1. Mang thin e yog Jehovah nra pi’ e athamgil nga lanin’uy u tomuren e togopuluw nni tay u Eden?

 KA NAP’AN ni af e denen ko girdi’ ma da kur flontgad, ma ka aram nap’an i yib ni ma micheg Jehovah ni ir ba Got ni ma pi’ e athamgil nga lanin’uy. De n’uw nap’an nga tomuren e togopuluw nni tay u Eden, ma aram me pi’ reb e yiiy ni fan ngak e piin ni yad ra yib ni owchen Adam. Re yiiy nem e ra ayuwegrad ni nge dab kur rusgad me pi’ e athap ngorad. Nap’an nra nang e girdi’ fan e re yiiy nem ni bay murung’agen ko Genesis 3:15, ma aram e rayog ni nge ayuwegrad ni nge l’agan’rad nra boch nga m’on ma aram e yira thang Satan ni Moonyan’ ni ir “fare porchoyog ni ke kakrom,” min kirebnag urngin e maruwel rok.​—Rev. 12:9; 1 John 3:8.

2. Uw rogon ni pi’ Jehovah e athamgil nga laniyan’ Noah?

² Noah ni ir reb e tapigpig rok Jehovah e i par u ba ngiyal’ ni kari gel e kireb ko girdi’, ma kemus ni yigoo ir nge chon e tabinaw rok e ur  liyorgad ngak Jehovah. Bochan ni ke liyegrad e girdi’ nib ta cham nge ngongol ndarngal ni yibe rin’, ma aram fan nrayog ni nge mulan’ Noah. (Gen. 6:4, 5, 11; Jude 6) Machane bay boch ban’en ni yog Jehovah ngak ni ayuweg ni nge dab ki rus me ulul ni nge par nib “fel’ u wan’ Got.” (Gen. 6:9, 10) I yog Jehovah ngak Noah nra thang e girdi’ nib kireb e ngiyal’ nem, miki yog ngak e n’en nthingari rin’ ya nge yag nra mageygad chon e tabinaw rok ni yad ba fos. (Gen. 6:13-18) N’en ni rin’ Jehovah ni fan ngak Noah e be micheg ni ir reb e Got ni ma pi’ e athamgil nga lanin’uy.

3. Mang e pi’ Jehovah e athamgil riy nga laniyan’ Joshua? (Mu guy e sasing ni bay u tabolngin e re article ney.)

³ Boch nga tomuren ma aram min pi’ reb e maruwel nib ga’ ngak Joshua ni aram e nge pow’iy e girdi’ rok Got nga lan fare Nam ni Kan Micheg. Re n’ey e ba muun ngay ni ngar chamgad ngar gelgad ko pi salthaw ko pi nam ni bay u lan e gin’em. Ere, aram fan nrayog ni nge rus Joshua. Manang Jehovah nrayog ni nge rus Joshua. Ere aram fan ni yog ngak Moses ni nge pi’ e athamgil nga laniyan’ ni gaar: “Mu fonownag Joshua. Ngam pi’ e athamgil nga laniyan’ nge gel e lem rok, ni bochan e ir e bayi pow’iy e pi girdi’ ney ngar th’abed nga ba’nem ngar tafned fare binaw ni ga be guy.” (Deut. 3:28, BT) Ki yog Jehovah boch ban’en ngak ni nge pi’ e athamgil nga laniyan’. I gaar: “Mu gelnigem ma dab mu rus! Dab mu tamdag ma dabi mulan’um, yi gag Somol ni Got rom, e gu ba’ rom ko yungi n’en ni bay um man riy.” (Josh. 1:1, 9) Dariy e maruwar riy ni ke pi’ e pi thin ney e athamgil nga laniyan’ Joshua!

4, 5. (a) Uw rogon ni i pi’ Jehovah e athamgil nga laniyan’ e girdi’ rok kakrom? (b) Uw rogon ni pi’ Jehovah e athamgil nga laniyan’ Fak?

⁴ Gathi kemus ni i pi’ Jehovah e athamgil nga laniyan’ e pi tapigpig rok ni be’ nge be’, ya ki pi’ e athamgil nga lanin’rad ni yad gubin. I yog reb e yiiy u daken e profet rok nra fal’eg laniyan’ e pi Jew ni yad ba kalbus u Babylon ni gaar: “Dab mu tamdag, ya gu ba’ rom. I gag e Got rom, dab mu rus nga ban’en. Bay gu gelnigem mu gu ayuwegem; bay gu yoror rom mu gu ayuwegem nga paag nib gel.” (Isa. 41:10) Boch nga tomuren u nap’an e tin som’on e Kristiano miki pi’ Jehovah e athamgil nga lanin’rad, maku arrogon e pi tapigpig rok e ngiyal’ ney.​—Mu beeg e 2 Korinth 1:3, 4 a.

