I tabab e re n’ey u bang ko bin l’agruw e chibog C.E. nge yan i mada’ ko duw ni 1919. Mang fan nib t’uf ni ngan thilyeg rogon ni yibe weliy e re n’ey?

Bay boch ban’en ni be micheg ni ke chuw e pi Kristiano ni kan dugliyrad u tan gelngin fare Babylon nib Gilbuguwan u nap’an e duw ni 1919 min kunuyrad nga lan reb e ulung ni kan beechnag. Am lemnag e re n’ey: Nap’an e pi duw u tomuren ni tabab Gil’ilungun Got ko gagiyeg u tharmiy ko duw ni 1914, ma aram min skengnag e girdi’ rok Got min beechnagrad ko tirok Got ban’en. * (Mal. 3:1-4) Ma nap’an e duw ni 1919, ma aram me mel’eg Jesus “fare tapigpig nib yul’yul’ ma ba gonop” ni nge ayuweg e girdi’ rok Got me “pi’ garad ko ngiyal’ ni yima pi’ riy.” (Matt. 24:45-47) Aram e re duw ni tabab ni nge sul e bin riyul’ e liyor ni i tay e girdi’ rok Got nga rogon. Ku aram e re duw nra chuwgad u tan gelngin fare Babylon nib Gilbuguwan. (Rev. 18:4) Machane, mingiyal’ e tabab ni nge par e girdi’ rok Got nga tan gelngin fare Babylon nib Gilbuguwan?

Ke yoor e duw ni gad ma yog ni tabab ni nge par e girdi’ rok Got nga tan gelngin fare Babylon nib Gilbuguwan u nap’an e duw ni 1918, ma de n’uw nap’an ni buch e re n’ey. Bod ni, be yog e The Watchtower ko March 15, 1992 ni gaar: “Nap’an e duw ni 1918, me par e pi tapigpig rok Jehovah nga tan gelngin fare Babylon nib Gilbuguwan ni bod rogon fa ngiyal’ ni baaram nni fek e girdi’ rok Got nga Babylon ni kalbus kakrom.” Machane, tomuren ni kan fal’eg i gay boch ban’en u murung’agen e re n’ey, ma kan pirieg ni boor e duw u m’on ko duw ni 1918 ma aram me tabab ni nge par e girdi’ rok Got nga tan gelngin fare Babylon nib Gilbuguwan.

Ngad weliyed reb ko fapi yiiy u Bible ni be yog nra taw nga ba ngiyal’ ma ra par e pi tapigpig rok Got nga tan gelngin fare Babylon nib Gilbuguwan nge murung’agen e ngiyal’ nra chuwgad riy. Re yiiy ney e bay ko Ezekiel 37:1-14. Ni pilyeg e changar rok Ezekiel nge guy lan ba loway ni ke sug daken e but’ riy ko yil. Me yog Jehovah ngak Ezekiel ni pi yil nem e be yip’ fan e “girdi’ nu Israel.” Machane, ku ra lebug bayay e re yiiy ney u daken “fare Israel rok Got.” (Gal. 6:16, NW; Acts 3:21) Bin migid, me guy Ezekiel e pi yil nem ni ke fos ngar sak’iygad, ma yad bod e salthaw ni pire’ ni pire’. Re n’ey e be dag rogon ni chuw e girdi’ rok Got u tan gelngin fare Babylon nib Gilbuguwan ko duw ni 1919! Machane, mang e be tamilangnag e re yiiy ney u murung’agen n’umngin  nap’an nra par e girdi’ rok Got u tan gelngin fare Babylon nib Gilbuguwan?

