1, 2. (a) Ana akuganisya kuti umi ukaliji uli yikaŵe kuti kwangali Baibulo? (b) Kuti Baibulo jitukamucisye cenene, ana jikusosekwa kuŵa m’ciŵeceto capi?

ANA akuganisya kuti umi ukaliji uli yikaŵe kuti kwangali Baibulo? Tukasoŵaga kwampaka tupate maloŵe gambone gakutukamucisya paumi wetu. Yikalijisoni yakusawusya kupata kwanga kwa yiwusyo yakwamba Mlungu, umi, soni yindu yamsogolo. Nambosoni pakaliji pangali upile wakumanyilila yaŵatendaga kala Yehofa kwa ŵandu.

² Cakusangalasya ni cakuti nganituŵa m’cipi celeci. Yehofa atupele Baibulo jajili Maloŵe gakwe. Soni ŵatusimicisye kuti utenga wakwe ucitama mpaka kalakala. Ndumetume Petulo jwasasilesoni maloŵe ga pa Yesaya 40:8. Lilembali likwamba ya utenga wa Mlungu kwa ŵandu, nambo mpaka tulikamulicisyesoni masengo pakwamba ya Baibulo jisyesyenejo. (Aŵalanje 1 Petulo 1:24, 25.) Tukumanyilila kuti Baibulo mpaka jitukamucisye cenene mnopemnope naga jili m’ciŵeceto cetu. Ŵandu ŵakusaganonyela Maloŵe ga Mlungu aŵele ali mkuyimanyilila yeleyi. Jemanjaji aŵele ali mkugopolela ni kuwandisyaga Maloŵe ga Mlungu, atamose kuti ŵasimanaga ni yakusawusya. Yaŵatendagayi yaliji yakamulana ni  cakulinga ca Mlungu cakuti “ŵandu, cinga aŵe ŵamtundu wamtuli, akulupuce ni kuŵa ŵakumanyilila cenene usyesyene.”—1 Tim. 2:3, 4.

3. Ana mungani ajino citutagulilane yamtuli? (Alole ciwulili cacili kundanda kwa nganiji.)

³ Mungani ajino, citutagulilane yayatendekwe kuti Maloŵe ga Mlungu gapilile (1) kucenga kwa yiŵeceto, (2) kutamilicika kwa ciŵeceto cimo ligongo lya ndale, soni (3) ŵakusisya masengo gagopolela Baibulo. Ana kutagulilana yeleyi cikutukamucisye mwamtuli? Cikutukamucisye kuti tuganonyeleje mnope Maloŵe ga Mlungu. Cikutukamucisyesoni kuti tumnonyeleje mnope msyene maloŵego, juŵatupele kuti gatukamucisye.—Mika 4:2; Alo. 15:4.

4. (a) Ana yiŵeceto yikusacenga mwamtuli mkupita kwa ndaŵi? (b) Ana cici cacikulosya kuti Mlungu jwetu jwangali lusagu, soni wawojo ali ŵakusacilila kutenda cici ligongo lya yeleyi?

⁴ Ndaŵi pajikwawula, ciŵeceto cikusacenga. Maloŵe gitwaŵecetaga kala gakusatanda gopolela yine. Mwambone, mpaka aganicisye mwacicenjele ciŵeceto cawo. Yeleyi ni yayatendekwesoni ni Cihebeli soni Cigiliki, yiŵeceto yaŵalembele Baibulo pandanda. Mwakusaŵecetela Cihebeli ni Cigiliki masiku agano yikusalekangana ni muŵaŵecetelaga mundaŵi ja Baibulo. Ŵandu ŵajinji ŵangakombola kupikana yiŵeceto yakala yaŵalembele Baibulo, m’yoyo akusosekwa Baibulo jegopolele m’ciŵeceto cawo. Ŵandu ŵane akusaganisya kuti akusosekwa kulijiganya Cihebeli ni Cigiliki cakala kuti aŵalanje Baibulo m’yiŵeceto yakalayi. Nambo yeleyi nganiyiŵa yakamucisya kusyesyene. * Tuli ŵakusangalala kumanyilila kuti Baibulo josope kapena mbali jakwe yikusimanikwa m’yiŵeceto yakupunda 3,000. Kusala yisyene, Yehofa akusasaka kuti Baibulo jakamucisyeje ŵandu “ŵamtundu wuliwose, ŵa lukosyo lulilose ni ciŵeceto cilicose.” (Aŵalanje Ciunukuko 14:6.) Ana yeleyi ngayikwatendekasya kusacilila kum’ŵandicila Mlungu jwetu jwacinonyelo soni jwangali lusagu?—Mase. 10:34.

