Machib nib Riyul’ ni Ma Felan’nag Got

PIIN ni yad ma par u fayleng ni ngar nanged ko mang e yima fil nib riyul’ ma ma felan’nag Got, e thingari dag Got e pi n’en ma lemnag ko girdi’. Maku thingari dag e re n’em nge nang urngin e girdi’. Fa ra uw rogon me nang e girdi’ ko mang e bfel’ u wan’ Got, u rogon e machib, liyor, nge rogon pangiy? Ere ke garareg Got e pi thin nem fa? Faanra ke rin’, ma uw rogon?

Rayog ko girdi’ ni n’umngin nap’an e yafas rok e ri in e duw ni ir rok e nge yan nge taw ngak urngin e girdi’ nge mang ir e kanawo’ ni ma non Got riy? Danga’. Machane, n’en ni kan yoloy e ra par dariy n’umngin nap’an. Ere gathi ba puluw ni n’en ni ke dag Got e ngan ngongliy nge yog ni ba ke babyor? Ba ken e babyor u fithik’ e pi babyor ni kakrom ni ma yog e thin ni thagthagnag Got e fare Bible. Bagayad e piin ni un i yoloy e gaar, “Ya urngin e thin ni bay u lan e babyor nib thothup e Got e yib e pi’ nga laniyan’ e girdi’ ngar yoliyed nga babyor, me ir e ba ga’ fan ya ma fil e tin nib riyul’ e thin ngodad, ma be yal’uweg e tin ni be oloboch e girdi’ riy, ma be fulweg e girdi’ ko ngongol nib fel’, ma be fonownag e girdi’ u rogon e ngongol ni ngar pired riy ni ir e mmat’aw u mit Got.” (2 Timothy 3:16) Ngad fal’eged i guy e Bible ngarda guyed ko ir e yib e tin ni yima fil nib riyul’ riy, fa.

Uw Feni Kakrom?

U fithik’ e tin ni gang’ ken e babyor ko teliw, ma Bible ba ken e tin th’abi kakrom. Yungin som’on riy e ni yoloy ni gonapan 3,500 e duw ni ke yan. Re ke babyor ney e ni mu’nag u lan e duw ni 98 C.E. a Yugu aram rogon ni 40 e girdi’ nra yoloyed u lan boor ko 1,600 e duw, ma fare Bible, e bogi n’en ni kan yoloy nib taareban’. Aram rogon ya an riyul’ ni Yib Rok e Got.

Fare Bible e ir e th’abi yoor ni kan wereg nga ga’ngin yang ma kan piliyeg ko thin ni boor u lan ga’ngin e chep. Ra reb e duw, ma gonapan 60 milyon ken e Bible ni polo’ ara bang riy ni kan wereg. Fare Bible ni polo’ ara bang riy e kan piliyeg nga boch e thin ni boor ko 2,300 mit e thin. Ke pag e 90 e pasent ko tabinaw ko girdi’ ni bay e Bible rorad, ara bang riy, ni kan piliyeg ko thin ko nam rorad. Re ke babyor ney e ke wer ngak e girdi’ nib  thilthil raerad ko urngin e nam, nge yu ulung i girdi’ ni yad ba tathil.

Uw Rogon ni kan Yarmiy?

Faanra bay e Bible rom, ma mang fan ni dab mu pithig ngam guy rogon ni kan yarmiy? b Som’on, ma ga pithig ko gin ni kan yoloy ngay e pi n’en ni bay riy ni bin m’on nge bin migid. Oren e Bible e bay ko som’on riy, ni kan yoloy fithingan baken nge baken fapi babyor nge gin ni ga ra pirieg riy. Ga ra guy ni fare Bible e ri yu ke babyor ni baken nge baken ni kan kunuy nga taabang ni ra baken ma bay fithingan ni ba thil. Ken th’abi som’on e babyor e Genesis, ma ken tomur e Revelation, ara Apocalypse. Pi babyor ney e kan keeg ni l’agruw ulung. Yu ken nsom’on ni 39 ken e yima yog ni Hebrew Scriptures, ni bochan e ni yoloy ni baga’ ni thin ni Hebrew. Ma yu ken ni tomur ni 27 ken e ni yoloy ni thin nu Greek ni aram e Greek Scriptures. Boch e girdi’ e ma yog e gal ulung i babyor nem ni Bin kakrom e M’ag Rok Got nge Bin Beech e M’ag Rok Got.

