Ajawule pa ndandanda

Ajawule pa ndandanda wa yindu

NGANI JAKULIJIGANYA 48

Apitilisye Kuŵa Ŵaganisya Chenene Kulupichika Kwawo Pakukulinjidwa

Apitilisye Kuŵa Ŵaganisya Chenene Kulupichika Kwawo Pakukulinjidwa

“Mpitilisye kuŵa ŵaganisya chenene mu yindu yosope.”—2 TIM. 4:5.

NYIMBO NA. 123 Tupikanileje Mwakulupichika Mwakusajendechesya Yindu Yehofa

YACHITULIJIGANYE a

1. Ana kupitilisya kwetu kuŵa ŵaganisya chenene kukusagopolela chichi? (2 Timoteyo 4:5)

 PAYITENDEKWE yindu yakutukuŵasya mpaka tutande kuleka kumkulupilila Yehofa soni gulu jakwe. Ana mpaka tumalane nayo chamtuli yeleyi? Tukusosekwa kupitilisya kuŵa ŵaganisya chenene mu yosope, kuŵa mesope, nambosoni “ŵakulimbangana mchikulupi.” (Aŵalanje 2 Timoteyo 4:5.) Tukusapitilisya kuŵa ŵaganisya chenene mwakuŵa ŵakuwusimana mtima soni kulingalinga kuyiwona yindu mpela mwakusayiwonela Yehofa. Kutenda yeleyi, kuchitukamuchisya kuti tukatenda yindu ligongo lyakuti yineyakwe yitukwayiye.

2. Ana chitukambilane chichi munganiji?

2 Mungani jipite jila, twakambilene yakusawusya yitatu yampaka tusimane nayo, yakutyochela kusa kwa mpingo. Nambo munganiji, chitukambilanesoni yakusawusya yitatu yampaka yityochele mumpingo yelesoni mpaka yitutendekasye kuleka kumkulupilila Yehofa. Yindu yakwe yili (1) Mklistu mjetu patuleŵele, (2) jwine patujamwiche, soni (3) patukulaga kuti tukuye kuchenga kwakutendekwe mu gulu. Ana mpaka tutende uli kuti tupitilisye kuŵa ŵaganisya chenene soni ŵakulupichika kwa Yehofa ni ku gulu jakwe patusimene ni yakusawusya mpela yeleyi?

MKLISTU MJETU PATULEŴELE

3. Ana ndaŵi sine mpaka yitukwaye chamtuli Mklistu mjetu patuleŵele?

3 Ana wawojo pakwete paleŵeledwe ni Mklistu mjawo, jwakuti mwinesoni ali jwa paudindo? Nambotu mwine m’balejo nganakola chakulinga chakuti ŵakuŵasye wawojo. (Alo. 3:23; Yak. 3:2) Nambope, yaŵatesile m’balejo komboleka kuti yatumbilikasisye wawojo. Soni komboleka kuti yaŵatendeleyo yatendekasisye wawojo ngapata lugono. Mwinesoni ŵaliwusyaga kuti, ‘Naga m’bale akwika pakutenda yeleyi, nambo jeleji yisyene jili gulu ja Mlungu?’ Yeleyitu ni yakusasaka Satana kuti tuganisyeje. (2 Akoli. 2:11) Kaganisye kakulemwecheka keleka mpaka katutendekasye kuti tulilekanganye ni Yehofa soni gulu jakwe. Myoyo naga tukuyiwona kuti m’bale kapena mlongo atuleŵele, ana mpaka tutende uli kuti tupitilisye kuŵa ŵaganisya chenene soni kuŵambala kuganisya mpela mwakusasachila Satana?

4. Ana Yosefe jwapitilisye chamtuli kuŵa jwaganisya chenene pandaŵi jaŵatendeledwaga yindu yangali chilungamo? Ana mpaka tulijiganye chichi payaŵatesile jwalakwe? (Genesesi 50:19-21)