⁵ Mus ngak Jesus ni ki pi’ e Chitamangin e athamgil nga laniyan’. Nap’an nni taufenag, ma aram me rung’ag ba lam ni ke non u tharmiy ni be gaar: “Ereray Fakag nib t’uf rog ni kari felan’ug ngak.” (Matt. 3:17) Dariy e maruwar riy ni pi’ e pi thin ney e athamgil nga laniyan’ Jesus u n’umngin nap’an e machib ni i tay!

6. Uw rogon ni be pi’ fare fanathin ni murung’agen fapi salpiy e athamgil nga lanin’dad?

⁶ Jesus e i folwok ko Chitamangin. Fare fanathin ni murung’agen fapi salpiy ni weliy Jesus u lan fare yiiy rok ni murung’agen e ngiyal’ ni ke chugur nga tungun e re m’ag ney e be pi’ e athamgil nga lanin’dad ni ngad pared ni gad ba yul’yul’. Fa gal ni baaram e tapigpig nra parew ni yow ba yul’yul’ ko masta rorow e yog nrib manigil e n’en ni kar rin’ew. Ere ra bagayow ma baaray e n’en ni yog ngak ni gaar: “Ri gab manigil, gur reb e tapigpig ni gab fel’ ma gab yul’yul’! Ya kam yul’yul’ u rogon e maruwel ni mu tay ko salpiy nib lich, ere bay gu tiyem ni gur e nge mil fan pire’ ban’en ngom. Ere moy ngam un ngog ko felfelan’!” (Matt. 25:21, 23) Dariy e maruwar riy ni pi thin ney e ri pi’ e athamgil nga laniyan’ pi gachalpen Jesus ni ngar ululgad ko pigpig ni yad be tay ngak Jehovah u fithik’ e yul’yul’!

7. Uw rogon ni i pi’ Jesus e athamgil nga laniyan’ e pi apostal rok ni kub muun Peter ngay?

⁷ Boor yay ni i luag e pi apostal rok Jesus e thin  ko mini’ e arorad ni ir e ba tolang u fithik’rad. Machane, i gum’an’nag Jesus ir nge pi’ e athamgil ngorad ni ngar sobut’naged lanin’rad me m’agan’rad ngay ni ngar rin’ed boch ban’en ni fan ngak yugu boch e girdi’, ko bin ni ngar lemnaged ni yugu boch e girdi’ e ir e ngar rin’ed boch ban’en ni fan ngorad. (Luke 22:24-26) Machane, Peter e ir e ba ga’ ni i rin’ boch ban’en ni kirebnag laniyan’ Jesus. (Matt. 16:21-23; 26:31-35, 75) Yugu aram rogon, ma de dabuy Jesus daken Peter ya pi’ e athamgil nga laniyan’ miki tay chilen ngak ni nge pi’ e athamgil nga laniyan’ pi walagen.​—John 21:16.

8. Uw rogon ni pi’ Hezekiah e athamgil nga laniyan’ e pi tolang ko salthaw rok nge girdi’ nu Judah?

⁸ Mus ko ngiyal’ ndawori yib Fak Jehovah nga fayleng me dag e bin th’abi fel’ e kanawo’ u rogon ni ngan pi’ e athamgil nga laniyan’ e girdi’, maku immoy boch e tapigpig rok Jehovah ni yad manang nib t’uf ni ngar pied e athamgil nga laniyan’ e girdi’. Nap’an ni yib piyu Assyria ni ngar chamgad nga Judah, ma aram me kunuy Hezekiah e pi tolang ko salthaw rok nge girdi’ ko re mach nem nga taabang ni nge pi’ e athamgil nga lanin’rad. Thin ni yog Hezekiah e “pi’ gelngin laniyan’ fapi girdi’.”​—Mu beeg e 2 Kronicles 32:6-8, BT.