Fa yu ke babyor ko Bible e ba’ ni yu guruy nge verse ara yu yang ko guruy ni nge mom ni ngan pirieg ban’en riy. Nap’an ni ra yog reb e thin nu Bible ko re babyor ney, u tomuren fithingan fare ke babyor nu Bible, ma bin som’on e namba e be dag e guruy ko fare babyor ma bin migid e namba e aram e be yog reb e verse ara bayang ko fare guruy. Ni bod rogon, ni susun ni ka nog e “2 Timothy 3:16” ma aram be yip’ fan ni Bin l’agruw e Timothy, ko guruy ni 3, ko verse 16. Mu gu’ ko rayog nim pirieg re thin nem ko Bible fa.

Gathi ra taareb ban’um ngay ni bin th’abi fel’ e kanawo’ ni ngan nang rogon e Bible e nguun beeg ni gubin e rran? Boch e girdi’ e ke pirieg ni ra ayuweg ni nge beeg e Bin Beech e M’ag Rok Got ko som’on, ni nge tabab ko babyor ni Matthew. Yira beeg dalip nge mada’ ko lal e guruy u reb e rran, ma rayog ni ngan beeg fare ke Bible ni ga’ngin u reb e duw. Machane uw rogon ni nge mich u wan’um e n’en ni ga be beeg u lan e Bible e riyul’ ni Got e thagthagnag?

Rayog ni nge Pagan’um ko Bible Fa?

Gathi ba ke babyor ni thagthagnag Got ni fan ngak urngin e girdi’ ni bay e fonow riy e ra par ndabi thil? Fare Bible e be dag e tamilangan’ u rarogon e girdi’ ni urngin e mfen ko girdi’, nge pi kenggin e motochiyel riy e ri kab puluw e chiney ni ku bod rogon ko som’on ni weliy. Rib mom ni yira guy e re n’ey u ba machib nib gilbuguwan ni tay Jesus Kristus, ni ir e Tababnag e Kristiano. Kan yoloy ko Matthew guruy ni 5 nge mada’ ko 7. Re machib ney, e yimanang ni fare Machib u Daken e Burey, ni be dag ngodad ni gathi ke mus ni ngan pirieg e bin riyul’ e felfelan’ ya ku arrogon ni nge taareban’uy, nge rogon ni ngan meybil, nge rogon ni nguun lemnag e chugum, nge ku boch ban’en ni boor. Re machib ney, nge urngin e thin ni bay u lan e Bible, e ba tamilang rogon ni ma yog ngodad e n’en ni ngad pilo’gad riy ni bochan ni ngan felfelan’nag Got nge rogon ni nge fel’ e yafas rodad.

Ku reb i fan nrayog ni nge pagan’um ko Bible e bochan e pi n’en ni bay rogon ko science, e n’en ni be yog e re ke babyor ney ni ke kakrom e kab puluw ngay. Ni bod rogon, ni ba ngiyal’ e boor e girdi’ ni mich u wan’rad ni fayleng e ba pach, ma fare Bible e ke yog ni “ba tolulbuy e fayleng [ara, ba longob].” c (Isaiah 40:22, New World Translation) Ma ke pag 3,000 e duw ni ke yan u m’on ni yog fare Scienctist nib gilbuguwan ni Sir Isaac Newton ni fapi planet ni bay u lan e lang nib muun e fayleng ngay e kan ta’rad u lan e lang ni be kol e gamig ara gravity, fare Bible e yog ni ‘dariy ban’en ni kan tining e fayleng ngay.’ (Job 26:7, NW) Kum lemnag rarogon e ran ko fayleng ni ma chel, ni yoloy ni sogonapan 3,000 e duw ni ke yan ni gaar: “Urngin e lul’ ma ma yan nga maday, machane der sug e day. Gin ni ma yib e lul’ riy, e ku aram e gin yad ma sul ngay biyay.” (Eklesiastes 1:7, New International Version) Arrogon, fa Ani Sunmiy e palpalthib e ku ir e Yib e Bible Rok.

 Feni riyul’ e chep nu Bible e ke puluw ni riyul’ ni thagthagnag Got. Pi n’en ni bay u lan e Bible e gathi yat. Ba puluw nga ngal’an nga boch ban’en, nge girdi’, nge yungi ban’en. Ni bod rogon, ko Luke 3:1 ni be weliy ni “re ngiyal’ i n’em e ke yan i gaman ragag nge lal e duw ni par Tiberius ni ir e pilung ni ga’, ma Pontius Pilate e am u Judea, mi Herod e pilung nu Galile.”

