Chiney E Ke Taw Nga Nap’an Ni Ngan Dugliy Lanin’uy

“Uw n’umngin nap’an ni ngam pired mfin gimed dugliy lanin’med?”​—1 KINGS 18:21.

1. Mang e ke rin’ ma kari thil e tayim rodad e chiney ko kakrom?

 GUR, BA mich u wan’um ni Jehovah e kari mus ni bin riyul’ e Got? Maku ba mich u wan’um ni pi yiiy u Bible e be micheg ni re tayim rodad ney e aram e “tin tomren e rran” ko m’ag rok Satan nib kireb? (2 Timothy 3:1) Faanra aram rogon, ma ra mich u wan’um ni rib t’uf ni ngan dugliy lanin’uy e chiney. Dawori buch ba ngiyal’ u chepin e girdi’ ni aray feni yoor e yafas ni ke par nga thatharen e riya’.

2. Mang e ke buch rok fa ragag nem e ganong nu Israel u nap’an e gagiyeg rok Ahab ni Pilung?

² U nap’an e bin ragag e chibog ko B.C.E., ma nam nu Israel e ba t’uf ni ngar dugliyed ban’en ni rib ga’ fan. Mini’ e ngar pigpiggad ngak? Ahab ni Pilung, e ke gelnag e liyor ku Baal ko fa ragag nem e ganong nu Israel ni Jezebel ni ppin rok e gagiyegnag laniyan’ nge rin’. Baal e ir ba got ko yong’ol ma susun ni ir e nga i pi’ e n’uw nge wom’engin e woldug ni boor. Boor e tapigpig rok Baal e kar pininged e magar mar siro’gad ngak fare liyos ni got rorad. Rogon ni yad ma k’aring Baal ni nge taw’athnag e woldug rorad nge gamanman rorad, e piin ni ma pigpig ngak e yad ma ngongliy e ngongol ko darngal nib pagrogon ni yad e piin ni ppin u tempel ni yad ma pirad ni chuway’. Maku yad ma th’eth’ab dowrad ni ngeb e racha’ riy.​—1 Kings 18:28.

3. Mang e ke rin’ e liyor ku Baal ngak e girdi’ rok Got?

³ Tin ni ka ba’ ni sogonap’an 7,000 e girdi’ nu Israel e dar uned ko re liyor ney, ni ngongol ni darngal, mab maangach e yima rin’ riy. (1 Kings 19:18) Kar pared nib yul’yul’ ko tha’ u thilrad Jehovah Got, ma bochan e re n’ey me yib e togopuluw ngorad. Reb riy, e Jezebel ni faen leengin e Pilung e boor e profet rok Jehovah ni thang owcherad. (1 Kings 18:4, 13) Bochan e pi skeng ney nrib mo’maw’, me yoor piyu Israel ni ra uned ko liyor nib maathuk, ni yad be guy rogon ni ngar felfelan’naged Jehovah nge Baal.  Machane be’ nu Israel ni nge pi’ keru’ ngak Jehovah nge pigpig ko got ni googsur e ke digey e tin riyul’. I micheg Jehovah ngak piyu Israel ni ra taw’athnagrad ni faan yad ra t’ufeg mar folgad ko pi motochiyel rok. Machane, i ginangrad ni faanra ‘gathi yi goo ir’ e ngar pigpiggad ngak ma yira thang owcherad.​—Deuteronomy 5:6-10; 28:15, 63.

