Pilibthir, ni Kan Digey, ma Kan Gafgownagrad

FARE moon ni ma matanag ni nep’, e nap’an ni be yan ni be lekag e gin be matanagiy me ri gin ko n’en ni pirieg. U rom u wuru’ ba naun nib fel’ yaan ni ma par e girdi’ riy, e guy l’agruw i yam’ riy​—ni ba wu’ i yabgol ni kar pilibthirgow ni kar oggow u winda ko gin ni yow ma par riy ko thal ni meruk e naun nga but’. Fani gel ni yira gin nga rogon ni kar li’ew yow, e ri kab gel rogon ni yira gin nga fan ni kar rin’ew. Ni pirieg bochi yang i babyor u paketo ko fare pumoon ni gaar: “Kug li’ew gamow nbochan e ngongol nib kireb nge fanenikan ni be tay fakmow ni pumoon nge leengin ngomow.”

Rarogon murung’agen e re n’ey e sana gathi ri ma buch, machane kenggin i fan e ban’en nib ga’ ni yima rin’. Riyul’, ni gafgow ni yibe tay ngak e piin pilibthir e baga’ ni ke garer nga urngin yang u fayleng. Mu lemnag e tin baaray:

• Ku un gay min pirieg, ni 4 e pasent ko pilibthir nu Canada e kan nog ni yibe gafgownagrad ara yibe fek e tirorad​—ni baga’ ni be’ u lan e tabinaw. Machane, boor e pilibthir ni yad ma tamra’ ara yad be tamdag ni ngar weliyed rarogorad. Be gaar e girdi’ ni llowan’, e bin riyul’ ko re oren nem e ba chugur ko 10 e pasent.

• “Nam nu India, u rogon ni ma m’ug ni kab gel e tha’ ko tabinaw, ma ke war ni ke yoor e piin pilibthir ni ke dabuyrad pi fakrad,” aray rogon ni ke yog fare babyor ni India Today.

• Rogon ko bin th’abi fel’ ni yibe susunnag ni ba’, e “thilin 1 nge 2 e milyon e Meriken ni 65 e duw yangaren ara biilal e kan maad’ad ngorad, ma yibe fek e tirorad ara yibe gafgownagrad ni cha’ ni ir e ba mil farad ngak ni nge ayuwegrad ara nge yoror rorad e be rin’,” aram e n’en ni yog fare National Center on Elder Abuse. Be’ ni migid ko district attorney u San Diego, California, e yog e gafgow ni yibe tay ko pilibthir e “reb e n’en nib ubchiya’ ni be pirieg e girdien e motochiyel e chiney.” Miki puthuy ngay ni gaar: “Gu be guy e re magawon nem ni be yoor i yan ko in ni baaray e duw ni bay yib.”

• U Canterbury, u New Zealand, e kan magarnag ni piin ni pilibthir e be namegrad chon e tabinaw rorad nbochan ban’en rorad nge salpiy rorad ni​—ri baga’ ni piin ni tafanay e drug, tamuun rrum, ara piin ni bay e magawon rorad ko gosgos ni ma yog e salpiy riy. Urngin e pilibthir ni yibe gafgownag ni kan nog u Canterbury e ke yoor nib papey i yan ko 65 u lan e duw ni 2002 nge mada’ ko 107 ko duw ni 2003. Be’ ni baga’ u barba’ e maruwel ni kan tay ni nga ra talegned e pi gafgow ney e yog ni re oren ney e ri “buchuuw ko bin riyul’ i oren.”

 • Japan Federation of Bar Association e yog ni “girdi’ nib pilibthir e kab t’uf ni ngan tiyan’uy ngorad ko bitir ni yibe gafgownagrad ara cham ni be tay ngak yugu boch e girdi’ u tabinaw,” aram e n’en ni yog e The Japan Times. Mang fan? Reb i fan, ni yog fare Times, e yira “taarebnag rogon e gafgow ni yima tay ko bitir ara girdi’ nu tabinaw ko gafgow ni yima tay ko pilibthir, ma gafgow ni yima tay ko pilibthir e ba n’uw nap’an fini yibi m’ug, ni bayang i fan e bochan ni piin ni pilibthir e yad ma lemnag ni yad tapgin e cham ni ma tay pi fakrad, maku bochan e am nge tayugang’ u lan binaw e kaygi n’uw nap’an ndar pirieged reb e kanawo’ nib fel’ ni fan ko re magawon nem.”

In ney e n’en ni be buch u fayleng i yan e ra k’aringdad ni ngada deeriyed nge lungudad: Mang fan ni boor e pilibthir ni kan digeyrad ma yibe gafgownagrad? Bay e athap ni bay i fel’ boch ban’en i yan fa? Mang ayuw e bay ni fan ko pilibthir?