9. Mang e gad ra fil ko fare babyor rok Job u murung’agen rogon ni ngaud pied e athamgil nga laniyan’ e girdi’?

⁹ Yugu aram rogon nib t’uf ni ngan fal’eg laniyan’ Job, machane me fil ngak fa dalip i pumoon ni u rogned boch e thin ni i ‘gafgownag’ laniyan’ rogon ni ngar pied e athamgil nga laniyan’ e girdi’. I yog ngorad ni faan gomanga ir e be non ngorad ma ra ‘pi’ e athamgil nga lanin’rad ko fonow ma dabi tal ko welthin nge fel’ lanin’rad.’ (Job 16:1-5) Machane, faani tomur riy me pi’ Elihu nge Jehovah e athamgil nga laniyan’ Job.​—Job 33:24, 25; 36:1, 11; 42:7, 10.

10, 11. (a) Mang fan nib t’uf ni ngan pi’ e athamgil nga laniyan’ fare rugod ni fak Jefthah? (b) Mini’ e piin nib t’uf ni ngan pi’ e athamgil nga lanin’rad e ngiyal’ ney?

¹⁰ Fare rugod ni fak Jefthah e ku ir be’ ni immoy kakrom nib t’uf ni ngan pi’ e athamgil nga laniyan’. U m’on ni yan Jefthah nreb e Tapuf Oloboch i cham ngak piyu Ammon, ma aram me micheg ngak Jehovah ni faanra gel ko mahl, ma cha’ nth’abi som’on nra yib ni ngar mada’gow u nap’an ni ke sul nga tafen e ra pi’ ni nge pigpig ko tabernacle rok Jehovah. Ere, nap’an ni sul Jefthah ko mahl ma ba rugod ni fak ni kari mus rok e ir e yib nsom’on ni ngar mada’gow. Kari kireban’ Jefthah. Yugu aram rogon, me tay e n’en ni micheg u gil’ me pi’ fak ndawori nang e pumoon nge yan i par nga Shiloh ni nge pigpig u tabernacle u n’umngin nap’an e yafos rok.​—Judg. 11:30-35.

¹¹ Yugu aram rogon nib mo’maw’ ngak Jefthah ni nge rin’ e n’en ni ke micheg, machane dabisiy ni kub gel e mo’maw’ riy ngak e re rugod ni fak nem ni nge rin’ e n’en ni ke micheg e chitamangin. (Judg. 11:36, 37) Bin riyul’ riy e faanra rin’ e re n’ey, ma aram e dariy biid nra un ko mabgol ara fakay e bitir, maku ra math owchen e tabinaw rok. Ere, rib t’uf ni ngan fal’eg laniyan’ min pi’ e athamgil ngak. Be gaar e Bible: “Ma aram me par ni ke mang ba yalen u lan yu Israel ni ma yan e piin nib pin nu Israel ra pied e athamgil nga laniyan’ e re rugod nem ni fak Jefthah ni be’ nu Gilead ni aningeg e rran u reb e duw.” (Judg. 11:39, 40, NW) Gad ra lemnag e re rugod ni fak  Jefthah nem, ma ma yib ngan’dad e pi Kristiano e ngiyal’ ney ni kar pared ni yad ba muchugbil ni bochan e nge yag nrin’ed boor ban’en ni fan ko “maruwel rok Somol.” Ere gur, rayog ni nga dogned ngorad boch ban’en nib fel’ ni yad be rin’ mad pied e athamgil nga lanin’rad, fa?​—1 Kor. 7:32-35.

12, 13. Uw rogon ni pi’ Peter e ‘gel nga laniyan’ pi walagen’?

¹² Fare nep’ u m’on ni yim’ Jesus, ma aram me gaar ngak apostal Peter: “Simon, Simon! Mmotoyil! Kan pi’ mat’awun Satan ni nge sikengnagmed ni gimed gubin, ni bod rogon be’ ni girdien e woldug ni be chuweg fiteyru’ wom’engin e wheat ni aram e pi n’en ni yima ngongliy nge mang flowa. Machane kug yibiliyem ngak Got, i gur Simon, ni rogon nib michan’um ngak Got e dabi mul. Ma faan ga ra sul ngog, ma thingar mpi’ e gel nga laniyan’ pi walagem.”​—Luke 22:31, 32.