Som’on e, guy Ezekiel ni fapi yil e ba ‘melik’’ ara ‘rib melik’.” (Ezek. 37:2, 11) Re n’ey e be dag ni pi yil nem e yil ko girdi’ ni kar m’ad ni ke n’uw nap’an. Bin migid, me guy Ezekiel fapi yam’ ni kar sulod kar fosgad. Machane, re n’ey e gathi ban’en ni yigi buch nib tomgin ya buch ni buchuuw ma buchuuw. Ya som’on me rung’ag lingan bogi ban’en ni be chachafin, ma aram me guy “fapi yil” ni ke sul keb i ul’ul. Tomuren e biney ma aram “me sul e ufin” nge yalach nge ing fapi yil. Mu tomuren ma aram me “sul e pogofan ngak fapi dowef nib yam’, mi yad fos ngar sak’iygad.” Tomur riy, ma aram me pi’ Jehovah e nam ni ngar pared riy. Ere, gubin e pi n’ey ni buch u lan ba ngiyal’ nib n’uw nap’an.​—Ezek. 37:7-10, 14.

Ba n’uw nap’an ni par piyu Israel u Babylon kakrom ni yad ba kalbus. Nni tabab i fekrad e ngaram ni kalbus u nap’an e duw ni 740 B.C.E. u nap’an nni gel ko fare ragag i ganong ni bay ko lel’uch u Israel min fekrad nga Babylon ni kalbus. Ma nap’an e duw ni 607 B.C.E., ma aram min gothey fare mach nu Jerusalem mu kun fek girdien fa gal ganong rok Judah ni bay ko yimuch nga Babylon ni yad ba kalbus. Ma nap’an e duw ni 537 B.C.E., mfin aram e ngiyal’ ni mus nap’an e kalbus nra ted u Babylon ni bochan e aram e ngiyal’ ni sul e tin ni ke magey ko pi Jew nga Jerusalem ni ngar toyed bayay fare tempel mar sulweged e bin riyul’ e liyor nga rogon.

Ere, gubin e pi n’ey ni be tamilangnag nib n’uw nap’an ni immoy e girdi’ rok Got u tan gelngin fare Babylon nib Gilbuguwan, ma gathi kemus nu nap’an e duw ni 1918 nge mada’ ko 1919. Ma re ngiyal’ i n’em ni immoy e girdi’ rok Got u tan gelngin fare Babylon nib Gilbuguwan e bay rogon ko fa ngiyal’ i n’em ni yog Jesus ni yira pag fapi pan ni nge ilal u fithik’ fapi wheat ara piin ni “Got e be gagiyegnagrad.” (Matt. 13:36-43) Re ngiyal’ i n’em ni ilal fapi wheat nge pan u taabang e be yip’ fan e ngiyal’ ni maathuk’ e pi Kristiano ni googsur nga fithik’ e tin riyul’ e Kristiano. Ere, re ngiyal’ i n’em e bod ni ke par fare ulung ni Kristiano u tan gelngin fare Babylon nib Gilbuguwan. I tabab ni nge buch e re n’ey u ba ngiyal’ ko bin l’agruw e chibog C.E. me ulul nge yan i mada’ ko ngiyal’ nni beechnag fare tempel nib fanathin u nap’an e tin tomuren e rran.​—Acts 20:29, 30; 2 Thess. 2:3, 6; 1 John 2:18, 19.

Nap’an e pi duw nem ma pi tayugang’ ko teliw nib gel lungurad u lan e galesiya ngu puluwon e pi tayugang’ ko am e ur guyed rogon ni ngar n’igined e girdi’ ni ur moyed u tan pa’rad ndab ra nanged e n’en ni bay ko Thin rok Got. Immoy yu ngiyal’ nib togopuluw ko motochiyel ko nam ni nge beeg be’ e Bible u reb e thin nrayog ni nge nang fan. Bay boch e girdi’ ni un m’agrad nga yu ley i ren ngaun urfiyrad ngar m’ad ni bochan e ur guyed rogon ni ngar rin’ed e re n’ey. Faanra yog be’ ban’en nib togopuluw ko pi n’en ni i fil e pi tayugang’ ko teliw e ngiyal’ nem, ma yira gafgownag. Ere, rib mo’maw’ ko girdi’ ni ngar nanged e tin riyul’ ara ra weliyed e tin riyul’ ko girdi’.

