Tin Baga’ Fan ko fare Babyor ni Nehemiah
Thin Rok Jehovah e Ba Fas
Tin Baga’ Fan ko fare Babyor ni Nehemiah
RAGAG nge l’agruw e duw ni ke yan u nap’an ni kan mu’ i yoloy e tin tomren e thin ko fare babyor u Bible ni Ezra. Chiney e ke chuchugur ngal’an ni nga nog ni “ngan fulweg yu Jerusalem nga rogon”—aram e n’en ni pow ni ke tabab fa 70 e wik ni be yip’ fan e pi duw ni ngan theeg i yan nge mada’ ngak Kristus. (Daniel 9:24-27) Fare babyor rok Nehemiah e ba chepin e girdi’ rok Got nge ngan toy biyay fare yoror nu Jerusalem. Me buch e re n’ey u ba ngiyal’ nib ga’ fan nib pag 12 e duw n’umngin nap’an, ni tabab ko duw ni 456 B.C.E. nge ni mada’ nga ba ngiyal’ u tomren fare duw ni 443 B.C.E.
Fare babyor ni Governor Nehemiah e ke yoloy, e be weliy rogon ni kan tolangnag e liyor nib riyul’ u nap’an ni girdi’ rok e mudugil lanin’rad me pagan’rad ngak Jehovah Got u polo’ i lanin’rad. Ma ri be dag rogon ni ma gagiyegnag Jehovah boch ban’en nge lebug e tin nib m’agan’ ngay. Maku ireray chepin e pi tayugang’ nib gel gelngirad ma darur rusgad. Thin ni bay ko babyor rok Nehemiah e be fil boch ban’en nib ga’ fan ngak urngin e tapigpig rok Got nib riyul’ e ngiyal’ n’ey, “ya thin rok Got e ba fos ma ba’ gelngin ni ma maruwel.”—Hebrews 4:12.
“KE M’AY FARE YOROR”
Immoy Nehemiah u ba liw ni yima pagan’uy ngay u Shushan ni ba naun nib ga’, ni i pigpig ngak Artaxerxes Longimanus ni Pilung. Nap’an ni rung’ag ni girdi’ rok e karri gafgowgad ya fare “yoror ko binaw nu Jerusalem e ka ba’ nib puth ma pi garog riy e dawor ni fulweg nga rogon ni ka nap’an e ni urfiy,” ma kari kireban’ Nehemiah. Me meybil ku Got u fithik’ e yul’yul’ ni nge pow’iy. (Nehemiah 1:3, 4) Munmun, me naab fare pilung ni ke kireban’ Nehemiah, me mab e kanawo’ ngak ni nge yan nga Jerusalem.
Tomren ni taw Nehemiah nga Jerusalem, me yan i yaliy fare yoror ni nep’, me yog ngak piyu Jew e n’en ni be lemnag ni nge fal’eg fare yoror. Me tabab e maruwel. Maku ke tabab e togopuluw ko fare maruwel. Machane, u daken Nehemiah ni der rus ni i pow’iy e girdi’, “me m’ay i fal’eg fare yoror.”—Nehemiah 6:15, NW.
Fulweg ko Boch e Deer ko Bible:
1:1; 2:1—Gur, “fa bin reliw e duw” ni be weliy e gali verse ney e ba taareb rogon? Arrogon, n’en ni be weliy u roy e fa bin 20 e duw ko gagiyeg rok Artaxerxes ni pilung. Machane, kanawoen e matheeg ni kan fanay ko gali verse ney e ba thil. Chepin e girdi’ e be micheg ni ke tabab Artaxerxes ko gagiyeg rok ko duw ni 475 B.C.E. Bochan piyu Babylon ni ta ma yol e yad ma theeg e pi duw ko pi pilung nu Persia ni yad ma tabab ko Nisan (March/April) nge mada’ ko bin migid e Nisan, bin som’on e duw ko gagiyeg rok Artaxerxes e Nisan ko duw ni 474 B.C.E. Ere, fa bin reliw e duw ko gagiyeg ni weliy ko Nehemiah 2:1 e tabab ko Nisan ko duw ni 455 B.C.E. Fare pul ni Chislev (November/December) ni bay ko Nehemiah 1:1 e aram e Chislev ko fa binem e duw ni—456 B.C.E. I yog Nehemiah ni ku ra aw e re pul nem ko bin 20 e duw ko gagiyeg rok Artaxerxes. U roy, e sana ke theeg e duw ni tabab ko rorran ni tabab e pilung ko gagiyeg rok. Maku rayog ni i theeg Nehemiah e duw ni be fanay e n’en ni chiney e ma yog piyu Jew e civil year ngay, ni tabab ko fare pul ni Tishri, ni ra aw ko pul ni September/October. Yugu demtrug rogon, ma fare duw ni kan tay chilen ni ngan sulweg yu Jerusalem nga rogon e duw ni 455 B.C.E.