4 Akatumbilaga. Yosefe pajwaliji jwachinyamata, achakulugwe ŵamtendele yindu yangali chilungamo. Jemanjaji ŵamŵengaga jwalakwe, mwamti ŵane mwa jemanjaji ŵayikene pakuganisya kuti bola agambe kumwulaga. (Gen. 37:4, 18-22) Nambo kaneko, jemanjaji ŵagambile kumsumisya kuti akaŵe kapolo. Yeleyi yatendekasisye kuti Yosefe asimane ni yakusawusya kwa yaka 13. Yayatendekweyitu yikamtendekasisye Yosefe kukayichila naga Yehofa ŵamnonyelaga jwalakwe yisyesyene. Sonitu jwalakwe akatandite kuyiwona kuti mwine Yehofa amlesile pandaŵi jakuti akamkamuchisye. Nambotu Yosefe nganatumbila. Mmalomwakwe, jwapitilisyepe kuŵa jwakuganisya chenene mwakuŵa jwakuwusimana mtima. Yosefe paŵapatile mpata wakuti mwine mpaka ŵawuchisye achalongo achimjakwewo nganatenda yeleyo, mwamti jwalosisye chinonyelo soni jwakululuchile. (Gen. 45:4, 5) Yosefe ŵatesile yeleyi ligongo lyakuti ŵaganisyaga mwakuŵajilwa. Mmalo mwakuganichisya mnope ya yakusawusya yakwe, jwalakwe jwalolaga chakulinga cha Yehofa pa nganijo. (Aŵalanje Genesesi 50:19-21.) Ana tukulijiganya chichi? Naga jwine atutendele yindu yangali chilungamo, tukamtumbililaga Yehofa kapena kutanda kuyiwona kuti jwalakwe atulesile. Mmalomwakwe, tuganichisyeje yakutenda jwalakwe pakutukamuchisya kuŵa ŵakupilila. Kupwatika pelepa, naga ŵandu ŵane atuleŵele tuliŵalileje yindu yatutendele ligongo lya ungali umlamayo mwakwalosya chinonyelo.—1 Pet. 4:8.

5. Ana m’bale jwine jwatesile uli kuti ayiwoneje yindu mwakuŵajilwa pandaŵi jiŵayiwonaga kuti atendeledwe yindu yangali chilungamo?

5 Aganichisye yaŵasimene nayo jwamkulungwa jwa mumpingo jwine jwa ku South America lina lyakwe Miqueas. b Jwalakwe jwakumbuchile yayamtendechele pandaŵi jine jaŵaganisyaga kuti abale ŵakwete udindo amtendele yindu mwangasa. M’baleju jwatite, “Nganilagasichejepo nganisyo chamti myiyi soni chilo lugono nganinalupataga. Mwamti nalilaga ligongo lyakuyiwona kuti nganingola pakamula.” Nambopetu m’baleju, ŵatesile yakuti apitilisye kuŵa jwaganisya chenene soni kulingalinga kuchenga mwaŵayiwonelaga yindu. Jwalakwe jwamŵendaga Yehofa mwakuwilisyawilisya kuti ampe msimu wakwe weswela soni machili kuti akombole kupilila. Jwawungunyagasoni mfundo sine m’mabuku getu syampaka simkamuchisye. Ana tukulijiganyapo chichi? Patuyiweni kuti m’bale kapena mlongo atuleŵele tuŵeje ŵakuwusimana mtima soni kuchenga kaganisye ketu kakulemwecheka. Ndaŵi sinetu, nganituŵa tumanyilile chachimtendekasisye mundujo kuti atuŵechetele kapena kututendela yindu chamti myoyo. Pelepo ni patukusosekwa kumsalila Yehofa mwipopelo, ni kumŵenda kuti atukamuchisye kuyiwona yindu mpela mwakusayiwonela mjetujo. Kutenda yeleyi kuchakamuchisya wawojo kuyiwona kuti komboleka jwatesile yeleyo ni chakulinga chambone mwamti mpaka yiwe yangasawusya kumkululuchila. (Mis. 19:11) Tukumbuchilejesoni kuti, Yehofa akusamanyilila yatukusimana nayo soni jwalakwe chachitupa machili gakutukamuchisya kuti tupilile.—2 Mbi. 16:9; Jwak. 5:8.

JWINE PATUJAMWICHE

6. Ligongo chichi tukusosekwa kuyiwona kuti Yehofa akusatujamuka ligongo lyakutunonyela? (Ahebeli 12:5, 6, 11)

6 Chamuko mpaka chitutendekasye kulagasika nganisyo. Nambope naga tukuganichisya mnope kupweteka kwa chamukocho mpaka tutande kuchiwona chamukocho kuti nganichiyika chenene, nganitusosekwaga kupochela m’wejo soni chipelechedwe mwangasa. Yakuyichisya yakwe mpaka tulepele kuyiwona kuti chamuko chili litala lyele Yehofa akusalochesya chinonyelo kwa m’weji. (Aŵalanje Ahebeli 12:5, 6, 11.) Sonitu patukuganichisya mnope yachitite chamukocho pakutusakalisya, tukusagamba kumpa Satana mpata wakuti atusokonasye. Satanatu akusasaka kuti tukaneje chamuko, soni chakogoya mnope chili chakuti jwalakwe, akusasaka kuti tulilekanganye ni Yehofa soni mpingo. Ana mpaka atende uli kuti apitilisye kuŵa ŵaganisya chenene naga jwine ŵajamwiche?