 Ma uw rogon e ngiyal’ nni chuweg e girdi’ rok Got u fithik’ e liyor ni googsur? Wuin e buch e re n’ey, ma uw rogon ni buch? Re n’ey e buch ni buchuuw ma buchuuw. I yog Ezekiel ko fare yiiy rok ni som’on e rung’ag “lingan bogi ban’en ni be chachafin.” I tabab ni nge buch e re n’ey u lan boch e chibog u m’on ko ngiyal’ ni tabab e tin tomuren e rran. Yugu aram rogon ni ke garer e liyor ni googsur e ngiyal’ nem, machane immoy in e girdi’ ni yad ba yul’yul’ nra pared ni yad ba yul’yul’ ko bin riyul’ e liyor. Bay boch i yad nra guyed rogon ni ngar pilyeged e Bible nga boch e thin ni manang e girdi’ fan. Maku boch i yad e ra guyed rogon ni ngar weliyed ko girdi’ murung’agen e tin riyul’ ni kar filed ko Thin rok Got.

Sogonap’an bang ko duw ni 1870, ma rib gel e maruwel ni i tay Charles Taze Russell nge ku boch e girdi’ ni ngar sulweged e pi machib nriyul’ u Bible nga rogon. Re n’ey e rayog ni ngan taarebrogonnag ko ufin nge yalach ni keb i ing fapi yil. I ayuweg fare Zion’s Watch Tower nge yu ken e babyor e girdi’ ni ngar nanged e tin riyul’. Boch nga tomuren u nap’an e duw ni 1914, min fanay fare kachido ni ka nog e “Photo-Drama of Creation” ngay, ma nap’an e duw ni 1917 min fanay fare ke babyor ni kenggin e The Finished Mystery ni ngan gelnag e michan’ ko girdi’ rok Got. Ma nap’an e duw ni 1919, ma aram me sul e bin riyul’ e liyor ni i tay e girdi’ rok Got nga rogon. Re n’ey ni buch e gowa bod ni kar fosgad bayay, ma kan pi’ reb e nam nib beech ni ngar tafanayed. Ka aram nap’an i yib ni be un e piin ni yad be athapeg e par u fayleng ngak e piin ni kar mageygad ko piin ni kan dugliyrad yad be pigpig ngak Got u taabang, ma kar pared ni yad bod e “salthaw ni pire’ ni pire’.” ​—Ezek. 37:10; Zek. 8:20-23. *

Ere, gubin e pi n’ey ni kad weliyed e be tamilangnag ni tabab ni nge par e girdi’ rok Got nga tan gelngin fare Babylon nib Gilbuguwan u nap’an e bin l’agruw e chibog C.E., maku aram e ngiyal’ ni yoor e piin ni ur dake yad be liyor ngak Got. Aram e ngiyal’ ni tabab boch e girdi’ ni ngar uned i machibnag boch e machib nde riyul’ ma da kur uned ko tin riyul’. Rib mo’maw’ ni ngan pigpig ngak Jehovah e ngiyal’ nem ni bod rogon e n’en ni buch rok piyu Israel u nap’an ni ur moyed ni kalbus u Babylon. Machane, gad ba felfelan’ ni bochan e ngiyal’ ney e rayog ni ngan machibnag urngin e girdi’ ni bochan e gad bay ko ngiyal’ ni be ‘gal ramaen’ e “piin ni yad ba gonop ko thin rok Got,” maku boor e girdi’ ni kan ‘machalbognagrad ma yad be par ni kar yal’uwgad.’​—Dan. 12:3, 10.

Bin riyul’ riy e dabiyog ni ngar dogned ko rriyul’ ni immoy Jesus ko fare tempel fa kemus ni ban’en ni pig e changar rok nge guy. Bay yu ngiyal’ ni kan weliy murung’agen e gali n’ey u lan e pi babyor rodad.