5. Asale umbone wa Baibulo ja King James.

⁵ Baibulo pajigopolele m’ciŵeceto cine, ciŵecetoco pacicenjile pakusasosekwa kujigopolelasoni. Yeleyi yili m’yoyo ligongo maloŵe gane gakusatanda kuŵa gakusawusya kugapikanicisya. Kwende tulole cisyasyo ca Baibulo ja Cisungu ja King James. Baibuloji jakopwece kandanda mu 1611. Jaŵele Baibulo ja Cisungu jakumanyika mnope, soni jakamucisye paciŵeceto ca Cisungu. * Baibulo ja King James jaŵisile lina lya Mlungu lyakuti “Yehofa” m’malo gane gamnono. Soni m’Malemba Gacihebeli mu ndime sine palyaliji linali, ŵalembaga lina lyakuti “AMBUJE” m’yilembo yekulungwa. M’Mabaibulo gane ga King James gagakopwece pasogolo pakwe ŵalembagasoni lina lyakuti “AMBUJE” m’yilembo yekulungwa mu ndime sine sya m’Malemba Gacigiliki Gaciklistu. Yeleyi yikulosya kuti ŵaŵagopolele Baibulo ja King James ŵamanyililaga palyasimanikwaga lina lya Mlungu m’Malangano Gasambano.

6. Ana cakusangalasya ni Baibulo ja New World Translation cili cici?

⁶ Nambo mkupita kwa ndaŵi ŵandu ŵalesile kamulicisya masengo maloŵe gejinji ga m’Baibulo ja King James. Yeleyi yili m’yoyosoni ni Mabaibulo gaŵagagopolele m’yiŵeceto yine. Likuga lyetu lyaŵisile dongosolo jakuti Baibulo ja New World Translation of the Holy Scriptures jakupikanika cenene jisimanikweje  m’yiŵeceto yejinji. Ana ngatukusangalala ni dongosoloji? Baibuloji kapena mbali jakwe apano jikusimanikwa m’yiŵeceto yakupunda 150. Yeleyi yikulosya kuti ŵandu ŵajinji masiku agano mpaka aŵalanje Baibuloji m’ciŵeceto cawo. Maloŵe gakwe gali gakupikanika cenene, yayikusatendekasya kuti utenga wakwe utuyiceje pamtima. (Sal. 119:97) Soni cakusangalasya mnope ni Baibulo ja New World Translation cili cakuti jawucisye lina lya Mlungu pamalo gakwe gasyesyene m’Malemba.

7, 8. (a) Ligongo cici Ayuda ŵajinji nganapikanicisyaga Malemba ga Cihebeli pakwikanaga m’ma 200 B.C.E.? (b) Ana Septuagint jili cici?

⁷ Ndaŵi jine, ŵandale ŵatendekasyaga kuti ciŵeceto cinecakwe cikamuleje masengo mnope. Ana Mlungu jwatendaga yamtuli pakulolecesya kuti yeleyi yikalepelekasya ŵandu kupikanicisya Maloŵe gakwe? Kwanga kwa ciwusyoci mpaka tukupate pa yayatendekwe kalakala. Ŵandu ŵaŵalembile mabuku 39 gandanda ga m’Baibulo ŵaliji ŵa mtundu wa Ciyisalayeli, kapena kuti Ayuda. Pandanda, jemanjaji ŵaliji ŵandu ŵele Mlungu ‘ŵapele maloŵe gakwe geswela.’ (Alo. 3:1, 2) Nambo pakwikanaga m’yaka ya m’ma 200 B.C.E., Ayuda ŵajinji nganapikanaga Cihebeli. Ligongo cici? Pandaŵiji, Ulamusi wa Gilisi wakusile mnope paŵalamulilaga Alexander Jwamkulungwa. M’yoyo, ŵandu ŵajinji ŵatandite kuŵeceta Cigiliki, kupwatikapo Ayuda ŵaŵatamaga m’malo gakulekanganalekangana. (Dan. 8:5-7, 20, 21) Nambo Ayuda ŵajinji paŵatandite kuŵeceta Cigiliki, yatandite kwalemasoni kupikanicisya Malemba Gacihebeli. Ana kaneko patendekwe cici?

