1-2. Ana Ahabu ni Manase ŵalekanganaga chamtuli? Ana chitupate kwanga kwa yiwusyo yapi?

KWENDE tukambilane ya mayimwene gaŵili ga mundaŵi jakala. Mwenye jwine jwalamulilaga ngosyo 10 sya uchimwene wa Isalaeli, pele jwine jwalamulilaga ngosyo siŵili sya uchimwene wa Yuda. Atamose kuti jemanjaji ŵatemi pandaŵi syakulekangana, nambope pana yindu yejinji yaŵalandanaga. Achayimwene wosopeŵa ŵamjimuchile Yehofa soni ŵatendekasisye ŵandu ŵa mtundu wawo kutenda yakulemwa. Jemanjaji ŵalambilaga milungu jaunami soni kuwulaga ŵandu. Nambope papali yindu yine yaŵalekanganaga. Jumo jwatesile yakusakala kwa umi wakwe wosope, pele jwine jwapitikwiche mtima soni yakulemwa yakwe yakululuchidwe. Ana mena ga achayimweneŵa galiji ŵani?

² Achayimweneŵa ŵaliji Ahabu mwenye jwa ku Isalaeli, soni Manase mwenye jwa ku Yuda. Mpaka tulijiganye yejinji kwa jemanjaji pakwamba ya kupitikuka mtima yisyesyene. (Mase. 17:30; Alo. 3:23) Ana kupitikuka mtima kukusagopolela chichi? Ana mpaka tulosye chamtuli kupitikuka mtima yisyesyene? Tukusosekwa kumanyilila kwanga kwa yiwusyo yeleyi, ligongo tukusasaka kuti Yehofa atukululuchileje patulemwisye. Kuti tupate kwanga kwa yiwusyoyi chitukambilane yaŵatesile Ahabu soni Manase. Chitulolesoni yampaka tulijiganye kutyochela kwa jemanjaji. Kaneko chitukambilane yaŵajiganyisye Yesu pangani ja kupitikuka mtima.

3. Ana Ahabu ŵaliji mwenye jwamtuli?

³ Ahabu jwaliji mwenye jwa nambala 7, juŵalamulile ngosyo 10 sya uchimwene wa Isalaeli. Jwalakwe ŵalombele Yesebele juŵaliji mwanache jwa mwenye jwa ku Sidoni. Mtundu wa Sidoni waliji wakusichila soni waliji cha kumpoto. Ligongo lyakuti Ahabu ŵalombele Yesebele, komboleka yatendekasisye kuti chilambo cha Isalaeli  chiŵe chakusichila. Yeleyi yatendekasisye Aisalaeli konanga unasi wawo ni Yehofa. Yesebele jwalambilaga Baala, soni ŵamkanganichisye Ahabu kuti alimbikasyeje kulambila kwaunami, yayapwatikagasoni kutenda uhule panyumba ja mlungu soni kwapeleka ŵanache mbopesi. Pandaŵi jele Yesebele ŵaliji ŵamkwakwe mwenye, umi wa ŵandu ŵa Yehofa waliji pangosi soni ŵajinji ŵawulajidwe. (1 Ayi. 18:13) Ahabu “ŵatesile ulemwa wawukulungwa pameso pa AMBUJE, ulemwa wakupunda uŵatesile achayimwene wosope ŵakala.” (1 Ayi. 16:30) Yehofa ŵalolaga yosope yaŵatendaga Ahabu ni Yesebele. Mwachanasa, Yehofa ŵamtumile jwakulochesya Eliya kuti akakamuchisye jemanjaji soni ŵandu ŵane kuti achenje ndamo syawo ndaŵi mkanijimale. Nambope Ahabu ni Yesebele nganasaka kupikanila.