4. Mang e ke yiiynag Jesus nge pi apostal rok ni ra buch rok e Kristiano, ma uw rogon ni ke lebug?

⁴ Maku aram rogon e pi Kristiano nde riyul’ e chiney. Girdien e galesiya rorad e yad ma yog ni yad e Kristiano machane madenom rorad, nge ngongol rorad, nge machib rorad e ba togopuluw ko thin nu Bible. Pi tayugang’ ko Kristiano ni de riyul’ e ma pow’iy e girdi’ ni ngar gafgownaged e Pi Mich Rok Jehovah ni bod ni i rin’ Jezebel. Kristiano ni googsur e ku ke n’uw nap’an ni yad ma un ko mahl ni aram e kar pied e ayuw ko yam’ ni tay bokum million i girdien e galesiya. Ayuw ni ma pi’ e teliw ngak e am nu fayleng ni aram rogon e bod ni kar uned ko ngongol ni darngal rogon ni yog e Bible. (Revelation 18:2, 3) Maku, Kristiano nde riyul’ e ri yad ma pag nge buch e ngongol ni darngal ni ki mada’ ngak e pi tayugang’ rorad. Jesus Kristus nge pi apostal rok e kar yiiynaged e re n’en ney nrib kireb. (Matthew 13:36-43; Acts 20:29, 30; 2 Peter 2:1, 2) Mang e ri ra buch rok e pi Kristiano nde riyul’ ko tomur ni yad ba pag reb e billion? Ma mang e kan ta’ nib t’uf ni nge rin’ e tin riyul’ e tapigpig rok Jehovah ngak e pi cha’ ney nge ngak urngin e girdi’ ni ke bannagrad e teliw ni googsur? Gad ra yaliy e n’en ni buch ni ir e ke k’aring ni ngan ‘thang Baal u Israel’ ma gad ra nang e fulweg riy nib tamilang.​—2 Kings 10:28.

T’ufeg Rok Got Ngak e Girdi’ Rok ni Yad Ba Gelan’

5. Uw rogon ni dag Jehovah e runguy ngak e girdi’ rok ni yad ba gelan’?

⁵ Der ma felfelan’ Jehovah Got ni nge gechignag e piin ni darur yul’yul’gad ngak. Bochan ni ir be’ ni Chitamangiy ni ma t’ufegey, ma baadag ni nge kalngan’ e piin nib kireb  ngar sulod ngak. (Ezekiel 18:32; 2 Peter 3:9) Reb e mich riy, e fanay Jehovah boor e profet u nap’an Baal nge Jezebel ni ngar ginanged e girdi’ Rok ko n’en ni ra buch ko girdi’ ni ma liyor ngak Baal. Bagayad e pi profet nem e Elijah. Tomren e tayim nde aw e n’uw, ni ban’en ni ka nog ngak e girdi’ u m’on ni buch, me yog Elijah ngak Ahab ni Pilung ni nge ulunguy piyu Israel nge pi profet rok Baal nga daken fare Burey ni Carmel.​—1 Kings 18:1, 19.

6, 7. (a) Uw rogon ni dag Elijah ngan nang likngin e magawon rok yu Israel ni kar paged e tin riyul’? (b) Mang e ke rin’ e pi profet rok Baal? (c) Mang e ke rin’ Elijah?

⁶ Kan ta’ e muulung ko gin ni bay fare altar rok Jehovah riy “nni buthug,” ni sana fan e ngan felfelan’nag Jezebel. (1 Kings 18:30) Bay e kireban’ riy, ya piyu Israel ni ur moyed u rom e dawori mudugil lanin’rad ko​—Jehovah fa Baal—​e ri bay rogon ni nge yibnag e n’uw nib t’uf rorad. Immoy 450 e profet ni owchen Baal, ma Elijah e goo ir e profet ni owchen Jehovah. Rogon ni ngan nang likngin e magawon, e fith Elijah ngak e girdi’ ni gaar: “Uw n’umngin nap’an ni ngam pired mfin gimed dugliy lanin’med?” Ngemu’, i fanay Elijah e thin nib mom me yog fare magawon ngorad ni gaar: “Faanra Somol e ir Got, mi gimed fol rok; ma faanra Baal e ir e Got, mi gimed fol rok!” Rogon ni nge k’aring Elijah piyu Israel ni ke maruwaran’rad ni ngar pigpiggad ku Jehovah ni goo ir, e yog ni ngan rin’ ban’en ni ngan dag ko mini’ e bin riyul’ e Got. L’agruw e garbaw ni ngan li’ ngan pi’ ni maligach, ni reb riy e fan ku Jehovah ma reb e fan ku Baal. Fa bin riyul’ e Got e ra urfiy e maligach rok. Fapi profet rok Baal e kar fal’eged rogon e maligach rorad, ma kar pininged Baal u lan aningeg e awa ni lungurad: “Baal, mu fulweg taban e meybil romad!” U nap’an ni tabab Elijah ni nge moningnagrad, mi yad th’eth’ab dowrad nge yib e racha’ riy, ma kar tolulgad nrib ga’ lamrad. Machane dariy be’ ni fulweg lungurad.​—1 Kings 18:21, 26-29.