⁸ Ciŵandika yaka 250 Yesu mkanayice pacilambo capasi, mabuku msano gandanda ga m’Baibulo ŵagagopolele kugatyosya m’ciŵeceto ca Cihebeli kwawusya m’Cigiliki. Kaneko, mbali josope ja Malemba ga Cihebeli ŵajimalisisye kujigopolela. Baibulo jaŵagopolele m’Cigilikiji jatandite kumanyikwa ni lina lyakuti Septuagint. Jeleji jili Baibulo jandanda kujigopolela.

9. (a) Ana Baibulo ja Septuagint ni Mabaibulo gane gakamucisye camtuli ŵandu? (b) Ana akusanonyela mabuku gapi mu mbali ja Baibulo ja Malemba ga Cihebeli?

⁹ Ayuda ŵakuŵeceta Cigiliki ni ŵandu ŵane ŵakombolaga kuŵalanga Malemba ga Cihebeli pakamulicisya masengo Baibulo jegopolele m’Cigiliki jila. Agambe ganisya ya cisangalalo caŵakwete pakupikana kapena kuŵalanga Maloŵe ga Mlungu m’ciŵeceto cakucipikana! Mkupita kwa ndaŵi, mbali sine sya Baibulo ŵasigopolele m’yiŵeceto yine yakumanyika mnope mpela, Cisiliya, Cigotiki, soni Cilatini. Ŵandu paŵaŵalangaga Baibulo m’ciŵeceto cawo ŵapikanicisyaga cenene Malemba Geswela mwamti komboleka kuti ŵakwete mbali jine jiŵajinonyelaga, mpela mwatukusatendela apano. (Aŵalanje Salimo 119:162-165.) Maloŵe ga Mlungu gacitama kwa ndaŵi josope atamose yiŵeceto yicenjeje.

10. Mu ndaŵi ja John Wycliffe, ligongo cici yaliji yakusawusya kwa ŵandu ŵajinji kuŵalanga Baibulo?

¹⁰ Kalakala, ŵakulamulila ŵajinji ŵalepelekasyaga ŵandu kuŵalanga Baibulo. Nambo ŵandu ŵakogopa Mlungu ŵatendaga yiliyose yakomboleka kuti ŵane ajiŵalanjeje m’ciŵeceto cawo. Jumo mwa ŵanduŵa ali John Wycliffe, juŵatemi ni umi m’yaka ya m’ma 1300. Jwalakwe ŵasacililaga kuti jwalijose akole upile wakuŵalanga Maloŵe ga Mlungu. Nambo mundaŵi jakwe, ku England ŵandu ŵajinji nganakola upile welewu. Ligongo cici? Ligongo lyakuti pandaŵijo Mabaibulo galiji gakatala, soni ŵandu ŵajinji ŵaliji ŵangalijiganya.  Ligongo linesoni lyaliji lyakuti macalici gajiticisyaga Baibulo ja ciŵeceto cimope, Cilatini. M’yoyo, komboleka kuti ŵane ŵapikanaga ngani sya m’Baibulo kucalici kwawo nambo ŵajinji nganasipikanicisyaga. Ŵandu ŵajinji pandaŵiji nganapikanaga Cilatini. Ana yikakombolece wuli kuti ŵanduŵa ajipikanicisyeje Baibulo?—Miy. 2:1-5.

11. Ana Baibulo ja Wycliffe jakamucisye wuli ŵandu?

¹¹ Mu 1382, John Wycliffe jwagopolele Baibulo m’Cisungu. Baibuloji jaŵele jakumanyika mnope kwa ŵakumkuya ŵakwe, ŵaŵakolanjikwaga kuti Maloladi. Pakusacilila kuti Maloŵe ga Mlungu gayice ŵandu ŵajinji, ŵanduŵa ŵajendaga wapasi, kusyungulila m’misi ja ku England ali mkulalicila. Pasimene ni mundu, ŵam’ŵalanjilaga Baibulo ja Wycliffe kaneko pakutyoka ŵamlecelaga mbali jine ja Baibulo jaŵalembile payala. Ligongo lya yeleyi, ŵandu ŵajinji ŵatandilesoni kuganonyela Maloŵe ga Mlungu.