Som’on e ngam lemnag e n’en ni be yog e Bible. Nni thagthagnag nga laniyan’ apostal Matthew ni nge yoloy nga lan e Gospel rok ni gaar: “Me fek fare moonyan’ Jesus nga lan fare binaw nib thothup, nge yan i tay nga daken e gin’en nth’abi tolang ko fare tempel.” (Matt. 4:5) Baaray e n’en ni yog Luke u murung’agen e re n’ey: “Me fek fare moonyan’ Jesus nga Jerusalem nge yan i tay ko gin nth’abi tolang u daken e tempel.”​—Luke 4:9.

Kafram e unog u lan boch e babyor rodad nrayog nde fek Satan Jesus nge yan i tay ko fare tempel u nap’an ni guy rogon ni nge waliy ni nge denen. Bod ni be yog e The Watchtower ko March 1, 1961 ni gaar: “De puluw ni nga nog nriyul’ ni fek Satan Jesus ko fa yungi n’en ni be yog e Bible ni i guy rogon ni nge waliy Jesus riy ni nge denen u nap’an ni immoy u daken e ted. Dariy reb e burey nrayog ni nge yan i sak’iy be’ nga daken me guy ‘urngin  e pi nam nu fayleng nge fel’ngin.’ Ere, ba puluw ni nga dogned ni gathi riyul’ ni fek Satan Jesus ‘nga lan fare binaw nib thothup’ nge yan i tay nga ‘daken e gin’en nth’abi tolang ko fare tempel.’ De t’uf ni nge rin’ e re n’ey u m’on ni nga fini guy rogon ni nge waliy Jesus ni nge denen.” Machane, bay yu ken e Wulyang ko Damit ni ka nog riy ni faan gomanga og Jesus u daken fare tempel nga but’ ma ra yim’.

Maku bay boch e girdi’ ni ka rogned ndabiyog ni nge yan i sak’iy Jesus ko gin th’abi tolang ko fare tempel ni bochan e gathi ir reb e Levite. Ere, yad ma yog ni fare thin ni be yog ni kan “fek” Jesus i yan ko fare tempel e bod ban’en nni pilyeg e changar rok Jesus nge guy. Re n’ey e bod rogon e n’en ni buch rok Ezekiel ni profet u lan boch e chibog u m’on riy.​—Ezek. 8:3, 7-10; 11:1, 24; 37:1, 2. 

Machane, faan gomanga kemus nni pilyeg e changar rok Jesus nge guy e re n’ey, ma rayog ni nge sum e pi deer ni baaray ni be gaar:

• Riyul’ ni guy Satan rogon ni nge waliy Jesus ni nge denen, fa kemus ni ban’en ni i lemnag Jesus?

• Fa yu ngiyal’ ni baaram ni ki yib Satan i guy rogon ni nge waliy Jesus ni nge denen ni aram e yog ngak ni nge pilyeg e malang nge ngal’ ni flowa miki yog ngak ni nge ragbug nga but’ nge liyor ngak e bogi ban’en nriyul’ ni buch. Ere, gathi ku rayog nriyul’ ni baadag Satan ni nge og Jesus ko fare tempel nga but’?

Maku reb e, faanra riyul’ ni yan i sak’iy Jesus nga daken e gin th’abi tolang ko fare tempel, ma rayog ni nge sum e pi deer ni baaray ni be gaar:

• Gur, ke th’ab Jesus e Motochiyel ni aram e ke yan i sak’iy ko gin th’abi tolang ko fare tempel?

• Uw rogon ni immoy Jesus u daken e ted me yan ni ka ngiyal’ nem nga Jerusalem?

Tomuren ni kan fal’eg i gay boch ban’en u murung’agen e re n’ey ma kan pirieg boch ban’en nrayog ni nge ayuwegdad ni ngad nanged e fulweg ko gal ni tomur e deer.