Petulo jwapochele malangiso soni chamuko mwakulinandiya, yayamkamuchisye kuti Yehofa amkamulichisye mnope masengo (Alole ndime 7)

7. (a) Mpela mwatukuyiwonela pachiwulili, ana Yehofa ŵamkamulichisye masengo chamtuli Petulo panyuma pakumjamuka? (b) Ana akulijiganya chichi pa yaŵatesile Petulo?

7 Akundeje kwajamuka soni alinganyeje yalemwisyeyo. Kwa maulendo gejinji, Yesu ŵamjamwiche Petulo pameso pa ŵandumetume ŵane. (Maliko 8:33; Luk. 22:31-34) Komboleka kuti yeleyi yamtesyaga sooni Petulo. Nambope jwalakwe jwaŵele jwakulupichika kwa Yesu. Jwalakwe jwakundaga kumjamuka soni jwalijiganyaga kanekakwe pa yakulemwa yajwatendagayo. Yakuyichisya yakwe yaliji yakuti, Yehofa ŵampele upile Petulo ligongo lyakulupichika kwakwe mwamti ŵampele udindo wekulungwa mumpingo. (Yoh. 21:15-17; Mase. 10:24-33; 1 Pet. 1:1) Ana mpaka tulijiganye chichi pa yaŵatesile Petulo? Naga ngatukutamila kuganichisya kuti chamuko chatupochele chili chakutesya sooni, yikusatukamuchisya m’wejo soni ŵandu ŵane kuti akundeje kwajamuka ni kulinganya yalemwisye. Kutenda yeleyi kukusaŵa kwakamuchisya kuti Yehofa soni abale ni alongo atukamulichisyeje mnope masengo.

8-9. Ana Bernardo jwapikene uli mumtima paŵapochele chamuko? Nambi chamkamuchisye chichi kuchenga kaganisye kakwe?

8 Aganichisye yaŵatesile m’bale jwine jwa ku Mozambique lina lyakwe Bernardo. Jwalakwe ŵamtyosisye pa udindo wakwe wakuŵa jwamkulungwa jwa mumpingo. Ana jwapikene uli mumtima? M’baleju jwatite, “Natumbile ligongo nganisangalala ni chamuko chaŵambelecho.” Jwalakwe jwadandawulaga mnope mwachamwoneleje abale ni alongo mumpingo. Jwasasilesoni kuti, “Yanjigalile myesi jejinji kuti yayatendekweyi nayiwoneje mwakuŵajilwa nambosoni kuti namkulupilileje Yehofa ni gulu jakwe.” Ana chichi chachamkamuchisye m’baleju kuti achenje kaganisye kakwe?

9 Bernardo ŵachenjile kaganisye kakwe. Jwalakwe jwatite, “Panaliji jwamkulungwa jwa mumpingo, nakamulichisyaga masengo lilemba lya Ahebeli 12:7 pakwakamuchisya ŵane kuti achiwoneje mwakuŵajilwa chamuko chakusapeleka Yehofa. Sambano ni naliwusyaga kuti, ‘Ana ŵani ŵakusosekwa kukuya yalikusala lilembali?’ Napatile kuti wakutumichila wosope ŵa Yehofa kupwatikaposoni unejo.” Kaneko Bernardo ŵatesile yakomboleka kuti atande kumkulupililasoni Yehofa ni gulu jakwe. Jwalakwe jwatandite kuŵalanga mnope Baibulo nikuganichisyaga yaŵalasileyo. Atamose kuti jwalakwe jwadandawulaga mwachamwoneleje abale ni alongo, nambope jwalalichilaga yimpepe ni jemanjajo soni jwasimanikwaga pa misongano ja mpingo. Mkupita kwa ndaŵi, Bernardo ŵaŵelesoni jwamkulungwa jwa mumpingo. Mwakulandana ni Bernardo, wawojo papochele chamuko, akayiwonaga mpela kuti yili yakutesya sooni, mmalomwakwe apocheleje chamukocho, nikulinganya yaŵajamwicheyo. c (Mis. 8:33; 22:4) Naga akutenda yeleyi, mpaka aŵe ŵakusimichisya kuti Yehofa chachapa upile ligongo lyakuŵape ŵakulupichika kwa jwalakwe soni ku gulu jakwe.