12. Ana acimlongola ŵa dini ŵatesile cici ni kopoka kwa Baibulo ja Wycliffe soni masengo gakwe?

¹² Ana acimlongola ŵa dini ŵapikene wuli mumtima ni yeleyi? Yasakalisye mnope! Ŵajiŵenjile mnope Baibuloji, soni ŵatandite kumsisya Wycliffe pampepe ni ŵakumkuya ŵakwe. Acimlongolaŵa ŵatandite kusosasosa palipose Baibulo ja Wycliffe, mwamti pajipatile ŵajijonangaga. Atamosesoni Wycliffe msyenejo ali ajasice, acimlongolaŵa ŵasasile kuti jwaliji mundu jwakwimucila. Tukumanyilila kuti yaliji yangakomboleka kumlagasya mundu jwawile. Nambotu acimlongola ŵa diniŵa ŵajile kuwukula mawupa ga Wycliffe ni kugacoma moto, liwu lyakwelyo ni kuja kulikusulila m’lusulo lwa Swift. Acimlongolaŵa ngamkanakombola kulekasya Maloŵe ga Mlungu kula m’mitima ja ŵandu ŵaŵagaŵalangaga ni kugapikanicisya. M’yaka yakuyicisya, ŵandu ŵajinji ku Europe ni m’yilambo yine ŵatandite gopolela Mabaibulo ni kugawandisyaga pakusaka kwakamucisya ŵane.

13. Ana tuli ŵakusimicisya ya cici, soni ana yeleyi yikusalimbikasya mwamtuli cikulupi cetu?

¹³ Tukumanyilila kuti Baibulo jili jakusalilidwa ni Mlungu. Nambo ngatukusosekwa kuganisya kuti masengo gagopolela Mabaibuloga gali gakusalilidwa ni Mlungu. Nambope  kulola yosope yayatendekwaga kuti mpaka Mabaibuloga gagopoleledwe, yikusatusimicisya yaŵaŵecete Yehofa yakuti Maloŵe gakwe gacitama kwa ndaŵi josope. Ana yeleyi ngayikwakamucisya kulupilila mnope kuti yosope yaŵalagwisye Yehofa yicitendekwa?—Yos. 23:14.

14. Ana Maloŵe ga Mlungu gakusatukamucisya camtuli kuti tumnonyeleje mnope Yehofa?

¹⁴ Konjecesya pa kulimbisya cikulupi cetu, kulola kupilila kwa Baibulo m’yaka yosopeyi kukusatukamucisya kuti tumnonyeleje mnope Yehofa. * Ana tukukumbucila ligongo lyakwe Yehofa jwatupele Maloŵe gakwe pandanda pene ni kutusalila kuti cacigacenjelaga? Lili ligongo lyakuti akusatunonyela, soni akusasaka kutujiganya kuti yindu yitujendeleje cenene. (Aŵalanje Yesaya 48:17, 18.) M’yoyo, pakuŵa Yehofa akusatenda yeleyi ligongo lyakutunonyela, m’wejisoni tukusosekwa kumnonyela soni kupikanila malamusi gakwe.—1 Yoh. 4:19; 5:3.

15. Ana mungani jakuyicisya tucitagulilana yiwusyo yapi?

¹⁵ Pakuŵa tukusaganonyela Maloŵe ga Mlungu, yili yakupikanika kulimbicila kugaŵalanga. Ana mpaka tutende yamtuli kuti kuŵalanga kwetu Baibulo kuŵeje kwakamucisya? Ana mpaka twakamucisye uli ŵandu mu undumetume kuti ajinonyeleje Baibulo? Nambi wuli ŵakusajiganya kumpingo, ana akusosekwa kutenda wuli kuti ajiganyeje kutyocela m’Malemba? Tucipata kwanga kwa yiwusyo yeleyi mu ngani jakuyicisya.