Yugu aram rogon ni pi chep ni kakrom e baga’ ni kemus ni ma weliy murung’agen e tin nib fel’ nge ngongol nib fel’ ko pi tayugang’, ma piin ni ra yoloyed e Bible e ba yul’yul’, yad ma yog ngan nang e pi oloboch rorad. Ni bod rogon, David ni Pilung nu Israel ni yog ni gaar: “Kug denen ko n’en ku gu rin’. . . . Kug rin’ e ngongol ko balyang.” Re thin nem e kan yul’yul’ kan yoloy nga lan e Bible. (2 Samuel 24:10, NW) Faan tayoloy e Bible ni Moses e ir rok e yoloy fare n’en ni buch rok ni de dag ni be tor nga daken e bin riyul’ e Got.​—Numbers 20:12.

Fare Bible e bay reb e mich riy ko n’en ni thagthagnag Got. Re mich nem e aram e n’en ke lebug ko pi yiiy—ko chep ni kan yoloy u m’on. Boch ko pi n’en ney e fapi yiiy ni murung’agen Jesus Kristus. Ni bod rogon, ni ke pag 700 e duw nga m’on ni gargeleg Jesus, ma fa gin n’em ko Bible ni ka nog e Hebrew Scripture ngay e weliy nib puluw murung’agen e Cha’ ney ni kan Micheg ni yira gargeleg u lan e “binaw nu Bethlehem, ni bay u Judea.”​—Matthew 2:1-6; Mikah 5:2.

Mu lemnag reb e ban’en ni ki buch. Bin 2 Timothy 3:1-5, e be yog e Bible riy ni gaar: “Tin tomren e rran e ri bay mo’maw’ ni ngan par nrogon e tin riyul’ ni girdien Kristus. Ya bayi par e girdi’ ni ke mus ni yad e yad be lemnagrad, ma kari gel e chogow rorad, ma kar ufanthingad, ma ke tolangan’rad ni yad be lemnag nri ba ga’ farad; ma bay u rogned e thin nib kireb ngak e girdi’, ma bay dab kur folgad rok e gallabthir rorad, ma bay dab kur pininged e magar ngak be’ u lanin’rad, ma bay dab kur liyorgad ngak Got; ma bay dab kur golgad, ma bay dab kur runguyed e girdi’, ma bay ur t’ared e thin nga daken e girdi’, ma dariy fan ban’en u wan’rad, ma yad ba damumuw; ma bay ra dabuyed e tin nib fel’; ma dabiyog ni nge pagan’uy ngorad, ma dariy fan e girdi’ u wan’rad, ma yad ba uf; ma bayi t’uf e fafel rorad me tomur Got u wan’rad; ma bay ur dake yad be liyor ngak Got, machane bay ra pied keru’rad nga gelngin.” Gathi aray e n’en ni be weliy murung’agen e ngongol ni baga’ ni be rin’ girdi’ e ngiyal’ n’ey? Pi thin ney e ni yoloy ko duw ni 65 C.E., ni ke pag e 1,900 e duw ni ke yan!

Mang e N’en ni Be Fil e Bible Ngodad?

Nap’an ni thin riy e ke m’ug nga p’eowchem, ma rayog ni ngam guy ni fare Bible e aram e gin ma yib e gonop ni baga’ riy. Be pi’ e fulweg nib puluw ko pi deer ni bod rogon ni gaar: Mini’ Got? Riyul’ fare Moonyan’ fa? Mini’ Jesus Kristus? Mang fan ni bay e gafgow? Mang e ra buch rodad ni gad ra yim’? Pi fulweg ni ga ra rung’ag rok yugu boch e girdi’ e ba thilthil ni bod e michan’ nge yalen ko piin ni yad be pi’ e fulweg. Machane fare Bible e be dag e tin riyul’ u murung’agen e pi n’ey nge ku boch ban’en. Maku reb, ni bod rogon e ngongol nge pangiy ngak boch e girdi’ nge pi tayugang’, e fonow nu Bible e ir e th’abi fel’. d

Mang e n’en ni be dag e Bible u murung’agen e n’en nib m’agan’ Got ngay ni fan ko fayleng nge girdi’? Ke micheg ni gaar: “Dab ki n’uw nap’an me yan e piin nib kireb nga bayang . . . Machane piin ni yad mmunguy e bay ra pired u daken e nam u fithik’ e gapas, mu ur pired u fithik’ e gapas ni yad ba felfelan’.” (Psalm 37:10, 11) “Mi Got e bayi par rorad, ma bay ra manged [girdien]. Ma bayi n’ag urngin e lu’ u owcherad. Ma aram e dab ku unim’, ma dab ki i kireban’uy, ma dab ku un yor, ma dab ku un amith. Ya tin kakrom ban’en e ke chuw.” (Revelation 21:3, 4) “Piin ni yad mmat’aw e bay ra pired u daken e binaw u fithik’ e gapas, me par ni taferad ni dariy n’umngin nap’an.”​—Psalm 37:29.