4. Ana Yehofa jwasasile kuti chatende chichi ku liŵasa lya Ahabu? Nambi Ahabu jwatesile uli ali apikene yeleyi?

⁴ Kaneko jakwanile ndaŵi jakuti Yehofa atendepo kandu. Jwalakwe ŵamtumile Eliya kuja kumsalila Ahabu ni Yesebele yachasimane nayo. Yehofa jwasasile kuti chapyajile liŵasa lyawo lyosope. Maloŵe gaŵaŵechete Eliya gamtendekasisye Ahabu kulitendela chanasa mnope, mwamti jwalakwe ‘ŵalinondiye.’—1 Ayi. 21:19-29.

5-6. Ana ni chichi chachikulosya kuti Ahabu nganapitikuka mtima yisyesyene?

⁵ Atamose kuti pandaŵiji Ahabu jwalinondiye, nambope yajwatendaga nganiyilosya kuti apitikwiche mtima yisyesyene. Jwalakwe nganamasya kulambila Baala soni nganiŵalimbikasya ŵandu kuti amlambileje Yehofa. Panasoni yindu yine yejinji yaŵatesile Ahabu yayalosisye kuti jwaliji jwangapitikuka mtima.

⁶ Mkupita kwandaŵi Ahabu ŵamŵilasile Mwenye Yehosafati jwa ku Yuda kuti amkamuchisye pangondo jakulimbana ni Asiliya. Nambo Yehosafati jwaganichisye yakuwusya kaje nganisyo kwa jwakulochesya jwa Yehofa. Ahabu nganakamulana ni yeleyi. Jwalakwe jwatite, “Apali mundu jwampaka tumwusye lina lyakwe Mikaya mwanache jwa Imula, nambo une ngusaŵengana najo ligongo jwalakwejo jwangalochesya ngani syambone syakwamba une akaŵe syakusakalape.” Atamose yaliji myiyi, jemanjaji ŵajawilepe kwa Mikaya. Nambo yaŵasasile Ahabu yila yaliji yisyene nditu, mwamti Mikaya jwaŵechete yindu yakusakala yachasimane nayo Ahabu. Nambo mmalo mwakuti Ahabu aŵende kwa Yehofa kuti amkululuchile, jwalakwe ŵamŵisile Mikaya mundende. (1 Ayi. 22:7-9, 23, 27) Atamose kuti Ahabu ŵamponyisye Mikaya mundende, nambope yosope yajwasasile Mikaya yatendekwe. Mwamti Ahabu ali apite kungondo ŵawulajidwe.—1 Ayi. 22:34-38.

7. Ana Yehofa jwalosisye kuti Ahabu jwaliji mundu jwamtuli panyuma pachiwa chakwe?

⁷ Ahabu paŵawulajidwe, Yehofa jwalosisye muŵamwonelaga jwalakwe. Mwenye Yehosafati paŵawusile ku ngondo, Yehofa ŵamtumile jwakulochesya Yehu kuti akamjamuche ligongo lyakutenda mkamulano ni Ahabu. Jwakulochesya jwa Yehofaju jwatite, “Ana akuganisya kuti chili chindu chambone kwakamuchisya ni kuŵa nawo mbali jimo ŵandu ŵakusakala ni ŵakuŵengana ni AMBUJE?” (2 Mbi. 19:1, 2) Ni agambe ganisya, yikaŵe kuti Ahabu ŵapitikwiche mtima yisyesyene, ana Yehu akamkolasile jwalakwe kuti ŵaliji mundu jwakusakala soni jwakuŵengana ni Yehofa? Kusala yisyene, atamose kuti Ahabu ŵalitendele chanasa, nambope jwalakwe nganapitikuka mtima yisyesyene.

8. Ana tukulijiganya chichi pa kupitikuka mtima kwa Ahabu?

⁸ Ana tukulijiganya chichi pa yaŵatesile Ahabu? Jwalakwe ali apikene yaŵaŵechete Eliya kuti ŵandu ŵa m’liŵasa lyakwe chachipochela chilango, jwalinandiye. Pelepatu Ahabu jwatesile chenene. Nambo yaŵatesile panyuma pakwe nganiyilosya kuti apitikwiche mtima yisyesyene. Kupitikuka mtima kusyesyene kukusasaka yejinji kupunda gamba kulitendela chanasa. Sambano kwende tukambilane chisyasyo cha mundu jwine, champaka chitukamuchisye kupikanichisya ngopolelo ja kupitikuka mtima yisyesyene.

