“MUNDU jweleju ali jwakutumicila jwangu jwanamsagwile kuti akalalicile ya lina lyangu kwa ŵandu ŵa mitundu josope soni kwa mayimwene.” (Mase. 9:15) Ambuje Yesu ŵasasile yeleyi pakwamba ya mundu jwaŵagambile kwinjila kwene Ciklistu. Munduju ŵaliji Myuda jwele panyuma pakwe ŵaŵele ndumetume Paulo.

Jumo jwa ‘mayimwenega’ ŵaliji Mwenye Jwaciloma lina lyakwe Nelo. Ana wawojo akapikene wuli mu mtima yikaŵe kuti akusosekwa kuja kuŵicila kunyuma cikulupi cawo pameso pa jwakulamulila mpela jweleju? Nambotu, Aklistu akusosekwa kuya cisyasyo ca Paulo. (1 Akoli. 11:1) Litala limo lyakutendela yeleyi lili kuya yaŵatesile Paulo paŵajimbidwaga magambo ni ŵakulamulila.

Cilamusi ca Mose caliji ca ŵanace ŵa Yisalayeli, soni cakwete ndamo syambone syaŵajendelaga Ayuda kulikose kwaŵajawulaga. Panyuma pa Pentekosite jwa mu 33 C.E., * ŵakulambila ŵasyesyene nganasosekwa kwendelecela kuya Cilamusi ca Mose. (Mase. 15:28, 29; Aga. 4:9-11) Nambo Paulo ni Aklistu ŵane nganaŵecetaga yakulosya kuti ngakucimbicisya cilamusi. Jemanjaji ŵajendelecele kutendela umboni mwangali woga m’mikuli jejinji mwaŵaliji Ayuda. (1 Akoli. 9:20) Ndaŵi syejinji, Paulo ŵajawulaga ku nyumba syakupopelela kwaŵalalicilaga ŵandu ŵaŵam’manyililaga Mlungu jwa Abulahamu. Kweleko Paulo ŵatagulilanaga ni ŵanduwo kutyocela m’Malemba ga m’Baibulo ga Cihebeli.—Mase. 9:19, 20; 13:5, 14-16; 14:1; 17:1, 2.

Ŵandumetume ŵatandite masengo gakulalicila ku Yelusalemu. Ŵandumetumeŵa, ŵalalicilaga mwakutamilicika m’Nyumba ja Mlungu. (Mase. 1:4; 2:46; 5:20) Ndaŵi syejinji, Paulo ŵajawulaga ku Yelusalemu kukulalicila, soni kweleko ni kwaŵamkamwile ni kum’ŵika mu ukayidi soni ni kwagatandile magambo gagamalile ku Loma.

Ana ŵakulamulila ŵa ku Loma ŵayiwonaga catuli yikulupi yaŵajiganyaga Paulo? Kuti tujanje ciwusyoci, candanda tukusosekwa kumanyilila mwele acakulungwakulungwa ŵa ku Loma ŵasiwonelaga dini syosope. Jemanjaji nganiŵacisyaga ŵandu ŵa mitundu  jine ŵaŵaliji pasi pa ulamusi wawo kuti atyoceje mu dini syawo, kulekapo naga dinisyo syanyosyaga boma kapena syalimbikasyaga ndamo syakusakala.

Boma ja Loma japelece ukoto kwa Ayuda ŵaŵatamaga mu ucimwenewo. Buku jine jakolanjikwa kuti Backgrounds of Early Christianity jasasile kuti, “Ayuda ŵasangalalaga mu ulamusi wa Aloma. . . . Ayuda ŵakwete ukoto ŵakulambila Mlungu jwawo, soni pangali ŵaŵacisyaga kuti alambileje milungu ja Aloma. Jemanjaji ŵajendelaga cilamusi cawocawope.” Ayudaŵa nganaputagasoni ngondo. * Paulo ŵakamulicisye masengo ukoto wele Cilamusi ca Aloma capelece kwa Ayuda pakuŵicila kunyuma Ciklistu paŵawonecelaga pameso pa ŵakulamulila ŵa Ciloma.