PATUKULAGA KUTI TUKUYE KUCHENGA KWAKUTENDEKWE MU GULU

10. Ana ni kuchenga kwapi kwele komboleka ni kukwalinjile chikulupi cha achalume ŵane ŵa Chiyisalayeli?

10 Kuchenga kwakukusatendekwa mu guluji mpaka kulinje kulupichika kwetu. Mwamti naga ngasamala, mpaka kutulekanganye ni Yehofa. Mwachisyasyo, aganichisye ya kuchenga kukwatendechele Ayisalayeli pandaŵi jaŵakuyaga Chilamusi cha Mose. Chilamusichi mkanichiŵe kutamilikasidwa, mitwe ja maŵasa ni jijakamulaga masengo ga ŵakutaga mbopesi. Jemanjaji ŵataŵaga malo gakupelechela mbopesi ni kupelekaga mbopesi pakugajimila maŵasa gawo. (Gen. 8:20, 21; 12:7; 26:25; 35:1, 6, 7; Yob. 1:5) Nambo chilamusi pachatamilikasidwe, mitwe ja maŵasa jasosekwaga kuleka udindowu. Yehofa ŵasagwile ŵambopesi kutyochela muliŵasa lya Aloni kuti apelecheje mbopesi. Kuchengaku kuli kutendekwe, mtwe waliŵasa wawakamulaga masengo mpela jwakutaga mbopesi chitamilecho ali nganaŵa jwa muliŵasa lya Aloni ŵasosekwaga kuwulajidwa. d (Lef. 17:3-6, 8, 9) Ana kapena kuchenga kweleku ni kukwatendekasisye kuti Datani, Kola, Abilamu, soni ŵandu ŵane ŵakwana 250 kutanda kumjimuchila Mose ni Aloni? (Num. 16:1-3) Nganituŵa tuŵechete mwakusimichisya kuti yaliji yeleyo. Nambope Kola pampepe ni achimjakwewo ŵalepele kuŵa ŵakulupichika kwa Yehofa. Naga kuchenga kwakutendekwe mu gulu kukulinga kukulupichika kwawo, ana mpaka atende wuli?

Ŵanache ŵa Kohati pawachenjile utumiki wawo, jemanjaji mwakusachilila ŵatesile utumiki wawo wakwimba, kulolela yipata, soni kukamula masengo mnyumba syakusunjila yindu (Alole ndime 11)

11. Ana tukulijiganya chichi pachisyasyo cha ŵanache ŵa Kohati ŵaŵalijisoni Alefi?

11 Akamulaneje ni kuchenga kwakutendekwe mu guluji. Paŵaliji mkwenda mu chipululu, ŵanache ŵa Kohati ŵakwete masengo gapajika. Ndaŵi jilijose Ayisalayeli paŵasamaga kwawula malo gane, ŵanache ŵa Kohati ŵane ŵanyakulaga libokosi lya chilangano pameso pa ŵandu wosope. (Num. 3:29, 31; 10:33; Yos. 3:2-4) Welewutu waliji udindo wekulungwa. Nambope, yindu yachenjile mnope pandaŵi jele Ayisalayeli ŵayiche mchilambo chiŵasalile kuti chakatameje. Pelepatu sambano, libokosi lya chilangano nganilisosekwaga kwambaga kunyakula ndaŵi ni katema. Myoyo pandaŵi jele Solomoni ŵaliji mwenye, ŵanache ŵa Kohati ŵane ŵasagwile kuti aŵe ŵakwimba, ŵane kuti aŵe ŵakulolela pachipata, soni ŵane kuti aloleleje kumalo kwakusunjila yindu. (1 Mbi. 6:31-33; 26:1, 24) Nambotu pangali papakusalosya kuti ŵanache ŵa Kohatiŵa ŵadandawile kapena kuŵecheta kuti akusaka udindo wekulungwa ligongo lyakuti munyumamo ŵakwete udindo wapajika. Ana tukulijiganya chichi pelepa? Tukusosekwa tukamulaneje ni kuchenga kwakukusatendekwa mu guluji. Kupwatikapo kuchenga kulikose kwampaka kukwaye utumiki wetu. Nambosoni tusangalaleje ni kuchengako. Tukumbuchileje kuti utumiki wetu wangatutendekasyaga kuŵa mundu jwakusosekwa mnope. Yehofa akusatuwona kuti tuli ŵakusosekwa mnope patukumpikanila, ngaŵa ligongo lya utumiki watukutenda.—1 Sam. 15:22.