4:17, 18—Uw rogon ni nge un be’ ko maruwel ni ngan fal’eg ban’en ni kemus ni taab raba’ i pa’? Piin ta maruwel ni ma fek ban’en nib tomal e gathi ba magawon. Nap’an ni yira tay ban’en nga daken lolugrad ara porad, ma ba mom ni ngar koled nga taab raba’ i pa’rad ma barba’ i pa’rad e “be kol talin e cham.” Piin ta maruwel nib t’uf ni ngar fanayed l’agruw raba’ i pa’rad e kan “m’ag e sayden” nga lukngurad. Kar fal’eged rogorad nrayog ni ngar chamgad ni faanra yib e pi toogor ko cham.
5:7—Mang fan ni ke puwan’ Nehemiah ko “piin ni yima tay farad nge piin ni migid ko pilung”? Pi cha’ nem e kar pied e salpiy ngak piyu Jew ni walagrad ni ra sulweged ngorad ni bay e win rorad riy nib togopuluw ko fare Motochiyel ni kan pi’ ngak Moses. (Levitikus 25:36; Deuteronomy 23:19) Maku reb, e rib baga’ e win ni yad ma fek riy. Ra ngan fek taareb e pasent u reb e “raay” ni gubin e pul, ma ra aw ni 12 e pasent u reb e duw. (Nehemiah 5:11, NW) Rib kireb ni ngan towasariy e girdi’ ni kar gafgowgad ko tax ma buchuuw e ggan rorad ni nga kur uned ko re n’ey. Ere ke fonownagrad miki puwan’ Nehemiah ngorad, ni be fanay e Motochiyel rok Got nge gagiyel e kireb ni kar rin’ed.
6:5—Bochan ni babyor ni kan ta’ nib mith e baga’ ni yima ta’ nga lan e kabang ngan ning, ma mang fan ni ke pi’ Sanballat bangi babyor ni “dan ning” ngak Nehemiah? Sana lemnag Sanballat ni nge dag ko girdi’ ni yoor e thin ni ka nog u murung’agrad nde riyul’ ma aram ke pi’ e babyor ngorad ni dan ning. Sana ke athapeg ni re n’em e ra k’aring e damumuw nib gel ngak Nehemiah ma ra pag e maruwel ni dimow naun ma nge fal’eg rogon nge ayuweg ir. Ara sana ke lemnag ni thin ni bay u lan fare babyor e ra k’aring e ma rus ngak piyu Jew ma ngar talgad ko maruwel ni yad gubin. I ul’ul Nehemiah ko maruwel ni ke pi’ Jehovah ngak ni de rus mab gapas laniyan’.
Tin Gad Ra Fil Riy:
1:4; 2:4; 4:4, 5. Nap’an ni keb e magawon ngodad nib mo’maw’ ara nap’an ni gad ra dugliy ban’en nib ga’ fan, ma thingar da “meybilgad ni gubin ngiyal’” ma ngaud ngongolgad nib puluw ko thin rok Got.—Roma 12:12.
1:11–2:8; 4:4, 5, 15, 16; 6:16. Ma fulweg Jehovah taban e meybil ni ma ta’ e pi tapigpig rok u fithik’ e yul’yul’.—Psalm 86:6, 7.