⁷ Chiney e ke taw nga nap’an ni Elijah e nge meybil. Som’on, me fal’eg biyay rogon fare altar rok Jehovah me tay bang ko fare garbaw nga daken. Ngemu’ me tay chilen ni ngan fek aningeg e rume’ nib sug ko ran ngan puog nga daken fare maligach. Min rin’ ni aram rogon ni dalip yay me sug e lra’ u tooben fare altar ko ran. Ngemu’ me meybil Elijah ni gaar: “Somol ni gur fare Got rok Abraham nge Isak nge Jakob, mmicheg e chiney ni gur fare Got rok yu Israel, me gag e tapigpig rom ma urngin e pi’ n’ey e kug ngongliy ni bod ni ka mog ngog. Somol, mfulweg taban e meybil rog, wenig ngom, mfulweg, ya nge nang e pi girdi’ ney ni gur Somol e gur e Got, ni ngam fulwegrad ngom.”​—1 Kings 18:30-37.

8. Uw rogon ni fulweg Got taban e meybil rok Elijah, ma mang e ke rin’ fare profet?

 ⁸ Me fulweg Got taban e meybil rok Elijah me urfiy fare altar nge fare maligach ko nifiy ni yib u tharmiy. Re nifiy nem e urfiy urngin ban’en nib muun ngay e ran ko lra’ ni bay u tooben fare altar! Mu susunnag ko mang e ke rin’ e re n’em ngak yu Israel. “Faani guy e girdi’ e re n’em mi yad paraw nga but’ ma yad be non ni ba ga’ lamrad ni be lungurad, ‘I Somol e ir e Got; ke mus ni Somol e ir e Got!’” Chiney miki dugliy Elijah laniyan’, me yog ngak yu Israel ni gaar: “Mu koled fapi profet rok Baal nge dabi mil taa bagayad!” Ere fapi profet rok Baal ni 450 urngirad e kan li’rad kar m’ad u enggin fare Burey ni Carmel.​—1 Kings 18:38-40.

9. Uw rogon ma pi tapigpig nib riyul’ e ku kan skengnagrad?

⁹ U nap’an e re rran nem ni mo’maw’ ni ngan pagtalin, me gagiyegnag Jehovah ni nge aw e n’uw nga daken fare binaw ko yay ni som’on u tomren dalip nge baley e duw! (James 5:17, 18) Rayog ni ngam susunnag e thin ni ke yog yu Israel u nap’an ni kar sulod nga tabinaw rorad; i tamilangnag Jehovah ni ir e bin riyul’ e Got. Machane, girdi’ ni yad be pigpig ku Baal e dar talgad. Me ul’ul Jezebel i rin’ e n’en ni ke m’ay i lemnag ni nge gafgownag e pi tapigpig rok Jehovah. (1 Kings 19:1, 2; 21:11-16) Ere kan skengnag biyay e yul’yul’ rok e girdi’ rok Got. Gur, yad ra pigpig ngak Jehovah ni goo ir u nap’an ni ra yib fare rran ni ngan pufthinnag e piin ni ma liyor ku Baal?

Nga Rim Dugliy Lanin’um e Chiney

10. (a) Ngiyal’ n’ey, ma mang e be rin’ e pi Kristiano ni kan dugliyrad? (b) Mang fan ni ngan fol ko fare motochiyel ni bay ko Revelation 18:4?