9. Ana Mwenye Manase ŵaliji mundu jwamtuli?

⁹ Pali pagambile kupita yaka 200, Manase jwaŵele Mwenye jwa ku Yuda. Jwalakwe jwatesile yindu yakusakala mnope kumpunda Ahabu. Tukusaŵalangaga kuti, “Manase jwatesile yangalumbana pameso pa AMBUJE pakukuya yaŵatesile ŵandu ŵamitundu jine.” (2 Mbi. 33:1-9) Manase jwalinganyisye malo gakupelechela mbopesi ku milungu jaunami soni kusepa chiwulili cha mlungu jwachilendo juŵamlambilaga mwakutenda chikululu. Yosopeyi ŵayiŵisile mnyumba ja Yehofa. Manase jwatendaga yindu yaukomasi, kupikanganana ni ŵandu ŵakuŵechetana ni misimu ni ŵandu ŵamatipwi. Jwalakwe “ŵawulejesoni ŵandu ŵajinji ŵangalemwa.” Ligongo lya mtima welewu, yamtendekasisye kuti ayiche pakwapeleka ŵanache ŵakwe ŵachalume mbopesi jakutinisya ku milungu jaunami.—2 Ayi. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Ana Yehofa ŵamjamwiche chamtuli Manase? Nambi jwalakwe jwatesile uli panyuma pakwe?

¹⁰ Mwakulandana ni Ahabu, nombe Manase jwakanile malangiso gaŵampele Yehofa kupitila mwa ŵakulochesya ŵakwe. Kaneko Yehofa “ŵakundile asilikali ŵangondo ŵa ku Siliya kuti ayiche kukuputa ngondo ni asilikali ŵa Manase. Ŵamwutile ni yisopo yachisyano, nipo ŵamtaŵile ni maunyolo ga yisyano ni ŵapite nawo ku Babiloni.” Manase paŵaliji ku ukapolo ku Babiloni ŵatandite kulitendela chanasa ligongo lya yakusakala yaŵatesile. Jwalakwe “ŵalinondiye nipo ŵagalawuchile kwa AMBUJE Mlungu jwawo.” Jwayikenesoni ‘pakupopela kwa Mlungu’ kuti amtendele chanasa. Manase jwalesile ndamo syakwe syakusakala soni jwatandite kumwona Yehofa kuti jwaliji Mlungu jusyesyene, mwamti ŵatandite kupopela kwa jwalakwe ndaŵi syosope.—2 Mbi. 33:10-13.

11. Ana lilemba lya 2 Mbili 33:15, 16, likulosya chamtuli kuti Manase jwapitikwiche mtima yisyesyene?

¹¹ Yehofa jwajanjile mapopelo ga Manase pandaŵi jakwe. Pakujigalila yaŵaŵendile Manase, Yehofa jwayiweni kuti apitikwiche mtima yisyesyene. Jwalakwe ŵapikanile yaŵaŵendile Manase soni ŵamkundile kuti awujile ku uchimwene wakwe. Manase ŵawuweni welewu kuŵa upile wakulosya kuti apitikwiche mtima yisyesyene. Mwakulekangana ni Ahabu, Manase jwachenjile ndamo syakwe syakusakala, kumasya kulambila kwaunami ni kutanda kulimbikasya kulambila kusyesyene. (Aŵalanje 2 Mbili 33:15, 16.) Manase jwasosekwe kulimba mtima soni chikulupi kuti akombole kutenda yosopeyi. Yaliji myiyi ligongo lyakuti kwa yaka yejinji jwalakwe nganaŵa chisyasyo chambone kwa ŵamwiŵasa mwakwe soni kwa ŵandu ŵaŵaliji pasi pa ulamusi wakwe. Nambo chakumbesi kwa umi wakwe jwalinganyisye unasi wakwe ni Yehofa. Kupwatika pelepa, jwalakwe ŵaŵele chisyasyo chambone kwa chisukulu chakwe Yosiya, jwele panyuma pakwe jwaŵele mwenye jwambone mnope.—2 Ayi. 22:1, 2.