1:4; 4:19, 20; 6:3, 15. Yugu aram rogon ni Nehemiah e ir be’ ni tarunguyey, e dag e ngongol nib fel’ ni ngan fol rok ya de rus ni nge rin’ e tin nib mat’aw.
1:11–2:3. Ban’en ni ri ma k’aring e felfelan’ ngak Nehemiah e gathi maruwel rok ni yima tay fan ni ir e ma puog e wain ko kap ko pilung. Ya ma felfelan’ ni nge mon’eg e bin riyul’ e liyor. Gur, gathi liyor ku Jehovah nge urngin ban’en ni ma mon’ognag e ir rib ga’ fan u wan’dad ma ri ir e n’en ni ma k’aring e felfelan’ ngodad?
2:4-8. Jehovah e ke k’aring Artaxerxes ni nge pag Nehemiah ni nge yan nge fal’eg fare yoror nu Jerusalem. Proverbs 21:1 (NW) e be yog ni gaar: “Gum’irchaen reb e pilung e bod e lul’ u pa’ Jehovah. Ra cheleg e pi n’em ngar sorgad nga bang ni baadag.”
3:5, 27. Thingar dabda ted ni maruwel nib gel ni fan ko liyor nib riyul’ e dab ni ta’ nib ga’ fan, ni bod e n’en ni rin’ e “piin nib tolang e liw rorad” ni Tekoites. Ya, rayog ni ngad folwokgad rok e yugu Tekoites ni kar maruwelgad nib elmerin.
3:10, 23, 28-30. Yugu aram rogon ni boch e girdi’ e dabiyog ni nga ranod ko binaw ni rib t’uf e ayuw riy ko pi tamachib ko Gil’ilungun, ma boor i gadad e gad ma ayuweg e liyor nib riyul’ ni yima rin’ nib chuchugur ko tabinaw rodad. Ma aram e rayog ni ngad uned ko dimow Kingdom Hall ara tafen e muulung nge maruwel ni ngan ayuweg e piin ni keb e gafgow nib gel ngorad ni bod e yoko’ machane n’en nth’abi ga’ fan ni ngan un ngay e ngan machibnag e thin ko Gil’ilungun.
4:14. U nap’an ni gad ra mada’nag e togopuluw, maku rayog ni nge chuw e marus rodad ni ra uda lemnaged “Somol ni ir e th’abi sorok me Ir e ngan rus ngak.”
5:14-19. Rib fel’ ni nge fol e piin ni piilal ni Kristiano ko n’en ni dag Governor Nehemiah ni i par nib sobut’an’, ma de siin, mab gonop rogon ni ma rin’ ban’en. Yugu aram rogon ni ma ayuweg e girdi’ me yog ni ngar folgad ko Motochiyel rok Got, ma de gagiyegnag laniyan’ boch e girdi’ ni fan ni nge yog boch ban’en ngak. Gathi aram rogon, ya ma dag e runguy ngak e piin ni kan gafgownagrad nge piin nib gafgow. I dag Nehemiah rogon ni ngan gol ngak urngin e tapigpig rok Got.
“GOT ROG, MU LEMNAGEG, KO TIN NIB FEL’”
U nap’an ni kan mu’ i fal’eg fare yoror nu Jerusalem, me tay e pi garog me fal’eg boch e yaram ni nge gelnag fare mach. Me yoloy nga babyor murung’agen e pi tabinaw ko girdi’. U nap’an ni urngin e girdi’ “nra muulunggad nga Jerusalem nga tagil’ e muulung u lan e yoror u tooben fare garog ni Garog ko Ran fithingan,” me beeg Ezra ni prist fare babyor ko Motochiyel ni kan pi’ ngak Moses, me Nehemiah nge pi Levites e kar weliyed fan fare Motochiyel ngak e girdi’. (Nehemiah 8:1) Bochan kar filed murung’agen fare Madenom ko Nochi Naun ma kar madenomnaged e re madenom nem u fithik’ e felfelan’.