Som’on e, yoloy reb e Sensey u reb e skul nib tolang ni ka nog D. A. Carson ngak ni fare bugithin ni Greek ni hi·e·ron’ ni kan pilyeg ni “tempel” ko gal thin nu Bible ney e “rayog ni nge yip’ fan fare tempel ni ga’ngin, gathi kemus ni gin ni yigoo pi Levite e rayog ni nga ranod ngay.” Ere, de t’uf ni nge yan i sak’iy Jesus ko gin ndabiyog ni nge yan e yug girdi’ ngay. Bod ni, fa gin’en ko tempel nib sap ko yimuch ni ngek e ba pach daken e chig riy, ma aram e gin th’abi tolang ko re tempel nem. Ere, rayog ni aram e gin ni yan i sak’iy Jesus ngay. Re gin’em e sogonap’an 450 e feet (137 m) tolngin ko fare Loway nu Kidron. I yog be’ ni ma weliy chepin boch ban’en kakrom ni ka nog Josephus ngak ni faanra yan i sak’iy be’ ko re gin’em nge sap nga but’ ma “ra yib e balyang nga owchen” ni bochan e rib tolang nga lang. Yugu aram rogon ni Jesus e gathi ir reb e Levite, machane rayog ni nge yan i sak’iy e ngaram ma dariy be’ nra yog nib kireb e n’en ni ke rin’.

Machane, uw rogon ni immoy Jesus u daken e ted min fek ni ka ngiyal’ nem ko fare tempel? Dariy bagadad ni manang. Der yog e Bible pal’ofngin e gin ni immoy Jesus riy ara n’umngin nap’an ni guy Satan rogon ni nge waliy ni nge denen. Ere, rayog ni yan Jesus u but’ nge yan i mada’ nga Jerusalem ni yugu aram rogon nib n’uw nap’an mfini taw e ngaram. Der yog e Bible ni immoy Jesus u daken e ted u n’umngin nap’an ni waliy Satan ni nge denen. Ya kemus ni be yog ni kan fek nga Jerusalem.

Ere, uw rogon fa ngiyal’ nem ni guy Satan rogon ni nge denen Jesus ni aram e “dag urngin e nam nu fayleng” ngak? Dabisiy ni n’igin Satan ni nge pig e changar rok Jesus nge guy urngin e pi nam nem, ya ba mudugil ndariy reb e burey u roy u fayleng nrayog ni nge yan i sak’iy be’ nga daken me guy urngin e pi nam nu fayleng. Re n’ey e rayog ni ngan taarebrogonnag nga reb e kachido ni yibe pag yaan ni gad be guy yaan boch e binaw u fayleng riy. Yugu aram rogon ni ke pilyeg Satan e changar rok Jesus ke guy boch ban’en, machane fare n’em ni yog ngak Jesus ni aram e nge ‘ragbug nga but’ nge ta’ fan’ e ban’en nriyul’ ni yog ngak ni nge rin’, gathi kemus ni ban’en ni i lemnag Jesus. (Matt. 4:8, 9) Ere, nap’an ni fek Satan Jesus ko fare tempel, ma rayog nriyul’ ni baadag Satan ni nge tay Jesus e yafos rok nga thatharen e riya’ ni aram e nge guy rogon ni nge og u daken fare tempel nga but’. Machane, de fol Jesus rok. Rayog ni nge mo’maw’ ngak Jesus ni nge par nib yul’yul’ ko re n’ey ko bin ni kemus ni ngan waliy ni nge denen u daken boch ban’en ni kan pilyeg e changar rok ke guy.

Ere, rayog nriyul’ ni yan Jesus nga Jerusalem nge yan i sak’iy ko gin th’abi tolang ko fare tempel. Machane, kad weliyed faram u tabolngin e re article ney ndabiyog ni ngar da micheged nri aram rogon e n’en ni buch. Kemus ni n’en nrib mudugil u wan’dad e rriyul’ ni guy Satan rogon ni nge waliy Jesus ni nge denen ma gubin yay ni guy Satan rogon ni nge rin’ e re n’ey me siyeg Jesus e n’en ni ke yog Satan ngak.