12. Ana yiyamtendechele Manase yikutujiganya chichi pakwamba ya kupitikuka mtima yisyesyene?

¹² Ana tukulijiganya chichi pa yajwatesile  Manase? Jwalakwe jwalinandiye soni jwamŵendile Mlungu kuti amtendele chanasa. Kupwatika pelepa, jwachenjile ndamo syakwe syakusakala. Jwalinganyisyesoni yindu yiŵajonasile soni jwatandite kumlambila Yehofa. Yaŵatesile Manase yikusakamuchisyasoni ŵandu ŵane ŵatesile yindu yakusakala mnope. Yiyamtendechele Manase yikulosya kuti Yehofa ali ‘jwambone ni jwakululuchila.’ (Sal. 86:5) Yehofa ali jwakoseka kwakululuchila ŵandu ŵapitikwiche mtima yisyesyene.

13. Asale chisyasyo chakutukamuchisya kupikanichisya kupitikuka mtima yisyesyene.

¹³ Manase jwatesile yejinji mmalo mwagamba kulitendela chanasa ligongo lya yindu yiŵalemwisye. Yeleyi yikutujiganya chindu chakusosekwa mnope pangani ja kupitikuka mtima yisyesyene. Kwende tuwanichisye myi: Tujile kuti wawojo apite kumsika kukusuma chigumu. Payiche kumsika, jwakusumisya yigumu akwapa soda mmalo mwa chigumu. Kaneko akwasalila kuti ajigale sodajo ligongo ni jwali jwakusosekwa mnope mu chigumu. Yeleyi nganiyiŵa yasangalesye. Ligongo wawojo asachileje chigumu, ngaŵa soda. Mwakulandana ni yeleyi, Yehofa akusasaka kuti ŵandu ŵatesile chakulemwa apitikuche mtima yisyesyene. Naga mundu jwakulemwa akulitendela chanasa ni kuti yili chenene. Kulitendela chanasa kuli chindu chakusosekwa mnope pakulosya kupitikuka mtima, nambo nganikuŵa kwakwanila. Ana pakusasosekwa kutendasoni chichi? Chitulijiganye yejinji mu chisyasyo chiŵasasile Yesu cha mwanache jwamsokonechele.

14. Ana mwanache jwamsokonechele juŵamkolasile Yesu jwatesile chindu chandanda chapi pakulosya kupitikuka mtima?

¹⁴ Pa Luka 15:11-32, Yesu jwasasile ngani jakulimbikasya mnope jakwamba ya mwanache jwamsokonechele. Mwanacheju jwajimuchile babagwe soni jwatyosile pamlango ni “kwawula ku chilambo chachilendo.” Ali kweleku jwatandite kutenda ndamo syakusakala. Kaneko pajwasimene ni yakusawusya jwatandite kuganichisya yiŵatesileyo, mwamti jwayiweni kuti yindu yamjendelaga chenene pajwatamaga ni babagwe. Yesu jwasasile kuti kaneko mwanacheju ‘jwamanyilile kuti jwatesile yangalumbana.’ Jwalakwe jwaganisisye yakuwujila kumangwakwe kuja kwaŵenda babagwe kuti amkululuchile. Mwanacheju jwatesile chenene kumanyilila kuti alemwisye yindu yejinji. Nambo ana yeleyi yaliji yakwanila? Iyayi. Jwalakwe jwasosekwe kuchenga ndamo syakwe.