Me yib reb e madenom, ni pi fak “yu Israel” e kar weliyed e denen ko nam, me sul pi Levites nga daken e pi n’en ni ke rin’ Got ngak piyu Israel, me micheg e girdi’ ni ngar “folgad ko motochiyel rok e bin riyul’ e Got.” (Nehemiah 9:1, 2; 10:29, NW) Bochan ni kab lich e girdi’ ni ma par u Jerusalem, mar ron’ed nochi n’en nga but’ ni bay e pow riy ni nge yog ni nge 10 e girdi’ ni ma par u wuru’ fare mach min fek taa be’ riy nge un ko par u lan fare mach. Bin migid e kan madenomnag fare yoror u fithik’ e felfelan’ ni “felfelan’ u Jerusalem e [rayog ni] ngan rung’ag nga palog.” (Nehemiah 12:43, NW) Ragag nge l’agruw e duw nga tomren ni keb nga Jerusalem, me chuw u rom me sul ngak Artaxerxes ko maruwel rok. De n’uw nap’an me m’ug e tin nib alit u fithik’ e piin ni Jew. Nap’an ni ke sul biyay Nehemiah nga Jerusalem, me dugliy ni nge yal’uweg e magawon. Me wenignag ngak Got u fithik’ e sobut’an’ ni gaar: “Got rog, mu lemnageg, ko tin nib mat’aw ban’en.”—Nehemiah 13:31, NW.
Fulweg ko Boch e Deer ko Bible:
7:6-67—Mang fan ni oren e girdi’ ni magey ni ra sulod nga Jerusalem ni ra uned ngak Zerubbabel ni yoloy Nehemiah e ba thil nga oren ni yoloy Ezra ni be’ nge be’ u lan reb nge reb e tabinaw? (Ezra 2:1-65) Fan e re n’ey e sana bochan ba thilthil kanawoen e matheeg ni kar tew. Reb riy, e urngin e girdi’ ni kan tay nga babyor ni ngar sulod ko binaw rorad e sana ba thil ko urngin e girdi’ ni kar sulod. Maku reb e sana boch i yad ni som’on e dan nang e tabinaw nra bad riy e munmun ma kan nang. Machane, gali chep ney, e bay taa ban’en ni taareb rogon riy: Urngin e girdi’ ni bin som’on ni kar sulod nga binaw rorad e 42,360, ni de un ngay e piin ni sib nge piin ta ma tang.
10:34—Mang fan ni kan tay chilen ngak e girdi’ ni ngar pied e l’ud? De yog fare Motochiyel ni kan pi’ ngak Moses ni ngan ognag e l’ud. Re motochiyel ney e ke sum ya ireray e n’en nrib t’uf rorad. Rib boor e l’ud nib t’uf rorad ni fan ni ngar urfiyed e pi maligach u daken e altar. Baga’ ni, de gaman e Nethinim ni immoy, ni gathi piyu Israel ni kar pigpiggad ni sib u tempel. Ere kan non’ nochi n’en nga but’ ni bay e pow riy ni ngan dugliy ko mini’ e ra pi e l’ud nge par ni bay e l’ud rorad ni gubin ngiyal’.
13:6—Uw n’umngin nap’an ni da immoy Nehemiah u Jerusalem? Fare Bible e ke mus ni be yog ni “tomur riy,” ara “nap’an ni ke m’ay e pi rran,” me ning Nehemiah ngak fare pilung ni nge tal ko maruwel nib ngoch nap’an ya nge sul nga Jerusalem. Ere, rib mo’maw’ ni ngan nang n’umngin nap’an ni da immoy u rom. Yugu aram rogon, ma nap’an ni ke sul Nehemiah nga Jerusalem, me pirieg ni dan ayuweg e maruwel ko prist, ma dan fol ko motochiyel ko rran ko toffan. Boor i yad e kar leengiyed e ppin nu bang, ma pi fakrad e dar nanged e thin rok piyu Jew. Bochan nrib kireb rarogorad, ma dabisiy ni ke n’uw nap’an ni de sul Nehemiah nga ram.