12. Ana Mlongo Zaina jwapikene wuli mumtima paŵamtyosisye pa Beteli ni kumpa utumiki wine?

12 Aganichisye chisyasyo cha mlongo jwine jwa ku Middle East lina lyakwe Zaina. Mlongoju utumiki wakwe waŵawunonyelaga wachenjile. Zaina ŵamtumisye kuti akatumichile kudela jine panyuma pakuti atumichile pa Beteli kwa yaka 23. Jwalakwe jwatite, “Kuchenga kwa utumiki wangu kwambweteche mnope, nalipikanaga kuŵa jwangasosekwa soni naliwusyaga kuti, ‘Ana uneji ndemwisye chichi?’” Chakutesya chanasa, chaliji chakuti abale ni alongo ŵane ni ŵaŵamtendekasyaga mlongoju kuti ayiwoneje kupweteka. Jemanjaji ŵamsalilaga kuti, “Gulu nganijiŵa jimtyosisye mmwejo pa Beteli yikaŵe kuti mli mundu jwambone.” Kwandaŵi jelewu, Mlongo Zaina jwalagasiche mnope nganisyo mwamti chilo jwagamba kutamila kulila. Nambo jwalakwe ŵatite, “Nganingunda yakuti ndande kujikayichila gulu kapena kukayichila yakuti Yehofa akusanonyela.” Ana Zaina jwatesile wuli kuti apitilisye kuŵa jwaganisya chenene?

13. Ana Zaina jwatesile yamtuli kuti aleche kuganisya mwakulemwecheka?

13 Zaina jwakombwele kumalana ni nganisyo syakwe syakulemwecheka. Ana jwatesile chamtuli yeleyi? Jwalakwe jwaŵalangaga ngani syasikusasimanikwa m’mabuku getu syakusala ya chakusawusya chaŵasimanaga nacho. Ngani jajikusasimanikwa mu Sanja ja Mlonda ja Chichewa ja Febuluwale 1, 2001, jamkamuchisye mnope jwalakwe. Nganiji jwakwete mtwe wakuti, “Mungathe Kupitirizabe Polefulidwa!” Nganiji jikusasala yaŵatesile Maliko jwele juŵalembile nawo Baibulo, pandaŵi jiŵalagasikaga nganisyo pawachenjile utumiki wakwe. Zaina jwasasile kuti, “Chisyasyo cha Maliko chaliji mpela mtela wakungamuchisya kuti ngatengukaga.” Zaina ŵakungulukaga mnope ni achimjakwe. Jwalakwe nganalipatulaga kapena kutamila kulitendela chanasa. Pambesi pakwe jwalakwe ŵayiweni kuti msimu wa Yehofa ukujilongolela gulu jakwe soni kuti ŵandu ŵakusalongolela mu guluji akusamganichisya mnope jwalakwe. Nambosoni jwalakwe jwayikopochele kuti gulu ja Yehofa jikusosekwa kutenda yiliyose yakamuchisya kuti masengo ga Yehofa gajawuleje pasogolo.

14. Ana ni kuchenga kwapi kwakwamsawisye M’bale Vlado kuti akupikanichisye? Nambi ni chichi chachamkamuchisye?

14 Jwamkulungwa jwa mumpingo jwine jwa ku Slovenia lina lyakwe Vlado, jwayaka 73 jwalasile mnope pandaŵi jele mpingo wakwe ŵawupwatikanye ni mpingo wine nambosoni Nyumba ja Uchimwene jaŵasonganaga ŵajiwugele. Jwalakwe jwatite, “Nganimbikanichisyaga ata panandi chachatendekasisye kuti Nyumba ja Uchimwene jakusalalaji ajiwugale. Yapweteche mnope ligongo twaliji tuli tugambile kulinganya kwene pane ni pane nyumbaji. Une ndili kalipentala soni naliji ndili linganyisye yipangiso yine ni yine ya nyumbajo. Nambosoni kuchenga kweleku, kwatendekasisye kuti paŵe yindu yine yayaliji yakusawusya kuti uwe ŵakulalichila ŵapakandaŵi tuyikuyeje.” Ana ni chichi chachamkamuchisye Vlado kuti akamulane ni kuchengako? Jwalakwe jwatite, “Ndaŵi syosope patukutenda yindu mwakamulana ni kuchenga kwatesile Yehofa tukusapata upile wejinji. Kuchenga kwakukutendekwa apano kukutukosechelekasya ya kuchenga kwekulungwa kwakutendekwe kusogoloku.” Ana wawojo akulaga ligongo lya kuchenga kwakutendekwe pakupwatikanya mipingo kapena kuchenga kwa utumiki? Yehofatu akwapikanichisya wawojo mwamti naga akukamulana ni kuchengaku soni kuŵape ŵakulupichika kwa Yehofa ni gulu jakwe jakujikamulichisya masengo, chachipata upile nditu.—Sal. 18:25.