Maku ke yog e Bible u m’on ni cham, nge oloboch, nge bugel, nge kireb e dab ki n’uw nap’an me m’ay. Liliy nge pilibthir nge yam’ e bayi chuw. Ma yafas ni manemus u paradis u fayleng e bayi riyul’. Ba athap ni rib felfelan’! Ma urngin e pi n’en ney e ri be dag e t’ufeg rok Got ngak e girdi’!

Mang e Ga Ra Rin’?

Fare Bible e ba tow’ath ni yib rok e Ani Tasunmiy ni yira ngat ngay. Mang e thingar mu rin’ ko re ke babyor ney? Be’ nib moon ni ilal ni ba Hindu,  e ba mich u wan’ ni ban’en ni ke dag Got ni nge yib angin ngak e urngin mit girdi’, ma thingar ni sul nga tomur ko som’on ni tamilangan’ e girdi’. Nap’an ni yan ni nang ni yuyang ko fare Bible e ba kakrom ko tin th’abi kakrom e yol ko Hindu, ni fare Vedas, me dugliy u wan’ ni nge beeg fare Bible me fal’eg i lemnag e n’en bay riy. e Reb e profesor ko university u Meriken e ki nang feni ga’ fan ni ngan beeg fare ke babyor ni ir e boor ni kan wereg u fayleng u m’on ni ngan lemnag ban’en u murung’agen.

Yira beeg e Bible min rin’ e tin ni be fil e ra yibnag ngom e tow’ath nib fel’. I yog e Bible ni gaar: “Ba felan’ e cha’ . . . [ni] ra beeg e motochiyel rok Somol ma ma yib e felfelan’ riy ngak, ma ku aram rogon ni ra beeg ni rran nge nep’ ni bochan e nge nang fan. Ir e bod ba gek’iy ni ke tugul u tooben ba lul’; gubin ngiyal’ ni ma k’uf ko ngiyal’ nra taw ngay ni nge k’uf, ma der mororoy yuwan. Urngin e tin ni ma ngongliy e ma yan i aw nib fel’.” f (Psalm 1:1-3) Ra un fil e Bible min fal’eg i lemnag e n’en ni be yog ma ra yibnag e felfelan’ ya bochan ni tin riyul’ nib t’uf rom e ke gaman. (Matthew 5:3) Fare Bible e ra dag ngom rogon ni ngam par nib k’ufk’uf e yafas rom nge rogon ni nga um athamgil u fithik’ e pi magawon nib fel’ rogon. Arrogon, “ra ngan ayuweg [e pi motochiyel rok Got ni kan ta’ nga Bible] ma ra yibnag e taw’ath nib ga’.” (Psalm 19:11) Maku reb, e yira pagan’uy ko pi n’en ni ke micheg Got ma ra yibnag ngom e taw’ath e chiney nge athap nib fel’ ko gabul nge langlath.

Fare Bible e be ta’ chilen ngodad ni be gaar: “Bod e bitir ni ka fin nni gargeleg, ni gubin ngiyal’ ma be yib lamen e milik ngomed, ni milik nib machalbog ni fan nga lanin’med.” (1 Peter 2:2) Ba madway e ma tor nga daken e ggan ma ma gelnag ir ni nge yog ngak e re n’en nib t’uf rok. Ku arrogon, ni ri gadad be tor nga daken e tamilangan’ ni yib rok Got. Ere nga “umum’ nbochan,” ara ngari mu adag, e Thin rok Got. Fare Bible e ba ke babyor ko tin riyul’ ni be fil Got. Nge mang ban’en ni ngam nameg ni nga um fil ni gubin e rran. Pi Mich Rok Jehovah ko nam rom e yad ra felfelan’ ni ngar ayuweged gur ngam fil boch ban’en ni boor. Ri gamad be yog ngom ni ngam non ngorad. Ara rayog ni mu yol ko piin nra fal’eged e re ke babyor ney.

[Footnotes]

[Picture on page 7]

“Nga umum’ ni bochan” e Thin rok Got. Ngan fil e Bible ni gubin e ngiyal’

[Picture on page 5]

NASA photo