13:25, 28—Maku mang e n’en ni ke rin’ Nehemiah ni nge yal’uweg piyu Jew ni kar uned ko ngongol nib kireb, ni ku yad e picha’ ni ke ‘puwan’’ ngorad? I yog Nehemiah e ‘thin nib kireb ni fan ngorad’ ya ke yog ngorad e gechig ni bay ko Motochiyel rok Got. Ka nog ni ke ‘toyrad’ ya sana bochan ke yog e thin ni ngan rin’ ngorad. Rogon ni dag e damumuw rok ngorad, ma aram ke ‘bup’uy boch i piyan lolugrad.’ Miki tuluf tungin Eliashib ni Prist nib Tolang, ni ir faen ke leengiy e bitir rok Sanballat ni Horonite.
Tin Gad Ra Fil Riy:
8:8. Gadad e pi sensey ko Thin rok Got, e ‘ngada tamilangnaged fan’ ni gad be beeg nib tamilang ma ngada weliyed e Thin nu Bible nib puluw, ma ngad weliyed ko uw rogon ni ngan fol riy.
8:10. “Fare felfelan’ rok Jehovah” e ma yib ko girdi’ ni ri ma lemnag ma ma gamaneg e tin nib t’uf rorad ko tirok Got ma ma fol u rogon ni ma gagiyegnag Got ban’en. Rib ga’ fan ni ngauda beeged e Bible u fithik’ e pasig, ma ngauda uned ko muulung ko Kristiano ni gubin ngiyal’, ma ngauda uned ko maruwel ni ngan wereg e thin ko Gil’ilungun min pingeg e girdi’ ngar manged pi gachalpen Jesus!
11:2. Nge pag be’ e chugum ni f’oth rok nge yan nga Jerusalem e ba muun ngay ni nge thay boch ban’en u pa’ meb ngak boch e magawon. Piin ni kar uned ngay e kar paged farad. Gadad e ku rayog ni ngad daged e ngongol ni aram rogon u nap’an ni ke mab e kanawo’ ngodad ni ngad ayuweged boch e girdi’ u nap’an e pi convention rodad nge ku yu ngiyal’.
12:31, 38, 40-42. Ngan tang e reb e kanawo’ ni ngan pining e sorok ngak Jehovah min pining e magar ngak. Thingar da tanggad u polo’ i gum’irchadad u nap’an e muulung ko Kristiano.
13:4-31. Thingar dab da paged ni chogowen e chugum, nge tin nib kireb, nge lem ni ngan digey e tin riyul’ e nge kirebnag e yafas rodad.
13:22. Ri manang Nehemiah ni thingari pi’ e fulweg ngak Got. Maku arrogon gadad nib t’uf ni ngad nanged ni ke milfan ngodad ni ngad weliyed e tirodad e fulweg ngak Jehovah.
Nge Fel’ Be’ u Wan’ Jehovah e Baga’ Fan!
I tang fare psalmist ni gaar, “Faanra gathi Somol e be toy ba naun, ma maruwel ni be tay e piin ni be toy e mm’ay fan.” (Psalms 127:1) Rib fel’ rogon ni ke dag Nehemiah e tin riyul’ ko pi thin ney!
Ba tamilang e n’en ni gad ra fil riy. Faanra nge fel’ rogon urngin e athamgil ni gad ma tay, mab t’uf ni ngad fel’gad u wan’ Jehovah. Gur, riyul’ ni ra taw’athnagdad Jehovah nfaanra dab da ted e liyor nib riyul’ nge mang ban’en nib m’on ko yafas rodad? Ere taareb rogon ngak Nehemiah, ngada ted e liyor ngak Jehovah nge rogon ni nge mon’og ni nge mang e bin th’abi ga’ fan u wan’dad.
[Picture on page 28]
“Gum’irchaen fare pilung e bod e lul’ nib achichig u pa’ Jehovah”
[Picture on page 29]
Nehemiah—ba pumoon ni tamaruwel mab tarunguyey—e keb nga Jerusalem
[Pictures on page 30, 31]
Ga manang rogon ni ngam ‘tamilangnag fan’ e Thin rok Got?