¹³ Peter e ir bagayad e piin ni i gagiyegnag e ulung ni Kristiano kakrom. (Gal. 2:9) I pi’ e athamgil nga laniyan’ pi walagen u rogon ni dag nder rus u nap’an e Pentekost nge boch nga tomuren. Nap’an ni chugur nga tungun e machib ni i tay u lan boor e duw, ma aram me yol ngak e pi Kristiano ni taareb e michan’ rorad. I weliy fan ni ke yol ngorad ni gaar: “Kug yoloy e re gi babyor ney nib ngoch ngomed. . . . [Ya] gub adag ni nggu pi’ e athamgil nga lanin’med, mu gu weliy ngomed kanawoen ni ma ayuwegdad Got. Ere mpired u fithik’ e re ayuw ney ni gimed mmudugil.” (1 Pet. 5:12) Fa gal yang i babyor nni thagthagnag nga laniyan’ Peter nge yoloy e i pi’ e athamgil nga laniyan’ e pi Kristiano keb i mada’ ko ngiyal’ ney. Machane, chiney ni gad be sonnag e ngiyal’ nra lebug e pi n’en ni ke micheg Jehovah e rib t’uf e pi thin ney rodad!​—2 Pet. 3:13.

14, 15. Uw rogon ni ke yag ni nge pi’ fapi babyor ni yoloy apostal John e athamgil nga laniyan’ e pi Kristiano ni kab kafram i yib?

 ¹⁴ Apostal John e ku ir be’ ni i un i gagiyegnag e ulung ni Kristiano kakrom. Gospel rok ni be weliy murung’agen e machib ni i tay Jesus e ke yoor e chibog ni ma pi’ e athamgil nga laniyan’ e piin Kristiano, maku arrogon e ngiyal’ ney. Kemus ni yigoo Gospel rok e bay e thin rok Jesus riy ni be yog ni t’ufeg e aram e pow ko tin riyul’ i gachalpen.​—Mu beeg e John 13:34, 35.

¹⁵ Ku bay boch ban’en nib riyul’ mab ga’ fan ko fa dalip yang i babyor ni yoloy John. Faanra be mulan’dad ni bochan e pi oloboch ni gad ma rin’, mab gel e athamgil nra yib nga lanin’dad u nap’an ni gad ra beeg fare thin ni be yog ni fare biyul ni maligach ni pi’ Jesus e aram e n’en ni be “beechnagdad u urngin e denen rodad.” (1 John 1:7) Ma faanra ka be magawon lanin’dad ni bochan e kireb ni kad rin’ed, ma rayog ni nge fel’ lanin’dad u nap’an ni gad ra beeg fare thin ni be yog ni “Got e ka ba ga’ nga lanin’dad.” (1 John 3:20) Kemus ni yigoo John e yoloy fare thin ni be yog ni “Got e t’ufeg.” (1 John 4:8, 16) Gin l’agruw nge gin dalip yang e babyor ni yoloy e be yog nib fel’ e n’en ni be rin’ e pi Kristiano ni yad be par ni yad ba yul’yul’ ko “tin riyul’.”​—2 John 4; 3 John 3, 4.

16, 17. Uw rogon ni pi’ apostal Paul e athamgil nga laniyan’ e tin som’on e Kristiano?

¹⁶ Nap’an e bin som’on e chibog, ma sana yigoo apostal Paul e aram e en nri boor yay ni i pi’ e athamgil nga laniyan’ pi walagen. Ya bod nnap’an ni ka fini tabab e ulung ni Kristiano, ma yooren e pi apostal e ur pared u Jerusalem ni aram e gin ni immoy fare ulung ni ma pow’iyey riy. (Acts 8:14; 15:2) Pi Kristiano u Judea e ur machibnaged murung’agen Kristus ngak e piin nib mich u wan’rad ni kemus ni taareb e Got ni bay. Machane, i fanay Got gelngin nib thothup ni nge l’og apostal Paul nge yan i machibnag piyu Greece, nge piyu Roma,  nge boch e girdi’ ni yad ma meybil nga yugu boch e got.​—Gal. 2:7-9; 1 Tim. 2:7.

¹⁷ I milekag Paul u lan reb e binaw ni ir e yima yog yu Turkey ngay e chiney, ngu Greece nge Italy ni be machibnag e piin ni gathi yad e Jew ma be sunmiy boch e ulung ni Kristiano ko pi binaw nem. Pi girdi’ nem ni ka fin nra piggad kar manged Kristiano e i gafgownagrad ‘girdien e nam rorad’ mab t’uf ni ngan pi’ e athamgil nga lanin’rad. (1 Thess. 2:14) Ere yan i bang ko duw ni 50 C.E., ma aram me yol Paul ko bin baaram e ulung ni ka fini sum u Thessalonika ni gaar: “Gubin ngiyal’ ma gamad ma pining e magar ngak Got ni bochmed ni gimed gubin, ma gubin ngiyal’ ni gamad ma unegmed ko meybil romad. Ya der m’ay u wun’mad u p’eowchen e Got rodad ni ir e Chitamangidad u rogon ni kam maruwelgad ko michan’ romed, nge rogon ni ke ngongliymed rogon nib t’uf Got romed nge girdi’ kam maruwelgad nrib gel, nge rogon ni kari l’agan’med [“rogon e athamgil ni ka um ted,” NW].” (1 Thess. 1:2, 3) Ki yog ngorad ni nge bagayad me pi’ e athamgil nga laniyan’ bagayad ni gaar: “Nge bigimed mi i pi’ e athamgil nga laniyan’ bigimed, me bigimed mi i ayuweg bigimed.”​—1 Thess. 5:11.

