutendekwa chakamuchisya kumasya ngani jakusawusyaji. M’bale jwine juŵaliji pamsonganopo jwasasile kuti, “Une nganimba loya, nambo payakutendekwa yakwayana ni malamusi, ngumanyilila yayikusagopolela kuŵa jwakulupichika. Kulupichika ni kwakusakusaka Mlungu. Litala lyambone lyakulosya kukulupichika kwetu kwa Mlungu lili kutenda chisagula ni kumsagulasoni M’bale Rutherford kuŵa pulesidenti.”—Sal. 18:25.

Alexander H. Macmillan

M’bale A. H. Macmillan juŵalijisoni kundendeko jwakumbuchile kuti lisiku lyakuyichisya M’bale Rutherford jwapoposisye m’kachitolokosi kaŵaliji ni kuŵecheta kuti, “Mkoposye ligasa lyenulyo.” Kaneko M’bale Rutherford ŵampele jwalakwe chikalata. Macmillan jwawuweni utengawo soni jwamanyilile yawagopolelaga. Utengawo waliji wakuti, “RUTHERFORD WISE VAN BARBER ANDERSON BULLY SONI SPILL ŴAKULONGOLELA ŴATATU ŴALI KUNDANDA ASAGULIDWESONI.” Maloŵega gagopolelaga kuti ŵakulongolela wosope ŵasagwilesoni mwamti Joseph Rutherford soni William Van Amburgh ŵawujilesoni pa maudindo gawo. Yayagopolelesoni kuti M’bale Rutherford chapitilisye kuŵa pulesidenti.

KUGOPOLEDWA MUNDENDE

Paŵawugalilidwe m’ndende abale 8 ŵeleŵa, Ŵakulijiganya Baibulo ŵakulupichika ŵaŵendile ŵandu kuti asayinile chikalata chakuŵenda boma kuti abaleŵa ŵagopole. Abale ni alongo ŵakulimba mtimaŵa ŵakombwele kusayinisya ŵandu ŵakupunda 700,000. Lyatatu pa 26 Malichi, 1919, chikalatachi mkanaŵe kuchipeleka, M’bale Rutherford pampepe ni abale ŵane ŵala ŵakopwesye m’ndende.

Paŵaŵechetaga kwa ŵandu ŵaŵampochele, M’bale Rutherford jwatite, “Simichisye kuti yakusawusya yatusimene nayoyi yigambile kuŵa yakutukosechelesya kundaŵi jakusawusya. . . . Ngondo japutile nganijiŵa jakwamba kwakoposya abale ŵawo m’ndende. Chelechi nganichiŵa chakulinga cha ngondojo. . . . Ngondo jatesile jili jakusaka kutendela umboni Usyesyene, soni ŵandu ŵaputile ngondoji ŵapochele upile wekulungwa.”

Yindu yayatendechele abale ŵetu yikulosya kuti Yehofa ni juŵalongolelaga. Pa 14 Meyi, 1919, achakulungwa ŵakulamula magambo ku koti ja apilo ŵasasile kuti, “Ŵandu ŵaŵataŵidweŵa nganajimbidwa magambo mwachilungamo mpela muyasosechelaga. Paligongo lyeleli yaŵagamwile pandanda achakulungwa ŵakotiwo yichenjile.” Abaleŵa ŵajimbidwaga magambo gekulungwa, mwamti yikaŵe kuti nganiŵakululuchila kapena kunandiya chilango chawo nikuti ngamkanakopoka m’ndendemo. Paliji pangalisoni kwimbidwa magambo galigose. Yakuyichisya yakwe, Rutherford jwapitilisye masengo gakwe gakusijimila Mboni sya Yehofa pameso pa luŵala lwamagambo lwekulungwa mnope lwa ku United States, soni yeleyi ŵatesile kejinji chikopochele kundende.

ŴALIJI ŴAKUSACHILILA KULALICHILA

M’bale Macmillan jwasasile kuti, “Ngatukusosekwa kuŵa ŵawulesi ni kwambaga kutama pakwembecheya Ambuje kuti chatujigale kwawula kwinani. Twamanyilile kuti tukusosekwa kutenda chindu chinechakwe kuti tumanyilile lisosa lya Ambuje.”

Nambo ana ligongo chichi abale ku malikulu getu nganagamba kuyichila kutanda masengo gaŵaŵele ali mkukamula kwa yaka yosopeyi? Ligongo lyakwe lyaliji lyakuti pandaŵi jiŵaliji kundende, machini gakupulintila mabuku galiji gali gajonanjidwe. Yeleyi yaliji yangalimbikasya, mwamti abale ŵane ŵaganisyaga kuti mwine masengo gakulalichila gamasile.