¹⁰ Ngiyal’ ney, ma pi Kristiano ni kan dugliyrad e kar rin’ed reb e maruwel ni taareb rogon ko n’en ni rin’ Elijah. U l’ugunrad ngu daken e babyor, e kar ginanged urngin e girdi’ ko pi nam ni Kristiano nde riyul’ nge piin gathi Kristiano ko riya’ ni bay ko teliw ni googsur. Bochan e re n’ey, ma bokum million e girdi’ e kar dugliyed ni ngar chuwgad ko teliw ni googsur. Kar ognaged e yafas rorad ngak Jehovah mi yad mang pi gachalpen Jesus Kristus. Arrogon, kar folgad ko thin ni yog Got ni bay rogon ko teliw ni googsur ni gaar: “Mired pi girdieg ngam chuwgad rok! Mired ngam chuwgad rok! Ya thingar dab mu uned ko denen ni be ngongliy, ya thingar dab mu uned ko gechig ni bay nta’ ngak!”​—Revelation 18:4.

11. Mang e ba t’uf me yog ni nge fel’ be’ u wan’ Jehovah?

¹¹ Ka bay bokum million e girdi’, ni yugu aram rogon ni kar adaged e thin nu Bible ni ke wereg e Pi Mich Rok Jehovah, e ka be maruwaran’rad  ko mang e n’en ni thingara rin’ed. Boch i yad e yad ma un ko muulung ko Kristiano yu ngiyal’, ni bod fare madenom ni Abich ni Balayal rok Somol ara boch e welthin u reb e district convention ara muulung nib ga’. Gamad be pi’ e athamgil nga laniyan’ e pi cha’ nem ni ngar fal’eged i lemnag e thin rok Elijah ni gaar: “Uw n’umngin nap’an ni ngam pared u daken e yoror?” (1 Kings 18:21, NE) Dabi sowath, ya ba t’uf ni nge mudugil lanin’rad e chiney mar maruweliyed u fithik’ e pasig ma rayog ni ngar ognaged e yafas rorad ngak Got, mar manged tapigpig rok Jehovah ni kan taufenagrad. Ya rayog ni nge mul u pa’rad e athap rorad ko yafas ni manemus!​—2 Thessalonika 1:6-9.

12. Boch e Kristiano ni kan taufenagrad e kar awgad ko mang riya’ ara magawon, ma mang e thingara rin’ed?

¹² Bay e kireban’ riy, ya boch e Kristiano ni kan taufenagrad e kar wargad ara kar talgad ko pigpig ku Got. (Hebrews 10:23-25; 13:15, 16) Boch i yad e ke war e michan’ rorad ya bochan ni kar rusgad ko togopuluw, ma kari magafan’rad ko salpiy, ma yad be athamgil ni nge yoor e chugum rorad, ara yad be nameg ni ngar uned ko felfelan’ ni fel’ ngak. I ginangey Jesus ni pi n’en ney e ra warnag e michan’ rok boch pi gachalpen me mang wup ngorad. (Matthew 10:28-33; 13:20-22; Luke 12:22-31; 21:34-36) Susun dabi ‘maruwaran’rad’, ya thingara ‘tiyan’rad mar kalgadngan’rad’ ma ngar dugliyed lanin’rad ni ngar lebuguyed rogon ni ka ra ognaged yad ku Got.​—Revelation 3:15-19.

Teliw ni Googsur e Ra M’ay nib Tomgin

13. Mu weliy rarogon yu Israel u nap’an ni kan dugliy Jehu ni nge mang pilung.

¹³ Fan ni girdi’ e ba t’uf ni ngar gurgad i dugliy lanin’rad e chiney e kan guy ko n’en ni buch rok yu Israel ni sogonap’an 18 e duw u tomren ni fare magawon ara deer ko mini’ e Got nib riyul’ e mudugil u daken fare Burey ni Carmel. Rran ko pufthin rok Jehovah ni fan ko liyor ku Baal e keb nib tomgin u nap’an e machib ni tay Elisha, ni ir e ke yan nga lon Elijah. Fak Ahab ni pumoon i Jehoram, e i gagiyegnag yu Israel, ni kab fas Jezebel ni leengin fare Pilung. Me l’og Elisha e tapigpig rok nib mith ni nge dugliy Jehu ni ga’ rok e pi salthaw nge mang pilung nib biech. Ngiyal’ nem, ma immoy Jehu u Ramoth-gilead ko ngek u Jordan, ni be pow’iy rogon e mahl ngak e pi toogur rok yu Israel. Jehoram ni Pilung e immoy u Jezreel u loway nib chuchugur ko Megido, ni be gol i yan ko maadad ni ke ta’ ko mahl.​—2 Kings 8:29–9:4.