15. Ana mwanache juŵamkolasile Yesu jwalosisye chamtuli kuti apitikwiche mtima yisyesyene?

¹⁵ Yaŵatesile mwanache jwamsokonecheleju, yalosisye kuti jwapitikwiche mtima yisyesyene. Jwalakwe jwajesile ulendo welewu kuwujila kumangwakwe. Kaneko ali ayiche kumangwakwe, ŵasalile babagwe kuti, “Namlemwechesye Mlungu ni wawojo ŵakwe. Nganguŵajilwa kukolanjidwa kuti mwanagwenu.” (Luk. 15:21) Kupitikuka mtima kuŵatesile mwanacheju, yalosisye kuti jwasakaga kulinganya unasi wakwe ni Yehofa. Mwanacheju jwamanyililesoni kuti yaŵatesileyi  yasakalisye babagwe, mwamti jwaliji jwakoseka kutenda yindu yakwasangalasya babagwewo. Ŵasalilesoni babagwewo kuti amwoneje mpela jumo mwa ŵamasengo ŵawo. (Luk. 15:19) Yili yisyene kuti nganiji jili jakulimbikasya mnope. Nambo mfundo syekulungwa syatukulijiganya pelepa mpaka syakamuchisyesoni achakulungwa ŵamumpingo, kumanyilila naga Mklistu jwatesile chakulemwa ali jwakupitikuka mtima yisyesyene.

16. Ligongo chichi mpaka yiŵe yakusawusya kwa achakulungwa ŵamumpingo kumanyilila naga mundu apitikwiche mtima yisyesyene?

¹⁶ Kusala yisyene, yikusaŵa yakusawusya kuti achakulungwa ŵamumpingo amanyilile naga mundu juŵatesile ulemwa wekulungwa apitikwiche mtima yisyesyene. Pajatu achakulungwa ŵamumpingo ngakusamanyilila yayili mumtima mwa mundu. Jemanjaji akusajendela umboni wakuwoneka ni meso wakulosya kuti mundu juŵalemwisyejo apitikwiche mtima yisyesyene. Nambope ndaŵi sine mundu mpaka atende ulemwa mwakuwilisyawilisya, yampaka yatendekasye achakulungwa ŵamumpingo kukayichila naga mundujo apitikwiche mtima yisyesyene.

17. (a) Apeleche chisyasyo chakulosya kuti kulitendela chanasa nganikuŵa kupitikuka mtima yisyesyene. (b) Ana lilemba lya 2 Akolinto 7:11, likulosya kuti mundu jwapitikwiche mtima yisyesyene akusatenda chichi?

¹⁷ Aganichisye chisyasyo achi. Tuŵanichisye kuti m’bale aŵele ali mkutenda chikululu kwa yaka yejinji. Mmalo mwakuŵenda kuti ŵane amkamuchisye, akwasisa ŵamkwakwe, achimjakwe soni achakulungwa ŵamumpingo. Kaneko yisimanikwe kuti ngani jila jimanyiche. Achakulungwa pamsalile kuti akwete umboni wakuti jwalakwe aŵele ali mkutenda chikululu, m’bale jula akwitichisya ni kusala yosope yaŵele ali mkutenda, mwamti akulitendela chanasa mnope. Ana yeleyi mpaka yilosye kuti m’baleju apitikwiche mtima yisyesyene? Achakulungwa ŵakusamalila nganiji, mpaka asosekwe kulola yejinji, mmalo mwagamba kulola chanasa chakulosya m’baleju. Tukusala yeleyi ligongo jwalakwe nganatenda chikululu kampepe, nambo atesile yeleyi kwa yaka nditu. Sonitu munduju nganasala jika ya ulemwa wakwewu, ŵandu ŵane ni ŵaŵasasile kwa achakulungwa kuti jwalakwe ni yakutenda. Myoyo achakulungwa akusasosekwa kupata maumboni gasyesyene gakulosya kuti m’baleju achenjile kaganisye, mwakupikanila mumtima soni ndamo syakwe. (Aŵalanje 2 Akolinto 7:11.) Mpaka papite ndaŵi jelewu kuti munduju atande kulosya kuti apitikwiche mtima yisyesyene. Pelepa yili yachiwonechele kuti munduju mpaka asosekwe kumtyosya mumpingo.—1 Akoli. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Ana mundu jwamtyosisye mumpingo mpaka alosye chamtuli kuti apitikwiche mtima yisyesyene? Nambi mpaka papagwe yakuyichisya yamtuli?