Acimmagongo ŵa Paulo ŵalinjile matala gakulekanganalekangana pakusaka kwatendekasya ŵandu soni ŵakulamulila kumjimucila jwalakwe. (Mase. 13:50; 14:2, 19; 18:12, 13) Kwende tulole yayatendekwe ndaŵi jine. Acakulungwa ŵa mumpingo wa Ciklistu ku Yelusalemu ŵapikene kuti ŵandu ŵawandisyaga yakuti Paulo ŵajiganyaga kuti ŵandu “akakuyaga cilamusi ca Mose.” Yeleyi yikatendekasisye kuti Ayuda ŵaŵagambile kwinjila kwene mu Ciklistu am’woneje Paulo kuti jwaliji jwangacimbicisya yaŵalinganyisye Mlungu. Nambosoni, Nganya Japenani ja Ayuda jikasasile kuti Ciklistu cili cakusapuka kutyocela ku Ciyuda. Yeleyi yikatendekwe, nikuti Ayuda wosope ŵaŵasyoŵekanaga ni Aklistu akapele cilango. Yakuyicisya yakwe yikaliji yakuti ŵanduŵa akalekasisye kulalicila m’Nyumba ja Mlungu. Ligongo lya yeleyi, acakulungwa ŵa mumpingo ŵamsalile Paulo kuti asimicisye kuti yaŵaŵecetaga ŵanduwo yaliji yaunami mwakwawula ku Nyumba ja Mlungu kuti akatende cindu cele ngaŵa cakuti Mlungu ŵasakaga kuti jwalakwejo atendeje nambo cakuti nganiciŵa cakulemweceka.—Mase. 21:18-27.

Yaŵatesile Pauloyi, yatendekasisye kuti apate upile ‘wakuŵicila kunyuma soni kutamilikasya mwalilamusi ngani syambone.’ (Afi. 1:7) Ku Nyumba ja Mlungu, Ayuda ŵatumbile mnope ni ŵasakaga kum’wulaga Paulo. Nambo jwamkulungwa jwa asilikali jwaciloma ŵamjigele Paulo ni kum’ŵika mu ukayidi. Nambo paŵakosecelaga kuti amkwapule, Paulo ŵalijuwile kuti ali Mloma. Yeleyi yatendekasisye kuti amjigalile ku Kaisaleya kwakwaliji likulu lya Ciloma m’cilambo ca Yudeya. Kweleko, Paulo ŵapatile upile wakutendela umboni mwakulimba mtima pameso pa ŵakulamulila. Yeleyi yakamucisye kuti ŵalalicile ŵandu ŵajinji ŵanganamanyililaga cilicose cakwayana ni Ciklistu.

Caputala 24 ca buku ja Masengo cikusasala yaŵaŵecete Paulo pakulicenjela ali pameso pa Felike, jwaŵaliji bwanamkubwa jwa Ciloma jwaŵalamulilaga ku Yudeya. Bwanamkubwaju ŵaliji ali apikene kala yaŵakulupililaga Aklistu. Ayuda ŵaliji ali amsimene Paulo ni magambo gatatu. Ayudaŵa ŵasalaga kuti Paulo ŵalimbikasyaga ŵandu kuti ajimicile ulamusi wa Loma, ŵatandisye kakuga kakusapuka soni kuti jwalakwe ŵasakaga kusakasya Nyumba ja Mlungu, jajaliji m’myala mwa Aloma. (Mase. 24:5, 6) Magambo gelega gakatendekasisye kuti Paulo amlamule kuti awulajigwe.

Yili yakusosekwa mnope kwa Aklistu wosope masiku agano kulijiganya mwele Paulo ŵakombwele kumalana ni magambogo. Pandaŵi jaŵamjimbaga magambo jwalakwe ŵatesile yindu mwakuwusimana mtima soni mwaucimbicimbi. Paulo ŵakamwile maloŵe ga m’Cilamusi ni Ŵakulocesya soni ŵaŵendile kuti ampe ukoto wakulambila ‘Mlungu jwa acinangolo ŵakwe.’ Ukotowu ni waŵakwete Ayuda wosope ŵaŵaliji pasi pa malamusi ga Aloma. (Mase. 24:14) Mkupita kwa ndaŵi, Paulo ŵakombolece kuŵicila kunyuma ngani syambone soni kusala yaŵakulupililaga pameso pa bwanamkubwa jwakuyicisya, Polikiyo Fesito, nambosoni pameso pa Mwenye Helodi Agilipa.