14, 15. Mang maruwel e kan pi’ ngak Jehu, ma mang e ke rin’?

¹⁴ Ireray e n’en ni ke yog Jehovah ngak Jehu ni nge rin’: “Tabinaw rok Ahab ni masta rom e ngam thang, ma thingar gu fulweg taban rachaen e pi tapigpig rok ni profet nge rachaen e pi tapipig rok Jehovah u pa’ Jezebel. Ma thingari m’ay e tabinaw rok Ahab ni polo’, ma fapi pilis e yad ra longuy Jezebel ko binaw nu Jezreel, ma dariy be’ ni nge k’eyag.”—2 Kings 9:7-10, NW.

¹⁵ Jehu e ir e pumoon nib mudugil laniyan’. Ke yan nib gur nge af nga karrow rok me yan nga Jezreel nib pey. Faen matanag u Jezreel e ke poy Jehu u rogon ni ma yan u karrow ni ma giringiy e os me yog ngak Jehoram ni Pilung, me af  Jehoram nga karrow rok ni ma giringiy e os me yan nge mada’nag e ga’ ko pi salthaw rok ni Jehu. U nap’an ni kar mada’gow, me fith Jehoram ngak ni gaar: “Jehu, bay e gapas?” Me fulweg Jehu ni gaar: “Uw rogon ni nge aw e gapas nfaara ka be un Jezebel ni nina rom ko ngongol ni darngal ma ka bay e girdi’ rok ni ta pig?” Ma u m’on ni nge mil Jehoram, me fek Jehu e gat’ing rok nge li’ Jehoram nga reb e ggan e gat’ing ni kuruf gum’irchaen.​—2 Kings 9:20-24, NW.

16. (a) Mang magawon e ke mada’nag girdien e tapuf oloboch rok Jezebel nib tomgin? (b) Uw rogon ni ke lebug e thin rok Jehovah u murung’agen Jezebel?

¹⁶ De adbey e tayim, me yan u karrow rok nib gur ko fare mach. Me sap Jezebel u winda nga but’ ni kari fal’eg yaan, me yog e thin ngak Jehu ni be k’aring. Me dariyfannag Jehu e thin ni ke yog, me fith ko mini’ e ra par u ba’ rok ni gaar: “Mini’ e ra un ngog? Mini’?” Piin tapigpig rok Jezebel e susun ni ngar rin’ed ban’en ni kari mudugil lanin’rad. L’agruw ara dalip ko girdien e tafen e puf oloboch rok e ur moyed u winda ni yad be sap nga but’. Min skengnag e yul’yul’ rorad e chi ngiyal’ nem. Me yog Jehu ngorad ni gaar, “Mun’ed nga but’!” Pi cha’ nem nib tolang e liw rorad e ron’ed Jezebel nga but’ nge mul nga kanawo’, ma pi os rok Jehu e ra rot’ed daken. Ere faen ni ri ma k’aring e liyor ku Baal u Israel e ke yim’. U m’on ni ngan k’eyag, me longuy e pi pilis ufin, nrogon ni kan yiiynag.​—2 Kings 9:30-37, NW.

17. Pufthin rok Got ni fan ku Jezebel e susun e nge gelnag e michan’ rodad ko mang boch nga ram?

¹⁷ Maku ra buch ban’en ni yira gin ngay ni aram rogon ko fare pin ni ma chuway’ ngak nib fanathin ni fithingan e “Babylon nib Gilbuguwan.” Fare pin ni ma chuway’ ngak e be yip’ fan e pi yurba’ i teliw ni googsur u fayleng rok Satan, ni tabab ko fare mach kakrom nu Babylon. Tomren ni ke m’ay e pi yuraba’ i teliw ni googsur, ma ra chel Jehovah ngak urngin e girdi’ ni yad bang ko fayleng rok Satan. Maku yira thang owcherad, min fal’eg e kanawo’ ni fan ko fa bin nib biech e fayleng nib mat’aw.​—Revelation 17:3-6; 19:19-21; 21:1-4.