¹⁸ Mundu juŵamtyosisye mumpingo mpaka alosye kuti apitikwiche mtima yisyesyene, naga akwika pamisongano mwakutamilichika. Nambosoni akusasosekwa kukuya yaŵamsalile achakulungwa ŵamumpingo mpela kupopela soni kuŵalanga Baibulo ndaŵi syosope. Jwalakwe akusosekwa kuŵambala chilichose chichamtendekasisye kuti  atende ulemwawo. Naga akulinganya unasi wakwe ni Yehofa, yichimtendekasya kusimichisya kuti Yehofa amkululuchile ni mtima wosope, soni achakulungwa chachimwuchisya mumpingo. Achakulungwa pakumkamuchisya mundu jwatesile ulemwa, akusaŵa ŵakusamala mnope kuti akatenda yindu mwangasa ligongo ngani sikusaŵa syakulekangana.

19. Ana kupitikuka mtima yisyesyene kukusagopolela chichi? (Esekieli 33:14-16)

¹⁹ Apa tulijiganyisye kuti kupitikuka mtima yisyesyene, nganikuŵa kwamba kulitendela chanasa ligongo lya ulemwa watutesile. Kupwatika pa kulitendela chanasa mundu akusosekwa kuchenga kaganisye kakwe soni kola mtima wampaka umtendekasye kuchenga ndamo syakwe syakusakala ni kutandilasoni kukuya malamusi ga Yehofa. (Aŵalanje Esekiele 33:14-16.) Chindu chakusosekwa kuchiganichisya mnope mundu jwatesile ulemwa chili kulinganya unasi wakwe ni Yehofa.

20-21. Ana mpaka tumkamuchisye chamtuli mjetu jwatesile ulemwa wekulungwa?

²⁰ Yesu pajwasalaga ya chakulinga chekulungwa chiŵayichile pachilambo chapasi jwatite, “Une [njiche] kukwaŵilanga . . . ŵandu ŵakulemwa kuti apitikuche mitima jawo.” (Luk. 5:32) M’wejisoni tukusosekwa kola chakulinga chelechi. Nambi ana mpaka tutende uli naga tumanyilile kuti mjetu jwapamtima atesile ulemwa wekulungwa?

²¹ Naga tukulinga kusisa chakulemwa chatesile mjetu mpaka yilosye kuti ngatukusamnonyela mjetujo. Kusisa ulemwa nganikuŵa kukamuchisye ligongo Yehofa akusalola yosope. (Mis. 5:21, 22; 28:13) Mpaka amkamuchisye mjawojo mwakumsalila kuti achakulungwa ŵamumpingo akusaka kumkamuchisya. Nambo naga mjawojo akukana kwasalila achakulungwa ŵamumpingo, wawojo ni ŵakusosekwa kwamanyisya achakulungwa ya nganiji. Yeleyi mpaka yilosye kuti akusaka kumkamuchisya yisyesyene mjawojo, ligongo unasi wakwe ni Yehofa ukusaŵa kuti uli pangosi.

22. Ana tuchilijiganya chichi mungani jakuyichisya?

²² Nambi uli naga mundu jwine atesile ulemwa wekulungwa soni ngakupitikuka mtima, mwamti achakulungwa asagwile yakumtyosya mumpingo? Ana pelepa mpaka yilosye kuti achakulungwa nganamtendela chanasa mundujo? Mungani jakuyichisya, tuchilijiganya yakusati Yehofa pakulosya chanasa pakwajamuka ŵandu ŵatesile ulemwa wekulungwa. Tuchilolasoni yampaka tutende kuti tumsyasyeje jwalakwe.