Ana ŵandu ŵasangalalagape ni utenga wa Uchimwene waŵalalichilaga Ŵakulijiganya Baibulo? Pakusaka kwanga chiwusyochi, M’bale Rutherford jwalinganyisye yakuŵecheta ngani. Ŵandu ŵajinji ŵaŵilanjile ku nganijo. M’bale Macmillan jwasasile kuti, “Naga pangali juchayiche pamsonganopo ni kuti masengo gakulalichila gamasile.”

Nyusipepala jakuŵilanjila ŵandu ku ngani jakuŵechetedwa ni M’bale Rutherford, ja mtwe wakuti, “Chembecheyo cha Ŵandu Ŵakusimana ni Yakusawusya” ku Los Angeles, California, mu 1919

Myoyo, Lyamlungu pa 4 Meyi, 1919, M’bale Rutherford jwaŵechete ngani jila mwangasamala kandu kuti jwalwalaga. Nganijo jakwete mtwe wakuti, “Chembecheyo kwa Ŵandu Ŵakusimana ni Yakusawusya.” Nganiji ŵaŵechetele ku Los Angeles, ku California. Ŵandu ciŵandika 3,500 ŵapikanile nganijo, soni ŵajinji ŵawujilile ligongo lya kunandipa malo. Lisiku lyakuyichisya, ŵandu 1,500 ŵayiche kukupikanila nganijo. Abale ŵapatile kwanga kwa chiwusyo chila, mwamti ŵayiweni kuti ŵandu akusangalalape ni utengawo.

Yaŵatesile abalewo yakwayiye mwakusakamulila masengo gakulalichila Ŵamboni sya Yehofa mpaka masiku agano.

KUŴA ŴAKOSEKA KUTI CHIPAPAGWE KUCHENGA KWEKULUNGWA

Sanja ja Mlonda ja Ogasiti 1, 1919, jasasile kuti chakundanda kwa mwesi wa Sepetemba, kuchitendekwa msongano wekulungwa ku Cedar Point, Ohio. Jwakulijiganya Baibulo jwine lina lyakwe Clarence B. Beaty, jwa ku Missouri, jwasasile kuti, “Jwalijose jwaliji jwakusachilila kuti akasimanikwepo.” Abale ni alongo ŵakupunda 6,000 ŵasimanikwe pamsonganopo, soni yeleyi nganayijembecheyaga. Chakusangalasya chine chaliji chakuti ŵandu ŵakupunda 200 ŵabatiswe mu nyasa ja Erie jajaliji pakuŵandika.

Chikuto cha magasini jandanda ja Golden Age, ja Okotoba 1, 1919

Pa 5 Sepetemba, 1919, palisiku lyamsano lya msonganowo, M’bale Rutherford pakuŵecheta ngani jakwe ja mtwe wakuti “Maloŵe kwa Ŵamasengo Achimjetu,” jwapeleche chimanyisyo chakwamba kopoka kwa magasini jasambano ja mtwe wakuti The Golden Age. * Magasiniji “jalondesisye yindu yayikutendekwa soni kusosekwa kwakwe mwakamulana ni Malemba.”

Ŵakulijiganya Baibulo wosope ŵalimbikasisye kuti akamulichisyeje masengo magasini jasambanoji pakulalichila. Chikalata chakulondesya kajende ka masengo gakulalichila, chasasile kuti, “Ŵabatiswe wosope akumbuchileje kuti wuli upile wekulungwa kamula nawo masengoga, soni akusosekwa kutenda yampaka akombole pakulalichila pachilambo chosope.” Ŵajinji ŵajipochele nganiji ni magasa gaŵili. Pakwika mu Disemba, ŵakulalichila ya Uchimwene ŵakulipeleka ŵapochele magasini gasambanogo gakupunda 50,000.

Abale ku Brooklyn, New York, ali pa galimoto jajinyakwile magasini ga The Golden Age

Chakumbesi kwa chaka cha 1919, ŵandu ŵa Yehofa ŵapatile machili soni kajendesye ka yindu yine m’likuga ŵakalinganyisyesoni. Konjechesya pelepa, yakulochesya yejinji yakusosekwa yakwamba masiku gambesi yakwanilichikwe. Kulinjidwa soni kuswejesyedwa kwa ŵandu ŵa Mlungu kwakwakolanjidwe pa Malaki 3:1-4, kwakwanilichikwesoni. Ŵandu ŵa Yehofa ŵagopweche mu ukayidi wakuwanichisya wa mu “Babulo Jwamkulungwa,” soni Yesu jwasagwile “kapolo jwakulupichika ni jwalunda.” * (Ciw. 18:2, 4; Mat. 24:45, NW) Sambano Ŵakulijiganya Baibulo ŵaliji ŵakoseka kukamula masengo gaŵapele Yehofa.

^ ndime 22 Mu 1937 magasini ja Golden Age ŵatandite kujikolanga kuti Consolation, soni kaneko mu 1946 jamanyikaga kuti Awake!

^ ndime 24 Alole Sanja ja Mlonda, ja Julayi 15, 2013, pp. 10-12, 21-23; Malichi 2016, pp. 29-31.