18. Tomren ni ke yim’ Jezebel, mang e ke buch rok e girdi’ nu Israel ni ma meybil ku Baal?

¹⁸ Tomren ni ke yim’ Jezebel, me li’ Jehu ni Pilung nib pey urngin girdien e tabinaw rok Ahab nge girdi’ ni ri yad ma ayuweg. (2 Kings 10:11) Machane boor e girdi’ ni ma liyor ku Baal e ka yad bay u lan fare binaw. Bochan e pi n’ey, me dugliy Jehu u wan’ ni nge micheg ni “dabi pag be’ ni nge tagenging ngak Jehovah.” (2 Kings 10:16, NW) Jehu ni be dake ma liyor ku Baal, e fal’eg reb e madenom nib ga’ u tempel rok Baal ni Ahab e toy u Samaria. Ma urngin e girdi’ nu Israel ni ma liyor ku Baal e ra bad ni ngar uned ko fare madenom. Me li’rad Jehu ni yad urngin ni ur moyed u lan fare tempel. Fare Bible e ke museg fare chep ko thin ni gaar: “Me thang Jehu Baal u Israel.”​—2 Kings 10:18-28, NW.

19. Mang athap nrib fel’ ni fan ko “ulung ni baga’” ko pi tapigpig rok Jehovah nib yul’yul’?

¹⁹ Liyor ku Baal e kan thang u Israel. Maku ba mudugil, ni pi yurba’ i teliw ni googsur ko re fayleng ney e yira thangrad nib tomgin, ma yira gin ngay. Ga ra yan nga ba’ rok mini’ u nap’an e re rran ko pufthin nem? Ngarim dugliy ban’en e chiney, ma rayog ni ngam taw’ath ngam un ko fare “ulung nib ga’” ni kar mageygad nib fas ko “fare gafgow ni baga’.” Ngemu’ ma rayog ni ngam sap nga tomur ni gab felfelan’ ma ga be pining e sorok ngak Got ya ke pufthinnag fare “pin nib gilbuguwan ni ma pi’ ir ni chuway’ ni i kirebnag e fayleng nga ngongolen e darngal ni i rin’.” Gur nge yugu boch e tapigpig rok Got nib riyul’, e ra fel’ u wan’med e pi thin ni laman e tang u tharmiy ni yibe tang ni gaar: “Ngan pining e sorok ngak Got! Yi Somol, ni ir e Got rodad ni Gubin ma Rayog Rok e ir e Pilung!”​—Revelation 7:9, 10, 14; 19:1, 2, 6.

Boch e Deer ni Ngan Fal’eg i Lemnag

• Miti mang liyor ku Baal e ke un yu Israel ngay kakrom?

• Mang e ke yog fare Bible u murung’agen e girdi’ ni kar paged e tin riyul’, ma uw rogon ni ke lebug e re yiiy nem?

• Mang e ke chuchugur ni nge buch rok e teliw ni googsur?

• Mang e thingarda rin’ed ma gad ra fos ko rran ko pufthin rok Got?

[Study Questions]

[Map on page 24]

(For fully formatted text, see publication)

Socoh

Aphek

Helkath

Jokneam

Megiddo

Taanach

Dothan

SAMARIA

En-dor

Shunem

Ophrah

Jezreel

Ibleam (Gath-rimmon)

Tirzah

Beth-shemesh

Beth-shean (Beth-shan)

Jabesh-gilead?

Abel-meholah

House of Arbel

Ramoth-gilead

Mountain Peaks

Mt. Carmel

Mt. Tabor

Moreh

Mt. Gilboa

[Bodies of water]

Mediterranean Sea

Sea of Galilee

[River]

Jordan River

[Spring and well]

Well of Harod

[Pictures on page 25]

Ngan un ko machib ni thin ko Gil’ilungun u gubin ngiyal’ min un ko muulung ko Kristiano e bang ko liyor rodad nib ga’ fan

[Picture on page 26, 27]

Urngin e girdi’ ni yad baadag ni ngar mageygad nib fas ko fare rran rok Jehovah e thingari mudugil lanin’rad ni bod Jehu