Pakumalisya, pakusaka kuti magambo gakwe gajende cenene, Paulo ŵaŵecete kuti, “Ngutenda apilo kwa Kayisala.” Kayisalaju, jwaliji jwakulamulila jwamkulungwa pandaŵijo.—Mase. 25:11.

Lilayika lyamsalile Paulo kuti, “Mkusosekwa kuja kwima pameso pa Kayisala.” (Mase. 27:24) Jwakulamulila jwaciloma lina lyakwe Nelo ŵaliji ali aŵecete kala kundanda kwene kwa ulamusi wakwe kuti ngagamulaga jika magambo gosope. Mkati mwa yaka 8 ya ulamusi wakwe, ndaŵi syejinji jwalakwe ŵapelekaga magambo gane kwa ŵane kuti agamuleje. Buku jakuti  The Life and Epistles of Saint Paul jasasile kuti, naga Nelo akundile kuti cagamule magambo, jwalakwe ŵagamulilaga ali ku nyumba jakwe mwakamusyangana ni acakulungwakulungwa ŵaŵaliji ŵalunda mnope soni ŵakumanyilila yindu cenene.

Baibulo jangasala naga Nelo ŵapikene ni kugamula jika magambo ga Paulo kapena ŵamsalile mundu jwine kuti agamule ni kupeleka lipoti kwa Nelojo. Mulimose mwayaŵelelemo, Paulo ŵasasile kuti jwalakwe ŵalambilaga Mlungu jwa Ayuda soni ŵalimbikasyaga ŵandu wosope kuti acimbicisyeje boma. (Alo. 13:1-7; Tito 3:1, 2) Yikuwoneka kuti yaŵaŵecete Paulo pakuŵicila kunyuma ngani syambone pameso pa ŵakulamulila yakamucisye. Mwenye Kayisala ŵamsimene Paulo kuti jwangali magambo.—Afi. 2:24; Fil. 22.

Yesu ŵasalile ŵakumkuya ŵakwe kuti, “Cacajigalila kwa acibwanamkubwa soni mayimwene ligongo lya une, kuti uŵe umboni kwa jemanjajo soni kwa ŵandu ŵamitundu jine.” (Mat. 10:18) Uli upile wekulungwa kumjimila Yesu mu litala lyeleli. Naga tukulingalinga kuŵicila kunyuma ngani syambone, pambesi pakwe mpaka tupunde magambo gejinji. Nambope, yampaka asagule ŵandu ŵangali umlama nganiyiŵa ‘yitamilikasisye mwalilamusi’ ngani syambone kwangamala. Ucimwene wa Mlungupe ni wawucimasya ngalwe soni ungali cilungamo.—Mlal. 8:9; Yer. 10:23.

Masiku agano, lina lya Yehofa mpaka licimbicikwe naga Aklistu akuŵicila kunyuma yakusakulupilila. Mpela mwaŵatendele Paulo, tukusosekwa kulingalinga kuŵa ŵakuwusimana mtima, kuŵeceta yisyesyene, soni kuŵeceta mwakamula mtima. Yesu ŵasalile ŵakumkuya ŵakwe kuti nganasosekwaga ‘kosecela mkanipaŵe mwacakaŵecetele, ligongo jwalakwe cacasalila yakuti akaŵecete soni cacapa lunda mwati acimmagongo ŵawo wosope ngasakombola kusisya.’—Luk. 21:14, 15; 2 Tim. 3:12; 1 Pet. 3:15.

Aklistu pakuŵicila kunyuma yakusakulupilila pameso pa mayimwene, acibwanamkubwa, kapena ŵakulamulila ŵane, mpaka alalicile ngani syambone kwa ŵandu ŵele mpaka aŵe ŵakusawusya kwayicila ni ngani syambone. Yasigamwile nganya sine yitendekasisye kuti papagwe ukoto ŵakuŵeceta soni ŵakulambila. Cinga pana yakuyicisya yatuli, kulimba mtima kwakusalosya ŵakutumicila ŵa Mlungu pandaŵi ja magamboga yikusatendekasya kuti Mlungu asangalaleje.