18. Uw rogon ni pi’ fare ulung ni ma pow’iyey ko bin som’on e chibog e athamgil nga laniyan’ Filip?

¹⁸ Fare ulung ni ma pow’iyey ko bin som’on e chibog e i pi’ e athamgil nga laniyan’ e piin ni yad be yog e thin u lan e ulung nge tin ni ka bay e Kristiano. Nap’an ni machibnag Filip murung’agen Kristus ngak piyu Samaria, mab gel e ayuw ni i pi’ fare ulung ni ma pow’iyey ngak. Ra l’oged l’agruw i yad ni aram Peter nge John ni ngar yibilayew boch e Kristiano ni kab beech ni nge yag gelngin Got nib thothup ngorad. (Acts 8:5, 14-17) Ere, dariy e maruwar riy nre ayuw nem ni i pi’ fare ulung ni ma pow’iyey e rib gel e athamgil ni pi’ nga laniyan’ Filip nge piin ni ayuwegrad ni ngar manged boch e Kristiano!

19. Nap’an ni pi’ fare ulung ni ma pow’iyey bangi babyor nge yan ko pi ulung ni Kristiano ko bin som’on e chibog, ma mang angin ni yib ngorad?

¹⁹ Boch nga tomuren ma aram me t’uf ni nge dugliy fare ulung ni ma pow’iyey ko ngan maad’adnag e pi Kristiano ni gathi yad e Jew nrogon ni yima rin’ ngak e pi Jew u tan fare Motochiyel rok Moses fa danga’. (Acts 15:1, 2) Tomuren ni ning fare ulung ni ma pow’iyey gelngin Got nib thothup u daken e meybil mar fal’eged i lemnag e n’en ni be yog e Babyor nib Thothup, ma aram me dugliy e pi piilal nem ndaki t’uf ni ngan rin’ e re n’ey ngak e pi Kristiano nem. Ere, ra yoloyed bangi babyor nge yan ko pi ulung e ngiyal’ nem ni be weliy murung’agen e re n’ey. Kur l’oged boch e walag ni ngar feked e yungi babyor nem nga ranod ra pied ko pi ulung nem. Ere, mang angin ni yib riy? “Faani poy fapi girdi’ fare gi babyor, mi yad felfelan’ ko thin ni ba’ riy ni be pi’ e athamgil nga lanin’rad.”​—Acts 15:27-32.

20. (a) Uw rogon ni ma pi’ fare Ulung ni Ma Pow’iyey e athamgil nga laniyan’ e pi walag u ga’ngin yang e fayleng e ngiyal’ ney? (b) Mang deer e yira weliy e fulweg riy ko bin migid e article?

²⁰ Ngiyal’ ney e ma pi’ fare Ulung ni Ma Pow’iyey ko Pi Mich Rok Jehovah e athamgil nga laniyan’ e pi walag ni yad ma maruwel u Bethel, nge boch e walag ni yad ma rin’ boch e maruwel u polo’ e tayim rorad ni yugu ba thil, nge tin riyul’ e Kristiano u ga’ngin yang e fayleng. Angin ni be yib riy e ku bod e n’en ni buch u nap’an e bin som’on e chibog ni aram e ma felfelan’ e pi walag nga rogon ni yima pi’ e athamgil nga lanin’rad! Maku reb e, nap’an e duw ni 2015 ma aram me ngongliy fare Ulung ni Ma Pow’iyey ba ken e babyor ni thin ni Meriken ni kenggin e Return to Jehovah ni be pi’ e athamgil nga laniyan’ e piin ni kar digeyed e tin riyul’ ni ngar sulod ko ulung bayay. Machane gur, kemus ni yigoo piin ni yad ma yog e thin e aram e piin nsusun e ngar folwokgad rok Jehovah ngaur pied e athamgil nga laniyan’ yugu boch e girdi’? Gad ra weliy e fulweg ko re deer ney ko bin migid e article.