APITILISYE KUŴA ŴAGANISYA CHENENE MU YINDU YOSOPE

15. Ana mpaka tupitilisye chamtuli kuŵa ŵaganisya chenene patukusimana ni yakusawusya yakutyochela mumpingo?

15 Patukuŵandichila kumapeto kusyesyene kwa chilambochi, tujembecheyeje kusimana ni yakusawusya yakutyochela atamose mumpingo pemu. Yakusawusya yeleyitu mpaka yilinje kukulupichika kwetu kwa Yehofa. Myoyo tukusosekwa kupitilisya kuŵa ŵaganisya chenene. Naga akuyiwona kuti Mklistu mjawo ŵaleŵele, akakunda kuti atamileje kutumbila. Soni naga apochele chamuko akagambaga kuchiwona chamukocho kuŵa chakutesya sooni. Apikanileje chamukocho ni kuchenga yaŵajamwicheyo. Nambosoni gulu ja Yehofa pajichenjile yineyakwe yayikwakwaya wawojo ajitichisyeje ni mtima wawo wosope soni kupikanila yajisasile gulujo.

16. Ana mpaka atende uli kuti apitilisye kumdalila Yehofa soni gulu jakwe?

16 Yili yakomboleka kumkulupilila Yehofa soni gulu jakwe pandaŵi jele kukulupichika kwawo kukulinjidwa. Kuti yeleyi yikomboleche akusosekwa kupitilisya kuŵa ŵaganisya chenene. Yeleyi yikugopolela kuti akusosekwa aŵeje ŵakuwusimana mtima, aganisyeje mwakuŵajilwa soni ayiwoneje yindu mwakusayiwonela Yehofa. Alijiganyeje soni kwasyasya ŵandu ŵakusiŵakolanga m’Baibulo ŵaŵakombwele kumalana ni yakusawusya yakulandana ni yakusimana nayo wawojo soni aganichisyeje mnope chisyasyo cha jemanjaji. Kaneko amŵendeje Yehofa kuti ŵakamuchisye. Ngakusosekwa kulipatula ni mpingo. Yakuyichisya yakwe, mulimose mwampaka yiŵele, Satana ngasakombola kwalekanganya ni Yehofa soni gulu jakwe.—Yak. 4:7.

NYIMBO NA. 126 M’ŵe Mesope, Ŵakutamilichika Soni Ŵakulimbangana

a Ndaŵi sine kukulupichika kwetu kwa Yehofa soni ku gulu jakwe mpaka kulinjidwe pandaŵi jele mumpingo mutendekwe yindu yineyakwe yayitukuŵesye. Munganiji chitukambilane yakusawusya yakwana yitatu yampaka yitendekwe soni yampaka tutende m’wejo kuti tuŵepe ŵakulupichika kwa Yehofa soni ku gulu jakwe.

b Mena gane munganiji gachenjile.

c Mpaka apate mfundo syakulimbikasya kutyochela mu Sanja ja Mlonda ja Chichewa ja Ogasiti 15, 2009 peji 30, pa mtwe wakuti “Ngati Munatumikirapo pa Udindo Wina Mumpingo, Kodi Mungatumikirenso?”

d Chilamusi cha Mose chasalaga kuti mitwe ja maŵasa pajikusaka kuwulaga chilango chakuti alye, ŵasosekwaga kujigala chilangocho ni kwawula nacho kuluŵala lwa nyumba ja Mlungu. Nambope, mitwe jamaŵasa jine, ŵajikundaga kuti jikawulajila yilango yawo ku nyumba ja Mlungu naga akutama kwakutalikangana mnope ni nyumbajo.—Det. 12:21.