Kwandaŵi jelewu, ŵa sayansi aŵele ali mkutenda chidwi ni yindu yakutelesya mpela mamina yajikusakoposya somba jine jakuwoneka mpela ngunga. Nambo ana chakutesya chidwi ni yindu yakuwoneka mpela maminayi chili chichi? Ŵane aŵechete kuti yindu yeleyi yili “yakufeŵa soni yakunanambuka mnope mpela lasitiki.”

 Aganichisye ayi: Somba syelesi sikusalandana ni mtundu wine wa somba syasikusanonyela kutama pasi panyasa. Chakutesya chidwi ni sombaji chili chakuti, naga chilombo chine chikukamula sombaji, ndaŵi jijojo sombaji, jikusakoposya pachilu chakwe yindu yakuwoneka mpela mamina. Maminaga gakusapanganyidwa ni tungonji twelewu twa mapoloteni. Yeleyi payigambile kukopoka, mesi gosope chiŵandika sombaji, gakusasyuka mamina gakumata mnope. Yimaminayi yikusajinjila mumbula mwa chilombocho ni kusiŵamo. Ndaŵi jijojo chilombocho chikusajileka sombaji.

 Yimamina yajikusakoposya sombaji yana yindu yine yakutesya chidwi mnope. Maminiga gakusapanganyidwa ni tungonji twa mapuloteni. Tungonji 100 twa mapuloteniga mpaka tukwane m’chijipi mwa luwumbo lwa mundu. Nambotu tungonjitu tukusaŵaga twakulimba mnope kupunda ulusi wa chakuwala. Yindu yajikusakoposya sombaji, yikusawoneka mpela sefa, soni sefa jeleji mpaka jijimiche mesi gejinji mnope. Mesiga mpaka gasitope maulendo 26,000 usito wa sefaji. Nambo chakutesya chidwi chili chakuti yimaminayi yikusapanganyidwa ni mesi.

 Ŵasayansi aŵele ali mkulepela kupanganya yindu yakulandana ni yajikusakoposya sombaji. Mundu jwine juŵawungunyisye yakwamba yinduyi jwatite, “Yili yakusawusya mnope kupikanichisya mwayikusapanganyidwila yindu yeleyi.” Nambope ŵasayansi akulingalinga kuti apanganye tungonji twa puloteni kutyochela ku bakiteliya. Chakulinga chawo chili chakuti apanganye yindu yangasitopa, yanganiyiŵa yipapwiche mwachitema, yakunanambuka nambosoni yampaka yikajonaga yindu yachilengedwe. Yeleyi pachikomboleche nikuti mpaka apanganye ngonji syampaka sikamuchisye pakupanganya nguwo soni yindu yakamulichisya masengo ku chipatala. Yampaka apanganyeyi mpaka yiŵe yangajonanga chilengedwe. Yikuwoneka kuti ngonjisyo mpaka sikamuleje masengo gejinji.

 Ana wawojo akuganisya wuli? Ana mpaka tujile kuti yindu yakunanambuka mpela mamina yajikusakoposya sombaji yagambile kupagwa mwajika jakwe? Kapena pana jwine jwakwe juŵayipanganyisye?